Lust en Gratie. Jaargang 10

[p. 68]

Mancinelli's nieuwe Plato
Frans Verbrugge
Inleiding

Laura Mancinelli's roman Il fantasma di Mozart (De geest van Mozart), uitgegeven in 1986 bij Einaudi in Turijn, bestaat uit achtentwintig korte hoofdstukken en zit boordevol grote en kleinere, en vaak zeer disparate, gebeurtenissen. Lichtvoetig en speels, in een mild ironiserende sfeer springt de tekst van de ene scène naar de andere. De aandacht wordt gevangen gehouden zowel door het geestige of licht absurdistische van de gebeurtenissen, als doordat op allerlei plaatsen verhaalelementen die vraagtekens oproepen eenvoudigweg blijven wat ze zijn, en de nieuwsgierigheid van de lezer vooralsnog niet wordt bevredigd.

De non-conformistische hoofdpersonen van het boek, nooit anders aangeduid dan met zij, hij, die twee of de twee, bewegen zich tegen de achtergrond van het Turijn van onze dagen. Daar is het, dat de protagoniste bij herhaling wordt opgebeld en dan uitsluitend een stuk muziek van Mozart hoort (‘de geest van Mozart’). Als ze vervolgens met èn zonder de hulp van de hij de dader probeert op te sporen, slaagt ze daar niet in, en uiteindelijk geeft ze zich aan het mysterie over. Van Turijn uit ook ondernemen de twee, onder leiding van een boef die zij in de arm heeft genomen en die gespecialiseerd is in het stelen van papyri, een expeditie naar de abdij van Novalesa in de bergen ten westen van de stad, om voor een vriend, ‘de papyrusjager’, de monniken aldaar een nog onuitgegeven Griekse papyruscodex te ontstelen. De expeditie mislukt omdat de papyrus door een concurrerende boef - overigens ten bate van dezelfde begunstigde - wordt geroofd. In het laatste hoofdstuk van de roman wordt deze in vertaling gepubliceerd in een cultureel weekblad en door de zij gelezen.

Aan avonturen geen gebrek, maar behalve licht en amusant is Il fantasma di Mozart ook serieus, en in wezen is het boek meer een filosofische roman

[p. 69]

dan een avonturenroman. Gebeurtenissen, kunstvoorwerpen, weersgesteldheid, natuurverschijnselen en de muziek van Mozart (die herhaaldelijk in woorden wordt gevangen en geïnterpreteerd) geven aanleiding tot allerlei overdenkingen en observaties over facetten van het menselijk leven, al dan niet in dialoogvorm gepresenteerd. Conform de hele sfeer van de roman worden deze overwegingen, veelal afkomstig van de zij, in kleine, goed verteerbare porties door het boek heen opgediend. Ze betreffen zaken als het onvermijdelijk samengaan van tegenstellingen in het menselijk bestaan, de onafscheidelijke tegenwoordigheid van dood en leven, de noodzaak van begrensdheid en maat in het leven van de mens, de wenselijkheid zich te voegen naar het leven zoals het zich voordoet en de vreugde en het mysterie in het leven te omarmen. Daarnaast wordt het bestaan van ‘de’ waarheid in twijfel getrokken en een eeuwig en gelukzalig hiernamaals ontkend. Er wordt gesproken over het leven dat vergaat en tegelijkertijd zijn onuitwisbare sporen achterlaat, en over de kunst en persoonlijke zingeving aan het leven als ordenend principe. Bij dit alles is een weemoedig accent onmiskenbaar, evengoed als in de Turijnse herfst die zo vaak als achtergrond fungeert.

Het levenbeschouwelijke aspect van het boek vindt zijn culminatiepunt in het laatste hoofdstuk: ‘De laatste dialoog van Plato’. Niets minder dan dàt namelijk, de tekst van de laatste dialoog die Plato kort voor zijn dood zou hebben geschreven, is de ontvreemde papyruscodex van Novalesa die in vertaling in het al genoemde weekblad - en dus in de roman - verschijnt. Stijl, methode en setting van de korte dialoog hebben onmiskenbaar platonische trekjes, en aanknoping aan platonisch gedachtengoed is evident. Maar er zijn opzienbarende afwijkingen van het gangbare beeld en het standpunt is zelfs radicaal gewijzigd. Ten eerste is de gesprekspartner van Socrates in de dialoog van de codex een zekere Ariadne, een vrouw, en zíj is het die in het vraag- en antwoordspel (overigens sympathiek van toon) Socrates corrigeert en beleert. Daarnaast blijkt steeds duidelijker, dat het absolute, het idealistische en het transcendente uit Plato's grote systeem, althans in verband met de ethiek en de praktijk van het dagelijkse leven, het veld heeft moeten ruimen voor de geheel aardse, antropocentrische stellingname van Ariadne. In háár kijk op het leven speelt de eenvoudige aanvaarding een grote rol, is de dood een onoverwinbare grootheid en wordt het bestaan van tegendelen als wezenlijk gezien. Ariadne zegt haar wijsheid te danken te hebben aan een geliefde uit het gilde der sofisten, de

[p. 70]

groep die zich nadrukkelijk op het dagelijkse leven richt, de mens centraal stelt en heftig door Plato was bestreden. Veel van de ideeën uit de (pseudo-) Plato-codex heeft Laura Mancinelli al eerder in de roman aan de orde gesteld. Ariadne met een glimlach om de lippen, bevestigt, verbreedt en verdiept de eerder in het verhaal gepresenteerde inzichten, en Mancinelli's nieuwe Plato krijgt daarmee, althans in de roman, het laatste woord.