Lust en Gratie. Jaargang 10

[p. 23]

Gedichten
Andreas Burnier

1906-1939-1945-2000

De oude vrouw
scheef hangend in haar stoel,
die eens mijn sterke moeder was,
kijkt uit het rechte raam
van haar bejaardenflat
naar al te vroege
witte lenteknoppen.

Dat lijkt mij mooi,
zegt zij:
die nieuwe eeuw,
een nieuw millennium.
De mensen zullen vrolijk worden
bij de gedachte
en lichter kunnen leven.
De mannen zullen zelfs
wat minder willen moorden.
De vrouwen gaan dan meer
hun eigen gang.

[p. 24]

 

Het lijkt mij mooi,

 

zegt zij, vaag lachend:

 

het jaar tweeduizend.

 

Maar denk maar niet

 

dat de messias komt,

 

noch die van christenen,

 

noch die van joden.

 

Dat is toch niets gedaan

 

zo'n man

 

die alles voor ons regelt?

 

Daar leer je toch niets van?

 

Ik zie het meer als iets van mensen,

 

die messiaanse tijd.

 

Maar ja, ik ben van negentien nul zes.

 

Ik zal het niet beleven.

 

 

 

Het kan wel, moeder,

 

zeg ik schor.

 

Veel mensen worden nu heel oud.

 

Zelfs vierennegentig, dat kan toch best

 

als je het zelf echt wilt.

 

 

 

Haar kin zakt op haar borst,

 

haar ogen vallen dicht,

 

zij zucht.

 

Terwijl zij sluimert hoor ik het gerucht

 

van een lang leven

 

vol verbeten werk,

 

en zes jaar op de vlucht.

 

Het schelle buitenlicht valt op haar wangen.

 

Droomt zij of ik?

[p. 25]

 

Dienstboden, lang gestorven, trekken door de gangen

 

van ieder huis dat zij bewoonde.

 

Alles moest altijd schoon.

 

En nooit was het genoeg.

 

 

 

Een witte stilte is nu om haar heen,

 

maar uit haar hart klinkt het geween

 

van kinderen en oorlogsvluchtelingen.

 

 

 

Haar handen, nog steeds slank en jong,

 

ontkennen haar voorgoed gezwollen armen.

 

Haar onveranderd ranke benen hangen

 

tussen gebroken heupen en vergroeide voeten.

 

 

 

De mond die mij mijn kinderboeken las

 

zucht.

 

Haar hart klopt traag.

 

Haar bloed is veel te licht.

 

Alles doet pijn.

 

 

 

Haar messiaanse tijd

 

is zeer nabij.

[p. 26]

Tweeduizend van de gewone jaartelling

‘Die ons in het leven heeft gehouden,
En die ons deze dag heeft doen beleven.’

Mijn doden uit het vroege van de eeuw
van toen in Gelderland nog velen woonden
tussen hun bossen, hun kleinvee, hun tuinen,
onder het frêle licht van berkebomen
in de rulle warmte van hun huizen.

Mijn doden uit het vroege van de eeuw.
Hoe ging het verder? vragen soms hun schimmen.
Wat kwam er na het gas?
Stond toen de wereld stil? Draaide zij om?
Verdween zij in het niets?
Of ging zij verder? Worden wij herdacht?

Mijn doden uit het vroege van de eeuw,
in lange rijen opgesteld
in winterkou, geheel ontkleed,
tussen honden en zwepen
wachtten zij op bevelen.
De ruimten in, de deuren dicht.
Korte verbijstering en dan:
Paniek, zwart, gas.
Urine, bloed en braaksel.
Nagels tot in het dak.

[p. 27]

 

De laatste angst. Koud zweet.

 

Het diepe gat.

 

Uiteengespat.

 

De langste slaap.

 

Het licht.

Zutphen 1919 - Sobibor 1942

Arnhem 1908 - Auschwitz 1942

Doetinchem 1936 - Birkenau 1942

Hoe ging het verder? vragen zij.
Wat kwam er na het gas?

Uit een proper en veilig leven
vol kleine zekerheden
werden zij gejaagd, verdreven
naar Drenthe, Duitsland, Polen.

Januari: Toe Biesjwat, het Nieuwjaar van de bomen

Maart: het Poerim-bal

April: lang kasjeren voor Pesach

Mei: 's nachts lernen voor Sjewoe-es

September: Rosj-Hasjone, Joods Nieuwjaar

Oktober: Jomkipper, Sokkes, Simches Toure

December: Channeke

Het feestenjaar waarin de schakels schuiven, maar elke week:
Goed sjabbes en goed woch.

De tijd een kapstok van feesten:

Goed jontef, Josef.

Nog vele jaren in gezondheid, Bram.

[p. 28]

 

Brismiele en barmitswe, choppe en lewaje, Joorzeit.

 

Tot honderdtwintig, Miriam.

 

Esther, verder geen leed.

 

 

 

Dag in dag uit tefille en sjema.

Brummen 1862 - Auschwitz 1943

Wehl 1901 - Sobibor 1943

Renkum 1939 - Auschwitz 1943

Niemand heeft hen verraden.
Niemand heeft hen opgepakt.
Niemand heeft hen op transport gesteld.
Niemand heeft hen in Westerbork bewaakt.
Niemand heeft hen in de trein gesloten.
Toch stapten zij uit in Auschwitz:
de kleinsten, de oudsten, de mannen, de vrouwen.

Doesburg 1910 - Birkenau 1944

Zelhem 1930 - Auschwitz 1944

Lochem 1941 - Auschwitz 1944

In een proper en veilig leven
vol kleine zekerheden
leefden zij van geslacht tot geslacht,
hun opdracht zorgvuldig vervullend:
het heiligen van de tijd.

Wat kwam er na ons? vragen soms hun schimmen.
Wat kwam er na het gas?

[p. 29]

Dieren 1900 - Auschwitz 1945

Velp 1927 - Auschwitz 1945

Terborg 1941 - Auschwitz 1945

Jitgadal, wejitgadasj, sjemee raba

Verheven en geheiligd worde zijn grote naam.

Be'alma diewra chiroetei

In de wereld die Hij schiep naar zijn wil.

***

Er zijn nog maar weinig beneden
die de tijd helpen heiligen.
De tijd is veranderd, mijn velen
in de bundel van het eeuwige leven
rustend zonder graf.

Hoe ging het verder?
Wat kwam er na het gas?
Een nieuwe generatie Duitsers.
Een nieuwe generatie Polen.
Een nieuwe generatie Russen.
Een nieuwe generatie Balkan-mannen.
Een nieuwe generatie Edomieten.

De mensen uit het late van de eeuw
bidden anders, mijn velen,
in de bundel van het eeuwige leven
oplichtend in de nacht.
De tijd is nu platte ruimte,
Gebed is: om vernietiging schreeuwen.

[p. 30]

 

Eenmaal per jaar worden jullie herdacht

 

in zwaar bewaakte synagogen

 

door huilend nageslacht -

 

de kinderen, kleinkinderen,

 

achterkleinkinderen.

 

Jom HaSjoah:

 

een nieuwe gedenkdag

 

tussen de feesten van toen.

 

 

 

Aan het einde van twee millennia christendom

 

kijkt de wereld nog eenmaal om

 

achterwaarts in de toekomst vallend

 

verbaasd over de kou en de nacht.