Lust en Gratie. Jaargang 1

[p. 113]

Roos de Lange
Afscheid
acht tekeningen

Roos de Lange tekent al enige jaren voorwerpen. Liefst voorwerpen die de sporen dragen van menselijk gebruik, dingen die door de tijd zijn aangeraakt. Een oude stoel, een straatbank, een emaille emmer, een koffiekan, maar ook lucifersdoosjes, geblokte keukenhanddoeken, een tafeltje met een lege enveloppe erop. Die voorwerpen lijken een leven van zichzelf te hebben. Ze bezitten een weemoedige schoonheid. Ze zijn alleen gelaten en tegelijkertijd compleet en zichzelf genoeg. Er is een stemming, een levensgevoel in gesuggereerd dat mij raakt.

Ik ken het werk van Roos de Lange nu een jaar of vijftien. Uit de eerste jaren herinner ik mij de grote cartoons, cynische voorstellingen van bijvoorbeeld een troepje heilssoldaten op bezoek bij een collega in het ziekenhuis, of kale begrafenissen.

‘De cartoons waren erg afstandelijk, honend, eigenlijk. Ik was buitenstaander, tenminste dat dacht ik. Ik ging van een afstand staan kijken wat er met Roos de Lange aan het gebeuren was. Ik keek met het koude oog van een nihilist, die al het mensengedoe klein en zielig vindt. Ik kon geen verdriet hebben. Dat cynisme was een scherm, zo zie ik dat nu. Nu wil ik die afstand niet meer. Ik kom nu veel dichterbij, maar daarover heb ik jaren gedaan.’

‘Twaalf jaar geleden maakte ik iets ingrijpends mee - dat gaat jullie verder niks aan - en daarna kon ik helemaal niet meer tekenen. Vijf jaar lang niet. Tot vriendin K. almaar tegen me ging zeiken en drammen dat ik weer moest tekenen. Ik wist niet wát. Ik zat daar maar - het was op de Oudezijds Voorburgwal - en keek naar buiten. Toen zag ik aan de

[p. 114]

[p. 115]

[p. 116]

overkant steeds die huizen staan, ik weet het nog goed. Rijen oude huizen, verschrikkelijk mooi. ‘Als ik toch niet meer weet wat ik tekenen moet,’ dacht ik, ‘dan ga ik die in godsnaam maar tekenen.’

‘Dat werd pompen of verzuipen: het tekenen van die huizen werd een houvast. Ik tekende ze in zwart-wit, groot. Ik stelde half-gefingeerde stadsgezichten samen uit schetsen en foto's, die ik 's morgens vroeg maakte op weg naar mijn werk bij de Spoorwegen. Ramen en deuren waren op mijn tekeningen altijd potdicht. De gevels waren mooi, oud, en tegelijk ook blinde, gesloten muren. Ik tekende me gewoon door die periode heen, als ik het niet deed werd ik stuurloos. Zo begon het. Ik moest me aan die huizen vasthouden. Het was veilig, omdat ze ver genoeg van me af stonden. Maar ik kon toch iets tekenen wat echt was, ja jezus, iets van “kom niet te dicht in mijn buurt”.’

‘Al doende vatte ik een echte liefde op voor die huizen, vooral door de schoonheid van details. Ik maakte die tekeningen af - vreselijk bewerkelijke krengen - terwijl het eigenlijk al iets anders was dat mij voortdreef: ik raakte gefascineerd door de details. Maar het soort ontroering dat ik nu voor dingen kan voelen, dat had ik toen nog niet. Dat komt pas langzaam, door veel en hard werken.’

Dan volgt een periode waarin De Lange portretten tekent van intimae. Harde, nogal eenzame portretten. Gezichten vol afweer. Vaak zit de geportretteerde in een afgesloten ruimte, bijvoorbeeld de omheining van een schutting.

‘Ik kies natuurlijk zelf die kop uit. En die kop die ik kies, dat is nooit iemand om te lachen. Dat zegt me niks. Maar ook al is het resultaat dan altijd een nogal treurig portret, toch gebeurt er bij mij een heleboel terwijl ik teken. Zo was het met K. Het was uit met haar en dat vond ik vreselijk. In mezelf kon ik alleen maar godver-de-godveren. Ik kon haar wel - zo gaat het nou eenmaal - vermoorden. Aan de andere kant bleef er iets heel positiefs. Toen ben ik K. gaan tekenen, en dat hielp. Toen het portret af was kon ik weer met K. praten. Het deed nog wel pijn, maar het was gewoon verdriet, niet die strijd die je helemaal opvreet. Dat zal allemaal wel in dat portret zitten.’

‘Op mijn tekeningen staat mijn levensgevoel: wezenlijk treurig, maar niet volslagen troosteloos. Ik kijk heel goed, ik zie alles, details kunnen me vaak diep raken. Ik wil dat alle dingen die ik teken boven zichzelf worden uitgetild. Tegelijk wil ik ze als zichzelf, in al hun ONSCHULD laten zien.’

‘Soms, als ik ergens iets zie, word ik gewoon helemaal misselijk van opwinding. Ik kan zenuwachtig worden van iets dat ik zo godvergeten

[p. 117]

[p. 118]

[p. 119]

[p. 120]

mooi vind: ik kan panisch worden bij de gedachte dat ik er dan geen schets van kan maken, of desnoods een foto, als er geen tijd is voor een schets. En vraag je wat het is? Een lucifersdoosje, een ouwe fietsenstalling, gewoon, lullige dingen.’

‘Als ik ze gezien heb, heb ik er een band mee. Ik ontdek ze. Die windvaan bijvoorbeeld, in deze reeks “Afscheid”, zag ik op een reis door Frankrijk. Ik zat in de auto bij een vriendin, we reden in een file, en ineens zag ik hem. Prachtig. Ik begon hem onmiddellijk te tekenen, maar ze kon daar niet stoppen. Ik was helemaal van de kaart van ontroering. Een paar dagen later stonden we er ineens voor. “Stap maar uit,” zei ze, “teken hem.” Ze had de weg teruggezocht.’

‘Weet je, die windvaan is zo verschrikkelijk alleen. Hij staat daar maar alleen in dat landschap. Hij is ook wit met rood, net als de tent en de ballon: dat zie je niet op deze foto's van het werk. Wit en rood zijn voor mij op een of andere manier de kleuren voor dit soort van DAPPERE VERLATENHEID. Ik weet niet waarom. Ik geloof ook niet dat je dingen toevallig ziet. Je bezielt ze met wat er in jezelf omgaat. Daar in Frankrijk zat ik ergens mee waarover ik me rot voelde en dan zié je zoiets. Vroeger was ik wat dat betreft veel naïever. Dan zou ik gedacht hebben: ‘Heb ik even mazzel dat ik dit toevallig zie!’

‘Die tent heeft hetzelfde gevoel om zich heen. Ik vind mijn hele leven al een linnen tent zo godvergeten eenzaam. H ier is hij nog allener omdat er een bordje met “Verboden toegang” staat. Tegelijk is dat bordje een uitdaging, een vraag om het verbod te negeren. Het is niet helemaal grijpbaar voor mezelf en dat hoeft ook niet. Ik lul er niet over. Ik moet altijd iets blijven pakken dat ik niet kan zien, dat zich verbergt als achter een gordijn. Dat is essentieel. Als je een droom tot op de laatste letter zou begrijpen, zou de droom daarmee zijn uitgepraat. Het moet zich allemaal afspelen in deze beelden.’

‘De uitkijkjes vanaf de vensterbanken, waarmee “Afscheid” begint, zijn voller. De dingen die daar op die vensterbank staan, staan daar niet helemaal alleen. Ze staan nu ook binnen, dat heeft iets intiemers. Buiten is daar dan weer dat vreselijk platte landschap met dat lonely wilgenrijtje, maar die voorwerpen voor dat raampje hebben als het ware mekaar. Ze hebben tegelijk allemaal hun eigen leven. En ze hebben mekaar ook niet echt, maar toch zijn ze samen. De interieurs zijn recenter dan de andere tekeningen. Het is iets wat met mij is gebeurd. Nu ben ik niet meer zo'n windvaan. Nu ben ik nog wel alleen, maar ik ben niet de enige.’

‘Als ik bang ben en ik teken het, word ik minder bang. Het helpt altijd. Maar misschien is het wel andersom: dat ik het tekenen kan omdat ik minder bang word. Nee, ik kies toch voor het eerste. Door de

[p. 121]

verlatenheid te tekenen verandert die. Mijn kleuren veranderen ook in de loop van de tijd. Vroeger gebruikte ik nooit rood, dat durf ik pas sinds twee jaar. Het is wel een speciaal soort rood hoor, niet dat gore vermiljoen-rood, maar een beetje oud, verschoten rood.’

‘Ik ben ook altijd bang geweest voor katten. Ik tekende wel eens een kat, maar aan de oppervlakte, blij als ik er weer van af was. Nu kan ik een hele ochtend intens en uitgewerkt aan een kat gaan zitten tekenen, met alle haartjes en zo. Een kat kan zo prachtig op een plekje zitten. Hij is heel erg van zichzelf. In dat eerste interieur zit hij vragend alleen te zijn. Dat is voor mij alweer een stap verder. Een kat is voor mij denk ik het symbool van een mens. Hij kan alleen niet praten. Hij lult niet.’

[p. 122]

[p. 123]