Los en vast. Jaargang 1866

[p. 191]

Adam Thijssen aan Jan de Wit.

Groningen, 16 Sept. 66.

amice!

Een groote vacantie in Gruno's grijze wallen door te brengen, is ook niet alles. Neen, maar ze zeggen, dat men te Leiden omtrent dezen tijd des jaars zijn pleizier ook wel op kan, en in 66 was het nergens heel prettig. Anders lijkt Utrecht mij onder de Akademiesteden de eenige, waar men met fatsoen de zomermaanden kan genieten.

Van Utrecht gesproken: - ik heb verleden voorjaar kennis gemaakt met uwen vriend Van Effen. Dat 's me ook een mooi perceel! Neem mij niet kwalijk, maar als ik niets anders van u wist, dan alleen, dat ge intiem zijt met dien kwast, dan zou ik geen groot idee van u hebben. Die Mijnheer schijnt voortdurend de Pinksteren in 't hoofd te hebben, want als hier, bij zijn bezoek op Mutua Fides, de Europeesche natiën vertegenwoordigd waren geweest, uit aller mond zou zekerlijk de ontboezeming gehoord zijn: Wij hooren hem spreken, een iegelijk in onze eigen

[p. 192]

taal. Dom lijkt hij mij niet, hij heeft zeker nog al wat gelezen, en zijne memorie schijnt grooter te zijn dan die van een garnaal, te oordeelen naar de bui van citaten, die hij u om 't hoofd laat dwarrelen als sneeuwvlokken op een Maartschen dag.

Maar misschien heb ik het dien dag slecht met hem getroffen. Bij nadere kennismaking zou hij wellicht meevallen. Wie weet, of de gedachte: Ik ben hier te Groningen, en dus onder jongelui, die tot den student van Utrecht of Leiden nagenoeg in dezelfde verhouding staan als de Gasconjers tot den Parijzenaar - wie weet, of die malle gedachte hem niet zoo opgewonden maakte.

Waarachtig, Jan, de manier waarop jelui Hollanders een oordeel uitspreekt over wat ge Friesland en de Friezen noemt, strekt u in den regel niet tot eer. Ik zeg niet, dat er geen waarheid ligt in sommige dier beweringen. Maar het is de manier, waarop ze worden voorgedragen, die mij ergert. Men is tegenover ons niet kiesch, niet billijk. Men lacht over ons en haalt de schouders op, en vertoont inmiddels het welgelijkend beeld van den gedrochtelijken dwerg, die den bultenaar uitjouwt en met den vinger nawijst.

Ik heb nu eenmaal A gezegd, ik wil ook B zeggen. Met te meer vrijmoedigheid mag ik dit doen, omdat ik, als volbloed Overijsselaar, wel als Fries te boek sta bij den beschaafden Hollander, maar het toch eigenlijk niet ben. Wij willen al 't overige natuurlijk er buiten laten en uitsluitend over den Groninger student spreken.

Wat brengt men tegen ons in? ‘De vormen zijn soms minder beschaafd.’ Toegestemd. Maar als ik het den Hollandschen student hoor zeggen, word ik krieuwelig, omdat

[p. 193]

hij er niet in éénen adem bijvoegt: minder beschaafd, maar meer natuurlijk, meer waar, meer hartelijk dan de onze. Waarlijk, de studenten van het noorden zijn wel eens wat plat, maar nooit stijf tegenover elkander.

De Groninger studenten zijn ruw, zegt men, en men zoekt en zoekt, en vindt een tamelijk ongelikten beer. ‘Ziedaar de type,’ is het nu. Zeer onbillijk. Tegenover iederen boer, dien ge, na eenig zoeken, bij ons vindt, zie ik kans om, al rondziende, ten uwent een Commisvoyageur of paljas in politiek te stellen, en mocht ge in 't noorden soms meenen of ook jeugdige sluiswachters toegang tot de kroeg hebben, met hetzelfde recht zou een vreemdeling vragen, of ook het dienstdoend personeel uit de cirque equestre op uwe colleges hospiteert.

Minder beschaving ten onzent. Maar ook minder bluf, minder airs, minder verwaandheid. En wat ware beleefdheid betreft, moet ik dit toch zeggen: Een bewoner onzer noordelijke streken mag van een zeldzaam geluk spreken, wanneer hij, op zijne omwandelingen door Holland of Utrecht, een gastheer ontmoet, die niet bij de eerste kennismaking, 't zij in ernst of kortswijl, een smalend of spottend woordje zegt over de stad of provincie waaruit zijn gast afkomstig is. Zulke aardigheden veroorloven wij ons niet. Wij zijn er waarlijk te goedhartig voor.

Ik word geanimeerd, en dreig langwijlig te worden, zoo ik het niet reeds ben. Enfin, een mensch laat zich soms meeslepen. Zooveel is zeker, dat de studenten der verschillende Akademiën nog wel wederzijds van elkander iets goeds konden overnemen, zonder rechtstreeksch gevaar voor al te groote volmaaktheid. Er waren oudtijds vromen on-

[p. 194]

der de Katholieken en geloovigen onder de Mooren. Toch vond men aanleiding te zeggen: dat Moorsche deugd en Paapsch geloof een goed Christen maken.

Zoo zijn er bij u jongelui die niet blufferig noch stijf, bij ons die niet ruw noch plat zijn, maar met dat al blijft het waar, dat Noordsche fideliteit en Hollandsche chique den echten student maken.

Ik heb de geheele vacantie hier omgewandeld. Maar gelanterfant heb ik niet. Neen, want de cholera hield mij hier terug. Aan de kribbe van den choleralijder staan hoogleeraren en studenten volkomen gelijk. De een debiteert wat meer geleerdheid dan de andere, maar we weten er allen evenveel van, d.w.z. niemendal. En toch, het spijt mij niet dat ik hier gebleven ben. Ik heb in het hospitaal veel geleerd, al zou ik ook, door het een of ander van het geleerde op te schrijven, nooit iets leveren, waarbij de wetenschap, qua talis, iets zou winnen.

Bij al die ziek- en sterfbedden leerde ik uw vak ook meer waardeeren. Het verlangen, waarmee die arme schepsels naar den dominé uitzagen, de blijdschap waarmee ze hem begroetten, de rust en troost die zoo'n hartelijk woord den zieke bezorgde - waarlijk 't was soms aandoenlijk, en meer dan eens heb ik gezegd: We kunnen ze toch niet missen! Of niet een ander aan dat leger hetzelfde had kunnen doen en zeggen, wat daar die dominé zei, weet ik niet; maar dit weet ik wel: een ander blijft t'huis, zij komen. Een ander kan misschien zoo spreken, maar hij doet het niet. Zij doen wat ze kunnen, en ze doen veel goeds.

Ik herken vriend Adam niet, zult ge zeggen. Zulke lange en zulke ernstige redeneeringen vindt ge gewoonlijk niet in

[p. 195]

mijne brieven. Maar nu heb ik ook uitgepraat. Één woordje nog over het vers, dat ik hierbij heb ingesloten. Zooals ge ziet: het is eene proeve van vertaling.

Waarom ik mij juist aan een deel der AEneïs gewaagd heb, weet ik zelf niet. Maar de reden, waarom de bestaande vertalingen, met name die van Mr. A.W. Engelen, mij niet terughielden, kan ik u wel verklaren. Ik vind namelijk in al die vertalingen te veel boekentaal. M. i. moeten, ook bij de vertolking van eenig classiek stuk der oudheid, die uitdrukkingen gebezigd worden, die leven in den mond van het volk, en wel bepaaldelijk in den mond van onze hedendaagsche Nederlanders.

Ik geloof niet, dat ik met het vertalen van Virgilius op deze manier zal voortgaan. Nu, zult ge zeggen, het kan ook zoo wel!

t.t.

adam thijssen.

P.S. Daar ik niet weet, of ge wel aanstonds een Virgilius bij de hand hebt, heb ik den Latijnschen tekst er tegenover geschreven. Voorts meende ik, dat het wel gekleed zou staan, als ik ook eenige Aanteekeningen op mijne vertaling gaf.

[p. 196]

Liber secundus.

Conticuere omnes, intentique ora tenebant.
Inde toro pater AEneas sic orsus ab alto:
Infandum, regina, iubes renovare dolorem,
Troianas ut opes et lamentabile regnum
Eruerint Danaï, quaeque ipse miserrima vidi,
Et quorum pars magna fui. Quis talia fando
Myrmidonum, Dolopumve, aut duri miles Ulixi,
Temperet a lacrimis! Et iam nox humida coelo
Praecipitat, suadentque cadentia sidera somnos.
Sed si tantus amor casus cognoscere nostros,
Et breviter Troiae supremum audire laborem,
Quamquam animus meminisse horret, luctuque refugit,
Incipiam. Fracti bello, fatisque repulsi
Ductores Danaum, tot iam labentibus annis,
Instar montis equum divina Palladis arte
Aedificant, sectaque intexunt abiete costas.
Votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.
Huc delecta virum sortiti corpora furtim
Includunt caeco lateri, penitusque cavernas
Ingentis uterumque armato milite complent.
Est in conspectu Tenedos, notissima fama
Insula, dives opum, Priami dum regna manebant;
Nunc tantum sinus et statio male fida carinis.

[p. 197]

Tweede boek.

Elk zwijgt nu als een mof; 't was of een steek voorbijkwam.¹
Men ziet Eneas aan, die op zijn bed het woord nam:
Gij wilt, o koningin! het droev' relaas dus hooren,
Van 't lamentabel lot, aan Ilium beschoren,
Dat door de Grieken viel, zooals ik zelvers zag,
Daar 'k juist in garnizoen in 't oude Troje lag.
Welk Myrmidoonsch soldaat, wat luitenant, Jan-domen!⁷
Voelt, als hij dit bedenkt, geen waterlanders komen?
't Is anders laat genoeg, en 't was misschien maar best,
Dat ieder op zijn beurt zich spoedde naar zijn nest.
Maar hebt ge, naar 'k bemerk, uw zinnen willen zetten
Op dit zoo naar verhaal, 'k zal op uw wenk dan letten,
En 'k schets u al d'ellend, geleên aan Troje's strand,
Al krijg ik en passant ook zelf geducht het land.
Den Griekschen generaals, in d'oorlog heele pieten,
Begint toch in het eind dat vechten te verdrieten,
Zij maken dus een paard, of dichterlijk een ros,
Hetwelk, van ver gezien, veel leek op Mont-Athos.¹⁸
Men wil, zoo ging 't gerucht, dit beest aan Pallas wijden,
Althans 't was niet bestemd, om 't van het zaâl te rijden.
In 't donker buikhol wordt in alle heimlijkheid
Een mannendrom gestuwd van d'eerste qualiteit,
Die, zoo ge denken kunt, zich liederlijk vervelen,
Daar 't er te donker is om samen whist te spelen.²⁴
Van verre kan men zien het eiland Tenedos,
Te voren vrij beroemd, althans toen Priamos,
Nog niet gesjeesd, zijn schepter hier mocht zwaaien;
Maar naar dien roem zal thans geen haan meer kraaien.
't Is sinds verlaten, van zijn schoonheid gansch ontdaan;
Geen beurtman noch fregat legt immer hier meer aan.

1 Elk zwijgt nu als een mof. Het blijft voorshands onbeslist, hoe deze uitdrukking in de wereld is gekomen. Moffen is de naam, dien wij menigmaal aan onze Duitsche naburen geven. Maar of wel zwijgen het fort is van de Duitschers überhaupt, is voor 't minst twijfelachtig. De Pruisen althans hebben, reeds vóór de uitvinding van het zündnadelgeweer, den mond steeds boven water gehad, en wie ooit op stoomboot of spoortrein in de nabijheid van een troepje dezer snaken was gezeten, krijgt misschien nog hoofdpijn, alleen bij de gedachte aan dat eindeloos geplauder.
Anderen zeggen, dat deze zegswijze dateert uit den tijd toen Willem van Oranje, die toch van Duitschen bloede was, zich populair maakte door te zwijgen.
Nog zijn er, die beweren, dat mof een oud kerkelijk woord is, waarmee eene vrouw wordt aangeduid. Inderdaad, wanneer men mag aannemen, dat de m en w, als driebeenige consonanten, gemakkelijk met elkander verwisseld worden, en dat de o in de plaats van de ij kan komen, dan is mof zooveel als wijf. In dat geval zou ons gezegde in verband moeten gebracht worden met het bekende mulier taceat in ecclesia.
Mogen wij Weiland gelooven, dan is mof de naam van zeker zangvogeltje, meer bekend onder dien van groenling of kornuit. Daar dit beestje echter gewoonlijk heel aardig fluit, achten wij 't minder waarschijnlijk, dat men het als toonbeeld der stilzwijgendheid zou voorgesteld hebben.
Misschien zijn wij het naast aan de waarheid, wanneer wij, terugkeerende tot de eerste opvatting der spreekwijze, haar nader toelichten. Mof is de naam, dien men niet zoozeer aan de Duitschers in het algemeen als wel aan de Westfaalsche grasmaaiers in het bijzonder heeft gegeven. Bilderdijk leidt dan ook het woord af van het Engelsche to mow, maaien. Die mannen, met hun zandkleurige sluike haren en ronde, roode aangezichten, zijn inderdaad niet zeer spraakzaam en der Heinrich kan, op de terugreis naar het vaderland, uren lang naast zijne dorpsgenooten voortstappen, zonder dat een enkel woord de omheining zijner spekgrage tanden ontsnapt.

7 Waterlanders. De helden van Homerus schreiden soms als kinderen, maar bleven helden. Onze helden schreien niet meer, maar blijven dikwijls kinderen. Alleen bij zekere gelegenheden kunnen hooggeplaatste personen nog soms eenige aandoening toonen. De officiëele tranen van den Pruisischen vorst hebben kans om beroemd te worden.

18 Mont-Athos. Een berg van Macedonië. - Zie Alex. Dumas, Les trois Mousquetaires (Porthos, Athos, Aramis) en J. Van Lennep, De lotgevallen van Klaasje Zevenster, III^e deel.

24 Whist. Men heeft de bedenking gemaakt, of we hier niet een anachronisme doen insluipen, daar het whistspel eerst na onze jaartelling algemeen in zwang is gekomen, en althans in het helden-tijdvak der Grieken nog niet zóó populair was, dat militairen van minderen rang (want dat in het houten paard alleen hoofdofficieren zouden geborgen zijn is minder waarschijnlijk) daarmede reeds bekend konden wezen. Deze bedenking zou eenige aandacht verdienen, wanneer wij hier het werk van een historieschrijver voor ons hadden. Dit is echter niet het geval. Virgilius was dichter, en geeft ons in poëtischen vorm eene oude mythe te lezen. Bij het vertolken of verklaren van dergelijke stukken behoeft men niet te vragen: hoe heeft de schrijver in zijne dagen zich de zaken voorgesteld, of welke beteekenis hechtte hij voor zich aan de woorden, door hem gebezigd? Neen, want dat kunnen we toch niet met volkomen zekerheid beslissen. Wij vragen dus slechts: hoe vat ik de woorden des auteurs op, welke beteekenis kan ik in zijne uitdrukkingen leggen, en wat voorstelling maak ik mij van de tooneelen, door hem geschetst? Door dezen regel aan te nemen laat men de noodige speelruimte aan de phantasie des uitleggers, iets wat bij het verklaren van anders duistere plaatsen veel gemak oplevert, en daarenboven zijne eigenaardige genoegens moet schenken.

[p. 198]

[Liber secundus vervolg.]

Huc se provecti deserto in litore condunt.
Nos abiisse rati, et vento petiisse Mycenas.
Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu.
Panduntur portae; iuvat ire, et Dorica castra
Desertosque videre locos litusque relictum.
Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles;
Classibus hic locus, hic acie certare solebant.
Pars stupet innuptae donum exitiale Minervae,
Et molem mirantur equi: primusque Thymoetes
Duci intra muros hortatur, et arce locari,
Sive dolo, seu iam Troiae sic fata ferebant.
At Capys, et quorum melior sententia menti,
Aut pelago Danaum insidias suspectaque dona
Praecipitare iubent, subiectisve urere flammis;
Aut terebrare cavas uteri et tentare latebras.
Scinditur incertum studia in contraria vulgus.

[p. 199]

[Tweede boek vervolg.]

't Was naar dit eiland, dat de Grieken henen togen.
Wij dachten hij ons zelf: de vogels zijn gevlogen,
En naar Myceen op weg, daar 't windje gunstig scheen.
In dat vertrouwen komt gansch Troje op de been;
Geen besje bleef er t'huis, hoe 't spinwiel haar moog boeien,
't Stroomt al ter poorten uit, met petten en met hoeien.³⁶
Men snelt naar 't legerkamp en naar 't verlaten strand,
En elk houdt hier een speech en kletst op eigen hand.³⁸
‘Hier,’ zegt er een, ‘hier lag de bende der Dolopen,
En hier vocht wreede Achil, en, kerel, 'k mag bezopen,
Ja, meer dan dat zijn, zoo de Grieksche vloot
Niet hier op 't strand lag als een paling naast de sloot.’
Een ander ploegje gaat zich aan den knol vergapen,
't Geschenk van die godin, die steeds alleen wou slapen.⁴⁴
Thymoetes neemt hier 't woord en zegt: ‘Versta mij wel,
Dit hobbelpaard hoort t'huis op onze citadel,⁴⁶
Althans 't moet naar de stad. Mij dunkt, dat dit wel zaak was.’
Of 't echter met dien raad wel alles in den haak was?...
Het geven van advies, vooral een ongevraagd,
Heeft dikwijls d'adviseur finaal in 't riet gejaagd.
Maar andren onder 't volk zijn beter bij de pinken,
Ook Capys toont zich kloek en doet zijn stem weerklinken:
‘Dit paardje,’ meent hij, ‘moet verdronken in de zee,
Of wel met vuur verbrand, als een auto-da-fé!
Men breng een koevoet aan en sla den romp aan splintren,
Wie weet wat in dien buik voor listen overwintren.’
Zoo spreekt hij, maar het volk komt niet tot een besluit,⁵⁷
D'een zegt; 't is prachtig! maar een ander: 't is verbruid!

36 Hoeien. Wij gelooven, dat dit de ware spelling is van het woord. Bij het vaststellen van regels voor uitspraak of spelling heeft men te onderzoeken, wat de taal des volks daaromtrent aan de hand geeft. Dat men nu, in ons vaderland over ‘het volk’ sprekende, daarmee niet de buitenlui, maar uitsluitend de Amsterdammers moet bedoelen, spreekt van zelf. En daar de Amsterdammers, zelfs van je eerste chique, over hoeien spreken, zoo lijdt het geen twijfel, of dit woord moet op deze wijze geschreven en uitgesproken worden.

38 Kletst. Dit woord is tot op zekere hoogte in diskrediet. 't Schijnt dat de klank voor onze ooren iets te scherps en daardoor onbehagelijks heeft. De beteekenis is althans niet van dien aard, of ook de meest kiesche dame kan gerust denken en spreken over de werkzaamheid, door dit woord aangeduid, zonder dat hare lippen bezoedeld of hare zenuwen geschokt zullen worden. Wij kletsen, wanneer wij met een zeker aplomb en den noodigen omhaal redeneeren over al wat los en vast is. Nu zal men toestemmen, dat dergelijke redeneeringen volstrekt noodig zijn tot ‘instandhouding der maatschappij en tot wering van zedeloosheid uit dezelve,’ daar toch geen souper meer mogelijk, en geen receptie meer denkbaar zal zijn, wanneer er niet gekletst mag worden. Dan moeten alle toga's aan den kapstok, alle citers aan de wilgen, alle kronen en schepters naar de maan. Want geen vorst zal audientie, en, wat meer zegt, geen hoogleeraar meer thee of college kunnen geven ten behoeve zijner kweekelingen, ja zelfs de dichter zal zijn zangen staken, als het fatsoenlijke kletspraatje niet meer oorbaar is. Wat zal Damon zijne Phyllis in het oor fluisteren, wat Amalia aan haren erf-oom schrijven op diens verjaardag, wat zal Willem in de voorrede zijner dissertatie, wat Mina op het toegezonden albumblaadje zetten, zoo die genoemde praat niet wordt geduld? Breek af dan uw gehoorzalen en kerkgebouwen, verbrand ze uw kansels en catheders, schaf ze af uw congressen en vergaderingen, en zeg gerust: De laatste toast is geslagen en de laatste eerste steen gelegd. Neen, hoe men over het woord moge denken, de zaak zelve is even onmisbaar om hier beneden den boel zoo wat aan den gang te houden als de wind noodig is, om den molen te doen draaien.
Maar met het woord zijn wij nog niet klaar, en dat is te lastiger daar de synoniemen ook niet de volle sympathie genieten. Wat die synoniemen van kletsen betreft, ieder weet dat Raymundus Lullus van Majorca ons een aan de hand geeft, dat echter nog meer verwerpelijk schijnt. (Zie R. Lulli Opp. quae ad inventam ab ipso artem universalem pertinent, c. Jord. Bruni et C. Agrippae commtr. Argent. 1598. Acta S.S. Jun. T.V.)
Mocht men daarom kunnen besluiten, om, afleggende alle vijandschap en hypocrisie, dezen taalvorm weer in genade aan te nemen en in te lasschen waar zulks te doen gebruikelijk is! Waarom zoudt ge ook niet? Het woord is van zeer deftige afkomst en behoeft zich waarlijk voor zijne stamouders niet te schamen, daar het toch vaststaat, gelijk een paal boven water, dat kletsen van het Grieksche ϰλάζω, ϰλάγξω ik roep, maak geluid, moet afgeleid worden, terwijl wij ook den vorm terugvinden in het Hebreeuwsche קללַׇ levis fuit, naardien de bedoelde redeneeringen leves zijn.

44 Alleen slapen. In dezen vorm geven wij met de meeste juistheid de oorspronkelijke kracht en ware beteekenis terug van het woord innupta.
Sommigen vertalen ongehuwd, maar dit is juist de manier om soliede Nederlanders voorgoed op het dwaalspoor te brengen. Want een gewoon burgermensch zal, lezende van eene ongehuwde godin, natuurlijk ook aan getrouwde godinnen denken, en dus in den waan komen, alsof er op den Olympus een bureau van den burgerlijken stand werd gehouden. En waar zulk eene voorstelling eenmaal post heeft gevat, daar kan men het aanleeren van de Grieksche Mythologie voorshands gerust opgeven. Want het goddelijke van de goden en het divine van de godinnen is naar de violen, indien wij hunne werken en liefhebberijen toetsen aan hetgeen volgens het Formulier van den Houwelijken Staat de plichten zijn van fatsoenlijke echtelieden.

46 Hobbelpaard. Met eenige minachting, als uit de hoogte gesproken. Evenwel de benaming is niet overeenkomstig de realiteit. Men vergete echter niet, dat Thymoetes een Ongevraagd Advies geeft. Zulke menschen, die eeuwig een duit in het zakje moeten leggen, nemen gewoonlijk een zeker air aan, en liegen alsof 't gedrukt staat.

57 Het volk komt niet tot een besluit. Dat is zeer gelukkig. Als de menschen 't zoo volmaakt eens zijn, zoodat er niet meer kan gezegd worden: Scinditur incertum studia in contraria vulgus, dan wordt het een saaie boel. (Men zie over het wenschelijke van zulke strijdige gevoelens: De Deensche quaestie, zooals die in de Groninger Couranten is besproken).