Logo DBNL
Roman van Karel den Grooten en zijne XII pairs (1844)

Roman van Karel den Grooten en zijne XII pairs

(1844)–Anoniem Lorreinen, Roman der–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

aant.II.

 
Die verwortelde nijt,
 
Diere ute en quam te gerer tijt.
 
Hi sende oec ute alle dage
 
Ane sine vriende ende mage,
5
Datsi en souden vergeten niet
 
Die grote scade ende dat verdriet,
 
Dat hen (sic) ende heme mede
 
Die Loreine te meneger stede
 
Ende te meneger stont hebben gedaen.
10
Datsijt niet en laten gaen
 
Ende den kindren die van hem quamen.
 
Hi en woude niet dat inde namen
 
Die grote veede entie sware
 
Die geduurt hebben vele jare,
15
Want Gelloen penst noch dathi sal
 
Sinen wille vervordren al.
 
Nu latic hier van hem bliven
 
Ende wille vort bescriven
 
Van desen boeke dander pertie,
20
Derre boeke es altemale drie.
 
Deerste boec die geet an
 
Daer dese veede eerst began,
 
Ende hint daer Fromondijn
 
Bleef doet in die cluse sijn.
25
Dese andre sal inden, dats waer,
 
Noch harde lange hier naer
 
Op Ritsarts boec, Yoens sone,
 
Die harde stout was ende coene.
 
Dan sal dat derde over liden
30
Tote des keysers Vrederijcs tiden,
 
Dat seecht die jeeste, diet heeft bescreven:
 
Nochtan es haer vele ontbleven,
 
Dat hemelijc, getrouwic, was.
 
In die stat van Bordeas,
35
In Sente Severijns abbie
 
Heeft men gescreven oyt ende ye
 
Dese veede altemale,
 
Ende dat na dien rechte wale
 
In tween boeken leget daer,
40
Die harde groet sijn ende swaer,
 
Daer dat walsce ute es genomen,
 
Daer dit mede ute es comen.
 
Daer so leget in tlatine:
 
Noch so doense grote pine
45
Dat si noch tallen tiden
 
Scriven die orlogen entie striden
 
Die si jegerincs vernemen connen,
 
Die iersten daer af begonnen.
 
Nu laet ons God so geraken
50
Dat u dunke wale maken. Amen.
 
 
 
Ware ystorien machmen horen
 
Gerne, dat segic u te voren,
 
Want grote dachcortinge si
 
In waren ystorien, geloves mi.
55
Dat dese ystorien sijn waer
 
Dat so tonen ons oppenbaer
 
Walsce boeke ende latine,
 
Dies so doe icker seer toe pine
 
Om in dietsce te bringen vort.
60
Daer om dor God, gi heren, hort,
 
Ende verstaet vort dit leet,
 
Dat nemmermeer en te geet.
 
Gi hebt hier voren verstaen wel
 
Hoe Gelloen die ridder fel
65
Doetde Manosijns sone Doone,
 
Ende hoe dat was gemaect soene,
 
Dathi in heidenesse moeste varen,
 
Ende niet en soude keren twaren,
 
En ontbodene in waerre dinc
70
Her Girbert die stoute coninc
 
Ende selve die grave Manosijn.
 
Oec horedi in die warden mijn
 
Hoe hi quam ane Agulande,
 
Die hem ere dede menegerande,
75
Ende hem vernoyerde met,
 
Ende liet die Gods wet,
 
Ende halp Agulande sere
 
Jegen Desramese den here.
 
Oec horedi wel die dinc
80
Hoe hem Desrames die coninc
 
Sirer dochter te wive gaf,
 
Om dathi Agulante ginc af.
 
Ende hoe hi daer omme Agulande
 
Vinc ende voerde uten lande
85
Ende leverdene Desramese gevaen.
 
Oec hebdi wel verstaen
 
Hoe Gelloen nam die maget te wive
 
Ende wan bi haren live
 
Twee scone kindre, des sijt wijs,
90
Beligande ende Marcilijs.
 
Ende hoe doe Gelloen die grave
 
Moeste met scanden rumen tlant:
 
Dits u te voren al becant.
95
Nu verstaet vort van Agulande,
 
Die here was van groten lande.
 
 
 
Agulant die grote here,
 
Dien die lachter derde sere,
 
Die hem Gelloen heeft gedaen,
100
Heeft vernomen ende verstaen
 
Dat Gelloen was in kerstenhede
 
Rike ende machtech beide,
 
Ende van groten lande grave,
 
Ende niegerincs hilde sijn lant ave
105
Dan van Karlen den coninc.
 
Doe derdem harde sere die dinc,
 
Die hem Gelloen hadde gedaen.
 
Sine mage ontboet hi saen
 
Tenen rade, wetet dat,
110
Te Ypomie in die stat,
 
Ende claechdem allen serechlike
 
Hoene een kersten valscelike
 
Voerde over langen tijt,
 
Ende drage op hem nijt,
115
Ende hebbe langen tijt gedaen.
 
‘Maer noit en constic verstaen
 
Vaer hi henen was gevaren.
 
Maer nu es mi gesegt twaren
 
Dathi es grave van Bordeas
120
Ende sere mechtech, geloeft das.
 
Daer willicken, maecht mi gescien,
 
Emmer in tlant varen sien,
 
Ende varen met selken here
 
Dat daer en si gene weere,
125
Die mi doe lette ochte deere,
 
Ochte beneme dat ic begere.
 
Ic sal, ans mi Mamet wale,
 
Vrankerike winnen altemale.
 
Wildi mi in staden staen?’
130
Si antworden alle saen
 
Datsijt emmer doen wouden,
 
Ende hen daer toe bereiden souden,
 
So dat si ten naesten Meye
 
Metten voglen gescreye
135
Porren mogen sekerlike
 
Ende varen in dat Vrankerike,
 
Ende in tkerstene Spaengen mede,
 
Ende ave winnen lant ende stede,
 
Ende slaent al te doet
140
Wat si vonden cleine ende groet,
 
Ende Gelloen, connen sine geraken,
 
Om Agulande te weder wraken.
 
Dit swoer oec sekerlike
 
Emont harde dierlike,
145
Dathi soude den vader wreken.
 
Men souder emmermer af spreken.
 
Nu hort, gi heren dat u God lone,
 
Ene jeeste harde scone.
 
Agulant die stoute coninc
150
Heeft vergadert, in waerre dinc,
 
Een starc ende een machtech here,
 
Ende al wel gereet ter were,
 
Ende es tote in Spaengen comen,
 
Ende heeft te hemwaert al genomen.
155
Kerken ende huse mede
 
Heeft hi te broken ende menege stede.
 
Alle die steiden so wan hi,
 
Die hi vant verre ende bi;
 
Te cleinen cameren ende te stallen
160
So maecti die kerken alle.
 
Den helegen enten santen mede
 
Hi grote onwerde dede,
 
Ende altemale die hi vant
 
Cruce ochte kelecte in tlant
165
Die dede hi tsinen scatte dragen
 
Ochte hi gaeft sinen magen.
 
Ende hi woude toe te Bajoen;
 
Want hem so was weten doen
 
Dat die stat horde Gelloene toe.
170
In conste u niet geseggen hoe
 
Hi destrueerde al dat lant
 
Dathi onderwegen vant.
 
Die lieden si en wisten wat
 
Anevaen si en ruumden tsat,
175
Ende sijn emmer vort gevloen,
 
Want anders en wisten si wat doen.
 
Maer Gelloen die in Sueden lach,
 
Ende gaderde nacht ende dach
 
Beide selver ende scat,
180
Wiste harde luttel dat,
 
Datten die coninc Agulant
 
So swarleec souct in tkersten lant,
 
Ende om sine valsce dade
 
Den kerstenen doet so grote scade.
185
Nu legt in Spaengen Agulant,
 
Ende destrueerde seer tlant
 
Ende al datter was omtrent.
 
Nu hebben die van den lande gesent
 
Ane den keyser enen bode
190
Dathi hen come dor Gode
 
Hulpen ende geven troest,
 
Datsi werden mogen verloest
 
Van den heidenen, die hem scade
 
Doen beide vroech ende spade.
195
Die bode es ten keyser comen
 
Te Parijs, daer hine heeft vernomen,
 
Ende cnielde alshine sach
 
Ende ontboet hem goeden dach.
 
Die bode seide met groter vart:
200
‘Die selve God, die geboren wart
 
Van der scoender magt Marien,
 
Holde den keyser ende sine pertien!
 
Gerecht keyser ende here,
 
Die van Spaengen groeten u sere,
205
Die nu sijn in anxsten groet,
 
Ende in sorgen van der doet;
 
Want daer leget in haer lant
 
Die starke coninc Agulant
 
Met menegen heiden affricaen,
210
Ende heeft hen grote scade gedaen.
 
Gallisien ende in Spaengen mede
 
Heefti gewonnen menege stede:
 
Te cleinen cameren ende te stalle
 
So voegt hi die kerken alle.
215
Wat hulpt dat ict make vele!
 
Wat in erenste ochte in spele
 
Ane Gode geloeft oft op hem lijt
 
Moet besterven in corter tijt,
 
Gine comt dor Gode ende staet in staden
220
Si en genesen meer der scaden.’
 
Alse die keyser dat verstoet
 
Wart hi droeve in sinen moet,
 
Ende weende mede sere,
 
Ende seide: ‘Genaden, God here,
225
Ende geont mi dat ic doge
 
Daer toe ende verleisten moge
 
U lant van uwen vianden,
 
Diet nu houden onder handen.’
 
Sijn heer so dede hi daer
230
Ontbieden verre ende naer.
 
Daer quam menech edel man,
 
Die ic genomen niet en can,
 
Fransoyse ende Bertoene,
 
Alemanne, Ruwiere ende Gasscoene,
235
Ingelsce, Vlaminge, Avelose,
 
Camersine ende Artenoise,
 
Ende menech edel man, dats waer,
 
Die mi ware te nomene swaer.
 
Ende toech henen te Spaengen waert
240
So hi rechts mochte sine vaert.
 
Marscalc van den here so was
 
Roelants vader, geloeft mi das,
 
Van Mantes die grave Mile,
 
Diet geweest hadde lange wile.
245
Die van Bajoene, die oec waren
 
In groten anxsten, weet te waren,
 
Hebben gesent om Gelloene,
 
Want si hulpen hebben te doene.
 
Ende alse die bode te Gelloene quam,
250
Ende hi die waerheit vernam,
 
Dat die heiden Agulant
 
Dus woude destrueren tlant,
 
Pensde hi ten eersten wale
 
Dat om hem waere altemale.
255
Te hem selven so seide hi:
 
‘Haddic behouden den coninc vri
 
Te vriende so haddic wel
 
Minen vianden .i. quaet spel
 
Mogen spelen, sekerlike,
260
Ende Karlen mede van Vrankerike;
 
Nu en mach des niet sijn.
 
Ic wille vergadren die vrienden mijn,
 
Ende alle de gene die ic can,
 
Ende varen te Bajoene an,
265
Ende wille hulpen Agulande
 
Verjagen ute minen lande.
 
Dus bereide sine vaert
 
Gelloen te Bajoene waert
 
Met .x. m. ridderen snel,
270
Die alle waren gereden wel,
 
Ende es al ter zee gevaren.
 
Hi had so over al, te waren,
 
Bereit, dat hi dar niet
 
Al te lande varen iet.
275
Dus latic van hem bliven
 
Ende wille vort van Karle scriven,
 
Die in Spaengen, wetet dat,
 
Tote Basklen die stat,
 
Ende tote Bajoene mede;
280
Ende alse Karle quam in die stede
 
Dede hi sijn volc vergadren saen,
 
Want hi die vianden woude bestaen.
 
Maer doe Agulant wert geware
 
Dat Karel bin den lande ware
285
Ontsachi heme harde sere,
 
Ende ontboet Karle den here
 
Dat hi .xii. ridderen sinde
 
Die striden willen met geninde,
 
Hi salre .xii. senden jegen.
290
Dat so woude Kaerle die degen
 
Om den heidenen meer te tornen.
 
Her Reinaut van den witten dorne
 
Was deerste, geloeft mi das,
 
Diere toe gecoren was.
295
Ende nam .xi. ridders mede,
 
Ende voer al daer ter stede,
 
Daer die strijt wesen sal,
 
Bi Bajoene in een dal.
 
Daer so sende Agulant
300
Jegen hen te stridene te hant
 
Enen stouten man, hiet Kagani.
 
Tempiers sone so was hi,
 
Die doet bleef, des sijt gewes,
 
Daer Agulant ende Desrames,
305
Streden over langen tijt.
 
Tempiers, ic wille gijs seker sijt,
 
Die liet, na dat ict verneme,
 
Vijf vrome sonen naer heme.
 
De joncste, geloves mi,
310
Was de selve Kagani.
 
Dese so es in tdal gevaren
 
Daer die andre .xii. waren.
 
Doesi waren in dat crijt,
 
Dat scone was ende wijt,
315
Nopten si dorssen in beiden siden,
 
Als die te gadre wouden riden.
 
Elc sette tspere onder den arm.
 
Reinaut quam also warm
 
Gereden op enen affricaen
320
Dat hem te staden en conste gestaen
 
Scilt, alsberch no accotoen,
 
Hi en moeste sinen inde doen.
 
Dandere quamen gereden sere,
 
Ende Kagani die here
325
Geraecte enen stouten man,
 
Die geheten was Bosan,
 
Recht in die lemiere vore,
 
Dat tspere vloech ten hersenen dore;
 
Dies sere droevede Reinaut,
330
Ende voer in dat assaut
 
Ende sloech Kagani te doet.
 
Ende oec sijn ander conroet
 
Bleef verslegen alte male,
 
Dies Agulande niet wale
335
En was te moede, sekerlike.
 
Hi sende ane den keyser rike
 
Dat hi heme dies geninde,
 
Dathi .c. ridders sinde,
 
Hi salre jegen senden ondert,
340
Ende laet die striden besondert.
 
Die keyser wert dies te rade
 
Ende seide dathijs gerne dade.
 
Doen sendi daer al te hande
 
Arnoude van Beaulande
345
Ende sinen sone Aymeri
 
Met .xcviii. ridderen vri;
 
Ende Agulant hi sender jegen
 
Comise den stouten degen,
 
Worre ende Gyberike,
350
Drie amirale hoge ende rike,
 
Die Tempiers kindre waren.
 
Dese quamen in gevaren
 
Ende .xcvii. ridderen coene,
 
Die alle waren van stouten doene.
355
Doe si vergadert waren in terijt
 
Beiden si enen corten tijt.
 
Elc en vercoes den sinen daer:
 
Dat vergadren dat was swaer.
 
Menegen spere sachmen breken,
360
Ende menegen ter neder steken.
 
Aymerijn versloech daer
 
Comise den stouten amirael,
 
Dies Ybor wart bleec ende vael,
365
Ende wouden wreken op Aymerine,
 
Die hem werde harde sere,
 
Ende sloech Ybor den here,
 
Dat hem niet bescoet al,
370
Hi en moeste tumen in tdal,
 
Noch stegereep noch gereide,
 
Hi en keerde die been opwert beide.
 
Dit sach een ridder een stout Nerboen,
 
Ende nam sijn spere doen
375
Ende staect hem in beneden.
 
Daer hadde die here genoech gestreden.
 
Ende Arnout van Beaulande
 
Hi sloechse met willeger hande
 
Dat si besochten die erde neder,
380
Ende meer op en stoeden weder.
 
Daer was die wijch starc ende groet,
 
Want menech heiden bleef daer doet,
 
So datter van den .c., twaren,
 
Almoeder ene es ontfaren,
385
Die amirael Gyberic,
 
Dat wale was sijn gemic
 
Dat hi daer ontfoer alsoe.
 
Maer banderside was onvroc
 
Die rike coninc Agulant
390
Om dathi hadde die achter hant.
 
Agulant, die nu hier es
 
Sere onblide, des sijt gewes,
 
Sende noch anc Karlen boude
 
Ochti des ander dages woude
395
Senden .m. ridders daer,
 
Hi wouder oec, weet vorwaer,
 
.M. ridders senden mede
 
Te stridene aldaer ter stede.
 
Karel seide hi sout doen.
400
Doen sendire Garine den baroen,
 
Den stouten Lorein die daer was,
 
Metten lande van Bordeas
 
Also als hi daer was comen
 
Ende hi torloge hadde vernomen,
405
Ende Girbert sijn sone mede,
 
Daer in was grote vromechede.
 
Tote .m. ridders nam Garijn
 
Daer uten lieden sijn,
 
Ende esser mede te velde comen.
410
Banderside so heeft genomen
 
Agulant den coninc
 
Tempiers sone, in waren dinc,
 
Die was geheten Corineus,
 
Entie coninc Tyradus.
415
Dese .ii. coninge, dese .ii. heren,
 
Sende Agulant, bi mire eren,
 
Ende .m. ridders mede
 
Aldaer te stridene ter stede.
 
Dese sijn vergadert ane Garine,
420
Entese ontfinc die Sarasine
 
Vreselike, dat verstaet.
 
Den eersten hi so ontfaet,
 
Dat hi vel ter erden doet:
 
Enen andren hi tspere boet,
425
Dien hijt dor den lichame stac,
 
Dat spere boech noch en brac,
 
Ende hevet weder ute getogen.
 
Op den derden quam hi gevlogen,
 
Dien hi dorstac aldaer ter stede.
430
So dede hi den vierden mede
 
Eer nie brac sijn spere.
 
Hi vinc ten swerde met groten gere
 
Ende ginc houwen ende slaen:
 
Niement en mochts ontgaen,
435
Dien hi bennen swerde bevinc.
 
Dat wonderde Karlen den coninc,
 
Diet van buten al ane sach,
 
Hoet enech ridder gedoen mach.
 
Sine slage en laschten niet,
440
Want wien hi geraecte iet
 
Moeste emmer becopen den snede
 
Ochte met live ochte met lede.
 
Banderside sijn sone Girbeert,
 
Die in den stride es gekeert,
445
Heeft Corineuse gemoet
 
Den coninc, ende so gegroet
 
Metten orde van sinen spere,
 
Dat hem en dede gene were
 
Scilt, alsberch no acottoen,
450
Stegereep, deregarde no artscoen,
 
Hi en moeste vallen daer ter stede.
 
Oec maectem tspere ene snede
 
Tote in sijn herte; al waert goet
 
Daer moest breken eerst weder stoet.
455
Ten swerde so vinc Girbert doe
 
Ende voer genen hedenen toe.
 
Wien hi geraecte moeste saen
 
Hebben van den live gedaen.
 
Dit sach toe Karel die here,
460
Dien dat wonderde harde sere
 
Dat gescien mochte enegen baroen,
 
Dat hier dese .ii. ridders doen,
 
Beide Girbert ende Garijn,
 
Die daer menegen Sarrasijn
465
Versloegen in den selven strijt.
 
Tyradus heeft groten nijt
 
Dat die kerstene boven gaen.
 
Ane Girbert quam hi saen
 
Met enen gerechten spere.
470
Girbert nam oec ter were
 
Een starc spere, dat hi prant
 
Enen heidenen uter hant,
 
Ende quam den coninc te gemoete.
 
Dat ontmoet was onsoete,
475
Want derde doende al daer si
 
Vergaderden, geloves mi.
 
Gyrbeerte geraecte de Paijn
 
Ende voerde hem ute den helm sijn,
 
So dat hi van hem verre vloech.
480
Gyrbert en wincte noch en boech,
 
Maer hi heeft weder den coninc geraect
 
Ende ene starke wonde gemaect
 
In sinen lichame, ende wide,
 
Dier hi geneest in langen tide,
485
Ende viel mede op die erde.
 
Her Gyrbert, die noch sijns gerde,
 
Heeft noch getogen tswert
 
Ende woude te hem wert
 
Ende vort altemale verslaen:
490
So haddi, en hadt gedaen
 
Die amirael Gyberijc,
 
Hi hadder ave gemaect een lijc,
 
Die jegen Girbert quam
 
Ende sloech den ridder loefsam
495
Op tbeckeneel van brune stale.
 
En ware tswert niet gescampelt dale
 
In wane niet thouet en ware gecloven
 
So wale geraectine boven,
 
Doch bleefhi verduelt lange.
500
Ende met desen bedrange
 
Was die coninc Tyradus
 
Uten stride getogen dus;
 
Entie heidene wouden vlien,
 
Dat hem qualec conste gescien,
505
Want Garijn was hen te snel
 
Ende sine liede also wel,
 
Diese cort helden daer.
 
Ende hier en binnen so quam naer
 
Her Girbert, die was vercomen,
510
Ende heeft vliende vernomen
 
Gyberike den amirael.
 
Van torne so wert hi al vael,
 
Dat hi hem ontfaren sal.
 
Met sporen sloechi dor dat dal
515
Ende es hem sere na gereden;
 
Een spere hief hi van beneden
 
Ende esser hem mede comen bi.
 
Met luder stemmen so riep hi:
 
‘Keert u, vernoyert pajin,
520
Het moet hier u inde sijn.
 
Wert u, ocht gi u cont geweren,
 
Ochtic sal u dinde mijns speren
 
Steken nu van achter dore
 
En wildi u niet keren vore.’
525
Her Gyberijc, die horde wale
 
Gyrberts tale altemale,
 
Hi liet hem spreken ende vloe
 
Wat hi mach ten here wert toe.
 
Sijn ors was dapper ende snel
530
Ende .ii. voete hoger wel
 
Dan daer Gyrbert op sat:
 
Daer omme haestem Girbert bat,
 
Om dat hire gerne quame an,
 
Ende dede dat sine so lopen dan
535
Dat lopen nemmer en mochte
 
Ende Girberte hem dochte
 
Dat den andren orsse twint
 
En scaet so wat dat rint.
 
Dus eest dathi keren moet
540
Weder ten here waert te voet,
 
Want sijn ors bleef liggende doet;
 
Ende Garijn die stoute genoet
 
Heeft een ander gevaen,
 
Dathi hem daer brochte saen,
545
Daer hi boven es gescreden
 
Ende esser mede wech gereden
 
Tote Karlen den coninc,
 
Diese harde wel ontfinc,
 
Alst recht wale was.
550
Si en hadden, geloeft das,
 
Maer .vii. ridders verloren.
 
Dus so hadt Karel te voren.
 
Ende banderside Agulant,
 
Die daer hadde die achter hant,
555
Was sere droeve ende onblide,
 
Want hi verloren hadde die stride,
 
Die hi hevet noch begonnen,
 
Entse Karel hevet al gewonnen.
 
Hi pensde dathi nemmer woude
560
Dat men aldus striden soude,
 
Ende pensde had sinen tijt,
 
Dathi woude hebben vullen strijt.
 
Agulant, die wale siet,
 
Dathi aldus gewinnen niet
565
En can, ginc sijn sort maken,
 
Ende vernam in waren saken
 
Dat sanderdaechs Karel soude,
 
Op dathi striden woude,
 
Nemen harde grote scade.
570
Doe wert Agulant dies te rade,
 
Dat hi Karlen ontbieden soude
 
Dat hi sander daechts striden woude.
 
Karel onthoet hem dat hem lief
 
Ware ende wel sijn gerief,
575
Ende deder hem gereiden jegen.
 
Savonts wapenden menech degen,
 
Die sander daegs stridens gerde.
 
Hare scachte staken si in derde,
 
Ende sliepen in den beemt daer na
580
Op die rivierc van Ceya.
 
Nu hort wonder harde groet:
 
Elc ridder spere, die daer doet
 
Des ander dages bliven soude,
 
Scoet gelijct in enen woude
585
Vray ende groene hadde gestaen.
 
Dat hadde God onse here gedaen
 
Bi miraclen, omdat hi
 
Tonen woude den ridder vri
 
Ende oec mede den andren heren
590
Datsi streden in sire heren.
 
Roelants vader, die grave Mile,
 
Sijn spere scoet mede op die wile.
 
Smargens, doe ontspranc die dach,
 
Ende menne scone baren sach,
595
Entie ridderen op staen
 
Ende hare scachte versagen saen,
 
Datter uten tronke onder
 
Wies menech telch besonder,
 
Dies wonderde hem harde sere,
600
Ende loveden onsen here,
 
Ende hiewen af hare speren.
 
Dander lieten si geberen
 
Ende sijn alle opgeseten.
 
Karel die quam toe gesmeten
605
Ende heeft vergadert sijn heer al,
 
Alse die gene die striden sal,
 
Ende heeft sine ridders al gescart,
 
Ende toech te velde wart.
 
Ende jegen hem quam getogen
610
Die coninc Agulant wel vermogen
 
Ende Emont die sone sijn,
 
Met menegen stouten Sarasijn,
 
Ende oec .iiii. coninge mede,
 
Die hi brachte daer ter stede.
615
Nu sijn beide dese heren coene
 
Vergadert in den beemt groene
 
Op die riviere van Ceya.
 
Deen hi toech den andren na,
 
So datsi hem onderscoten
620
Dat vlogen met groten roten
 
Die gescutte even dicke,
 
Die starc waren ende ongemicke,
 
Dicker vlogen si, des sijt vroet,
 
Dan te Aprille die regen doet.
625
Menech ors ende menech man
 
So namen die doet daer an.
 
Alse dat gescutte was leden
 
Quamen die ridders toe gereden.
 
Een ridder, hiet Reimarijc,
630
Die vrome was ende rijc,
 
Ende van den Lorenen geboren,
 
Hi noepte sijn ors met sporen
 
Ende vercoes op die stonde
 
Den stouten coninc Emonde.
635
Elc reet andren ter neder;
 
Mar haestelijc scotense op weder
 
Ende gingen hem onderslaen,
 
Ende haddent dandre gedaen,
 
Die daer quamen toe gereden,
640
Si hadden so lange gestreden,
 
Eer sijs nemmer hadden begeven,
 
Den enen hadt gecost tleven.
 
Doe reet Reymerijc in there
 
Daer hi dede grote were.
645
Her Girbert, die sone Garijns,
 
Die noch niet heeft vergeten tsijns,
 
Heeft noch Gyberike vernomen
 
Op Fyauwe dat ors comen,
 
Dat tscoenste ende dat meeste was
650
Datter quam, geloeft mi das,
 
Ende hogere voete twee,
 
Dat houdicker over, ofte mee,
 
Datter quam vort op tplein.
 
Girberte den stouten Lorein
655
Stonter op sijn herte soe,
 
Dathi meer en werdet vroe
 
Hi en moecht tsinen wille winnen
 
Hi heeft gemerct in allen sinnen
 
Hoe hi an hem vergadren mach.
660
Met desen Girbert versach
 
Waer Gyberijc vergadert si
 
Ane enen Fransoys vri,
 
Die van Cenlijs was geboren.
 
Gyrbert heeften daer vercoren
665
Ende quam met gherechten spere,
 
Alse die sijns hadde gere.
 
Gyberijc keerdem mettien,
 
Want hine comende heeft versien,
 
Ende reet op hem sijn spere ontwee:
670
Anders en dedi hem niet wee.
 
Maer Girbert geraecten weder
 
D[or] scilt, dor hals berch ende dor tleder,
 
Dat dat spere wel enen voet
 
Achter dore ten scoudren woet,
675
Ende Gyberijc viel neder doet.
 
Dies Girbert hadde bliscap groet,
 
Ende es van sinen orsse gegaen,
 
Ende bescreet Fyauwen saen,
 
Dat grote ors ende dat vermogen,
680
Dat alse een vogel quam gevlogen.
 
Nu mach, wilhi, Agulant
 
Besetten des coninx Tempiers lant
 
Ende soeken ander oer.
 
Sine kindre liggen al in tgoer.
685
Die kindre entie vader mede
 
Hebben in so meneger stede
 
Gedient den coninc Agulande,
 
Datsi nu liggen in den sande.
 
Nu sijn Tempiers kinder doet,
690
Dies Agulant die here groet
 
Hevet rouwe al te swaer;
 
Ende Gyrbert es gemonteert daer
 
Op dat scone ors Fyau,
 
Dat vrayere was dan enech pau,
695
Ende snelre dan een vogel si.
 
In den strijt, geloves mi,
 
Quam geslegen die grave coene.
 
Ic mochtu qualecc van sinen doene
 
Vertellen al die waerheide.
700
In wane niet diese u seide
 
En ware ongelovech in scine.
 
Hi sach sinen vader Garine
 
Diepe in den strijt verladen sere,
 
Want Agulant die stoute here
705
Heeften harde swaer bestaen
 
Ende tachter sere gedaen,
 
Ende daer toe sijn volc verslegen.
 
Dit derde den stouten degen,
 
Ende noepte Fyauwe dat goede pert,
710
Dat eens conincs rike was wert,
 
Want genen strijt so eest dorleden
 
Gelijc ochti hadde gereden
 
Dor coren, geloves mi,
 
Dat noch ongehaert si;
715
Want hem weec in elke side
 
Daer hi dore reet in den stride.
 
Tsinen vader es hi comen,
 
Dien hi stridende heeft vernomen
 
Jegen Agulande ter stede
720
Ende noch twee andere coningen mede.
 
Den enen so heefti bestaen
 
Ende heeften van den live gedaen,
 
Dies sere droeve was Agulant.
 
Maer her Gyrbert, die seriant,
725
Street harde vromelike
 
Ende versloech menegen heiden rike
 
Ende bescudde sinen vader
 
Van den Sarracinen algader.
 
Ende Garijn dede grote were
730
Menegen versloechi in there
 
Onder persine ende affricane.
 
Wat hi bevint binnen stane
 
Moeste die vege doet ontfaen.
 
Maer dat weet wel sonder waen,
735
Dat der onser in allen wegen
 
Alte vele bleef verslegen,
 
Ende oec der Sarrasinen mede
 
Bleef vele doet daer ter stede.
 
Heremont die coninc rike
740
Quam gereden bagelike
 
Op een starc ors Byart,
 
Ende quam ten keyser wart;
 
Ende met hem .vi. amirale,
 
Ende .lx. m. heidene wale,
745
Ende sijn vergadert in dien doene
 
Ane Karle den keyser coene,
 
Diese swaerlike ontfinc,
 
Ende sloech Emonde den coninc
 
Dor den helm ene wonde groet;
750
Maer hi en hadde gene noet
 
Want tswert scampelde in den scilt,
 
Daert hem inne weder hilt.
 
Doch toech hijt met crachte weder,
 
So dat die coninc wel na ter neder
755
Op die erde was gevallen;
 
Maer hi onthilt hem met allen
 
Met crachten voren an tarscoen.
 
Daer na doech twert die baroen
 
Ende sloech Karle op den helm boven.
760
In wane niet hine hadde gecloven
 
Hem dat hoet, sijt seker das,
 
Maer dat die helm so vast was,
 
Dat dat swert daer ave spranc.
 
Die slach en was oec niet so cranc:
765
Also alse tswert neder scoet
 
Ende geraecte tors in thoet,
 
Ende clovet hem ten halse toe.
 
Die keyser moeste vallen doe
 
Metten orsse in dant sant;
770
Maer hi spranc op sine voete thant.
 
Een amirael, diet heeft vernomen,
 
Es toten keyser gereden comen
 
(Ellonc waenic dat hi hiet).
 
Hi en waende den keyser sparen niet,
775
Ende quam tote op hem gereden
 
Met wel groter behagelheden,
 
Ende toech sijn twert ende ginc slaen
 
Den keyser, dien hi daer sach staen,
 
Op den scilt, dien hi geraecte,
780
Daer hi hem ene score in maecte.
 
Mar Joiousen so bevinc
 
Karel die stoute coninc,
 
Ende vertoech enen slach
 
Wathi metten live vermach,
785
Ende geraecte Ellonge boven
 
Op thoet, ende hevet hen gecloven:
 
So dede hi den hals met
 
Enten lichame, ic wille gijt wet,
 
Ende tors in tween stucken mede.
790
Dit was ene ancstelike snede,
 
Daert menech heiden toe sach,
 
Dient niet verwondren mach.
 
Dus gedane slage, dats waer,
 
Sloech die keyser vele daer
795
Die wile dat hi stoet,
 
Die keyser, aldus te voet.
 
Maer vermenecht werthi tsere,
 
Al werdem vromelijc die here.
 
Dus wert die strijt starc ende groet.
800
Menech kersten bleefer doet,
 
Ende oec menech heiden mede
 
Bleef daer verslegen op die stede.
 
Karel die stoute coninc goet,
 
Die nu sere street te voet
805
Ende menegen heidenen versloech,
 
Was verladen meer dan genoech.
 
Dit versach nu op die wile
 
Roelants vader die grave Mile,
 
Die marscalc was van skeysers here.
810
Hi quam derwaert met groten gere
 
Ende heeft die heidene sere bestaen
 
Ende menegen van den live gedaen.
 
Een amirael hiet Abyu
 
Heeft ontmoet, dat segic u,
815
Her Milen den grave stout.
 
Si onderhiewen hem menechfout
 
Metten swerden op ende dale:
 
Somwile op die helme van stale
 
Ende op die scilde oec somwile.
820
Ten lesten geraecte die grave Mile
 
Abyue den amirael
 
Dat hem en halp yser no stael:
 
Dat swaert en es so diepe gewaden,
 
Dat moeste in sine hersenen baden,
825
Ende viel vanden orsse doet.
 
Doe wert daer die persse groet
 
Vanden heidenen, diere quamen toe:
 
Ende Mile wert gevelt doe
 
Van den orsse op die erde.
830
Ende alshi weder op gerde
 
Quam een vernoyert paijn
 
Ende staken dor therte sijn.
 
Doe bleef die stoute grave doet,
 
Daert jammer af was harde groet.
835
Karel die keyser, die te voet
 
Noch onder die heidene stoet,
 
Hi werde hem utermaten sere.
 
Maer doe hi sach Milen den here
 
Doet washi een deel onblide,
840
Doch street hi sere in elke side.
 
Wat hi geraecte, weet te voren,
 
Dat hadde emmer tlijf verloren.
 
Maer die stoute coninc Emont,
 
Die altoes na sijn leven stont
845
Dede hem pine menechfout.
 
Willem een ridder stout
 
Es comen ane Garine
 
Ende ane Girberte den sone sine,
 
Die starkeleec streden ende sere
850
Jegen Agulante den here,
 
Entien si harde sere verladen
 
Ende verre achter daden
 
Ende af sloegen menegen paijn.
 
So dede die stoute Aberijn
855
Ende sijn vader Arnout,
 
Versloegen menegen heiden stout
 
In dander side daer si streden,
 
Ende there wel na dorreden
 
Dat .ii. coninge hadden daer;
860
Maer verstaet nu dat vorwaer,
 
Dat menegen kersten coste tleven,
 
Die daer op die stat es bleven.
 
Her Willem die here hi quam saen
 
Te Garine, ende dede hem verstaen
865
Dat Karel die stoute here
 
Es verladen alte sere,
 
Ende op sine voete stonde
 
Vor den stouten coninc Emonde,
 
Ende hadde gedaen lange wile,
870
Ende dat doet ware die grave Mile.
 
Her Gyrbert verstoet dat,
 
Ende noepte Fyauwe op die stat,
 
Ende es dor geent here gereden
 
Daer hi Karle vant bestreden
875
Van Emonde harde swaerlike
 
Ende van menegen heiden rike;
 
Maer sine were die was goet,
 
Al waest dathi was te voet
 
Hi sloech doet manne ende perde.
880
Wat hi bereicte metten swerde
 
Moeste emmer sterven daer.
 
Dies was te moede swaer
 
Den stouten coninc Emont
 
Dat Karel so lange stont,
885
Ende es te hem waert geslegen:
 
Ne waer datter quam jegen
 
Die stoute Girbert Garijns sone
 
Ic en wane niet dat die gone
 
En hadde daer den keyser doet.
890
Maer weet wel dat die steke was groet,
 
Die daer beide die heren daden.
 
Gyrbert heeft den keyser ontladen
 
Van den coninc Emonde,
 
Want hine geraecte ter stonde
895
Recht in des helms lumiere,
 
Ende droechen uten orsse sciere,
 
Ende voerden op die erde neder.
 
Gyrbert scoet ten orsse weder
 
Ende hevet gegrepen bi den tome,
900
(Hi en geliet hem niet in drome
 
Maer alse een ridder wel beraden
 
Sinen here te stane in staden),
 
Ende hevet den keyser bracht,
 
Die ridderlike stont ende vacht,
905
Ende deden monteren boven,
 
Dies hem die keiser moeste loven,
 
Alse hi dede eer iet lanc,
 
Ende seits hem groten danc.
 
Nu es Karel die keyser rike
910
Vermonteert behagelike
 
Op Emonts ors, dat starc was,
 
Ende Emont, geloeft mi das,
 
Die geworpen was ter neder
 
Es met crachte vermonteert weder,
915
Want sijn her was harde groet,
 
Dies hadden die onse grote noet.
 
Die rike coninc Agulant
 
Hi hadde oec die vorder hant
 
Jegen den stouten hertoge Garijn
920
Sint hem ontfoer die sone sijn,
 
Ende hebben achter gedaen.
 
Maer datter toe quam saen
 
Van den witten dorne Reinaut,
 
Ende oec mede in dat assaut
925
Menech stout Avoilois.
 
Deus! wat scaden doe daer coes
 
Agulant ende sine liede!
 
Al waest dat grote scade gesciede
 
Onsen kerstenen, nochtan
930
Verloes Agulant menegen man.
 
Maer sijns volcs was altevele,
 
Dat in erenste noch in spele
 
Karel en conste wederstaen.
 
En hadde die nacht niet anegegaen
935
Karel hadde verloren tfelt,
 
Dathi doch al nu behelt.
 
Maer verstaet wale dat,
 
Dathi moet sijn gewerneert bat
 
Dan hi es tesen tiden,
940
Sal hi des ander dages striden.
 
Her Reimarijc die ridder coene,
 
Die vrome was in sinen doene,
 
Es gevolget den coninc Emonde
 
Ende stac hem ene grote wonde
945
In den arm met sinen spere.
 
Die coninc die hem sette ter were
 
Keerde tspere ende stac
 
Hem dat in den lichame brac
 
Dat spere, ende dat trenscoen
950
Bleef in den lichame den baroen,
 
Ende es te sire tenten weert
 
Weder metten steke gekeert,
 
Daer hi wert op sijn bedde gedragen.
 
Sijn selfs begonsten qualeec bagen,
955
Ende ontboet enen ridder vri,
 
Die sijn neve was, bi,
 
Ende bathem wathi mochte
 
Dathi sijn orsse vercochte,
 
Ende dat hi daer af die have
960
Vor sine ziele dor Gode gave,
 
Ende hi hem toge ute trenscoen.
 
Die gene seide hi sout doen.
 
Trenscoen hi heme ute trac,
 
Datter harde vaste in stac,
965
Entie ridder bleef doet,
 
Dies die neve hadde rouwe groet.
 
Tors vercochti ende hilt tgelt
 
Harde vaste in sire gewelt
 
Ende en gaeft dor Gode niet
970
Gelijct hem sijn neve hiet.
 
Over .viii. dage der naer
 
Lach dese ridder, dat es waer,
 
Op enen nacht bi Garijns sone
 
Girberte in enen pawelioene,
975
Want van Narboene so washi.
 
In den eersten slaep sagen si
 
Ginder claerheit harde groet.
 
Doe quam die gene die was doet
 
Ende seide aldus ten neve sijn:
980
‘Gi vercocht tors mijn
 
Ende behilt selve tgelt,
 
Dies hebic in mire ongewelt
 
Desc .viii. dage sere gewesen;
 
Maer nu so benic genesen,
985
Geloeft si God ewelike!
 
Ende vare in sijn hemelrike.
 
Ende gi selt, arem keytijf,
 
Verliesen beide ziele ende lijf.’
 
Entie gene die was so claer
990
Voer ute haren ogen daer,
 
Ende Girbert heeft vort vernomen
 
Een groet oude duvel comen,
 
Die dengenen dede wee,
 
Ende brac hem den hals ontwee
995
Ende lieten liggen doet.
 
Her Girbert hadde den hanest groet,
 
Want hijt gesien hadde ende gehort.
 
Sine camerlinge riephi vort
 
Ende hiet datmen den lichame
1000
Haestelike henen name,
 
Dien die duvel inder nacht
 
Dus jammerlike hadde versmacht.
 
Hi verteldem hoet comen was.
 
Des ridders cnapen lieden oec das,
1005
Dat tors .c. pont gout,
 
Ende hire met quite sijns selfs scout.
 
Oec stanc die lichame so sere,
 
So dat sine met enen kere
 
Droegen in Ceya riviere,
1010
Ende lieten henen scieten sciere.
 
Karel die keyser rike
 
Hadde verloren sekerlike
 
Menegen man in desen dage.
 
.x.l. dusentech, sonder sage,
1015
So wasser die hi verloes,
 
Daer hi grote scade ane coes.
 
Ende vele meer, dat weet wel,
 
Verloesser Agulant in tspel.
 
Doch en wasser van hen tween
1020
Keyser no coninc en geen,
 
Sijt des seker, hi en ontsach
 
Hem jegen den andren dach.
 
Karel was oec droeve daer ave
 
Dathi hadde Milen den grave
1025
Verloren den stouten man,
 
Daer hi vele verloes an;
 
Want hi was gehulpech ende geradech
 
Ende noit overdadech.
 
Dies so clagedi sine doet,
1030
Ende oec menech ander genoet.
 
Dien nacht was Karel entie sine
 
In sorgen ende in groter pine,
 
Want si den strijt ontsagen sere;
 
Maer si getroesten hem in onsen here.
1035
Ende oec die hertoge Garijn
 
Troeste sere den keyser fijn,
 
Ende seide dat men te meneger tijt
 
‘Heeft gehadt ontsienliker strijt
 
Dan wi nu hebben mogen.
1040
Laet ons sijn blide ende in hogen
 
Wie hebben noch, dats goet tsiene,
 
Wel enen man jegen tiene,
 
Wi en dorven ons ontsien niet,
 
Want hier niemen es die vliet.’
1045
Karel seide: ‘Gi segt waer.
 
Al es nu dat herte swaer
 
Om mijn volc dat ic hebbe verloren,
 
Si en hebbent niet al te voren
 
Gewonnen: nu laet ons bereiden.’
1050
Die wile dat si dit seiden
 
Quam een bode in gereden
 
Met wel groter haestecheden,
 
Ende groete den keyser vri,
 
Ende alle die hem waren bi
1055
Van Gelloens wegen des hertogen,
 
Die so stout was ende so vermogen.
 
‘Edel keyser,’ seide die bode,
 
‘Dat bid u die grave dor Gode,
 
Dat gi hem geven wilt respijt
1060
Ende vrede also langen tijt
 
Dathi hier bi ure siden
 
Margen moge met u striden.
 
Hi bringet hier nu tenen male
 
.lc. ridders wale
1065
Wel te arnassce ende wel gereden,
 
Ende alle vul van vromecheden.
 
U holpe gerne die grave vaeliant
 
Bescudden sijn goet ende sijn lant,
 
Want hire hier omme comen si.
1070
Oec bid hi u, her keyser vri,
 
Dat gi hem jegen sine wedersaken
 
Hulpet ene soene maken.
 
Hi willes beide, lude ende stille,
 
Al bliven te haren wille,
1075
Ende wils oec die hertoge Garijn
 
Niet doen sonder den broeder sijn
 
Gave hem vrede tote dien male
 
Datmen Yoene spreke wale.
 
Ic sal mi so na besniden
1080
Beide nu ende tallen tiden,
 
Dat alle die heren vri
 
Zeggen selen dat goet si.’
 
Karel, die dit heeft verstaen,
 
Zeide te Garine saen
1085
Hemelike: ‘Her hertoge,
 
Wat radi wat ic doen moge?
 
Al es hi valsch hi es coene,
 
Ende wi hebbens wel te doene.
 
Gevet hem vrede, dats mijn raet,
1090
Die wile dat dit orloge staet,
 
Ende alsmen spreken mach Yoene,
 
Machmen, datmen make die soene.’
 
Garijn seide: ‘Twaren, here,
 
Die verradere es valsch sere.
1095
Wat dat hi u doet verstaen
 
Daer sal valscheit met in gaen.
 
Maer in dien dat nu dus steet
 
Ende gi wanen mogt gereet,
 
Gesciede margen enege scade,
1100
Dat dat quame bi minen rade,
 
So willic gerne houden den vrede
 
In goeder gestadechede
 
Tote an minen broeder Yoene,
 
Ende ochte men mach dan maken soene.’
1105
Karel seide: ‘Gi segt wale.’
 
Den bode riep men te dien male
 
Ende seide hem dat hi kere
 
Ende hale sinen here,
 
Ende heme doe dat verstaen,
1110
Dathi vrede heeft ontfaen
 
Van den hertoge Garijn
 
Tote dathi spreect den broeder sijn;
 
Ende dathi come coenlike
 
Metten sinen haestelike.
1115
Die bode seide hi sout doen.
 
Doe keerde weder die garsoen
 
Tsinen here, dien hi seide
 
Altemale die waerheide.
 
Die bode es comen te Gelloene,
1120
Die geloeft heeft menege soene,
 
Ende gehouden en heeft en gene.
 
Den bode so namhi allene
 
Ende vraegdem in goeden moede
 
Hoet daer in den here stoede.
1125
Die bode seide: ‘Twaren, here,
 
Si sijn alle ververt sere,
 
Want machtech es die heiden daer,
 
Entie keyser, dat es waer,
 
Heeft verloren menegen man,
1130
So datmen niet geweten can
 
Hoe hem die keyser mochte verwaren
 
En quaemdire niet toe gevaren.
 
Gi sijt haer troest altemale
 
Van den stride, dat weetic wale;
1135
Ende en dadijt si hadden verloren
 
Den strijt wanen si wel te voren.’
 
- ‘Ja,’ seide Gelloen, ‘ende es dit waer,
 
Salic comen te hulpen daer,
 
Die ic met alder herten hate?
1140
Mi es beter dat ict late
 
Ende visiere ene andre sake,
 
Daer ic mi mede over hen wrake.’
 
Gelloen die verradre fel,
 
Die noit dinc en gerde el
1145
Dan hoe hi den vianden sine
 
Scade doen mochte ende pine,
 
Daer jegen en spaerdi niet sere
 
Noch weder ziele noch ere,
 
Ten bode so seide hi:
1150
‘Sech, vrient, ende berecht mi,
 
Wildi mi sijn getrouwe al
 
In dat ic u seggen sal,
 
Ende mi hemelijc oec wesen?’
 
Die bode andworde mettesen:
1155
‘Jaic, here, bi mirer trouwen,
 
In mi en seldi nemmer scouwen
 
Tuwert dan trouwe ende wet
 
Ende geonstechede met.’
 
- ‘Gi segt wale,’ seide Gelloen.
1160
‘Nu moeti mi ene bodscap doen
 
Ende porren al te hande
 
Ane den coninc Agulande,
 
Ende groetene van mi sere
 
Alse minen getrouwen here.
1165
Ende doet hem mede verstaen
 
Datic hem wille onderdaen
 
Wesen al dat leven mijn,
 
Op dattic die hulde sijn
 
Moge vercrigen in enegen sinnen.
1170
Ic sal hem tkeiserike doen winnen,
 
Ende Vrankerike altemale,
 
Wilthi mi vergeven wale
 
Datic mesdadech jegen hem si.
 
Ic hebbe hier .i. groet here met mi:
1175
Ic soude hem in staden staen
 
Margen, enten keyser vaen,
 
Ende dandre doen gaen in hant
 
Ende daertoe altemale dit lant.
 
Dus machi, wilthi, here bliven
1180
Enten keyser al verdriven.
 
Dat willic hem na sijn begeren
 
Op die tonge van Mamette tweren,
 
Ende op die cnien van Apoline,
 
Die beide sijn die Gode mine,
1185
Die ic alder meest minne
 
Vor alle die Gode die ic kinne.
 
Datic hem vort te dienste wille staen
 
In dien hi mi hulpe verslaen
 
Mine viande, die ic hate,
1190
Ende node te live late.
 
Dus machi bi mi werden here,
 
Wilthi, ende bliven emmermere.
 
Nu vart wech ende haest u weder
 
Eer die mane sinke neder
1195
Ende op weder rise die dach.’
 
Die gene seide: ‘Op dat ic mach
 
So salic wel die bodscap doen.’
 
Orlof so nam die garsoen
 
Ende es gereden sirer straten,
1200
Ende heeft Gelloen daer gelaten.
 
Die bode es wech gereden
 
Al den nacht met haestecheden
 
Tote daer hi Agulande vant,
 
Dien hi groete al te hant,
1205
Entie andre coninge twaren,
 
Die met Agulande waren,
 
Ende seide: ‘Here, her coninc,
 
U groet in waerre dinc
 
U vrient ende u getrouwe baroen
1210
Die stoute grave Gelloen,
 
Die hier leget harde bi
 
Met menegen man, geloves mi,
 
So datten Karel ontsien soude
 
Wisti dathi jegen hem woude.
1215
Maer hi es hem te hulpen comen
 
Ende hevet, here, dat vernomen
 
Dat gi sijn wedersake sijt
 
Daer hi op soude hebben strijt,
 
Dathi doen sal node sere,
1220
Want gi sijt sijn getrouwe here.
 
Al eshi jegen u mesdadich
 
Gi selt sijns sijn genadich:
 
Hi salt soe te derre tijt
 
Betren, here, in den strijt,
1225
Dat gijs hem selt weten danc.
 
Hi wilt u maken eer iet lanc
 
Van al kerstinhede here,
 
Ende wilt u leveren daer toe mede
 
Karle den keyser gevaen,
1230
In dien gi hem hulpt verslaen
 
Sine doetslagene viande
 
Ende verdriven uten lande.
 
Hi wilt u oec sweren met
 
Op Mamets liefste let
1235
Ende op Apolijns knien,
 
Die hi ewelijc wilt ontsien,
 
Dathi tuwen dienste wilt staen,
 
Ende u bliven onderdaen
 
Al den tijt, dien hi mach leven,
1240
Ende u nemmermer begeven.
 
Nu hebbes, here, goeden raet
 
Ic rade wel dat gine ontfaet.’
 
Agulant, die heeft nu wale
 
Wel verstaen des boden tale,
1245
Ende sweech ene corte stonde,
 
Doe seide ten coninc Emonde
 
Enten andren coningen mede,
 
Die stonden al daer ter stede:
 
‘En hordi, gi heren, niet
1250
Wat mi hier een quaet ontbiet,
 
Ende daer ic in tlant om comen si
 
Om op hem te wrekene mi?
 
Noch soude hi mi gerne verraden
 
Ende van minen live scaden.
1255
Om dathi metten keyser rike
 
Nu heeft geweest qualike
 
Waent hi maken met mi sine soene.
 
Dits grote mort van Gelloene
 
Ende anders niet, so es sijn raet,
1260
Dat weetic wale, hi es so quaet.
 
Nu verstaic harde wale
 
Dat ons die keyser tesen male
 
Si bi heme vermachtet sere,
 
Dies es mi beter dat ic kere
1265
Te lande waert, dat ic doen sal.
 
Ende swere bi minen Goden al
 
Dat ic sal comen cortelike
 
So machtech in Vrankerike,
 
Ende met so menegen orsse mede,
1270
Dat cume sal bliven teneger stede
 
Lopende ene riviere nat
 
Si en selcn ute drinken dat;
 
Ende sal ute Vrankerike driven
 
Alle de gene die hier bliven,
1275
Ende sal die staden so slecht maken,
 
Datter bat op soude geraken
 
Tarewe ocht ander coren
 
Dant nie dede liede te voren.
 
Nu laet ons keren, hets wel gedaen.’
1280
Tween Ridders hiet hi saen
 
Dat si den bode nemen wouden
 
Ende in enen sac steken souden
 
Ende werpene in die reviere.
 
Die bode bat genaden sciere,
1285
Want hi en hadde niet mesdaen.
 
Agulant andworde saen:
 
‘Gi segt harde sere besiden.
 
U boedscap die was tesen tiden
 
En gene so cleine dinc.
1290
Si en woude enen coninc
 
Onteren ende sijn here met;
 
Dat willic wale dat gi wet,
 
Si hadde onteert wele dat si
 
Ochte den keyser ochte mi.
1295
Van selker boedscap laet sijn here
 
Die gene, die sijn so machtech sere,
 
Dat sijt mogen te hovede bringen
 
Ende daer met haren hals verdingen.’
 
Dus was die bode verdronken daer.
1300
Gelloen mach wel lange daer naer
 
Beiden eer hi comen sal.
 
Ende Agulant dede laden al
 
Ende toech te lande waert.
 
Nu latic van sirer vaert.
1305
Die nacht leet ende het wert dach,
 
Die men scone baren sach.
 
Ende Karel es op gestaen
 
Ende dede sijn volc ten wapenen vacn
 
Ende gereet ten stride houden
1310
Jegen dat dandre comen souden.
 
Banderside Gelloen die quade,
 
Die niet vernam van sinen verrade
 
Heeft wonder twi dat quam niet
 
Die bode dien hi comen hiet.
1315
Doch sachi enen cnecht comen,
 
Daer hi ane heeft vernomen
 
Dat Agulant ware gevloen,
 
Dies sere droeve was Gelloen
 
Dat sijn dinc en diedet niet.
1320
Haestelike hi wapenen hiet,
 
Ende es alse grave vermogen
 
Ten keyser waert getogen,
 
Die op tfelt na den strijt
 
Hadde gebeit langen tijt.
1325
Maer boden sijn te heme comen,
 
Die seiden datsi hebben vernomen
 
Dat Agulant si wech gevaren.
 
Dies vele kerstene blide waren;
 
Maer cranc gelove hads die coninc.
1330
Maer doe quam toe in waerre dinc
 
Gelloen ende sijn scone here,
 
Dat wel gereet quam alter were.
 
Karel heeften wel ontfaen
 
Ende dede hem verstaen
1335
Dat Agulant henen ware gevloen.
 
- ‘Gerecht keiser,’ seide doe Gelloen,
 
‘Eest u orlof dat ic hem naer
 
Volge ende verneme ocht waer
 
Es dat hi gevloen si?
1340
Gi moget wel orloven mi,
 
Want ic entie mine sijn
 
Wel gerust, her keyser fijn,
 
Entie uwe vermoit, here,
 
Die gistren streden herde sere.’
1345
Karel seide: ‘Ic orloeft wel.’
 
Doe maectem Gelloen henen snel,
 
Dien te voren wale was cont
 
Dat Agulant was langen stont
 
Gevloen entie sine mede,
1350
Daer hijt te coenliker omme dede.
 
Haddi geweten dat Agulant
 
Noch hadde daer geweest in tlant
 
Hi en hadde so coenlijc niet gevaren.
 
Ic wane oec dat wale twaren,
1355
Hadde oec Agulant geweten
 
Dat hem quam na Gelloen gesmeten
 
Hi ware comen jegen heme,
 
Want na dien dat ict verneme,
 
So en quam Agulant sekerlike
1360
Noit elder omme in Vrankerike
 
Dan hoe hi Gelloen mochte winnen,
 
Die hem hadde in allen sinnen
 
Scaden harde vele gedaen,
 
Alse gi hier voren hebt verstaen.
1365
Gelloen die es soeken nu
 
Agulande, dat seg ic u,
 
Die henen gevaren si.
 
Een deel verre so reet hi
 
Ende keerde ten keyser weder.
1370
Ende doen hi gebeet was neder
 
Viel hi neder op sine knien:
 
- ‘Gerecht keyser,’ seiti mettien,
 
‘Ontferme u mijns, die ben u man,
 
Ende daer gi noit en vont an
1375
Noch valscheit noch ontrouwe,
 
Al heeft mi die grote rouwe
 
Ende tgrote verlies entie toren
 
Van minen vrienden, die ic verloren
 
Hebbe, van mine neve Yoene
1380
Ende van minen andren magen coenc
 
U doen verwerken ende hen mede,
 
Nochtan en stondic noit ter stede
 
Mijn lijf mijn goet en was, bi Gode,
 
Altoes gereet tuwen gebode,
1385
Gelijc ic hier hebbe gedaen.
 
Doe ic in Sueden hadde verstaen
 
Dit orloge groet ende swaer
 
En constic niet gebliven daer
 
Ende u geweten in dese noet.
1390
Al soudic hier sijn bleven doet
 
Ic moeste u te hulpen comen
 
Alse saen alsict hadde vernomen.
 
Om dese trouwe, lieve here,
 
Biddic u utermaten sere
1395
Datgi bidden wilt Garine,
 
Den wel lieven neve mine,
 
Ende Girberte sinen sone,
 
Die so vrome es ende so coene,
 
Datsi van mi soene ontfaen.
1400
Ic wille tharen dienste staen
 
Den dach dien ic leven sal,
 
Ende hem ende haren geslechte al.
 
Ic wille hem laten al dat tlant
 
Datsi houden in hare hant,
1405
Entie ere van Bordeas,
 
Die mijns ouder vader was.
 
Ende en wilthijs oec niet doen
 
Hi en spreke den coninc Yoen,
 
So biddic hem omoedelike
1410
Ende u mede, her coninc rike,
 
Dat hi mi geve een geleide
 
Datwi hier te gadere beide
 
Wandelen mogen in u here
 
Ende in u hof, dies heb ic gere
1415
Ende alse comt die coninc Yoen
 
Machi sinen wille doen:
 
Mi laten, wilthi, in tlant bliven,
 
Ende, wilthi, altemale verdriven.
 
Ic hope nochtan dat ic Garine,
1420
Den wel lieven neve mine,
 
So sere sal sijn onderdaen,
 
Dat Yoen die coninc gerne ontfaen,
 
Hopic, sal die soene van mi.
 
Dat Basile die coninginne vri
1425
Seget dat dat was mijn raet
 
Dat haer dede Otte quaet,
 
Die wilic sweren .c. heede
 
Dat mi nie gesciede so leede,
 
Ende icker omme van hem sciet,
1430
Ende nie seder sagic hem niet. -
 
Maer om datic was in tstat
 
Ende ic haer niet en holp bat,
 
So dat ware die dinc bleven
 
Al sout mi hebben gecost tleven,
1435
Dies willic wllen ende barevoet,
 
Om te hebbene haren goeden moet,
 
Dragen haren sadel fetijs
 
Van Montmarters te Parijs,
 
Ende weder bringen daer,
1440
Dat mi sal sijn te doene swaer.
 
Edel keyser, doet Garine
 
Ontfaen die beternesse mine,
 
Ende biddes hem dor onsen here,
 
Want sine vrienscap geeric sere,
1445
Ende mire mage, sekerlike,
 
Daer ic mede lange qualike
 
Bi mire scout hebbe gesijn;
 
Nu sagic gerne dats ware fijn.
 
Die keser, die dit heeft verstaen,
1450
Hem begons tontfermene saen,
 
Ende bat Garine harde sere
 
Dathi ontfinge Gelloene den here,
 
Dies hem al in hem keert.
 
Doe antworde die jonge Girbeert:
1455
‘Hadde noit die grave Gelloen
 
Minen oem den coninc Yoen
 
Ochte onsen magen gehouden trouwe
 
Ic soude hebben groten rouwe
 
Dathi ons dus vervreemt si,
1460
Want vrome ridder so es hi,
 
Ende onse maech in tderde let;
 
Maer ic wille wale dat gijt wet,
 
Gerecht keyser ende here,
 
Datmen heme nemmermere
1465
Geloven en sal, des sijt gewes,
 
Want hi valsch ende versworen es,
 
Entaer es hi te menegen stonden
 
Ende te menegen tijt in vonden.
 
Dies en soudemen hem te gere stedc
1470
Te rechte houden no soene no vrede.
 
Maer den vrede, die hem gaf
 
Mijn vader, die geet hem niet af
 
Tote dien tide dat wi sceden
 
Ende te lande wert ons gereden.’
1475
Karel seide, die keyser fijn:
 
‘Ic bidde u sere, her Garijn,
 
Dat gi geeft enen vrede
 
Tote dien dat gi comt ter stede
 
Dat gi spreect den coninc Yoene,
1480
Ende dan so laet maken soene,
 
Opdat den coninc genoegt wale.’
 
Garijn sede: ‘Dese tale
 
Die es ongehort, here.
 
Gelloen heeft mesdaen te sere
1485
Ons ende oec te meneger stede,
 
Ende noyt en hilthi soen no vrede.
 
Ende daer bi, her keyser, weet dat,
 
Dat ic hem te gerer stat
 
No soene no vrede gheven wille,
1490
Dies machi wel swigen stille.
 
Tgeleide, dat ic hem gistren gaf,
 
En quam niegerincs el af
 
Dan om datic wale sach
 
Dat u ane u ere lach
1495
Enten keyserike altemale,
 
Dien so willic houden wale
 
Tote dier uren entier tijt
 
Dat gi van hier gesceden sijt.’
 
Die keyser seide: ‘Wat salic doen?
1500
Mi hevet wale die baroen
 
Gedient ende te danke sere,
 
Dat weiti wel, her Garijn, here.
 
In machen nu verdriven niet,
 
Als gi selve wale siet,
1505
Die mi selken dienst dede,
 
Daer ic die viande verdreef mede.
 
Al heeft hi den coninc Yoene
 
Ende u mede, her ridder coene,
 
Sere verwracht, hets hem leet,
1510
Ende hi wilt nemen op sinen heet
 
Dat hi nemmermer ter stat
 
En comt hi en wilt betren dat,
 
Na vonnesse der groter heren
 
Diere over selen jugeren.
1515
Ontfaet dit dor die bede van mi.’
 
Doe seide Garijn die hertoge vri:
 
‘Dat kinne God, her keyser, herc,
 
Datic begere te doene sere
 
Uwe bede opdat si ginge
1520
Ane mi allcne sonderlinge;
 
Maer gi weet wel hoe dat si
 
Dat mijn broeder over mi
 
Es, ent al ane hem gaet.
 
Ende daer bi, here, soe verstaet,
1525
Dat ics mi no groot no clene
 
En onderwinde hier allene.
 
Ende wildine oec bi u behouden,
 
Dat wi node doch sien souden,
 
So selen wi varen onser straten
1530
Ende hem gerne bi u laten.’
 
Die keyser seide: ‘In weets wat doen.
 
In can verdriven den baroen
 
Niet wale, die mi diende so scone,
 
So dadic hem cranke lone.
1535
Maer doch biddic u vriendelike
 
Datgi vaert ane den coninc rike
 
Yoene, ende doet hem verstaen
 
Die ere die mi heeft gedaen
 
Gelloen nu te desen stride,
1540
Dies ic ben met rechte blide;
 
Enten groten omoet mede,
 
Dien hi biet al hier ter stede,
 
Dat hine dor minen wille ontfa.
 
Gelloen hi salt hem so na
1545
Nemen, dats emmermere
 
Die coninc Yoen sal hebben ere
 
Ende alle die heme bestaen
 
Enten naesten anegaen.’
 
Garijn, die geswegen stille
1550
Heeft, seide: ‘Here, dor uwen wille
 
Salic ten coninc gerne varen
 
Ende uwe boedscap doen twaren.’
 
Die keyser seide: ‘Gi segt wale.’
 
Doe seide Girbert dese tale:
1555
‘Gerecht keyser, nu verstaet,
 
Mi es leet dat wi van selker daet
 
Sijn ende van machte so clene,
 
Dat men om Gelloen allene,
 
Die hier noit quam in den stride,
1560
Rumen moeten tesen tide.
 
Nu dat sijn sal dat moet sijn
 
Neemt orlof, lieve vader mijn,
 
Ende trecken wi te lande wacrt:
 
Wi hebben op dese vaert
1565
Danc verdient harde clene;
 
Die grave Gelloen heeften allene,
 
Die daer noch slach en sloech.
 
Al eest dathi es ridder genoech
 
Doch en toech hijs nie swert.
1570
Wel magen die keyser hebben wert.
 
Oec weet wel die keyser coene
 
Dathi noit en hilt soene
 
Noch gelof, dathi dede.
 
Al heefti den zege hier mede,
1575
Lieve vader, nu neemt orlof,
 
Ende laet ons rumen skeysers hof,
 
Ende varen wi te lande waert.
 
Noch moechte comen wel die vaert
 
Dat die catte, op dat God woude,
1580
Noch haers sterts behoeven soude.’
 
Garijn seide: ‘Gi segt waer.’
 
Orlof namen si daer
 
Ende sijn te lande waert gekeert,
 
Garijn ende sijn sone Girbeert.
1585
Te Bordeas quamen si toe,
 
Datsi wel besetten doe
 
Ende Gyronvile mede,
 
Ende andre borge ende stede,
 
Die daer in den lande waren,
1590
Ende sijn te lande waert gevaren.
 
Ende Gelloen diese heeft verdreven
 
Es selve bi den keyser bleven.
 
Dus sijn die Loreine wech gevaren,
 
Die oynt goet ende getrouwe waren,
1595
Ende Gelloen es bi den keyser bleven,
 
Diese henen heeft verdreven,
 
Dies hi harde blide was.
 
Maer hi geliet hem, geloeft das,
 
Ocht hem ware harde leet.
1600
Vor den keyser dat hi geet
 
Ende es te voeten hem gevallen
 
Oppenbare vor hem allen,
 
Ende seide: ‘Gerecht keyser, hort
 
Ende verstaet mine wort.
1605
Ic ben u man, dat ic blive
 
Toten inde van minen live,
 
Getrouwe ende goet telker stat,
 
Alse gi selve wel wetet dat,
 
Want gijt, here, te menegen stonden
1610
Hebt ter waerheit ondervonden.
 
Nu es u oec, here, wale cont
 
Datic hebbe langen stont
 
Orloge gehouden met swaeren doene
 
Jegen minen neve den coninc Yoene,
1615
Die mi hevet vroech ende spade
 
Gedaen menege grote scade,
 
Dat u, here, wel condech si.
 
Ende al woudics vermiden mi
 
Te vermane hier ochte daer,
1620
In const gedoen, want hets te waer
 
Ende oege siens, want in sijn hant
 
Heefti noch al mijn lant,
 
Dat mi bleven was algader
 
Van Fromodijn minen ouder vader,
1625
Datic derve harde node
 
Al moetics derven, dies clagic Gode,
 
Dies mi noch goet rechtere si.
 
Gerecht keyser, verstaet mi,
 
Ic soude harde gerne sien
1630
Ene soene, mocht mi gescien,
 
Tusscen mi enten coninc Yoene.
 
In pijnde nemmermeer te doene
 
Jegen heme enech quaet
 
Sint, her keyser, dat verstact,
1635
Dat gi uwen sone Lodewike,
 
Die oer es van den keyserrike,
 
Gaeft Basilen tenen man.
 
Ende hoe soudic mi dorren dan
 
Jegen hem meer porren iet?
1640
Twaren, ic en sals doen niet.
 
Ic wille bliven haer goede vrient,
 
Al hebbensijs luttel goet verdient,
 
Mochtic noch gecrigen soene.’
 
Doe seide Karel die keyser coene:
1645
‘Bi Gode, her grave, jagi wale.
 
Met mire macht altemale
 
Salics u hulpen sekerlike.’
 
- ‘God lone u, her keyser rike,’
 
Seide Gelloen, entaer naer
1650
Gingen die heren heiten daer.
 
Die like waren bestaet ter erden,
 
Alst recht was met groter werden,
 
Ende Karel toech te lande waert
 
Met sine here met scoender vaert.
1655
Ende sijn raet so wart doen
 
Altemale die grave Gelloen,
 
Ende meester van sinen heere,
 
Dieshi hadde groten geere.
 
Nu es gekeert die rike coninc,
1660
Ende Gelloen, in waerre dinc,
 
Wert skeysers raet altemale,
 
Daer hi hem toe sette wale.
 
Die keyser keerde te lande waert
 
Ende hi nam doe sine vaert
1665
Te Mantes, daer sijn suster was.
 
Die gravinne, geloeft mi das,
 
Roelants moeder so was si
 
Ende Baudewijns, geloves mi,
 
Ende haer man, die grave Mile,
1670
Was bleven doet in dese wile.
 
Ende voer sire suster troesten sere.
 
Doe bat Gelloen Karle den here
 
Dathi hem sirer suster gave,
 
Want hi ware een rike grave.
1675
Karel hi warts te rade,
 
Ende seide dat hijt gerne dade.
 
Ter suster es die keyser comen,
 
Diene saen heeft vernomen,
 
Ende hieten wille come sijn.
1680
Die keyser seide: ‘Suster mijn,
 
Mile die grave die es doet,
 
Dies ic hebbe rouwe groet.’
 
- ‘Here,’ seide die vrouwe goet,
 
‘Dies so hebbie swaren moet,
1685
Ende in mijn herte sele seer;
 
In maechs vergeten nemmermeer.’
 
Die keyser seide: ‘Gi selt wel;
 
Doet minen raet ende niet el:
 
Ic sal u geven enen man,
1690
Daer vele doegden leget an,
 
Dats den stouten grave Gelloene,
 
Die mechtech es in allen doene.’
 
- ‘Hulpe, here,’ seide die vrouwe,
 
‘In horde van hem noit seggen trouwe
1695
Maer dathi altoes valscelike
 
Verwrachte Yoene den coninc rike;
 
Ende u oec, her keyser here,
 
Heefti gedaen menege onnere.
 
Vor Parijs, vor Bordeas,
1700
Ende te meneger stat daer hi was
 
Heefti u scande gedaen.’
 
Die keyser hi seide saen:
 
‘Laet varen, vrouwe, dese tale.
 
Hi heeft mi nu gedient so wale,
1705
Dat ict hem hebbe al vergeven,
 
Ende wi sijn gevriende bleven.’
 
Die vrouwe seide: ‘Broeder mijn,
 
Ende hoe soude dat mogen sijn?
 
En weetic dat mijn sone Roelant
1710
Getrout heeft die jonefrouwe valiant
 
Auden, die na nichte si
 
Des coninx Yoens, geloves mi?
 
Ende hebben intoe enen sone
 
Te gadere, dat kint Ryone.
1715
Quaemt op ende hadt sinen tijt
 
So soudic altoes hebben strijt
 
Tusscen heme enten grave,
 
Daer bi so lates mi ave.’
 
Die keyser seide: ‘Latet varen.
1720
Ic salt anders bereiden twaren.
 
Ic sal maken ene vaste soene
 
Tusscen heme ende Yoene
 
Ende hare mage altemale.
 
Laet varen, vrouwe, dese tale.’
1725
Die vrouwe andworde weder dan:
 
‘Here, ende ocht gi mi gevet man,
 
Wat sal seggen mijn sone Roelant,
 
Die nu es te Geneven in tlant
 
Met sinen swager Oliviere,
1730
Ende comen sal, dat waenic, sciere?’
 
Die keyser sprac: ‘Wat seldi herden
 
Vrouwe? des laet mi gewerden,
 
Doet datic u heete nu.’
 
Die vrouwe seide: ‘Ic late u,
1735
Broeder, gewerden altemale.
 
Besiet mire eren so doedi wale.’
 
Die keyser seide: ‘Dat salic doen.
 
Comt hier vort, her grave Gelloen,
 
Ende trout der suster mijn,
1740
Si moet emmer u wijf sijn.’
 
Gelloen seide: ‘Godweet,
 
Dies benic, here, harde gerect.’
 
Die vrouwe troude Gelloen daer,
 
Ende wan ane hare, dats waer,
1745
Robeerte den stouten man,
 
Die sint eren vele wan,
 
Ende menegen strijt swaer
 
Hadde jegen sine viande daer naer.
 
Ende Gelloen bleef des keysers raet,
1750
Die oyt hadde geweest .i. quaet,
 
Ende bleef machtech in Vrankerike,
 
Dat Judit die vrouwe rike
 
Node sach, dat verstaet;
 
Maer Gelloen, die conste quaet,
1755
Es te voeten hare gevallen
 
Vor den keyser ende vor hen allen
 
So datsijt heme vergaf,
 
Daer die keyser ocusoen was af.
 
Dus es Gelloen in thof bleven,
1760
Die sere verhief sine neven
 
Ende maketse altemale
 
Weder metten keyser wale
 
Ende in tlant machtech sere.
 
Nu latic van Gelloen den here,
1765
Die te hove es harde wale,
 
Ende segge u vort die tale
 
Van Yoene den coninc.
 
Dien en can en gene dinc
 
Yet verbliden, verstaet dat,
1770
Omdat te Berine in die stat
 
Die coninginne leget gevaen.
 
Dus es sine bliscap al gedaen.
 
Dor God, gi heren, nu verstaet
 
Ene ontfaermelike daet:
1775
Yoen die coninc, die gewesen
 
Heeft oyt van ridderscape ute gelesen,
 
Die es nu in sinen sinne
 
Al versoft ane die minne,
 
Diene maecte dicken erre.
1780
In sine stat van Gardeterre
 
So lachi lange al puur stille,
 
Alse die hadde sinen onwille.
 
Ende om die minne pensedi sere:
 
Hi en pensde om veede noch om ere
1785
Dan hoe hi hebben mochte allene
 
Die scone coninginne Helene.
 
Wat rouwen het heme gaf
 
En dorste hire vermanen af.
 
Maer vorwaer so wetet dat,
1790
Dat al dat gout enten scat
 
Dathi yegerinc mochte gewinnen
 
Dede hi bringen in die stat binnen.
 
Ic wane, na dat die jeeste wale
 
Hout, en hadde tenen male
1795
So vele scats, in waerre dinc,
 
Cresus die rike coninc,
 
Die die rijcste van scatte was,
 
Daer men noit ave las,
 
Alse vergadert heeft Yoen.
1800
Ritsarde dede hi varen doen
 
Tsirer suster in Vrankerike,
 
Ende van daer haestelike
 
In Gasscoengen ende besage
 
Hoet daer stoede ende lage.
1805
Dit dede Yoen oppenbare
 
Om dat hi woude dat Ritsart ware
 
Uten lande sirer verde,
 
Ende hi doen mochte dathi begerde.
 
Ritsart bereide sine vaert
1810
Om te vaerne tsirer suster waert.
 
Ane den vader nam hi orlof
 
Ende es henen gesceden of,
 
Dien daer na en sach
 
Noch en vernam over menegen dach.
1815
Nu es Ritsart wech gesceden.
 
Onse here die moeten geleden!
 
Ende Yoen die coninc
 
Riep Olline, in waerre dinc,
 
Sinen bode, die hem die mare
1820
Brachte dat gevangen ware
 
Die coninginne te Berine,
 
Daer hi omme dogede pine.
 
Nouwe vragedi hem te rade
 
Wathi alre best dade,
1825
Hi moeste die coninginne sien
 
Watter na mochte gescien.
 
Ollijn seide: ‘Twaren, here,
 
So moetijt aventuren sere.’
 
Yoen seide: ‘In rouke wat
1830
Ic aventure om dat;
 
Indien dat icse met ogen sie
 
En roekic oec wat gescie.’
 
Ollijn seide: ‘So moeti
 
Varen heimelike met mi.’
1835
Yoen seide: ‘Dat sal gescien.’
 
Heimelike pordi mettien,
 
Ende dede in sijn lant verstaen
 
Dathi moeste, sonder waen,
 
Ene bedevaert hemelike doen,
1840
Daer hi ridder no garsoen
 
Mede woude dan hen tween:
 
Ander geselscap woudi geen.
 
Dus es geport hemelike
 
Met Olline die coninc rike.
1845
Te Berine eshi comen
 
Ende heeft die vrouwe vernomen
 
Hoge liggende op den stene,
 
Ute siende terer veenster allene.
 
Yoen den coninc diese sach
1850
Sloech op therte een swaer slach,
 
Ende viel neder in ommacht
 
In een praieel bider borch gracht.
 
Die coninginne sagen vallen
 
Ende nedersigen met allen.
1855
Si en wiste niet wat den man was,
 
Die daer neder seech in tgras.
 
Die coninc, die in dit vergier
 
Met Olline was allene hier.
 
Sach die coninginne allene,
1860
Ende seide: ‘Vrouwe rene,
 
Bid vor den here mijn,
 
Die leget uten gereke sijn.’
 
- ‘Lieve vrient, dat willic doen.
 
Ende wat es hem, lieve garsoen?’
1865
Ollijn doe weider seide:
 
‘Twaren, vrouwe, sine nidoepheide.’
 
- ‘Dat beter hem God,’ seide die vrouwe,
 
Mi dunct gi hebter omme rouwe.’
 
Mettesen es Yoen becomen
1870
Ende heeft noch die vrouwe vernomen.
 
Doe seide ten conine Ollijn:
 
‘Here, bid gerer vrouwen fijn,
 
Datsi bidde onsen here
 
Dathi u troeste ute uwen sere.’
1875
Die coninc seide: ‘Dat willic doen.’
 
Doe riep opwert die coninc Yoen
 
Ende seide: ‘Dor Gode, lieve vrouwe,
 
Bid God dat hi mi si getrouwe.’
 
Ende eer dat wart ute was
1880
Vielhi weder, geloeft mi das,
 
In onmacht, alshi te voren dede.
 
Maer het verkenden bier mede
 
Die scone vrouwe, die coninginne,
 
Die meestresse was van sinen sinne.
1885
Maer si en wiste wat anegaen.
 
Enen brief ghincsi scriven saen,
 
Daer si inne sette dat,
 
Dathi bleve daer ter stat:
 
Si sal savonts comen daer
1890
Wat datter af come naer.
 
In den brief werpse enen steen,
 
Dies hi vele te swaerre sceen,
 
Ende riep ane den bode:
 
- ‘Neemt dit gelt, datic dor Gode
1895
U leiden geve hier ter stede,
 
Ende quiter uwe herberge mede.’
 
Doe warp si neder die lettre daer
 
Metten stene die was swaer,
 
Ende Ollijn esser omme gegaen,
1900
Ende tonetse sinen here saen,
 
Diese ondede ende las,
 
Dies hi harde blide was
 
Ende seide dat hi daer bliven soude
 
Ende niet laten dor dat coude.
1905
Dit was op enen jaers avont
 
Dat die coninc namecont
 
In dit vergier hier was comen.
 
Die coninginne, die vernomen
 
Heeft dat die coninc Yoen was,
1910
Seide thare joncfrouwe, gelooft das:
 
‘Twaren, joncfrouwen, gi weet wale
 
Dat die liede altemale
 
Tavont hebben feeste ende spel,
 
Datic oec name wel:
1915
Woudi entie cnapen mede,
 
Die mi hoeden in dese stede,
 
Met mi tavont heten comen,
 
So worde mi doch ene hoede benomen,
 
Want mi die tijt dunct lanc,
1920
Datic hier ligge ane minen danc.
 
Ic bidde u roept die cnapen hier boven,
 
Besiet of sijt willen loven,
 
Ende laet ons tavont hebben joie
 
Ende bliscap te minen vernoye.’
1925
Die joncfrouwe seide: ‘Wat wildi?
 
Si en dadens niet, geloves mi.’
 
Helene seide: ‘Doch vrages hen,
 
In machs emmer niet hebben men
 
Dan sijt weder seggen doch,
1930
So en darfics hen niet bidden noch.’
 
Die joncfrouwe seide: ‘Gi en dorft u,
 
Vrouwe, nemmer moeyen nu,
 
Si en dadens niet, noch ic mede,
 
Gi verlieset uwe bede.’
1935
Helene die scone coninginne
 
Wert harde droeve in haren sinne,
 
Dat si den coninc niet en sal
 
Spreken, dien si boven al
 
Mint, entien si daer weet
1940
In den bogaert in selc leet.
 
Haer vernoy so claget si
 
Harde sere, geloves mi.
 
In groter droefheid ende in rouwe
 
Was al dien avont die vrouwe,
1945
Ende pensde datsi niet verdient
 
Hadde dat men haer was onvrient.
 
Maer wouts haer geven God die stade
 
Si sout hem weder lonen met quade.
 
Si hadde Gode tote noch ontsien
1950
Maer nu soudse laten gescien,
 
Want haer herte riede hare.
 
Ende daer si gereet toe ware.
 
Slapen so essi gegaen,
 
Ende so sijn die andre saen.
1955
Toter middernacht lachsi;
 
Doe stontse op, geloves mi,
 
Want minne vercoenetse sere.
 
Om datsi Yoene den here
 
Wiste neder in dien bogaert
1960
Waer si gerne dare waert,
 
Ende wilt aventuren al
 
Datter haer na comen sal,
 
Want nemmermer en heefse wille
 
Weder te keerne, lude ocht stille,
1965
Te Otten weder den coninc,
 
Sint si heme nu ontginc.
 
Hort coenheit groet vander minnen
 
Ende vander scoender coninginnen,
 
Ende hoe si aventuren sal
1970
Hare ere ende hare welvaert al.
 
Hemelike essi op gestaen,
 
Ende es in ene scone camere gegaen,
 
Daer si vant een scone swaert,
 
Dat Otte hadde harde waert,
1975
Want sijns vader hadde gewesen.
 
Dat swert nam si mettesen,
 
Ende es vort gegaen te hant
 
Daer si harer joncferen vant,
 
Die so sliep harde vaste
1980
Ende luttel wiste van desen gaste.
 
Tswert toech die vrouwe huut
 
Sonder te makene geluut,
 
Ende staeet dor dat herte der magt.
 
Die coninginne, diet al wagt,
1985
Sochte die slotle tes sise vant,
 
Ende ontsloet vort metter hant
 
Die dore van den wendelstene,
 
Ende ginc vort neder allene
 
Tote daer die eerste cnape lach.
1990
Die mane sceen oft ware dach,
 
Want het vroes een deel sere;
 
Die vrouwe, die noch siele no ere
 
En spaerde, es metten swerde saen
 
Tote daer die cnape lach gegaen.
1995
Ende verhief enen slach so groet,
 
Dat ave voer dat hoet:
 
Die slotle heefsi genomen
 
Ende esser mede ter dore comen,
 
Ende ontsloetse haestelike.
2000
Doe ginc vort die vrouwe rike
 
Daer die derde cnape lach.
 
Dien gafsi oec enen slach,
 
Datsi hem storte ende halscnoc mede
 
Al dorsloech tenen snede.
2005
Twe paer slotle vantse daer:
 
Die ene gingen oppenbaer
 
Ter zalen waert daer si
 
Niet en woude, geloves mi,
 
Entie andre horden ter dore,
2010
Daer ene brugge vore
 
Stont, die ten prayele ginc,
 
Daer haers beide die coninc.
 
Die dore ontsloet si doe
 
Ende ginc ten prayele toe,
2015
Daer si vant den coninc Yoene.
 
Doe vragede daer die coninc coene
 
Wie hi ware die quame daer.
 
Die coningin seide oppenbaer:
 
‘Ic ben die coningin Helene,
2020
Die comen ben ute gonen stene
 
Allene tote u hier,
 
U besien, here coninc fier.
 
Ende oec alsoe, dat verstaet,
 
Comter mi af goet oft quaet,
2025
Datic nemmermeer en kere
 
Ane Otte minen here.’
 
Doe die coninc dat verstoet
 
Warthi blide in sinen moet,
 
Ende seide: ‘Willecome, vrouwe!
2030
Nu es gemindert mine rouwe
 
Ende gemindert mijn verdriet.
 
Wine mogen hier langer bliven niet,
 
Wi moeten uten lande varen.
 
Ende weet oec walc, twaren,
2035
Datic oec al geheellike
 
Laten wille mijn conincrike,
 
Ende wille met u varen wege.
 
God die moet ons geven sege!
 
Want bleven wi in den lande
2040
Men soude ons spreken selke scande,
 
Beide vriende ende mage,
 
Datwi souden tenegen dage
 
Sceden, vrouwe, al waert ons leet.
 
Ic hebbe tonsen boef gereet
2045
Den scoensten stat, die noit man sach,
 
Die ons niet ave gaen en mach.
 
Wi selen in heidinesse varen,
 
Entaer wonende bliven twaren,
 
Daer men van ons nemmermere
2050
En verneme. ‘Lieve here,’
 
Seide die vrouwe, ‘nu doet alsoe,
 
Datic altoes blive vroe
 
Ende gi mine, sonder begeven:
 
Ic wille u bliven al mijn leven,
2055
Ende al uwen wille doen.’
 
- ‘God lone u, vrouwe,’ seide Yoen.
 
Te menegen tijt so es geseit
 
Dat es verloren aerbeit
 
Datmen vrouwen te nouwe wacht:
2060
Noit hadde dese vrouwe geacht
 
Te mesdoene teneger stede,
 
Noch selve Yoen die coninc mede,
 
Die wile datsi hare entare
 
Spreken mochte oppenbare,
2065
Ende men hen dies niet verboet.
 
Maer sint dat men die vrouwe sloet
 
Ende benam hare vriheit,
 
Ende soeken moeste hemelycheit
 
Heeftsi selke dinc gedaen,
2070
Die si node soude bestaen.
 
Hen drien heeft si nu doet,
 
Daer si om gaf cleine no groet.
 
Oec heeft si hare lude ende stille
 
Al gegeven tes conincs wille.
2075
Dit wan Otte ane sijn bedwanc,
 
Dat hi der vrouwen maecte te lanc.
 
Yoen entie vrouwe fijn,
 
Ende mede sijn cnape Ollijn,
 
Sijn uten lande getogen
2080
Sere blide ende in hogen.
 
Yoen hi wan op die vaert
 
Ane die coninginne waert
 
Enen sone, hiet Haestinc,
 
Dien sint die veede niet ontginc,
2085
Want hise hilt vromelike
 
Al sijn leven sekerlike.
 
Yoen quam gereden soe verre,
 
Dathi quam te Gardeterre,
 
Daer hi onmenegen dach
2090
Metter coninginnen lach.
 
Maer hi dede een scep touwen
 
Tsinen boef enter vrouwen:
 
Daer dedi inne dragen aldat
 
Hi behoeven soude, ende sinen scat;
2095
Ende loet die cogge so over sere,
 
Dathi cume mochte dragen mere.
 
Hi sprac goede maroniere,
 
Diene souden voeren sciere
 
Al die zee hemelike.
2100
Hi woude laten sijn conincrike
 
Ende sijn lant ende sijn ere,
 
Die hi lange hadde als here
 
Gehouden ende met groeter werde,
 
Ende varen nu sirer verde.
2105
Yoen die coninc porde met nachte,
 
Dies hem luttel iement wachte,
 
Ende es ter zeewaert gevaren.
 
Daer ave en wiste moederbaren
 
Dan die gene die met hem varen.
2110
Ende in dien scepe waren
 
Joncfrouwen .ii. ende cnapen vierc.
 
Sonder die waren ten stiere,
 
Die scepliede, diese leiden
 
Selen ter zee metter galeiden.
2115
Nu vaert Yoen die coninc wert,
 
Die vort nemmermer en gert
 
Te wrekene sijns vader doet.
 
Hi laet sine vede groet
 
Houden diese houden wille.
2120
Hi wilt hem houden nu al stille
 
Bi Helenen der coninginnen,
 
Diene wel na hadde doen ontsinnen.
 
Die zee sijn si wech getogen
 
Wat dat si met wende mogen,
2125
Ende togen te heidinesse waert.
 
Maer si hadden selke vaert,
 
Dat si lagen op die zee,
 
In menegen storem ende wee,
 
Al omme ende omme een jaer,
2130
Hier en binnen gevel daer
 
Dat Helene die vrouwe genas
 
Van enen kinde, dies si was
 
Droeve; want doe ment brochte
 
Daer ment den vader tonen mochte
2135
So bracht ene joncfrouw vort,
 
Ende ginc so na op tbort
 
Van feesten onbehoedelike,
 
Datsi ende tkint segelike
 
Vielen ute in die zee.
2140
Dit sach die coninc, dient was wee,
 
Ende heeft genomen enen scacht,
 
Ende heefter mede in tscep bracht
 
Dat kint weder al thant,
 
Want hijt in die vasce geprant:
2145
Maer die magt, weet te voren,
 
Bleef al in die zee verloren.
 
Blide was Yoen die coninc
 
Dathi dat kint weder vinc.
 
Kersten hebben sijt gedaen
2150
Ende gaven hem ene name saen:
 
Daer wert geheten Hastinc
 
Om dat ment met enen scachte vinc
 
Daert in die zee gevallen was.
 
Dus doelde Yoen, geloeft das,
2155
Wel .i. jaer eer hi vernam
 
Daer hi wel te lande quam
 
Daer hi gerne bliven soude.
 
Doch gevielt alst God woude,
 
Datsi in hogen Goten quamen,
2160
Daer si woeste lant vernamen
 
Bi den berge Caucasus.
 
Daer lande die coninc Yoen dus.
 
Tlant was goet, al waest woeste,
 
Daer hi doe logieren moeste.
2165
Liede ontboet hi hare entare,
 
Ende dede stichten doe al dare
 
Ene grote starke stat
 
Ane den berch, geloeft mi dat,
 
Die hi Ays heten dede,
2170
Na Ays den goeden die stede.
 
Enen borch, bi mire trouwen,
 
Dede hi uten berge houwen,
 
Die utermaten vast was.
 
Ende wie so woude, sijt seker das,
2175
Quam daer wonen in die stat,
 
Ende Yoen gehalp hem dat,
 
Dathi aldaer wan ter vaert
 
Beide lant ende wijngaert,
 
Ende maecte tlant vruchtech sere.
2180
Ende noch so stichte die here
 
.x. andre scoendre stede,
 
Daer hi twout slechten dede,
 
Ende maecte daer rente groet:
 
Dus bleef Yoen die stoute genoet
2185
In Goten wonende ende Helene,
 
Die op Siten nu achten clene,
 
Ochte op Otten ochte op Yoene,
 
Ochte op Roelant den ridder coene.
 
Noch genas die coninginne
2190
Van erer dochter met bliden sinne,
 
Die Ysaude wart genant.
 
Dus bleef Yoen daer here in tlant,
 
Ende woende daer menegen tijt,
 
Ende liet varen sinen nijt,
2195
Dien hi op Gelloen hadde gedregen
 
Ende op sine magen alle wegen.
 
Yoen blijft hier: ic laten varen,
 
Ende segge u vort te waren
 
Hoe die jonge coninc Ritsart
2200
Voer te Medeborch wart,
 
Daer hi vant sinen oem Garine,
 
Ende Girbert den sone sine,
 
Die hem vertelden altemale
 
Dat Gelloen ware harde wale
2205
Met Karle den here groet,
 
Ende men hem gistren ontboet
 
Dat Karel die keyser coene
 
Heeft te wive gegeven Gelloene
 
Sirer suster, dat verstaet,
2210
Ende es mede des keysers raet
 
Ende sere mechtech in den hove,
 
Ende brinct sine mage al in love.
 
Ritsart seide: ‘Hulpe God; here,
 
Dit comt ons te scaden sere.
2215
Lieve oem,’ seiti, ‘nu segt mi.
 
Ende waer mede so selen wi
 
Weder mogen boven comen
 
Sint hi den keyser ons heeft benomen
 
Heeft, die so was ons vrient,
2220
Ende hoe heefti dat verdient?’
 
Garijn seide: ‘In weets niet
 
Dathi hem oyt dede iet
 
Dan hi hem te hulpen quam,
 
Daer hi gene scade ane en nam;
2225
Maer hi seide hi ware gereet
 
Dor hem tanverdene lief ende leet.
 
Dit so es na mijn verstaen
 
Al dat hi hem heeft gedaen.
 
Daer omme doet die coninc quaet,
2230
Die al onse raet es ende onse daet,
 
Dathi so vaste legt in sijn lant
 
Ende laet clemmen onsen viant
 
Ende werden so machtech sere.
 
Ware al hier bi ons die here
2235
Wi hadden Gelloen wel verslegen,
 
Al waert dathi hadde gelegen
 
Vor skeysers voete in sine sale,
 
Ende warens overcomen wale.’
 
Ritsart seide: ‘Gi segt waer.
2240
In wille dan niet varen daer,
 
Maer wille in Gasscoengen varen
 
Besien hoet daer steet, twaren,
 
Ende besetten wel die lande
 
Ende Bordeas na onse hande.’
2245
- ‘En es gene noet,’ seide Garijn.
 
‘Ic ende Girbert die sone mijn
 
Wi comen danen; wi hebbent wale
 
Dat versien altemale.
 
Maer keert tuwen vader weder,
2250
Ende laet ons ten keyser tien,
 
Het mach lichte so gescien,
 
Wi selen Gelloen al verdriven
 
Ende selve metten coninc bliven.’
 
Nu heeft Garijn gegeven raet
2255
Die ware te vulbrengen quaet,
 
Want Yoen, Godweet,
 
Die sal hem wesen ongereet.
 
Doch so es gekeert Ritsart
 
Weder omme te Siten wart.
2260
Sine vaert latic bliven,
 
Ende wille u vort bescriven
 
Van Otten den coninc,
 
Die vernomen heeft die dinc,
 
Dat Helene, die vrouwe mare,
2265
Altemale verloren ware.
 
Coenrade riep Otte doe
 
Ende sprac hem al dus toe:
 
‘Lieve her grave Coenraet,
 
Dor God, nu geeft mi raet.
2270
Ic pense wel dat Helene si
 
Met Yoene den coninc vri,
 
Ende hoe salic weten mogen
 
Daer af die waerheit ongelogen?’
 
Coenraet seide: ‘Her coninc,
2275
Nu getroest u derre dinc,
 
Ende en wantroest u twint:
 
Si heeft Yoene lange gemint,
 
Dat heefse nu getoent wale,
 
Op datsi met hem altemale
2280
Uten lande si gevaren.
 
Gi selt senden sonder sparen
 
In Siten cortelike,
 
Ende doet vernemen hemelike
 
Waer Yoen die coninc si
2285
Ende oec die coninginne vri.
 
Verneemt men dat si si daer
 
So ontbiet oppenbaer
 
Al uwen magen, dats wel gedaen,
 
Ende doet hen dat verstaen
2290
Hoe dat nu van Yoene
 
Al gebroken si die soene,
 
Want hi ontfoert heeft u wijf
 
Valscelijc als een keytijf.
 
Den keyser onbiedet mede
2295
Ende breit die scande die hi u dede.
 
Dit so es mijn raet wale;
 
Maer des so beit altemale
 
Tote gi verneemt die waerheide
 
Dat si sijn te gadre beide.’
2300
Otte seide: ‘Gi segt wel.
 
Dit willic doen ende niet el.’
 
Enen ridder riep hi saen,
 
Die was geheten Paridaen,
 
Ende heeft hem bevolen die vaert,
2305
Te vaerne te Siten waert.
 
Ende teersten dat hi daer quame
 
Dathi hemelike vername
 
Ochte Helene, die vrouwe scone,
 
Ware metten coninc Yoene.
2310
Ende waer dat si te gader waren
 
Ende dan keerde sonder sparen.
 
Paridaen hi seide doe
 
Dat hire ware gereet toe.
 
Sine vaert heefti bereet
2315
Ende voer henen, Godweet,
 
Te Siten waert so hi best mochte,
 
Daer hi die coninginne sochte.
 
Sine vaert so laetic staen,
 
Ende sal u doen verstaen
2320
Van Ritsarde, die es comen
 
In Siten, ende heeft vernomen
 
Dat sijn vader die coninc vri
 
Uten lande gevaren si
 
Met Helenen der coninginnen,
2325
Ende men can niet bekinnen
 
Werwaert dat hi si gevaren.
 
In Siten en es moederbaren
 
Die iet wiste van sire vart.
 
Dies was sere droeve Ritsart,
2330
Ende seide met groten sere:
 
‘Hoe heeft hem dus geproeft mijn here,
 
Daer onse troest al steet an!
 
Hulpe, waer sidi, edel man?
 
Hoe hebdi ons aldus gelaten,
2335
Ende sijt gevaren ure straten,
 
Ende hebt oec om een wijf
 
Verdorven u wel stoute lijf!
 
Gi hebt uwe veede laten bliven,
 
Die wille machse nu bedriven,
2340
Gi laetse nu te nieten gaen!
 
Maer wilt mi God in staden staen
 
In laetse aldus bliven niet.
 
Toren, rouwe ende verdriet
 
So blijft mi van u daer mede,
2345
Entie vede in uwe stede.
 
Ende sint si mi oec es bleven
 
Houdicse vort al mijn leven.’
 
Wat holpt datic u vele sede
 
Van Ritsardes droefhede?
2350
Ritsart es in Siten gevaren
 
Van steden te steden, twaren,
 
Ende hevet beset wale
 
Ende wijsleec altemale.
 
Maer coninc en woudi werden niet,
2355
Noch dies hem onderwinden iet.
 
Enen grave, hiet Elijn,
 
Liet hi van den lande sijn
 
Drossate ende montbore al,
 
Om dathi achterweren sal,
2360
Hi was sire moeder moeye sone:
 
Een vrome ridder was die gone.
 
Alse Ritsart hadde wale
 
Sijn lant beset altemale
 
Doe porde hi met scoender vaert
2365
Tsinen oem Garine waert
 
Met wel groter droefheden,
 
Ende es so verre leden.
 
Dathi tote Medeborch quam,
 
Daer hi sinen oem vernam
2370
Ende Girberte sinen sone wart.
 
Teersten datse sach Ritsart
 
So weende hi ontfermelike.
 
Doe seide Garijn die hertoge rike:
 
‘Lieve neve, nu segt mi
2375
Wat es u, ende twi weendi?
 
Laet varen, ens maer vrouwen dinc'
 
Wat doet mijn broeder die coninc?
 
Wat hebdi daer af vernomen,
 
Salhi harewaert iet comen?
2380
Ic souden harde gerne scouwen,
 
Want dat weet, bi mire trouwen,
 
Dat Gelloen wert machtech sere
 
Met Karlen den stouten here.’
 
Ritsart seide: ‘Oem, laet varen!
2385
Onse dinc sal ons verswaren,
 
Want dat weet, sekerlike,
 
Dat hem harde scandelike
 
Heeft geproeft die vader mijn,
 
Want hi ende Helene sijn
2390
Uten lande beide gevaren,
 
So dat en weet moederbaren
 
Waer si henen sijn belint.
 
Dathise lange heeft gemint
 
Dats te scanden nu vergaen,
2395
Ende te scaden salt ons staen.’
 
- ‘Hulpe God,’ seide Garijn,
 
‘Ende hoe heeft hem die broeder mijn
 
Geproeft aldus scandelike!
 
Hulpe God van hemelrike,
2400
Ende hoe selen wi in enegen lande
 
Verwinnen nemmermer die scande?
 
Onse veede wert nu verheven
 
Die altemale wel ware bleven
 
Ware hi in den lande hier.
2405
Nu sal ons werden alte fier
 
Gelloen ende sijn quaet geslachte,
 
Dat metten keyser es van machte.
 
Si selent hebben wanen te voren
 
Om dat Yoen es verloren.
2410
Maer alsoe en salt niet sijn.
 
Willen ons hulpe,’ seide Garijn,
 
‘Onse mage, ende bistaen,
 
Noch selen wise alle wel verslaen.
 
Gi sijt selve een machtech man
2415
Grote eerscap geet u an
 
Ende grote mogenthede.
 
Ons sal oec emmer hulpen mede
 
Uwe suster die coninginne
 
Waer si tharen lande inne
2420
Ende ene grote vrouwe mede,
 
Gelijc dat Blanchefloer dede
 
Beggen, ende oec Garine
 
Girbeerte ende Gerine.’
 
Noch seide die hertoge Garijn:
2425
‘Nu segt mi, lieve neve mijn,
 
Waer dat gi nu henen vart?’
 
- ‘Ic segt u, oem,’ seide Ritsart,
 
Ic wille varen te Bordeas
 
Ende besettent, geloeft mi das,
2430
So dat ons niet werde benomen
 
Eer wire weder toe comen.’
 
- ‘Dats wel gedaen,’ seide Garijn.
 
‘Seldi iet sien die suster dijn?’
 
- ‘Neenic,’ seide Ritsart doe,
2435
‘Si salt weten al te vroe.
 
Ic wille recht derwaert varen
 
Ende recht in Gascoengen, twaren,
 
Ende besetten die lande daer,
 
Ende weder keren daer naer
2440
Ende besien ochtic mach
 
Vernemen op enegen dach
 
Waer mijn vader gevaren si.
 
Hi sal te soekene costen mi
 
So vele, dat wonderne es
2445
Men vindene, des sijt gewes.’
 
Garijn seide: ‘Wan soudi el?
 
Gi doet sekerlike wel.’
 
Dien nacht bleef Ritsart daer.
 
Smargens doe die dach sceen claer
2450
Heeft orlof genomen Ritsart
 
Ende es geport op sine vart.
 
Nu laetic van heme staen
 
Ende segge u hoe her Paridaen
 
Die ridder es in Siten comen,
2455
Daer hi saen heeft vernomen
 
Dat die coningin Helene
 
Es metten coninc Yoene allene
 
Wech gevaren, men weet waer,
 
Entaer es geen vragen naer.
2460
Paridaen, die dit verstoet,
 
Waes droeve in sinen moet
 
Dat die scone vrouwe vercoren
 
Dus al haer ere hadde verloren.
 
Te lande waert so keerde hi,
2465
Tc Coelne, daer hi den coninc vri
 
Otten vant, dien hi saen
 
Die waerheit dede al verstaen,
 
Hoe dat die coninc Yoen ware
 
Ende Helene, die vrouwe mare,
2470
Uten lande beide gevloen,
 
Ende niement en conste geweten doen
 
Werwaert datsi henen waren,
 
Ochte in wat lande gevaren.
 
Tlant heeft beset Ritsart
2475
Ende es te Gascoengen wart.
 
Doe dit geseit hadde Paridaen
 
So seide die coninc Otte saen
 
‘Edel grave her Coenraet,
 
Comt dor God ende geeft mi raet
2480
Wat ic best moge doen
 
Sint dat die coninc Yoen
 
Met hem heeft mijn wijf wege
 
Ende men can in genen wege
 
Weten waer si sijn gevaren.’
2485
Die grave seide: ‘Here, twaren,
 
So es mijn raet wale dat,
 
Dat gi te Medeborch in die stat
 
Sint ane den hertoge Garine,
 
Ende ontbiet hem dathi die trouwe sine
2490
Heeft qualec gehouden hier,
 
Die hi entie coninc Ogier
 
tAken beloefden alle beide
 
Op trouwen ende op waerhede
 
Vor den keyser ende sine man,
2495
Die daer alle horden an,
 
Dat die coninc her Yoen
 
Nemmermer en soude doen
 
Niet te minnen wive wart,
 
Noch tselfs deilen oec .i. wart,
2500
Dathi nu hevet te broken,
 
Ende magdi, het wert gewroken,
 
Si en willen alle beide
 
U betren die lelychede.
 
Gi sijt machtech, coninc, ende rike,
2505
Ende u selen gemeenlike
 
U mage hulpen u scande weren;
 
Want, twaren, here, en es geen sceren:
 
Die lachter die u es gedaen
 
En mach u nemmermer te gaen
2510
Gi en wreket op Garine
 
Ende op Girberte den sone sine,
 
Ochte Ritsarde ochte Ogiere.
 
Consti beclippen dese viere
 
Ochte den enen, welc dat ware,
2515
Gi sout die scande, die u van hare
 
Comen es, entie lelychede,
 
Altemale vergeten der mede.
 
Doe seide die ridder Paridaen:
 
‘Here, en ware niet wel gedaen,
2520
Dunct mi in warer dinc,
 
Dat mijn here die coninc
 
Orloge begonde op dese heren;
 
Want mi dunct, bi mire eren,
 
Dat die heren meer verloren
2525
Hebben ane den coninc vercoren
 
Dan si wennen ane die vrouwe.
 
Ic weet wel datsi grote rouwe
 
Hebben om den goeden man.
 
Ende wat soudem witen dan
2530
Mijn here die coninc, in caent gesien,’
 
Die grave Coenraet seide mettien:
 
‘Segt, her ridder, eest minen here
 
Dat genoecht te sinen sere
 
Dat Yons magen leet si?
2535
Mi dunkes te nouwe, geloves mi.
 
Ic sout op sinen broeder wreken
 
So, men souder ave spreken.
 
Maer emmer radic wale dat,
 
Datment heme in sine stat
2540
Te Medeborch weten late,
 
Ende sie ochti dese onmate
 
Betren wille minen here
 
So dat hem si loefleec sere.
 
Vort machi dit selve sciere
2545
Ontbieden den coninc Ogiere,
 
Die Yoene geloefde dat,
 
Dat Yoen nemmermer ter stat
 
En quame daer hi sprake Helenen,
 
Die hi nu sprake altenen.
2550
Willen sijt in goeden moede
 
Doen, dat prisic over tgoede;
 
Ende weder seggen sijt te male
 
So radic minen here wale
 
Dat hi dan bestride Garine
2555
Ende winne hem ave tlant sine.’
 
Her Paridaen die seide: ‘Here,
 
‘God onne datsi des conincs ere
 
Ende mede sijn voordeel al.’
 
Die grave Coenraet seide: ‘Het sal;
2560
Doet dit, her coninc, dats mijn raet.’
 
- ‘Dit willic doen, her Coenraet,’
 
Seide Otte die coninc,
 
‘Sint dat u behaget die dinc.’
 
Nu es Otte worden te rade
2565
Dathi aneverden sal dat quade
 
Ende sine mage orlogen,
 
Die der daet niet en mogen,
 
Alse u wale condech si.
 
Paridane den ridder vri
2570
Bat hi sere dor genade
 
Dat hi dese bodscap dade
 
Ane Garine ende ane Ogiere.
 
Die ridder hi andworde sciere
 
Dat hijt gerne doen soude;
2575
Maer ginct na dat hi woude
 
So en soudemens doen niet,
 
Want hire niet in en siet
 
Dat orborleec es sinen here
 
Anders dant scadelijc sere
2580
Sinen here wesen sal,
 
Ende mede sinen lande al.
 
Doe bestont hi die vaert
 
Ende voer te Medeborch waert,
 
Daer hi vant den hertoge Garijn
2585
Ende Gyrbert den sone sijn.
 
Paridaen die ridder goet,
 
Die dese bodscap doen moet,
 
Es comen in die stat.
 
Vor Garine quam hi na dat,
2590
Dien hi groete hoefscelike:
 
‘Here,’ seiti, ‘God die rike,
 
Die alle dinc allene vermach,
 
Moet u geven goeden dach.’
 
Her Garijn andworde saen:
2595
‘Dat lone u God, her Paridaen,
 
Ende willecome moeti sijn.
 
Wat doet Otte die neve mijn?’
 
Paridaen seide: ‘Here,
 
Otte es tongemake sere
2600
Om dat Yoen die coninc
 
Heeft gedaen dese dinc,
 
Dathi hem sijn wijf heeft ontvoert,
 
Ende te broken dat gi swoert
 
Ende Ogier die coninc mede,
2605
Dat Yoen te gerer stede
 
Meer jegen Helenen sprake
 
Om en geenrande sake.
 
Dit gelof, dat siedi wale,
 
Es te broken altemale.
2610
Dies ontbiet u die coninc,
 
Her hertoge, in waerre dinc,
 
Dat gi hen betert die overdaet,
 
Daer gi ave in borgen staet,
 
Ende Mes doet geven, dat lant,
2615
Dat Lodewijc hout in die hant,
 
Daer die soene mede was
 
Gemaect, ocht, sijt seker das,
 
Hi salt gecrigen alshi mach,
 
Ende daerna pinen nacht ende dach,
2620
So dat hem niet en onblive
 
Bede met goede ende met live.’
 
Girbert, die daer neven stoet,
 
Seide: ‘Twaren, here, dits goet.
 
Gi hebt uwen broeder verloren,
2625
Dies gi rouwe hebt ende toren.
 
Die duvel moete halen twijf,
 
Dat mijn oem wert so keytijf,
 
Dathi om die wille van hare
 
Heeft gelaten sine veede swaere,
2630
Ende es dus verloren al.
 
Nu comt Otte ende sal
 
Dit ons ane tien, dient gereet
 
Es wale noch also leet
 
Dant hem enechsijns mach wesen.
2635
Her ridder, nu hort van desen,
 
Ende segt mi dat Otten wale,
 
Datic woude tesen male
 
Dat sijn wijf die scone vrouwe
 
Verdronken ware in die Dunouwe,
2640
Ende oec al dat hare besteet,
 
Dat mach Otte wel weten gereet,
 
Ende wi minen oem Yoene
 
Weder hadden den coninc coene.
 
Wi hebben verloren meer dan hi
2645
Ane Yoene den coninc vri.
 
Ende ontbiet ons toe te hande
 
Dat wi betren sine scande,
 
Dat mijn vader gerne sal doen
 
Opdat Otte die baroen
2650
Dies werden wilt te rade,
 
Daten ons onse scade
 
Oprechten wilt te voren,
 
Die wi nu hebben verloren
 
Ane minen oem den stouten Yoene.
2655
Dus so mogen wi ene soene
 
Maken, woude die coninc Otte.
 
Maer daer ane dade hi alse die sotte.’
 
- ‘Here,’ seide die ridder doe,
 
‘En wildire els nien seggen toe,
2660
So salt minen here den coninc rike
 
Genoegen harde crankelike.’
 
Garijn, die dit heeft verstaen,
 
Seide: ‘Hort, her Paridaen,
 
Gi weet wale dat te voren,
2665
Dat wi meer hebben verloren
 
Ane den coninc in allen sinnen
 
Dan hi doet ane der coninginnen.
 
Tgelof datmen van hem dede
 
Ende Otte van der vrouwen mede
2670
Dat heefse ons benomen beide.
 
Ic weet wel dies die waerheide,
 
Dat op dien pointe doen
 
Noch Helene noch Yoen
 
Nie selke daet en deden,
2675
Al hadde Otte al daer te steden
 
Bi gestaen ochte verre,
 
Dathijs nie ware worden erre.
 
Maer na datic nu moede
 
Sone deet niet dan die hoede.
2680
Maer weet wale (seide Garijn),
 
Otte es die neve mijn,
 
Dies willic hem wesen hout
 
Ende niet verwerken bi mire scout.
 
Wi selen vor dien keyser comen,
2685
Daer die soene was genomen,
 
Ende selen vonnesse daer ontfaen.
 
Hebic Otten iet mesdaen,
 
Daer ic hem ave sculdech si
 
Beternesse, geloves mi,
2690
Dat willic betren hem te love
 
Na die genote van den hove.
 
Dat segt Otten den neve mijn;
 
Ende wilthi het mach te paschen sijn
 
Datter nu comende es.
2695
Die ridder seide: ‘Des sijt gewes,
 
Dat ict minen here sal doen verstaen.’
 
Orlof nam doen Paridaen
 
Ane Garine den hertoge rike,
 
Ende es gekeert hoefscelike
2700
Van Medeborch, ende es gevaren
 
In Denemarke sonder sparen,
 
Daer hi Ogiere den coninc vant,
 
Dien hi vertelde al thant
 
Die bodscap, die hem Otte ontboet.
2705
Ende Ogier die here groet
 
Seide: ‘Otte hadde meer mesdaen,
 
Die sijn wijf leide gevaen,
 
Dat oec was jegen sijn gelof;
 
Dies en houdic niet daer of.
2710
Ert hijs hem, hem blive die toren.
 
Maer mi es leet dat wi verloren
 
Hebben den stouten coninc Yoene,
 
Anders en hebics niet te doene.’
 
Paridaen hi seide: ‘Here,
2715
Dor God ende dor u ere
 
Verstaet noch die redene mijn.
 
Mi seide die hertoge Garijn,
 
Dien ic dit selve dede verstaen,
 
Dathi woude te pascen saen
2720
Dat Otte tes keysers hove quame
 
Entaer vonnesse name
 
Van skeysers mannen, of die mesdaet
 
Iewer ane u, heren, gaet.
 
Dat wildi heme altemale
2725
Betren ende oprechten wale.
 
Gi en wilt trouweloes niet wesen.’
 
Die coninc andworde te desen:
 
‘Sijnt geloeft heeft Garijn
 
So willic daer gerne sijn,
2730
Om dat niemen seggen sal
 
Wi en doen hem genoech al.’
 
- ‘Here,’ seide her Paridaen,
 
‘God lone u, dits wel gedaen,
 
Ende des sal hem in allen hoven
2735
Met rechte hopic mijn here beloven.’
 
Ogier seide: ‘Gi segt waer.’
 
Paridaen hi nam daer naer
 
Orlof ane den coninc geert,
 
Ende es te lande waert gekeert,
2740
Tote Coelne, daer hi vant
 
Otten den coninc valiant.
 
Te Coelne es die ridder comen,
 
Daer hi Otten heeft vernomen,
 
Dien hi thants weten dede
2745
Hoe hi ontfaen was telker stede,
 
Ende die andwarde die men hem gaf;
 
Ende hieter hem beraden af.
 
Doe seide die grave Coenraet,
 
Die daer jegenwardech staet:
2750
‘Ane wien sals Otte gaen?
 
Men siet wel dat hem es mesdaen
 
Wreke sinen lachter dats sijn ere.
 
Wat soudi soeken andren here?
 
En washi niet Gerijns sone,
2755
Die so stout was ende so coene?
 
Treke na sinen vader een deel,
 
Ende wreke sine scande al geel.
 
En es hi machtech ende rike?
 
Dies radic hem sekerlike,
2760
Mochti Garine gevaen,
 
Al dat heme es mesdaen
 
Soude daer mede gebetert wesen.’
 
Her Paridaen seide te desen:
 
‘Van uwen rade here, her grave,
2765
En quame ere no bate ave.
 
Hoe, here, waendi dan
 
Dat Garijn die stoute man
 
Hulpeloes also saen
 
Van minen here soude sijn gevaen?
2770
Neen hi, here, dat wanic wel.
 
Gi weet wale, sonder spel,
 
Ende u es genoech cont das,
 
Dathi Gyrberts sone was,
 
Des stouts coninx van Gasscoene,
2775
Daer ware noch meer toe te doene
 
Diene soude met crachte vaen
 
Dan hier noch es gedaen.
 
Wie sal minen here den coninc
 
Hier raden nu die dinc
2780
Dathi orloge ane vaen sal?
 
Dathi anders wale al
 
Betren sal dunct hem goet.
 
Noit en was man so vroet
 
Noch so grote mechtegen here
2785
Hem en was altoes dat ere,
 
Opdat hem iement hadde mesdaen,
 
Diet betren woude, hi sout ontfaen;
 
Ende hadde hi mesdaen mede
 
Dathi beternesse dede;
2790
Dits ere elken man
 
Hoe mechtech hi gewesen can.
 
Ende daer bi, her grave fijn,
 
Soen sal mijn here die coninc sijn
 
Niet so haestech met sinen orloge
2795
Op Garine den hertoge,
 
Hi en sal eer oppenbaerlike
 
Vernemen ane den keyser rike
 
Wie dat meest heeft mesdaen,
 
Dat daer sal sijn vonden saen;
2800
Want vor den keyser was de soene
 
Gemaect van den coninc Yoene.
 
Int daer vore, dat radic wale,
 
Want hets sine ere altemale.
 
En geet na sinen wille niet daer
2805
So machi keren ende doen daer naer
 
Al dat hem sine vriende raden.
 
Ic soude ontbieden oec met staden
 
Mine vriende ende mage
 
Datsi quamen daer ten dage,
2810
Die mi souden staen in staden
 
Ende hulpen in dat beste raden.
 
Daer soude mijn here altemale
 
Sine vrienden kinnen wale,
 
Wie hem tstaden soude staen
2815
Ende wie hem soude ave gaen.
 
Twaren, here, her Conraet,
 
Dit ware emmer wel mijn raet.’
 
Otte die coninc seide daer:
 
‘Dit dunct mi sekerlike waer
2820
Ende harde wel gedaen
 
Dat hier raet her Paridaen.
 
Dies willic te hove varen
 
Ende horen daer twaren
 
Wat hare antwarde wesen sal
2825
Vor den raet des keysers al;
 
Ende wille onbieden mine mage
 
Dat si daer comen in paesdage,
 
Ende hulpen mi geraden
 
Hoe ic moge van mire staden,
2830
Ende van mirer scanden mede
 
Hebben moge beterhede.
 
Gelloen mijn neve, dats waer,
 
Es oec metten keyser daer,
 
Die mi hier af die waerheit
2835
Harde lange heeft geseit.
 
Hi es metten keyser wale:
 
Hi sal seggen onse tale.
 
Oec wilic ombieden sciere
 
Minen neve Berengiere:
2840
In Vrieslant waenic dat hi si,
 
Ochte in weet niet ofte hi
 
Te sent Gillijs wesen mochte,
 
Ochte ten Bonen diene sochte.
 
Ende alle vort die mage mijn,
2845
So waer datsi wonende sijn,
 
Willic onbieden te comene daer
 
Te horne mine clage swaer.’
 
Dus heeft Otte die coninc
 
Ute gesent in waerre dinc
2850
Om sine mage hare entare.
 
Oec so sendi oppenbare
 
Ane den grave Gelloene,
 
Dathi om sine mage coene
 
Over al senden soude,
2855
Dat hi dede harde houde;
 
Want doe dat vernam Gelloen
 
Dat verloren was Yoen
 
Ende en wege met Helenen
 
En maectire omme geen wenen;
2860
Want blidere man men nie en sach
 
Dan hi was op dien dach.
 
Hi waent nu te boven comen
 
Ende orlogen noch met vromen,
 
Ende sine viande oec wale
2865
Noch verdriven altemale.
 
Desen onpais die oec besteet
 
Otte en es hem niet leet,
 
Maer eis utermaten blide.
 
Sine mage onboethi tien tide,
2870
Jonge, houde, hier ende daer,
 
Ende daer die vaden oppenbaer
 
Te voren ave verslagen waren
 
Ontboethi alle mede twaren.
 
Ende ontbet hen mede wale
2875
Dat die conine Yoen altemale
 
Uten lande verloren es,
 
Ende si nu, sijt seker des,
 
Selen wreken haren toren
 
Ende hare vriende die si verloren
2880
Hebben harde langen tijt.
 
‘Nu sal inden onse nijt,
 
Die harde lange heeft gestaen,’
 
Ontboet hen Gelloen die grave saen,
 
‘Want wi selense harde wale
2885
Nu verdriven altemale.’
 
Maer hi onboet hen datsi quamen
 
Te paeschen, daer si versamen
 
Selen tes keysers hove al,
 
Daer hem Otte beraden sal
2890
Ende hi oec selve mede
 
Te wat uren, ende te wat stede
 
Si onbieden selen haer here,
 
Ende orlogen, dies si hebben gere,
 
Hare viande tote dien male,
2895
Dat sise hebben verdreven wale
 
Ende verslegen ende doet:
 
‘So en hebben wi vort gene noet.’
 
Otte heeft noch vort ontboden
 
Onder met brieve ende boden
2900
In Vrieselant om Berengiere,
 
Dies verblide harde sciere;
 
Ende in Vlaendren om Liedrike,
 
Den machtegen vorstre ende rike.
 
Dus ontboet die mage sine
2905
Otte die coninc van den Rine.
 
Banderside die stoute Garijn
 
Ontboet oec die mage sijn
 
Tote in Gascoengen henen.
 
Ende Ogiere den coninc van den Denen,
2910
Enten Beyere Naimes,
 
Ende oec mede, des sijt gewes,
 
Van Geneven den grave Olivier,
 
Ende van Camerike Gadifier,
 
Dat si quamen te Parijs
2915
Te paeschen, des sijt wijs,
 
Die daer quamen gemeenlike.
 
Oec quamen daer die coninc rike
 
Arestant ende Gendebant.
 
Dese vergaderden te hant
2920
Te Parijs in die stat
 
Tes coninx hove, geloeft mi dat.
 
Oec so was Aymerijn daer
 
Van Nerboene, weet vor waer,
 
Ende sijn vader Arnout
2925
Een vrome grave ende een stout.
 
Oec quam daer met Oliviere
 
Roelant sijn swager sciere.
 
Dus sijn dese te Parijs comen,
 
Ende hebben hare herberge genomen
2930
In Greven altemale,
 
Daer si waren geherberget wale.
 
Banderside quam Otte daer,
 
Ende Berengier, dat es waer,
 
Tybaut van Baren ende Liedrijc
2935
Van Vlaendren een vorstre rijc.
 
Ende te Gelloene banderside
 
So quam gevaren tien tide
 
Sine grote mage weet wel:
 
Daer quam Raymont ende Pinabel,
2940
Ende mede die grave Bernaert
 
Ende noch .xx. graven waert.
 
Daer quam van Toulouse Pieroet
 
Ende van Cremoene Gyoet.
 
Dese twee waren, weet vor waer,
2945
Den Loreinen harde swaer,
 
Omdat vor Bordeas twaren
 
Harer beider vadre waren
 
Verhangen, dat Yoen dede.
 
Dese souden hen gerne wreken mede
2950
Dus sijn die heren te hove comen.
 
Die keser, diese heeft vernomen,
 
Heefse harde wel ontfaen,
 
Ende sonderlinge ere gedaen,
 
So heefti daer Gelloens magen,
2955
Dat Garine qualec begonste bagen.
 
Doe sander daechs die feeste was leden
 
Quam Otte met mogentheden
 
Vor den keyser, ende sine mage,
 
Ende begonste dus sine clage.
2960
Banderside stont Garijn
 
Ende mede die mage sijn,
 
Die ane horen souden dat,
 
Dat men hen hiesch op die stat.
 
Ottes wart so sprac Gelloen,
2965
Die aldus begonste doen:
 
‘Gerecht keyser,’ Gelloen seide,
 
‘Verstaet dor u edelhede:
 
Het geviel op enen tijt,
 
Ic wane gijs vroet wale sijt,
2970
Dat gi tAken ene soene
 
Maket tusscen den coninc Yoene
 
Ende tusscen Otten, die hier steet,
 
Alse hier noch menech weet,
 
Daer hi die goede stat van Mes,
2975
Ende al tlant dat daer toe es,
 
Te soenen gaf den coninc Yoene,
 
Diet vort gaf Lodewike uwen sone
 
In huweleke metter dochter sijn.
 
Daer geloefde die hertoge Garijn
2980
Entie coninc Ogier mede
 
Dat nemmermer te gerer stede
 
Yoen noch met genen sinne
 
Jegen Helenen die coninginne
 
Spreken soude goet no quaet,
2985
Want Otte hadde van harer daet
 
Wondere gehort alte vele
 
Dat met hem ginc uten spele:
 
Hieromme so dede hijt verloven.
 
Nu es comen hier en boven
2990
Yoen ende heeft uten lande
 
Helenen, ende heeft grote scande
 
Gedaen Otten den coninc.
 
Nu heescht Otte in waerre dinc
 
Tlant van Mes entie stede,
2995
Daer die soene gemaect was mede,
 
Ende dat men hem mede die scande
 
Betre: ute den lande
 
Yoen die coninginne heeft,
 
Eest dat sake dat ment hem geeft,
3000
Ende Ogier ende Garijn hier of
 
Wale houden haer gelof.
 
Hi sals hen danken hier ter stede
 
Ende wi allegader mede,
 
Ende willen gerne hare vriende sijn.
3005
Wederseget oec Garijn
 
So moet Otte, dat verstaet,
 
Daer toe soeken andren raet,
 
Ende nemens op enen andren dach
 
Beternesse alshi mach.
3010
Doch toenthijt u, her keyser, here,
 
Ende beclages hem wel sere,
 
Ende woudi heme van al desen,
 
Here, een goet rechtere wesen
 
Ende daet hem sinen eisch gescien;
3015
Wantgi weet wel onversien
 
Dat te Aken op enen dach was
 
Dus gemaect, geloeft mi das,
 
Ende ondersproken mede alsoe,
 
Daer menech Fransoys horde toe.’
3020
Fransoyse, die dese tale
 
Verstaen hadden altemale,
 
Seiden onder hen onderlinge,
 
Dat en gene onsiene dinge
 
Otte en sochte die coninc,
3025
Sint alsoe was die dinc;
 
Entie keyser met rechte soude
 
Hem doen hebben dathi woude.
 
Garijn, die al heeft gehort
 
Van inde torde Gelloens wort,
3030
Sprac lude: ‘Her keyser, here,
 
Verstaet mi dor u ere.
 
Tkint segt wale dat ment sleet
 
Maer en segt niet gereet
 
Wat dat weder heeft mesdaen.
3035
Gelloen heeft u doen verstaen
 
Dat Yoen die coninc
 
Heeft mesdaen in waerre dinc
 
Otten den coninc harde sere;
 
Maer achter so laet die here
3040
Dat Otte die coninc eersten brac
 
Na dat men in den peise sprac.
 
Hets cont hem allen die hier sijn
 
Ende u oec, her keyser fijn,
 
Dat die soene gemaect was
3045
Tote Aken, geloeft mi das,
 
Dat wi geloefden dat nemmere
 
Spreken en soude Yoen die here
 
Jegen Helenen der coninginnen,
 
Ende hier met souden si met minnen
3050
Altoes te gader wesen
 
Ende nemmermer en soude van desen
 
Haer vermanen die coninc
 
Otte om en gene dinc;
 
Ende hier omme en soude oppenbare
3055
Nemmermer spreken jegen hare
 
Her Yoen die broeder mijn.
 
Nochtan willic wel seker sijn
 
Ende nemen op mijn leven das,
 
Datter nochtoe tusscen en was
3060
En gene sondelike sake
 
Dan allene hovessce sprake,
 
Ende dat elc gerne anderen sach,
 
Alse Otte selve wel weten mach.
 
Want alse mi es doen verstaen
3065
So en es tusscen hen gegaen
 
Bode noch bodscap gene,
 
Otte en wiste groet ende clene.
 
Want hem selve seide die bode,
 
Daer hi ave mesdede bi Gode;
3070
Want al waest goet dat hi ontboet
 
Nochtanen woude die here groet
 
Niet dat ment Otten seide.
 
Daer omme dede grote valschede
 
Die bode dat hijs hem gewoech.
3075
Hier bi weet Otte claer genoech
 
Dat die minne die in hem stoet
 
Niet was dan hovesch ende goet.
 
Maer om dats Otten den here
 
Vernoyde so utermaten sere
3080
Dat Yoen jegen haer sprake
 
So geloefden wi dese sake,
 
Dat hijs nemmer doen en soude.
 
Ende oec wistic wale dat woude
 
Seker houden die coninc Yoen.
3085
Ende keerde in sinen lande doen
 
Daer hi dede maken ene stat,
 
Vorwaer dar ic u seggen dat,
 
Datmen binnen den .iiii. inden
 
Der werelt niet en soude vinden
3090
Vastere stat dan si si.
 
Entie dede hi maken daer bi
 
Dat Yrene nam Leoene
 
Des keysers Constantijns sone;
 
Want hi kinde Gelloens geslachte,
3095
Opdat iet worde van machte,
 
Sonder trouwe ende sonder wet
 
Ende valsch altemale met.
 
Dies woudi wesen op sijn hoede
 
Ochte iet die keyser worde te moede
3100
Dat hi op hem striden woude,
 
Dat hine daer verweren soude.
 
Hier omme pensde Yoen mere
 
Dan hi dede, her keyser, here,
 
Om die coninginne Hellene
3105
Daer hi op doe micte clene
 
Indien si voere anders wale.
 
Dus was die soene altemale.
 
Gerecht keyser, nu weiti wel
 
Dat tAken aldus gevel.’
3110
Karel seide: ‘Gi segt waer.’
 
So daden dandre die waren daer.
 
‘Gerecht keyser,’ seide Garijn,
 
‘Nu hort vort die redene mijn.
 
Doe wi alle gesceden waren
3115
Ende Otte te lande quam gevaren
 
In Norwegen, daer die vrouwe was,
 
Dede hi hare, geloeft mi das,
 
Lelechede al te groet,
 
Ende daer toe hise besloet
3120
In enen torre harde vaste,
 
Daer si in dogede menege onraste.
 
Daer in so lach die vrouwe Helene
 
Ende met hare so was ene
 
Joncfrouwe, diese hoede daer,
3125
Entie hare was al te swaer.
 
Dus lach die vrouwe in groten sere.
 
Hier bi segic, keyser here,
 
Dat Otte die soene heeft te broken,
 
Die gi selve had gesproken.
3130
Doe deet die vrouwe Yoene verstaen
 
Datsi lage aldus gevaen
 
Om sinen wille swaerlike.
 
Ende Yoen die coninc rike,
 
Dient sere derde, alst wel scijnt,
3135
Dat dus die vrouwe was gepijnt
 
Sonder scout dor sinen wille,
 
Dunct mi dede den raet al stille
 
Dat hi die vrouwe ute gewan.
 
Al washi van herten een man
3140
Nochtan wert hi verleit van hare.
 
Mi was geseit oppenbare
 
Dat si dede ene grote dinc
 
Op dien nacht dat si ontginc.
 
Si vermorde ene joncfrouwe,
3145
Dat haer dede hancst ende rouwe,
 
Ende twee andre cnapen mede,
 
Diese hoeden daer ter stede.
 
Daer ane was te wetene goet
 
Dat die anxt vele doet.
3150
Hadde Otte gehouden sijn gelof,
 
Dies hi altemale ginc of,
 
Ende daer hi dede sonde inne,
 
Hi hadde behouden sine werdinne
 
Ende wi onsen broeder met.
3155
Gerecht keyser, ic wille gijt wet
 
Dat ons blijft die meeste toren,
 
Ende wi oec meest hebben verloren
 
Ane minen broeder den stouten coninc.
 
Hadde Otte gehouden sijn soendinc
3160
Gelijc dathijt geloefde vor u
 
Wi waren bat te casten nu
 
Dan wi sijn, dat weet wale.
 
Hets Ots scout altemale
 
Dat al dus verloren sijn
3165
Sijn wijf entie broeder mijn.
 
Wi mochten heme hier ter stat
 
Met allen rechte heiscen bat
 
Yoene den coninc dan hi
 
Helenen wilt heiscen mi.’
3170
Fransoyse seden oppenbaer:
 
‘Seker, die hertoge segt waer.
 
Twi vinc Otte dic coninginne,
 
Daer ten peise was gesproken inne
 
Dathijs vermanen niet soude?
3175
Daer brachi soene bi sire scoude.’
 
Gelloen seide: ‘Nu sie ic wale
 
Dat jegen ons valt altemale
 
Om dat Garijn die waerheit dect
 
Ende ene scone logene vertrect,
3180
Dat Otte hilt sijn wijf gevaen,
 
Dat hi node soude hebben gedaen.’
 
Dit horde Girbert, die daer stoet,
 
Een ridder van prise goet,
 
Garijns sone horde dat,
3185
Dat Gelloen op die stat
 
Sinen vader liegen hiet.
 
Hi scoet vort ende verste niet,
 
Ende seide: ‘Gerecht keyser, here,
 
Hort na mi, ic bits u sere.
3190
Hier steet die verradere Gelloen,
 
Die oit valsch was in sijn doen,
 
Ende tiet minen vader an,
 
Die oyt was een wettech man,
 
Dat hi hier logene dede verstaen:
3195
Dan mach aldus niet te gaen;
 
Want ic wils hem lyen doen.
 
Dat mijn vader die baroen
 
Hier ave die gerechte waerheide
 
Hier vor u allen seide,
3200
Op ene ure van den dage,
 
Daer toe sien al sine mage;
 
Ende dat hi daer toe valsch si,
 
Dar hijt becorten jegen mi,
 
Ende dat wi bi Ots valscheiden
3205
Ende bi Gelloens nidecheden
 
Hebben minen oem verloren,
 
Die ridder was van prise vercoren,
 
Dien ic wreke op enen dach
 
Op dat ic Gelloene mach
3210
Enechsijns te campe gecrigen.
 
Onse leet en can ic niet verswigen
 
Dat ons van Gelloene es comen,
 
Diene ons heeft al benomen.
 
Ende al dat hier es mesdaen
3215
Es ute sire borst gegaen.
 
Ende hi salt gelden op datic mach
 
Ende icken op enen dach
 
Mach gecrigen in een crijt,
 
Want, sekerlyc, hets meer dan tijt
3220
Dat hem sine valscheit si geloent,
 
Die hi lange heeft getoent.’
 
Van Cremoene die jonge Gyoet,
 
Die een starc man ende een goet
 
Was ende van allen leden
3225
Wel beset met starcheden,
 
Hi seide vor hem allen doe:
 
‘Hier es genoech geseit toe.
 
Gerecht keyser ende here,
 
Hort na mi dor u ere.
3230
Hier scelt verradere selc Gelloene:
 
Hem sals berouwen eer mergen noene,
 
Dat nie sinen monde leet.
 
Hine darft nemen niet so heet.
 
Ic segge dat die coninc Yoen,
3235
Die lachterleec es gevloen,
 
Ende sijn broeder mede Garijn
 
Valsce mordenaren sijn;
 
Want si minen wettegen vader
 
So verrieden beide gader
3240
Datten die keyser verdede
 
Te sere met sirer haestechede,
 
Dat ic hare mort ane tie.
 
Die keyser en had gedaen nie
 
En hadden sijt beide niet gedaen.
3245
Dies biedic hier mijn wedde saen
 
Vor alle die heren die hier sijn,
 
Datsi valscelijc den vader mijn
 
Vermoorden den keyser daden,
 
Daer icse altoes omme sal scaden.’
3250
Gyrbert es vort gesprongen
 
Ende seide vor ouden ende vor jongen
 
Dathi qualeec daer ane loge;
 
Want sijn vader die hertoge
 
Ware getrouwe ende goet
3255
Ende syn oem die coninc goet.
 
Ende heeft daer sijn wedde genomen.
 
Hier en binnen so es comen
 
Van Tolose Pieroet,
 
Een starc ridder ende een goet.
3260
Hi was so starc dat hi
 
Wel ophief, geloves mi,
 
Enen gewapenden seriant
 
Van beneden met ere hant
 
Daer hi stont al recht op
3265
Tote boven sinen cop,
 
Ende settem nochtan weder
 
Op derde met gemake neder.
 
Dese dade Geone pine
 
Hoe hi te campe hadde Garine,
3270
Dat hem wale ware gesciet
 
En ware daer Ritsart comen niet,
 
Yoens sone, in gereden,
 
Die node dore ware leden.
 
Nu es Ritsart comen inne,
3275
Die te Gelloene clene minne
 
Ende tsinen geslachte droech,
 
Want hi hatese meer dan genoech.
 
Groet was altoes Ritsardes toren
 
Om den vader dien hi verloren
3280
Heeft, ende dathi versiet mede
 
Dat die keyser telker stede
 
Vort trect den quaden Gelloene,
 
Dien hi en dinct no pais no soene
 
Te houdene die wile hi leeft
3285
Ende hem God gesonde geeft.
 
Van Gasscoengen eshi comen
 
Ende heeft dit perlement vernomen.
 
.m. mans brachti wale
 
Met hem, gewapent tenen male,
3290
Die hi hilt tallen tide
 
Gereet neven sine side.
 
In die zale so quam hi
 
Ende met hem, geloves mi,
 
Sine ridders gewapent wel.
3295
Dit en dochte Gelloene geen spel,
 
Maer ginc achter den keyser staen.
 
Her Ritsart hi seide saen:
 
‘God, die alle dinc vermach,
 
Die moete geven goeden dach
3300
Ende in eren ende in vrouden
 
Karlc den keyser houden
 
Ende alle mine hoge mage,
 
Die ic hier sie in desen dage,
 
Sonder Gelloene entie sine,
3305
Dien geve God selke pine,
 
Dat icse met minen tanden
 
Etten moete, ocht met minen handen
 
Jammerlike verslaen moete.
 
Dies onne mi God die soete,
3310
Dat nu stappans ware gesciet;
 
En lietics dor den keyser niet,
 
Diese heeft in sijn geleide,
 
Hier en hadde geweest gene bede;
 
Maer hem willic sijn onderdaen
3315
Ende altoes te dienste staen,
 
Ende waer ic mach hoeden sijn erc
 
Alst recht es; hi es mijn here.
 
Dies so hebbense sijns te bat;
 
Maer weet vor waer dat,
3320
Datic nemmermer hier na,
 
Hoet met mi come ochte ga,
 
Den valscen verradere Gelloene
 
En houde meer vrede no soene
 
Noch mede sinen valscen geslechte,
3325
Datic hate wel met rechte.
 
Gerecht keyser ende here,
 
Over u beclagic mi sere,
 
Dat gi den verradre quaet,
 
Die so menege valsce daet
3330
Heeft gedaen, so bi u hout,
 
Dat gi te rechte niet doen sout
 
Wisti wat hi u heeft gedaen.
 
Doen gi den coninc Aspriaen
 
Orloget, minen ouder vader,
3335
Ginc u die valsce af algader,
 
Ende swoer den ouder vader mijn,
 
Dathi hem getrouwe soude sijn
 
Ende dienen lude ende stille:
 
Dit dedi om mire moeder wille.
3340
Die men hem onthiet, des sijt gewes;
 
Ende hier af was bode Bales.
 
Daer dede Gelloen doen den raet
 
Als een valsch verradere quaet,
 
Dat gi Yoene den vader mijn
3345
Ende alle die mage sijn
 
Orlof gaeft ende van u dreeft,
 
Ende met Gelloene daer bleeft
 
Ende street, her keyser rike,
 
Daer hi u afginc valscelike;
3350
Want hi ende sine man
 
Hadden alle tekene an
 
Na mijns ouder vader wise,
 
Ende versloegen u volc van prise,
 
Ende hadden verslegen doe
3355
Ende waren u niet comen toe
 
Mijn vader ende sine mage,
 
Die u verloesten in dien dage.
 
Ende alse Gelloen dat vernam
 
Dat na sinen wille niet quam,
3360
Ende hi u hebben sach den sege
 
Warp hi dat valsce teken wege
 
Ende quam u smeken ende lecken
 
Alse die sine quaetheit woude decken.
 
Dit daden mi verstaen te waren
3365
Die gene die daer over waren.
 
Entesen hebdi nu vercoren
 
Ende wi hebbent met u verloren!
 
U maegs nochtan gedinken wale
 
Al wildijs vergeten altemale.
3370
Woude Gelloen oec dies plegen
 
Dat hire iet seide jegen,
 
Ic wouts hem doen lyen oppenbare
 
So waer dats te doene ware.’
 
Van Tolose die grave Pyroet,
3375
Die nochtan den anxt hadde groet
 
Om dat hise gewapent sach,
 
Seide so hi eersten mach:
 
‘Gerecht keyser ende here,
 
Ic hore hier lachteren harde serc
3380
Den getrouwen grave Gelloene.
 
Hi heeft hulpen hier te doene
 
Ochte hi blives tachter hier.
 
Siet hier mijn wedde, coninc fier,
 
Dat des Gelloen die grave vri
3385
Altemale onsculdech si.
 
Ic wille proeven op Ritsarde
 
Dat al sijn logenlike warde
 
Dathi heren Gelloene anetiet.
 
Oec en willic varen laten niet
3390
In segge dat die vader sijn
 
Verradre es, ende mede Garijn,
 
Die jammerlike daden verslaen
 
Minen vader den Toulousaen.
 
Ande ochte wille Ritsart
3395
Dese lachterlike wart.’
 
Ritsart seide: ‘Het sal gescien.’
 
Dat wedde so namhi mettien
 
Uter hant den coninc,
 
Die daer stont in den rinc.
3400
Karel hi seide mettesen:
 
‘Nu moeten hier twee campe wesen,
 
Die margen beide moeten gescien.’
 
Mettien heeft Ritsart versien
 
Reinouts sone Berengiere.
3405
Tote heme so seidi sciere:
 
‘O valsce verradere quaet,
 
Gi daet ene die quaetste daet,
 
Daer men nie af horde gewagen.
 
Gi slacht wel uwen valscen magen:
3410
Gi mordet den goeden Reinoude,
 
Die u vader wesen soude,
 
Daer hi op sijn bedde lach.
 
Dat willic u op enen dach
 
Lien doen, dordijt bestaen,
3415
Ochte die keyser hi moet saen
 
Ons rechten over u,
 
Want gi jegenwardech sijt nu.’
 
Berengier, die dit verstoet,
 
Hi warts droeve in sinen moet,
3420
Want hi weet dat selve wale,
 
Dat waerheit es altemale,
 
Enties duchti boven al
 
Dat God op hem wreken sal.
 
Doch al ontsachijs hem sere
3425
So en darhi dor onnere
 
Laten hi en moet saen
 
Sinen wedde daer ontfaen.
 
Hi hoepte boven al
 
Dat men heme wisen sal
3430
Dathi entie stoute genoet,
 
Van Tolose die grave Pyroet,
 
Tenen male ende tenen tiden
 
Jegen heme selen striden.
 
Dit so was sijn hope sere.
3435
Doe seide Berengier die here:
 
‘Gerecht keyser, nu verstaet,
 
Ic segge u dat valsch ende quaet
 
Ende vule logenheit
 
Van mi Ritsart heeft geseit,
3440
Ende datic node soude gedaen
 
Hebben; dies willic ontfaen
 
Sijn wedde vor dese heren.
 
Ans mi Gode ic sal hem leren
 
Selc spel: eer margen noene
3445
Hi sal hebben els te doene
 
Dan mi ochte enegen man
 
Dus te tiene mordaet an.’
 
Vort eshi doen comen
 
Ende heeft sijn wedde genomen
3450
Dart al die heren sagen toe.
 
Karel die keyser seide doe:
 
‘Nu gaet te rade, gi baroene,
 
Wat mi nu steet te doene,
 
Ende mine genote sonderlinge,
3455
Die hier staen tenen ringe,
 
Sonder allene die hertoge Garijn,
 
Want die sake si es sijn.’
 
Arnoude van Beaulande
 
So maende hi des te hande,
3460
Ende Reynaude van den dorne wit,
 
Die van den rade brochte dit,
 
Dat die keyser eersten sal
 
Borge nemen over al.
 
Banderside seggen si dat,
3465
Dat si gewisen niet connen bat
 
Dan dat margen Ritsart sciere
 
Moet striden jegen Berengiere,
 
Want hem woude Ritsart die coene
 
Doen lyen eer margen noene.
3470
Ende overmargen so sal hi,
 
Op dat hi te live si,
 
Striden jegen Pyrote.
 
Dit so wisen die genote.
 
Gyrbeert ende Gyoet mede
3475
Selen al daer bi ter stede
 
Striden margen in den dage
 
Vor hare vriende ende mage.
 
Doe dit vonnesse was geseit,
 
Dat Berengiere niet en greit,
3480
Quam her Pyroet vor gegaen
 
Ende seide ten keyser saen:
 
‘Gerecht keyser (seide Pyroet),
 
Men doet mi nu onrecht groet.
 
Hets cont den heren altemale,
3485
Die hier sijn in dese zale,
 
Dat ic eerst dien camp boet
 
Ritsarde den stouten genoet,
 
Ende hine van mi ontfinc.
 
Ende ochti dan daer na ginc
3490
Ende boet enen andren op die stat,
 
Ende hoe soude dan comen dat
 
In soude eerst den minen doen,
 
Dien eerst ontfinc die baroen.
 
Al es hi stout ende coene
3495
Ende hi gelovede eer margen noene
 
Te stridene jegen Berengiere,
 
Nochtan en waert gene maniere
 
Dat mijn camp geachtert ware
 
In stredene margen oppenbare.’
3500
Gelloen diere oec bi stoet
 
Seide: ‘Weet dat, her keyser goet,
 
Ochte her Ritsart hier seide
 
Vor u sine behagelheide,
 
So moet hise vulbringen mede
3505
Op dien point ende op die stede
 
Dat hise heeft geloeft te doene.
 
Gi weet wel, her keyser coene,
 
Datsi al van mordade
 
Beroepen daer bi mesdade
3510
Den genen die in dese sake
 
Enegen van hen achter stake,
 
Ende daer bi, her keyser, doedi wale,
 
So selense beide tenen male
 
Striden hier jegen Ritsarde:
3515
Men sal hem leren sine warde
 
Te verhoedene een luttel bat
 
Dan hi dede, ic segge u dat.’
 
Her Ritsart die dit verstoet
 
Hi seide: ‘Gerecht keyser goet,
3520
Al es Gelloen valsch van arde
 
Hi hevet nu ware warde
 
Gesegt, twaren, her keyser, here;
 
Want dit selve begeer ic sere,
 
Want ic salse beide te male,
3525
Ans mi God, verwinnen wale.
 
Dus hebie den camp genomen
 
Ende dus wilicken laten vulcomen.’
 
Hier mede, dat verstaet,
 
So was geint al die raet.
3530
Die keyser nam tien tiden
 
Goeden borge in beiden siden.
 
Maer weet wale, dat dit sere
 
Derde heren Garine den here
 
Ende sinen magen altemale,
3535
Alst mochte te rechte wale,
 
Dat Ritsart soude te dier tijt
 
Jegen hem tween in een crijt
 
Striden, die beide vrome waren;
 
Maer hi en wouts niet laten varen.
3540
Dus es dat parlement gesceden.
 
Die heren gingen hen gereden,
 
Die sanderdaechs striden souden,
 
Ende daden bereiden dat si wouden.
 
Dien nacht lach die hertoge Garijn,
3545
Ende met hem die vriende sijn,
 
In die kerke tonser vrouwen,
 
Dier si baden alle met trouwen
 
Dat si hare kimpen alle beide
 
Moeste bescermen van leide
3550
Enten sege laten winnen.
 
Entie andre hadden hier en binnen
 
Grote feeste onder hen
 
Om dat hem dunct in haren sen
 
Dat Ritsart daer bliven sal
3555
Ende hier met hare viande al
 
Selen alle ondergaen,
 
Ende haer wille sal vulstaen.
 
Karel dede oec, des sijt wijs,
 
Op die yle te Parijs
3560
Beslaen twee crite daer.
 
Oec bevalhi oppenbaer
 
Roelande ende Arnoude
 
Van Beaulande dathi soude
 
Hoeden ende bevreden dit,
3565
Ende Reynaude van den dorne wit
 
Met .iii. m. ridders coene,
 
Ochts daer iet ware te doene,
 
Dat sijt souden bescermen wale.
 
Hi was geleert tenen andren male,
3570
Dies woudijs hem hoeden bat.
 
Oec geboet men in die stat
 
Dat hem die portren wapenen souden,
 
Op datter enege quaet wouden,
 
Datsise hem dan hulpen vaen
3575
Ende hire dan over rechte saen:
 
Hi souts op sijn hoede wesen.
 
Die nacht leet bennen desen
 
Ende het wert scone dach.
 
Ende teerst dat menne baren sach
3580
Sijn die kimpen op gestaen
 
Ende te messen waert gegaen,
 
Ende baden Gode onsen here
 
Dat hi hen behoude lijf ende erc.
 
Hare vriende sijn te hen comen
3585
Die haers ware hebben genomen.
 
Vor primetijt een luttelkijn
 
Voer Karel die keyser fijn
 
Te crite waert, ende dede gebieden
 
Dat quamen die kempen, hi woude hemlieden
3590
Beide recht ende vonnesse doen.
 
Doe quam Garijn die baroen
 
Ende sine mage alle mede
 
Ende brachten al daer ter stede
 
Sine kempen alle beide,
3595
Die hi beval in die Gods geleide.
 
Nu heeft Garijn terer varde
 
Bracht Girbeerte ende Ritsarde,
 
Dien hi bat harde sere
 
Datsi pensden om die ere
3600
Ende pensden om die gene, twaren,
 
Daer si ave comen waren.
 
Girbeert seide dat soudi doen.
 
Doe seide Ritsart die baroen:
 
‘Oem, dat kinne onse here God,
3605
Die over al hevet gebod,
 
Dat ic niet blidere mochte sijn
 
Danic den lieven neve mijn
 
Reinoude heden wreken sal,
 
Ans mi God ende goed geval,
3610
Die jammerlike vermort was,
 
Alse gi wel weet die waerheit das.’
 
Garijn seide: ‘Dats waerheide,
 
Maer si sijn starc alle beide
 
Ende gi en sijt maer allene,
3615
Dies es mine sorge niet clene.’
 
Ritsart seide: ‘Oem, laet bliven,
 
Ic salse beide wel ontliven.
 
Vergave God dat Gelloen
 
Mede den camp moeste doen,
3620
Ende Otte mede die vierde ware,
 
Die minen vader oppenbare
 
Dus jammerlike heeft verdreven,
 
Ic soude nochtan hen allen tleven
 
Nemen, weetic wel te voren,
3625
Want si sijn valsch ende versworen,
 
Ende trecht soude met mi sijn.
 
Getroest u, lieve oem Garijn!’
 
Doe seide die coninc Ogier:
 
‘Bi God, neve, mogedi hier
3630
Ontgaen so machmen u loven
 
Ende uwe mage comen noch te boven.’
 
Ritsart seide: ‘Ja ic, here.
 
In begerde niewet mere
 
Dan datic hadde alse goede wrene
3635
Alse Girbeert heeft mijn neve rene,
 
Fyauwe, daer hi op es geseten;
 
Maer dies magic wel vergeten.’
 
Gyrbeert die horde dese warde
 
Ende grote rouwe hadde om Ritsarde,
3640
Om hem selven en achti twint
 
Want hi hem wel so vrome kint
 
Dathi enen ridder niet
 
Ochte harde luttel goet ontsiet;
 
Maer Ritsart dies heeft te doene
3645
Jegen .ii. graven stout ende coene
 
Tenen male, dien ontsachi:
 
Te hem seide: ‘Neve vri,
 
Neemt Fyauwe, ic wilt u lenen,
 
Want in stride maer jegen enen.
3650
Ic hebs te doene luttel goet
 
Jegen, neve, dat gi doet.’
 
Ritsart seide: ‘En es gene noet,
 
Maer tors es starc ende groet;
 
Haddict bescreden gelijc dat gi
3655
Doet, neve, geloves mi
 
Ic wouder noch si .ii. dan waren,
 
Die liefste van Gelloens scaren.’
 
Girbeert es gebeet ter neder
 
Ende seide te Ritsarde weder:
3660
‘Neemt dit ors, lieve neve,
 
Dat u God vele eren geve.
 
Het moet u dienen op desen dach.’
 
Alse Garijn dat gesach
 
Ende sine andre mage mede
3665
Dadense beeten daer ter stede
 
Ritsarde ende tien tiden
 
Daden si hem Fyauwe bescriden,
 
Dies hi dancte Girberte sere.
 
Deus, hoe blide was doe die here.
3670
Hem dochte al haddere gewesen
 
Noch .x. tote desen
 
Hine hadse ontsien groet no clene
 
Doen hi sat op den goeden wrenc.
 
Ende Gyrbert die ridder vermeten
3675
Es op Ritsardes ors geseten,
 
Ende quamen dus te scepe twaren,
 
Daer si mede overvaren.
 
Nu sijn te crite die kimpen comen.
 
Karel, diese heeft vernomen,
3680
Dagde eerst Gyote, geloeft das,
 
Want hi ane leggere was,
 
Ende Gyrbeert den hertoge mede,
 
Daer hi recht ane dede,
 
Want die camp was eerst genomen.
3685
Te crite so sijn dese comen
 
Gelijc dat .ii. ridders coene
 
Te campe sculdech sijn te doene.
 
Daerna dagedi Pyrotte vort,
 
Die Ritsarde beroepen van der mort
3690
Hadde, die hi in waerre dinc
 
Ane teech Yoene den coninc;
 
Ende Ritsarde dagedi met,
 
Na dat vonnesse wijst ende wet.
 
Vort so dagedi Berengiere,
3695
Die andwarden soude sciere
 
Oec Ritsarde van den saken,
 
Des si hen onderspraken.
 
Doe die kimpen te crite waren
 
Deetse die keyser sonder sparen
3700
Sweren dat elc hadde recht.
 
Doe die eet was dus berecht
 
Quamen die genote daer
 
Vor den keyser oppenbaer
 
Ende seiden: ‘Her keyser, here,
3705
Hort ons een luttel dor u ere.
 
Dese campe, dat es waerheide,
 
En waren te gadere niet alle beide
 
Genomen, weite wale,
 
Dies en selense tenen male
3710
Alle beide striden niet.
 
Dies waert beter, riedijs iet,
 
Dat Gyrbeert voren strede,
 
Want het es die waerheide
 
Dat hi eerst den camp ontfinc.
3715
Ende alse leden es die dinc
 
So laet striden dandre drie,
 
So dat elc ridder besie
 
Haer scermen ende haer striden.
 
Moesten si sien in allen siden
3720
Onderstriden die ridders coene
 
So hadden si te vele te doene.’
 
Karel seide: ‘Gi segt waerheide.
 
So willic dat Pyroet beide
 
Ende Ritsart ende Berengier
3725
Tote dat dese hebben hier
 
Volstreden ute haren camp.
 
Wi moeten ons hoeden jegen scamp
 
Ende jegen valscheide mede,
 
Die ons gedaen es te meneger stede.’
3730
Dus sijn Girbert ende Gyoct
 
Geseten op haer orsse groet.
 
Elc den breidel omme waerp
 
Ende nam ene glavie scaerp
 
Wel gewonden tote in die hant.
3735
Die orsse daden donen tsant
 
Daer si ronnen vreselike,
 
Ende Gyoet die grave rike
 
Geraecte den hertoge soe
 
Op den scilt, dat hijs onvroe
3740
Wel na al daer worden was,
 
En ware niet, sijt seker das,
 
Daer gebroken Gyoets spere.
 
Maer Gyrbert, die in sijn gewere
 
Vaste sat ende vromelike,
3745
Geraecte weder den grave rike
 
Rechte in des helms lumiere,
 
Dathi helm ende cuffie sciere
 
Ende dat beckeneel mede
 
Al dor stac daer ter stede.
3750
Ene wonde maecti hem in thoet;
 
Maer si en was niet wel groet,
 
Want tspere sere opwert droech,
 
Dat wale was Gyoets gevoech.
 
Maer vanden spere dat trenscoen
3755
Bleef hem daer in stekende doen
 
Welna anderhalven voet,
 
Want daer so brac dat spere goet.
 
Gelloen waende oppenbare
 
Dat hem dor die hersenen ware,
3760
Ende menech ander grave,
 
Die harde droeve was daer ave.
 
Maer Gyoet es gekeert saen.
 
Doen gingen si hem onderslaen
 
Ende onderhouwen harde sere.
3765
Gyrbeert sloech Gyotte den here
 
Den scilt al van sire siden
 
Enten helm te dien tiden.
 
Ende tselve dede hem Gyoet weder.
 
Elc sloech anderen ter neder
3770
Van den orssen op die erde;
 
Maer gelijct hen niet en derde
 
Scoten si op haestelike.
 
Elc sloech andren crachtelike
 
Menege wonde wijt ende diep,
3775
Daer dat rode bloet ute liep.
 
Waer si geraecten die malgen ringen,
 
Al waren si te voren inge,
 
Si hebbense wide genoech ontdaen.
 
Hets wonder hoe elc mochte ontstaen
3780
Die grote slage die si sloegen,
 
Daer si mede ter erden droegen
 
Wat si geraecten, stael oft yser,
 
Hen scenen maer verdroechde riscr.
 
So dicke sloegen si hare slage
3785
Ende so groet, dat hare mage
 
Te wondre anesagen dat.
 
Haer halsberge hadden menech gat.
 
Karel die keyser selve scde
 
Dat die ridders alle beide
3790
So wel streden sekerlike
 
Dat hi nie hars gelike
 
Gesien hadde teneger tijt,
 
Sonder allene in dien strijt,
 
Daer Olivier ende Roelant
3795
Streden te Vianen in tsant.
 
Nochtan dochtem sekerlike
 
Dat dese alse vromelike
 
Deden alse die gene daden.
 
Elc here was genoech verladen;
3800
Maer dat so en toenden si niet
 
Dat hem verwies des stridens iet,
 
Want si hem so sere onderhouwen
 
Dat elken mochte sijn leven rouwen.
 
Dicken viel si op hare knien,
3805
Datsi wale, had mogen gescien,
 
Hadden genomen pais ende vrede,
 
So moede waren al haer lede.
 
Mettesen heeft omme gesien
 
Girbeert ende versach mettien
3810
Waer die stoute Ritsart
 
Droefeleke sach te hem wart
 
Om dathi duchte dat Girbeert
 
Werden soude al geonneert.
 
Ende Girbeert scamets hem sere
3815
Ende hief tswaert met enen kere
 
Ende sloechen boven op tbeckeneel,
 
Dat vanden slage bleef geel.
 
Maer tswaert scampelde also warm
 
Ende viel op sinen rechtren arm,
3820
Dat hine heme brac ontwee.
 
Dit dede Gyote also wee
 
Dathi Girbeerte genaden bat
 
Ende loechende op die stat.
 
Her Gelloen, die dat versach,
3825
Sach daer sinen droeven dach.
 
Te Karlen seidi: ‘Her keyser, here,
 
Neemt op dor uwes selves ere
 
Gyote den baroen
 
Ende doeten leggen in tprisoen
3830
Tote dandre hebben gestreden,
 
Ende alse die es leden
 
So moechdire over rechten wel
 
Opdat gi niet verneemt en el,
 
Want die strijt wert saen gedaen
3835
Van den andren sonder waen.’
 
Her Garijn, die dit verstoet,
 
Seide: ‘Gerecht keyser goet,
 
Doet nu al hier ter stede
 
Beide recht ende vonnesse mede,
3840
Ende en veronrecht ons niet,
 
Want gi met uwen ogen siet
 
Dat Gyoet verwonnen si.
 
Doet vonnesse, her keyser vri.’
 
Die keyser seide: ‘Beit met staden:
3845
Ic salre mi op beraden.’
 
Te rade riep die keyser coene
 
Alle sine hoge baroene,
 
Die heme alle dat rieden,
 
Dathi den getrouwen lieden
3850
Al ute haren eysch dade;
 
Want dat ware van haren rade,
 
Dathi ontliven moet Gyote
 
Oft veronrechten sine genote.
 
Karel seide: ‘So salict doen.’
3855
Maer daer toe so quam Gelloen.
 
Doe hi vernam desen raet:
 
‘Gerecht keyser, nu verstaet,’
 
Seide Gelloen, ‘een luttel mi.
 
Ic kinne wale dat recht si
3860
Datmen rechte over Gyote,
 
Doch biddic gene ommate groete
 
Dat men beide tote dier tijt
 
Dat geint si die andre strijt.
 
Het mochten lichte daer mesvallen
3865
Alshet hier dede vor u allen
 
Gyote den lieven neve mijn,
 
Ende danne mocht so wale sijn
 
Dat wi pays ende vrede
 
Mochten hebben vort mede,
3870
Ent Garijns wille wesen soude
 
Dat menne levende behoude.
 
Dit was, here, dat ic bat.
 
Maer noch, here, boven dat
 
Biddic u, her keyser, here,
3875
Entesen baroenen harde sere
 
Dat si gaen ane Garine
 
Den wel lieven neve mine,
 
Ende ane mine andre mage,
 
Die hier sijn te desen dage,
3880
Ende bidt hem vor alle saken
 
Dat si ons laten pays maken,
 
Want qualijc mochtic gedogen
 
Dat hier Ritsart vor mijn ogen
 
Worde van minen hogen magen
3885
Dus jammerlike verslagen
 
Alse hi emmer moeste sijn:
 
Dat siedi wel, her keyser fijn,
 
Ende het soude mi deren sere;
 
Want gi wetet wale, here,
3890
Datmen dicwile heeft gecalt
 
Dat selve bloet selve walt.
 
Ende also es mi gesciet,
 
Maer getrouwe herte lieget niet.
 
Therte moetic emmer dragen
3895
Goet ende getrouwe minen magen,
 
So wat datsi mi mesdoen.
 
Mi dert sere dat Yoen
 
Hem dus qualeke heeft geproeft,
 
Ende benre om sere bedroeft,
3900
Ende daer bi sout mi oec meer wegen
 
Bleve Ritsart aldus verslegen
 
Alse hi emmer moeste wesen.
 
Hoe mochti enechsijns genesen
 
Al en waerre waer allene Pieroet,
3905
Die die macht heeft so groet,
 
Dathi enen gewapenden man
 
Met erer hant verheffen can
 
Al staende op sijn hoet,
 
Dat es cracht alte groet.
3910
Ic late staen datter Berengier
 
Mede es, die grave fier.
 
Hier bi so sie ic an
 
Dathi ware een doet man,
 
Ende hier bi namic gerne die soene.
3915
Edel heren, neemt uwe baroene
 
Ende soect mi pais ane Garine
 
Ende ane die mage sine,
 
Ende segt dat ic wille laten varen
 
Bordeaus al te waren.
3920
Ritsardes man, geloeft mi das,
 
Gelijc dat ic des vaders was,
 
Willic bliven vorwaert mere,
 
In dien si mi doen die ere
 
Dat si mi Gyote geven
3925
Dathi behouden moge tleven,
 
Ende dits ene harde cleine bede
 
Die ic bidde hier ter stede.’
 
Karel seide: ‘Gi segt waer.
 
Ic wille te hen gaen daer
3930
Ende wilt hem doen verstaen.’
 
Te Garine es hi gegaen
 
Ende sine baroene mede,
 
Dien hi dit verstaen dede;
 
Ende mede dathi gerne sage
3935
Datsi onderlinge mage
 
Bleven ende gevriende groet,
 
Ochts Vrankerike gecrege noet
 
Enten keyser iement sochte
 
Dathire hem mede gehulpen mochte;
3940
Want dat orloge entien nijt,
 
Die gestaen hadde langen tijt
 
Tusscen hen, en stonde niet wel.
 
Si en souden niet wesen el
 
Dan gevriende ende gemage.
3945
Garijn seide dathijt sage
 
Gerne ende hadde gesien
 
Langen tijt op dat gescien
 
Enechsijns hadde mogen,
 
‘Maer si hebben hen gelogen
3950
Te meneger tijt, alst condech si,
 
U wel, here, her keyser vri,
 
Ende allen den heren die hier sijn.
 
Doch willic wel, her keyser fijn,
 
Mi hier op gerne beraden;
3955
Want dese camp moeste scaden
 
Ons ochte hem harde sere.
 
En laet u niet verlangen, here.’
 
- ‘Neent,’ seide Karel die stoute man,
 
‘Nu gaet ende ontcommert u dan.’
3960
Her Garijn die hertoge vroet
 
Heeft genomen sine mage goet,
 
Dien hi dit verstaen dede.
 
Oec so seide hi hen mede
 
Dattene daertoe dwonge mere
3965
Dathi ontsage Ritsarde den here,
 
Die striden moet al eenlike
 
Dus jegen .ii. graven rike,
 
Die vroemste beide die men weet,
 
Dat ware hem van herten leet.
3970
Oec ware hi thoet van den geslachte,
 
Dat oit geweest hadde van machte.
 
‘Dies besiet, gi edele heren,
 
Welc wi doen met meere eren,
 
So hier den pais maken saen,
3975
So laten den camp vulgaen.’
 
Olivier die stoute grave
 
Seide: ‘Nu hort mi hier ave.
 
Et es saen, sekerlike,
 
Een pais gedaen scandelike.
3980
Ic pense wale dat Ritsart
 
Niet van herten es vervart
 
Van den genen no van desen;
 
Want hadde hi vervart gewesen
 
Hi en hadse beide niet genomen:
3985
Hi waers met men ave comen.
 
Haer een kempe es verwonnen.
 
Dien en selen si niet connen
 
Weder gecrigen lichtelike
 
Van Karle den keyser rike,
3990
En moet bi onsen wille sijn.
 
Dies radic wale, her Garijn,
 
Dat men hore Ritsarde wart
 
Ochti hem yegerincs af vervart.
 
Daer na mogen wi merken mede
3995
Eest om pais, eest om vrede.
 
Metten minsten wilt Gelloen
 
Hem des camps ave doen:
 
Hi wilt geven Bordeas,
 
Dat sire vordren wilen was;
4000
Ende wat heefti daer an?
 
Oec wilthi werden Ritsardes man.
 
So washi sijns vader mede,
 
Dien hi trouwe noit en dede.
 
Alse lief en haddicker niet
4005
Sirer manscap alse iet,
 
In dien hi sinen neve vercrege.
 
Hets goet dathi alle wege
 
Ons op loept verradelike.
 
En lietict dor den keyser rike
4010
Het worde becort hier ter tijt
 
Hare valsceit ende haer nijt.
 
Si hebben ons te menegen stonden
 
Al te goetwillech vonden,
 
Want wi hebben telker stede
4015
Haren wille gevolget mede.
 
Dies sien si wel in allen manieren
 
Dat wi hen sijn te goedertieren
 
Ende datwi altoes nemen soene
 
Van altemale haren mesdoene,
4020
Ende dat haer fet niet es so quaet
 
Wi en hebben altoes goeden raet
 
Om hen te gevene pais ende vrede,
 
Ende hoe quaet sijt hadden mede.
 
Dies en selense bi minen rade,
4025
Eest onse vrome ofte scade,
 
Nemmermer gewinnen soene
 
En si dat Ritsart die coene
 
Hier so verre achter blive,
 
Dat wi vrese hebben van sinen live.
4030
Nu vaert ane heme ende besiet
 
Ochti heme iet ontsiet.
 
Daer op mogen wi haestelike
 
Andwarden den keyser rike.’
 
Garijn seide: ‘Gi segt wale.
4035
Maer gawi te heme te male,
 
Ende laet ons horen wathi segt
 
Ende wats hem in therte wegt.’
 
Ogier seide: ‘So gaen wi dan
 
Ende spreken den stouten man.’
4040
Te Ritsarde sijn si gegaen.
 
Garijn die hertoge seide saen:
 
‘Neve, hier comen uwe mage,
 
Die heden in desen dage
 
Om u sijn in sorgen groet;
4045
Want si ontsien uwe doet.
 
Niet, neve, si en kinnen wel
 
Dat gi sijt dapper ende snel,
 
Starc ende van groten prise,
 
Opdat in geliker wise
4050
Dit spel gedeelt nu ware;
 
Maer nu so wert u te sware
 
Te stridene jegen ridders twee.
 
Dit dert ons ende doet oec wee.
 
Daer omme sijn wi comen nu,
4055
Lieve neve, hier tote u,
 
Ende willen u verstaen doen
 
Hoe die grave Gelloen
 
Den keyser ende sine baroene
 
Ane ons heeft gesent om soene.
4060
Bordeas, neve, so wilt hi
 
U scelden ewelike quite ende vri.
 
Hi was oec uwes vader man,
 
Dat hi niet gelogenen can,
 
Also wilthi die uwe wesen
4065
Ende hi en eiscet niet van desen
 
Dan dat men hem weder geve
 
Levende Gyote sinen neve.
 
Ende aldus in desen sinnen,
 
Behaget u, mogen wi gewinnen
4070
Vort meer pais ende vrede,
 
Ende u camp die blijft daer mede.’
 
Ritsart, die dit heeft verstaen,
 
Andworde sinen oem saen
 
Ende sinen hogen magen,
4075
Die toe horden ende sagen,
 
Ende vraegde hem met staden
 
Ochtsi hem dat souden raden,
 
Ende si dat weten wale
 
‘Dat Pyroet in skeysers zale
4080
Ende vor al des keysers baroene
 
Minen vader, den goeden Yoene,
 
Verranesse ende mort aneteech?
 
Daer ic, dunct mi, te lange ane sweech,
 
Dat ict al thants niet en hande
4085
Dies so wert te meere scande.
 
Lietic pays nu hier maken,
 
Ende mijn vader van dier saken
 
Sculdech bleve ende van dier mort,
 
Die si op hem brachten vort,
4090
So en dorstic lyen niet vortan
 
Dathi hadde geweest .i. goet man.
 
Hi waest nochtan ende salt bliven
 
Ocht si selen mi hier ontliven.
 
Banderside so es hier
4095
Die verradre Berengier,
 
Die Reinoude den vader sijn,
 
Den wel lieven neve mijn,
 
Vermorde harde jammerlike.
 
Dies salne God van hemelrike
4100
Scenden, alst recht wale si.
 
Nie sint, des gelovet mi,
 
En consticken gesien met ogen.
 
Ende hoe soudic dan gedogen
 
Dat mi die verradre soude
4105
Hier ontgaen aldus boude?
 
Dies en mochtic gesien niet.
 
Gi heren, genoegt u iet
 
Die pays, maecten ter goeder tijt;
 
Maer ic wille dat gijs seker sijt
4110
Dat ic den dach dien ic leve
 
Hen no pais no vrede geve.
 
Dit perlement maecti te lanc,
 
Dies gi van mi hebt clenen danc.
 
Wildi pais, maecten, gi heren,
4115
Maer ic moet dan van u keren.
 
Mijn vader moet goet man bliven
 
Ocht men sal mi hier ontliven.
 
Oec salic, op datic can,
 
Wreken Reinoude den stouten man,
4120
Die ons was oyt getrouwe,
 
Ende daer ic omme doge rouwe.
 
Nu cort, gi heren, uwen raet.
 
Gi doet sonde ende quaet
 
Dat gi belet onsen strijt.
4125
Ic hadde over langen tijt,
 
Dat hopic ane onsen here,
 
Mi gewroken harde sere.
 
Waeric op Fyauwe geseten
 
Ic soude wale wanen weten
4130
Datsijt souden hebben onsiene
 
Al waren daer noch toe si tiene.’
 
Olivier, die dat verstoet,
 
Waes blide in sinen moet
 
Ende seide: ‘Neve, God ons here
4135
Moet u gesterken in u ere.
 
Gi segt emmer als .i. vrome man.
 
Ende op dats mi God an
 
Ic sal u vort al sonder waen
 
Te hulpen ende te staden staen
4140
Waer dat gijs hebt te doene.’
 
- ‘God loens u,’ sprac die ridder coene.
 
Gyrbeert seide doe ter vaert:
 
‘Nu verstaet mi, neve Ritsart,
 
Mogedi desen camp verwinnen
4145
Ic sal u in allen sinnen
 
Dienen ende sijn onderdaen
 
Ende nemmermer ave gaen.
 
Al versoenden onse mage,
 
Ic sal u bi nachte ende bi dage
4150
Hulpen dragen onse veede
 
Bede in lieve ende in leede.’
 
- ‘Dat lone u God,’ seide Ritsart,
 
‘Mi hebben verblijt uwe wart
 
Harde sere, dat lone u God,
4155
Want het es .i. scone gebod.
 
Nu moete mi God in staden staen.’
 
Orlof so namen si saen
 
Ende sijn uten crite gekeert
 
Ende quamen ten keyser geert,
4160
Ende seiden hem oppenbare
 
Dat dat pine om niet ware
 
Dat enegen peis Gelloen vercrege,
 
Die peis ende soene alle wege
 
Heeft valscelike te broken,
4165
Dat, of God wilt, noch wert gewroken.
 
Woude hi rechten hi dade wale.
 
Alse die keiser horde die tale
 
Wart hijs erre ende seide:
 
‘Eer noch dese dach versceide
4170
So sal hi noch rechten soe;
 
Selc die nu es harde vroe
 
Sals messcien bedroeft wesen.’
 
Garijn andworde mettesen:
 
‘Here, dit mach walc gescien.
4175
Eest dat gesciet wi moetent sien.
 
Ons mach rouwen, keyser here,
 
So menegen dienst so menege ere
 
Alse u onse vordren hebben gedaen,
 
Dat gi ons laet so lichte gaen
4180
Om valsce verradren ende quadien,
 
Die oyt met harer pertien
 
Hebben geweest verradren quaet.
 
Nu wercti al na haren raet.
 
In weet hoet u lonen sal
4185
Eert comt tenen inde al.’
 
Dus es gekeert die keyser coene
 
Ende es comen tote Gelloene,
 
Ende seide hem dat hijt daer an
 
Geensijns gebringen can
4190
Datsi enege soene ontfaen.
 
Her Gelloen hi seide saen:
 
‘Gerecht keyser ende here!
 
Wat wildi watic doe mere?
 
Ic bidde dat si bidden souden
4195
Opdat si behouden wouden
 
Ritsarde haren neve gesont,
 
Die lichte mach te deser stont
 
Hier vor alle sine mage
 
Laten wel sinen crage.’
4200
Karel seide: ‘Laet varen dit.
 
Al dat selve dat gi nu bid
 
Mochte vallen datsi bidden souden
 
Eer die camp wert op gehouden.’
 
- ‘Here,’ seide Gelloen doe,
4205
‘So sietere dan selve toe,
 
Ende hulpt ons houden onse recht;
 
Want ic hebbe oyt ende echt
 
Simpel ende onscale gewesen,
 
Ende noch so sockiet in desen.’
4210
Karel seide: ‘Gi segt waer.’
 
Doe dede hi gebieden daer
 
Dat die kimpen souden striden.
 
Doe saten si op in beiden siden.
 
Rytsart heeft Fyauwe bescreden,
4215
Dat starc was van dappren leden,
 
Dies hi was blide in sinen sin,
 
Ende lieter mede lopen in.
 
Teersten was geport Pyroet
 
Met enen spere stare ende groet.
4220
Daer na porde Berengier
 
Mede als een ridder fier.
 
Maer op Fyauwe quam Ritsart
 
Ende heeft ontmoet ter ierster vart
 
Pyrote, diene sere stac
4225
Op den scilt. En ware dat brac
 
Dat spere hi ware gevallen neder.
 
Maer Ritsart geraecten weder
 
Op den bokel van den scilde.
 
Weder hi wilde ocht en wilde
4230
Hi voerden hem af altemale,
 
Dat Gelloene niet bequam wale.
 
Maer also alse Ritsart leet
 
Heeftene ontmoet, Godweet,
 
Op den scilt Berengier.
4235
Sijn spere brac. Dic grave fier
 
En ware leden daer mede,
 
En ware dat daer ter stede
 
Ritsart sijn spere op hem brachte,
 
Ende mede Fyau quam met crachte,
4240
Ende stac man ende ors ter neder.
 
Ritsart toech sijn spere weder
 
Ende waenden neglen in die erde,
 
Maer hi meste, dat hem derde.
 
Doch stachi hem te dien tide
4245
Ene grote wonde in sine side,
 
Die bloede utermaten sere.
 
Doch vercoeverde ors ende here.
 
Ende Pyroet quam toe:
 
Sijn spere vertoech Ritsart doe
4250
Ende hevet gerecht op Pyrote,
 
Ende quam op hem met selken stote,
 
Dat ors ende man beide
 
Neder vielen in die weide,
 
Dies herde droeve was Pyroet.
4255
Ende Ritsart, die stoute genoet,
 
Es comen ane Berengiere.
 
Si gingen hen onderhouwen sciere
 
Rechte alse twee lyoene.
 
Si waren beide stout ende coene;
4260
Want sere wel stect Berengier;
 
Hets recht, het was een starc gier,
 
Ende sloech menegen groten slach
 
Op Ritsarde, die hem wel vermach
 
Ende hem crachtelike werde,
4265
Ende recht als een leu geberde.
 
Hi sloech Berengiere, weet wale,
 
Op den helm van brunen stale
 
Dat cirkel, bloeme ende stene
 
Vielen in dat plein gemene.
4270
Weet oec wel dat Berengier
 
Hem werde als een ridder fier.
 
Ende hier en binnen es Pyroet
 
Weder op sijn ors groet
 
Geseten met gewilt,
4275
Ende heeft verhangen sinen scilt,
 
Ende quam op Ritsarde mede,
 
Die hem sere ter were dede.
 
Ende ontfincse beide wel,
 
Want en sceen hem geen spel.
4280
Hi sloech so over grote slage,
 
Machi, hi sal in dien dage,
 
Op dathijt toe gebringen can,
 
Sinen vader goeden man
 
Maken ende wreken Reinoude,
4285
Dathi gerne doen soude
 
Opdat hijt vulbringen mochte.
 
Ic segge u dat hise sochte
 
Met starken slagen ende groet.
 
Maer weet wel dattene Pyroet
4290
Weder sloech als ridder fier:
 
So dede oec her Berengier.
 
Si sloegen hem te clenen spanen
 
Den scilt, dathi in der banen
 
Viel; entie helm met stucken.
4295
Het moeste emmer Ritsarde gelucken
 
Soude hi hem verweren mogen
 
Jegen beide die hertogen.
 
Dies hi hem sere pijnde nochtan;
 
Want hi dicken ors ende man
4300
Tenen slage sloech ter neder.
 
Ende alshi hem toe waende weder
 
So was dander in die were;
 
Want si twee es eens mans here.
 
Doe streden si ene goede wile
4305
Dat een man wel ene mile
 
Hadde met gemake gegaen.
 
Soudic u dat onderslaen
 
Vertrecken ende dat onderhouwen,
 
Het ware mi, bi mire trouwen,
4310
Te vertelne al te lanc.
 
Hare halsberge worden cranc
 
Ende hare helme ende scilde.
 
Weet oec wel dat harde milde
 
Van sinen slagen was Ritsart.
4315
Wat hi binnen slage bevart
 
Sloechi ave met gewout,
 
Waest stael, yser ofte hout.
 
Ende banderside Pyroet
 
Sloech menegen slach swaer ende groet:
4320
So dede mede Berengier.
 
Maer weet wale dat tachter hier
 
Hadde die stoute Ritsart:
 
En dade Fyau dat goede part,
 
Datse altenen dorbrac,
4325
Ritsart hads gehadt ongemac.
 
Groet was die strijt van desen heren.
 
Pyroets varen ende keren
 
Op Ritsarde dat was swaer.
 
Sijn swaert heefti verheven daer
4330
Ende sloecht hem op den helm van stale.
 
Ene side sloechijs altemale
 
Af, dat si viel in tgras.
 
Die slach oec so groet was,
 
Dat dort scampelde in sine side
4335
Ende maecte ene wonde wide
 
In den halsberch, entie snede
 
Maectem ene wonde mede.
 
Doe so seide die stoute Pyroet:
 
‘Twaren, Ritsart, mijns vader doet
4340
Seldi swaerlijc becopen
 
Magic u noch eens dus nopen.’
 
Ritsart seide: ‘Dit wert geproeft.
 
Ic hope u noch meer hulpen boeft
 
Dan ic hier in u hulpe weet
4345
Seldi mi doen enech leet.’
 
Berengier seide: ‘Hiers hulpen genoech.’
 
Sijn swert hi doen verdroech,
 
Ende waende Ritsarde te dier stonde
 
Nopen in die selve wonde,
4350
Die hem geslegen hadde Pyroet.
 
Maer het werde den slach groet
 
Die stoute hertoge Ritsart
 
Ende ontsloech hem daer sijn swart
 
Metten sinen, dat henen vloech,
4355
Ende mede sijn ellenboge boech.
 
Toe so scoot hem Ritsart weder
 
Ende sloechen van den orsse neder.
 
Twaert vertoechi noch ter cure
 
Ende stac hem den lichame dure.
4360
Te neder viel Berengier.
 
Al washi te voren fier
 
Hi es nu gemaet een deel.
 
Hets aventure wert hem heel
 
Sine wonde in .lx. dagen.
4365
Dit wanhagde sinen magen,
 
Want hi liggende bleef al stille
 
Daer sere te sinen onwille.
 
Ende Ritsart, die niet en helt
 
Stille, hi es met gewelt
4370
Vrescleec comen op Pyrotc.
 
Daer streden die genote
 
Vromelike, sijt seker des.
 
Gelijc een die ontsinnet es
 
Geliet hem die stoute Ritsart,
4375
Ende dede verre achter wart
 
Pyrote den ridder coene,
 
Dat harde sere verwies Gelloene.
 
Ende quam ten keyser op die stat,
 
Dien hi vriendelike bat,
4380
Dathi den camp op name
 
Ende holpe dat te payse quame
 
Om sinen dienst ewelike.
 
‘Gerne,’ seide die keyser rike.
 
Te Garine voer hi doe
4385
Ende sprac dus den hertoge toe:
 
‘Laet pays maken, edel man,
 
Want mijn herte steter an.
 
In mach niet vor minen ogen
 
Langer desen strijt gedogen.
4390
In can wale niet gesien
 
Desen graven iet messeien,
 
Noch den hertoge Ritsarde mede.
 
Dies laet ons maken pays ende vrede,
 
Edel hertoge her Garijn;
4395
Want hets die begerte mijn.’
 
Garijn seide: ‘Twaren, here,
 
In onderwints mi niet so sere,
 
Want Ritsart liets niet gescien.’
 
Karel seide: ‘So salic sien
4400
Ochtement mi verbieden sal.’
 
Sinen lieden geboet hi al
 
Dat si die kempen op namen
 
Ende brachtense in die stat tsamen.
 
Hi salt dan wel tenen vrede
4405
Bringen ende te peyse mede
 
Ondancs Ritsarde ende Garinc
 
Ende alle die mage sine.
 
Dus waende Karle die coninc
 
Met crachte maken een soendinc,
4410
Ende dede in den crite varen
 
De gene die daer gewapent waren.
 
Gerart die vogt van Parijs
 
Sloech ontwee, des sijt wijs,
 
Die corden, ende es in terijt gevaren
4415
Met .m. mans te waren,
 
Ende riep van skeysers wege vrede
 
Ende pais ende soene mede.
 
Die stoute Ritsart, die dit horde,
 
Wart verwoet metten worde.
4420
Van hogen heefti tswaert verheven
 
Ende heeft enen slach gegeven
 
Pyrote den stouten grave,
 
Ende geraectene al daer ave
 
Was van den helme een stucke,
4425
Dat hem quam bi gelucke.
 
Ende tswaert was van sneden goet,
 
Ende segge u dat inwart woet
 
Dor die hersenen altemale.
 
Ende Pyroet viel doet te dale
4430
Daer Gelloen toe gesach,
 
Dies hem vertroesten niet mach,
 
Ende seide ten keyser: ‘Ay here groet,
 
Nu es verslegen die grave Pyroet,
 
Die vort getrouwe was,
4435
Binnen vrede, geloeft das,
 
Dien gi selve doet creieren.
 
Si selen u anders noch sconfieren,
 
Want si sijn hoverdich sere.’
 
Doe seide Karel die here:
4440
‘Hi salt betren, bi mire trouwen,
 
So sere het sal hem rouwen.’
 
Te Gerarde riep die keyser vri:
 
‘Gerart, vaet Ritsarde mi.’
 
- ‘Gerne here,’ seide Gerart,
4445
Ende voer te Ritsarde waert
 
Ende woude vaen. Maer Ritsart seide:
 
‘Nu over in sduvels geleide:
 
Sidi oec met Gelloene mede,
 
So ontsegic u nu vrede.’
4450
Tswert hiefhi met beiden handen
 
Ende sloecht toten tanden
 
Gerarde den stouten vogt,
 
Dies Karel wert sere onthoegt,
 
Ende seide dat hijt soude becopen
4455
Opdat hine mochte belopen.
 
Maer Ritsardes liede, Godweet,
 
Waren altemale gereet
 
Ende sijn te haren here comen.
 
Ritsart, diese heeft vernomen,
4460
Seide: ‘Laet ons te Gelloene varen.
 
Mochticken verreiken, te waren
 
Ic makes ons quite ewelike,
 
Al stondi bi den keyser rike.’
 
Dus vaert Ritsart die ridder coene
4465
Soeken den grave Gelloene,
 
Dien hi bi den keyser vant.
 
Ende Ritsart seide al te hant:
 
‘Ay verradere valsch ende quaet,
 
Dit heeft al geweest u raet;
4470
Dat mi die keyser woude vaen
 
Heeft u valsceit al gedaen.
 
Gi geldet op dat ic can.’
 
- ‘Hebt mijns genaden, edel man,’
 
Seide Gelloen, ‘ic wille nu
4475
Hier vor den keyser geloven u
 
Datic u ewelike sal
 
Dienen met minen magen al.
 
Ic wille u doen scoender soene
 
Danic uwen vader, den coninc Yoene,
4480
Nie in minen live dede,
 
Noch Gyrbeerte sinen vader mede
 
Nie en dede Fromendijn.’
 
- ‘Twaren, verradre, en mach niet sijn.
 
Van mi en moegdi nemmermeer
4485
Soene hebben noch pais eer,
 
Eer ic u hebbe geslagen doet.’
 
Mettesen hi na hem scoet
 
Ende waenden dorsteken wel,
 
Maer dat doe op hem vel
4490
Een tydech ridder die hiet Tyran,
 
Hi was sgraven Gelloens man,
 
Dien dorstac Ritsart altemale.
 
En hadde nochtan Gelloen niet dale
 
Gevallen hi ware daer bleven:
4495
Al dor den ridder hathi hem tleven
 
Benomen. Doch so en conde
 
Hi niet ontsinken ene wonde
 
En bleef hem in den buuc vore,
 
Maer en ginc niet verre dore.
4500
Karlen dien dit sere wach
 
Riep lude wathi mach:
 
‘Vaet ten wapenen alle gemene
 
Ende vaet mi dese Loreine.’
 
Doe seide Ritsart, dat verstaet:
4505
‘Ay, valsch keyser ende quaet,
 
Gi versteect die getrouwe,
 
Dies moet u God geven rouwe.
 
Entie verradren hebdi nu
 
Harde vaste gehaelt ane u,
4510
Daer Vrankerike mede al
 
Noch, waenic, wel gescent sijn sal.
 
Verstaet dat wel, op ende dale,
 
Die hier sijn altemale:
 
Ic segge datic nemmermere
4515
En geve soene no peis ere
 
Gelloene, no den magen sijn,
 
In hebbe eer den wille mijn
 
Gedaen over Gelloene.
 
Oec verstaet, her keyser coene,
4520
Uwe valscheit die gi saen
 
Hebt hier ane mi gedaen,
 
Bi Gode ende bi mire trouwen,
 
Magic, die sal u berouwen.
 
Wie dat slaept ic sal waken
4525
Ende in onrasten altoes maken
 
Mine viande daer icse vinde,
 
Want ics begert hebbe van kinde.
 
Dor u en salics laten niet,
 
Noch dor geleide noch gebiet.’
4530
Mettesen eshi vort gereden
 
Op Fyauwe met haestecheden,
 
Ende ontmoete in den wege sinc
 
Van Cleermont den jongen Laceline,
 
Die na Gelloens maech was:
4535
Ane hem voer hi, geloeft das.
 
Ritsart seide: ‘U brachte hier ter stede
 
Die duvel ende sijn moeder mede,
 
Mogdi wel seggen, verrader quaet.
 
Gi moet hier Gelloens verraet
4540
Gelden eer gi mi ontfaert.’
 
Dat swaert toechi ter vaert
 
Ende staect hem ter herten in.
 
Die grave bleef doet sonder bekin,
 
Ende Ritsart voer sire straten,
4545
Ende heeft sine mage daer gelaten,
 
Sonder orlof te Bordeas
 
Ende dat volc dat met hem was.
 
Woech es Ritsart gevaren,
 
Ende sine mage die waren
4550
Gingen vor den keyser daer
 
Ende clageden oppenbaer
 
Dathi hem aldaer ter stede
 
Harde groet onrecht dede,
 
Ende beclagedens hen sere.
4555
Doe seide Karel die here:
 
‘Vat wildi, heren, wat ic doe?
 
In can hier niet gedoen toc
 
Datic u te peise brachte.
 
Waendi en doet mi onsachte
4560
Datic hete so mechtech man
 
Ende ic gehulpen niet en can
 
Minen swager, dathi vrede
 
Van u ochte pais gecrege?
 
Magic nochtan hi salt gecrigen.’
4565
Garijn seide: ‘Here, wi moeten swigen
 
Ende beiden, dies ons betre God.
 
Wi sijn u man: wi waren sod
 
Verwrachten wi u bi onser scoude.
 
Maer ic wout onse here woude,
4570
Datmen also gerne name
 
Ons, ende also wel bequame
 
U onse dienst, dat verstaet,
 
Ast doet van den verrader quaet,
 
Die valsch es ende oit heeft gewesen,
4575
Ende bliven sal altoes in desen.
 
Maer sint dats u niet en gert
 
So willen wi varen tusewert,
 
Ende en keren vort mere
 
Nemmer in uwen dienste, here.’
4580
Karel seide: ‘Dat ware mi leet.
 
Magic nochtan, Godweet,
 
Ic sal u gevriende maken;
 
Want ic wille dese saken
 
Op mi nemen altemale
4585
Ende doense u betren also wale
 
Dat gijs u selt beloven.
 
Ende breken sijt oec hier ende boven
 
Ic salt so rechten over hem,
 
Dat mi emmermeer u sen
4590
Danc selt weten, ende gi teer
 
Mi selt dienen ende meer.
 
Ic minne u allen sonderlike,
 
Want gi sijt van minen rike
 
Genotc ende heren mede,
4595
Entie mi oec telker stede
 
Dient ende sijt getrouwe.
 
Ende hier omme gevet mi rouwe
 
Dat gi sout van mi sceden,
 
Ende ic u bi derre veeden
4600
Soude verlicsen altemale,
 
Ende Gelloene oec, die mi wale
 
Gedient heeft te meneger stat.
 
Here, her Garijn, ic bidde u dat,
 
Ende uwen magen algemene,
4605
Dat gi mi dit geeft al rene.
 
Ic salt u wel betren doen.
 
Dade oec nemmermeer Gelloen
 
Jegen u niet enegen saken,
 
Daer hi mede weder mochte maken
4610
Die veede, ic sout so hoge wreken,
 
Gi soudes mi ere spreken.
 
Urre alre maech so eshi doch
 
Ende salt moeten bliven noch.
 
Ontfarene, gi heren, nu
4615
Om minen wille, dies biddic u.’
 
Garijn, die dit heeft verstaen,
 
Andworde keyser saen:
 
‘Gi siet wale dat Ritsart
 
Altemale henen vaert,
4620
Ende en wilt die ridder coene
 
Nemmermeer hebben soene
 
Den dach dat hi sal leven.
 
Ende hoe selen wise dan geven?
 
Wat staden mochte hem doen dat?’
4625
Karel antworde hem ter stat:
 
‘Laten buten ende hout gi
 
Den pais, die gi maect vor mi.’
 
Doe seide die grave Olivier:
 
‘Neen, here, her keiser fier,
4630
Dat en mach niet wale sijn.
 
Hoe salic den neve mijn
 
Ave gaen in sirer noet?
 
Ic bleve mi eer met hem doet.
 
Des en legt ons, here, niet an.
4635
Wi selen Ritsarde den stouten man
 
Hulpen dragen lief ende leet,
 
Waer dat mens te doene weet.
 
Want onse lijf ende onse goet,
 
Dat weet wel, her keyser vroet,
4640
Dans onse niet, maer het si
 
Onser mage, geloves mi.
 
Ic mochte gerusten qualike
 
Daer ic wiste, sekerlike,
 
Dat mijn maech in tweste lage.
4645
So souden andre onse mage.
 
Ende, her keyser, daer bi,
 
Weiti wale, sone mogen wi
 
Gene soene maken hier.’
 
- ‘Twaren, here, her Olivier,
4650
Dit es mi van herten swaer.
 
Ic moet hen gaen ontseggen daer
 
Van uwen talven, dat mi dert,
 
Want mijn herte den pais gert.’
 
Karel es te Gelloene gegaen,
4655
Daer hine bi sinen vrienden vant staen,
 
Ende seide dat en holpe niet
 
Dathi den peis gewonne iet.
 
Ende woude nochtan over lunt
 
Ritsarde hebben gelaten uut,
4660
Datsi geensens en daden;
 
Want si sijn also beraden
 
Dat si om keiser noch om coninc
 
Noch om geenrande dinc,
 
Die hen mogen over slaen,
4665
Haren maech ave gaen.
 
Dus so moet bliven te doene
 
Dese peis entese soene.
 
Gelloen seide: ‘Sidemeer
 
Dat men en mach genen keer
4670
Gevenden dat ic pais vercrege
 
Salic mi hoeden alle wege.
 
Al sijn si van groter macht
 
Ens al dat men gewonnen acht
 
Niet gewonnen, weetic wel,
4675
Doch en biddic u niet el.

Vorige Volgende