Liter. Jaargang 20

God boven goden

Ruim een eeuw na dato verschijnt John Steinbecks Aan een onbekende god (Engels: To a god unknown) in een nieuwe Nederlandse vertaling in de reeks Bint klassiek. Aanleiding om dit wat minder bekende boek van deze Amerikaanse Nobelprijswinnaar op te pakken. De titel van het boek ontleent Steinbeck niet zozeer aan Paulus, als wel aan de Vedische (hindoeïstische) hymne ‘To a god unknown’ waarmee hij zijn boek aanvangt: ‘Hij is de schenker van adem, en sterkte is zijn gift / De hoge God eert Zijn geboden / Zijn schaduw is leven, Zijn schaduw is dood / Wie is Hij aan wie wij onze offers aanbieden?’. Steinbeck toont in dit boek de onbewogen en genadeloze kracht van deze onbekende god.

Aan een onbekende god is een vroege Steinbeck; het is zijn derde werk, geschreven in 1935. Toch bevat het boek al wel enkele typische Steinbeckiaanse ingrediënten: tegen de achtergrond van een warme vallei ergens in Californië (1) volgen we de geschiedenis van enkele generaties van een geslacht (2), met vanaf de eerste pagina's een gevoel van naderend onheil voor de hoofdpersoon en zijn familie (3). Dat gevoel bekruipt de lezer als de ongeduldige Joseph Wayne nog voordat zijn oude vader John overleden is, wil vertrekken

[p. 77]

uit Vermont om zijn eigen land in Californië te gaan kopen. Joseph is een krachtige man met een nauwe band tot de aarde. Hij reist af ondanks zijn vaders bezwaren en bouwt zijn nieuwe boerderij in de vallei Nuestra Senora, onder een gigantische eik. Na de dood van zijn vader kort daarna komen ook Josephs broers Thomas, Burton en Benji naar Nuestra Senora. Ze beleven tijden van voorspoed waarin de kudde koeien groeit, er veel vruchtbare regen valt en Joseph zelf een vrouw vindt.

Vanaf het begin voelt Joseph een diepe verbintenis met de eikenboom in zijn vallei, waarin hij de geest van zijn vader herkent. Hij spreekt met de boom en brengt hem ‘offers’ in de vorm van stukjes oor van alle nieuwgeboren kalfjes. Dit alles is een bron van ergernis voor zijn broer Burton, die met zijn sterke geloof in God Josephs daden ziet als duivelsgodsdienst. De frictie tussen Joseph en Burton escaleert als Joseph zelfs zijn pasgeboren zoon in de armen van de boom wil neerzetten. Dat gaat te ver voor Burton, die de wortels van de boom doorzaagt en vertrekt. Dit is het begin van de rampspoed die de familie Wayne treft: de regen stopt en de zon schijnt en schijnt maar door. Terwijl je als lezer tegen beter weten in blijft hopen op regen, verdroogt alles wat in de vallei leeft.

Alleen in de mystieke open ruimte in het dennenbosje bovenop de heuvel op de grens van Nuestra Senora blijft de kleine bron ondanks de brandende zon vloeien. Joseph wordt steeds aangetrokken tot de kracht van deze plek, terwijl zijn vrouw Elizabeth er juist rillingen van krijgt: ‘Ik was bang dat als ik me teveel met de heuvels zou vermengen, ik nooit meer in Elizabeth terug zou kunnen vallen’. De open ruimte is het altaar van Josephs natuurgodsdienst, waar uiteindelijk ook de grootste offers uit het boek worden gebracht om de honger van de aarde te stillen. Als de priester wil bidden voor Josephs ziel, wijst Joseph dat af en vraagt enkel om gebed voor het land. Joseph is het land geworden, zijn ziel ís het land. Enkel dan is de onbekende God tevreden en zendt hij regen.

Aan een onbekende god is een beklemmend boek. Je voelt de kracht van de veeleisende onbekende god, terwijl Steinbeck zijn personages meedogenloos de dood in schrijft. Dit is een boek om in te verdwijnen en een vroeg bewijs dat Steinbeck zijn Nobelprijs verdiende.

John Steinbeck, Aan een onbekende god. Bint, Amersfoort 2017, 280 blz., €18,95.

Anke Brons