Liter. Jaargang 20

[p. 55]

Tommy Wieringa
Schrijversdagboek

Dinsdag 6 juni 2017

Ik trok een ondertand van Zoë uit. Haar vreugde: weer een tand dichterbij het groot worden. Omdat ze de tijd zeven keer zo langzaam ervaart als ik, kijkt ze uit over oneindige tijd, een schijnbare stilstand waarin een verloren tand eindelijk een beetje beweging betekent. Vooruitgang.

Wij zwijgen vooralsnog over vooruitgang in welke richting.

Het jaar van de aardappel heet intussen De heilige Rita. Ik schrijf een tekst voor de aanbiedingsfolder, een stompzinnig, reductionistisch werkje dat niemand anders voor me kan doen omdat niemand anders het boek nog gelezen heeft. De million dollar question: waar gáát dit boek over? O man, het doet me zeer als ik eraan denk. Meer dan ooit beseffen: de roman is een proces, geen uitkomst. Een serie geschakelde intuïties, logisch gemaakt door een verhaal.

Woensdag 28 juni 2017

Bestaat het onvergeeflijke? Ik droomde dat ik huilde toen ik Michael W. om vergeving vroeg voor mijn getreiter op school. Al in de droom begreep ik hoe weerzinwekkend mijn tranen waren. Hij was het die recht had op verdriet, ik huilde.

Die dag zocht ik hem vergeefs op Facebook - ook elders op het web was hij niet te vinden. Er zijn geen digitale bewijzen van zijn bestaan. Misschien leidt hij een verborgen leven in Zevenaar of Apeldoorn, op zijn hoede voor de meute, wiens onvoorspelbare gedrag hij al heeft leren kennen op het schoolplein, waar hij de voortekenen van de vervolging aan den lijve heeft ondervonden.

Ik denk aan hem en de droom terug wanneer ik lees dat Michel Houellebecq aan Bernard-Henri Lévy schrijft dat hij zich op het schoolplein vooral afzijdig hield, zowel van de slachtoffers als van de beulen. ‘Ik heb nooit de fysieke moed gehad me aan de zijde van het slachtoffer te scharen; maar ik heb tenminste nooit het verlangen gevoeld om me bij het kamp van de beulen aan te sluiten.’

Lévy antwoordt dat hij een stap verder ging en zich over de zondebok op het schoolplein van het Pasteurlyceum in Neuilly ontfermde - ‘ik heb die jongen onder mijn vleugels genomen en hem, jaren achtereen, tot mijn vriend gemaakt.’

(Wat waar kan zijn, of niet, maar een beetje vreemd is het wel dat hij zich in dezelfde alinea de naam van die jongen niet eens kan herinneren.)

[p. 56]

Hoe dan ook, ik kan me op neutraliteit noch een deugdzaam karakter beroepen. Ik kon goed sarren. Ik kan het nog steeds (iemand zwaktes zie je in één oogopslag), maar ken nu de verderfelijke wetten van uitsluiting en het principe van de zondebok, zodat ik me heb leren beheersen. Ook tegenover roddel en achterklap heb ik me die houding aangemeten.

Als ik probeer te achterhalen waar Michael W. zijn natuurlijke geschiktheid voor slachtofferschap vandaan kwam, kom ik niet verder dan zijn sproeten, het slissende in zijn spraak en zijn kinderlijke manier van doen; drie merktekenen. Hij was fysiek sterk, speelde waterpolo en fietste altijd heel hard waarbij hij af en toe een enthousiast soort brandweeralarm uitstootte. De goede ziel bleef over het algemeen vriendelijk tegen de mensen die hem nabootsten. Eén keer moest ik voor hem op de loop toen ik te ver was gegaan (wat ik zei of deed ben ik vergeten); ik rende de hele school door en verschool me hikkerig van de lach achter de snickers en marsen in de kantine.

Ik vertoonde kortom alle kenmerken van een kleine beul, iemand die opgelucht was dat hij zelf aan het slachtofferschap was ontkomen.

Jarenlang had ik zelf onderaan de sociale ladder gebungeld, uitgesloten van het contact met de meeste anderen. Op weg naar school, in de trein van Almelo naar Zutphen, was ik onderwerp van hoon; mijn gedrag was zo bizar en onvoorspelbaar dat de klassenleraar in het eindrapport van de lagere school interventie van een ‘bekwaam psycholoog’ aanbeval.

Maar goed, ik bevrijdde me op min of meer op eigen kracht uit de sociale onderwereld en kreeg vrienden die dat tot op de dag van vandaag zijn gebleven.

Des te onsmakelijker is het dat ik, toen ik eenmaal aan die lage sociale status was ontsnapt - niet in de laatste plaats omdat het mooiste en liefste meisje van allemaal als door een wonder verliefd op me werd -, dat gedrag kopieerde en op andermans hoofd liet neerdalen.

Bestaat het onvergeeflijke? Ja, het onvergeeflijke bestaat.

Maandag 3 juli 2017

Op het aanrecht staan kaarten met vosjes en paarden, uitnodigingen voor verjaardagsfeestjes van de kinderen. Als ouder heb je maar één enkele, pathetische wens: dat je kind populair is. Dat het zich in de gunst van anderen mag verheugen. Je weet maar al te goed hoe het was om niet gevraagd te worden voor partijtjes. Hoe je bij gym als laatste overbleef als de groepjes moesten worden verdeeld. De grimassen van verveling of zelfs weerzin als je je bij het groepje voegde waarbij je door de grillige wil van het ostracisme was ingedeeld. De gedurige afwijzing als een wond waar de korst elke dag weer af getrokken werd.

Je zou een vinger geven om je kind daarvoor te behoeden.

[p. 57]

H. wordt afgewezen door M., die plotseling niet meer met haar wil spelen.

H. lijdt, ze probeert op alle mogelijke manieren weer bij M. in de gunst te komen.

M. laat zich pas overhalen als H. haar een plaktatoeage belooft.

H. koopt vriendschap voor een middag en neemt genoegen met het bedrog.

M. schort haar weerzin voor een middag op voor een slangentattoo.

H. en M. lijken beiden tevreden met de transactie.

T. kijkt hoe zijn dochter zich in bochten wringt om geliefd te worden; hij probeert uit alle macht het vriendinnetje niet te haten.

Zondag 16 juli 2017

Met mijn vader naar het kerkje van Klein Wetsinge. Ik haal hem op in Deventer, we rijden over de IJsseldijk naar Zwolle. Hoe lieflijk de uiterwaarden en de rivier, de ooievaarsnesten her en der. Een ontroerender landschapstype ken ik niet.

Naast mij klinkt onafgebroken gekanker. Het brandpunt van mijn vaders explosieve haat is Derk Bolt, die in Colombia juist de dag ervoor is vrijgelaten door marxistische rebellen. Natuurlijk is zijn weerzin jegens Derk Bolt terecht, die dompteur van de gemeenschappelijke traan die adoptiekinderen met hun biologische ouders verenigt op tv. Niettemin lijkt zijn gesakker me vooral onzinnig, energieverlies, maar mijn vader is niet te houden: ze hadden 'm nooit moeten vrijlaten, die smeerlap; een mars van veertien uur door de jungle... Kinderspel, de aansteller...

Als ze Derk Bolt met zijn kloten aan een boom hadden gespijkerd had mijn vaders dag niet beter kunnen zijn.

En de Duitsers, mijn god, de Duitsers... Hij is nog altijd woedend op de Duitsers. Hoe ze het continent vernield hebben, die hufters; al die prachtige gebouwen... al dat erfgoed... De hele wereld mag de Duitsers intussen vergeven hebben, één man houdt dapper stand.

We steken splinternieuwe bruggen over die retentiegebieden en hoogwatergeulen overspannen, het hele uiterwaardengebied was heringericht om hoge waterstanden te kunnen beheersen. Geldsmijterij, vindt mijn vader, van zijn centen. Prestigeobjecten van aandachtsbeluste politici. ‘Als ik het voor het zeggen had, zou het er wel even anders aan toegaan. Heel anders.’

Hij beschouwt de ouderdom duidelijk als een soort vrijplaats om nog een paar jaar vrijuit te kunnen kankeren voordat hij doodgaat.

Het wordt nog een lange dag zo.

Met zijn vrienden botert het ook al niet. Zodra het over hun gezondheid gaat, loopt hij de kamer uit. ‘Ik heb klachten gehad dat ik hun ziektes niet onthoud’, zei hij.

[p. 58]

Eenmaal op het Groningse land ontspant hij. De gifangel is leeg.

Boven het tongewelf van de kerk van Klein Wetsinge dreunt het uurwerk. Al driehonderd jaar ratelen daar de tandraderen en kettingen; ten behoeve van de landarbeider sloeg de luidklok om twaalf uur voor de schaft en om vier uur voor het einde van de werkdag. Vanuit een kraaiennest bovenin de kerk kijken we uit over het oeroude cultuurlandschap van het Reitdiep; mijn vader is weer de oude, hij geniet van het landschap van zijn jeugd.

De zon brandt op de velden, op een landweggetje naar Noordpolderzijl zet ik de auto stil en vraag hem te luisteren. Hij hoort niets.

We zouden, zeg ik, tureluurs, kieviten, grutto's en scholeksters moeten horen, maar het land is stil en leeg, zover we kijken. Alleen een bruine kiekendief foerageert boven de slootkanten.

Rechts van de weg naar café 't Zielhoes staat een boer met een rieten hoedje op te schoffelen tussen de aanplant, hetgeen een wat vergeefse indruk maakt op zijn land dat zich uitstrekt tot aan de horizon.

‘Goeiedag’, roept mijn vader door het open raam. ‘Waar zijn de vogels gebleven?’

‘De vos en de kraai hebben ze opgevreten’, roept de boer terug.

‘Nee hoor’, zeg ik strijdvaardig, ‘door de intensieve landbouw hebben ze nergens meer een plek om te schuilen. De vos en de kraai geven alleen het laatste zetje.’

Het gesprek neemt een gemoedelijker wending. Hij heet Bierema, hij schoffelt de kanten ‘zodat het er een beetje knap bij staat voor jullie’. Hij is de zesde generatie die hier vanaf de inpolderding in 1811 het land bewerkt. In feite, zegt hij, gaan ze nog veel verder terug; zijn familie boerde al op de wierden rond 800 na Christus.

Sjalotjes, antwoordt hij, als ik hem vraag wat hij verbouwt. We kunnen ze kopen bij Albert Heijn. (Daaraan denken bij het schap, een boer met een schoffel en twaalfhonderd jaar diepe wortels op het Hoogeland.)