Liter. Jaargang 20

[p. 21]

Len Borgdorff
Liter 2.0 blijft christelijk

- Eerder dit jaar verdween het woord ‘christelijk’ van het omslag van Liter. Hoofdredacteur Len Borgdorff licht dit besluit toe. -

*

In de Domkerk opent Lenette van Dongen de Utrechtse Kerkennacht met haar Preek van de Leek. Het zou haar dienst worden, had de organisatie gezegd, maar ze had wel de liturgie te volgen zoals die in de Domkerk gebruikelijk is. Voor ze haar openingsgebed begint, vertelt zij dat ze nooit bidt. Zij mediteert. Ze spreekt dan tot iemand die ze niet God noemt, maar ‘Jij die liefde bent.’ Dan volgt haar gebed dat geen gebed mag heten, maar dat het volgens mij wel is, waarin zij God aanspreekt met wat ik een van zijn vele namen zou noemen. Het is een indrukwekkend gebed en het zou mij verbazen als God zich niet aangesproken zou voelen, juist ook met de door Van Dongen gebruikte naam. Maar waarom die opmerking vooraf? Waarom mocht ik in gedachten niet door de mond van Lenette God aanspreken met ‘Jij die liefde bent’? Ik begrijp dat niet.

Twee dagen later, bij de Evensong in de Janskerk, ook in Utrecht, laat predikant Catrien van Opstal haar licht schijnen op de muziek die we te horen zullen krijgen, onder andere Mendelssohns ‘Lord, hear my prayer’. Van Opstal komt met een mooi persoonlijk verhaal. Daarin stelt ze tot twee keer toe dat wat zij zegt zowel geldt voor gelovigen als ongelovigen. Is ze bang dat er door sommigen niet naar haar geluisterd wordt omdat ze predikante is? Maar het is een opmerking buiten het verhaal. Alsof de inhoud niet voor zichzelf kan spreken. Weer word ik uit het verhaal gehaald.

Bij Liter wil ik me vooral inzetten voor een goed blad. Dat wil zeggen een blad met goede literaire bijdragen. Punt. Logisch dat bijdragen waarin geloof, religie en godsdienst een rol spelen daarbij vooral welkom zijn, want dat past bij Liter. En logisch ook dat voor cynisme daaromtrent weinig plaats is. Want dat past niet bij Liter. Liter is het initiatief geweest van enkele literair bevlogen mensen die een podium wilden bieden aan geestverwanten uit hun eigen protestantse kring, en uit kringen daarbuiten. Dat is niet veranderd. Wel veranderde de behoefte om als redactie vanuit een eigen godsdienstige of uit eigen geloof voortvloeiende over-

[p. 22]

tuiging de maat te nemen. Die behoefte is er minder. Daar hebben we de lezer voor.

Omdat op deze bladzijden ook prachtige gedichten kunnen staan, had ik dit stukje over Liter liever niet geschreven. Maar de meerderheid van de redactie wil graag dat ik vertel waarom de term ‘christelijk’ van het omslag is verdwenen, dus doe ik dat. Soms valt de functie van hoofdredacteur samen met de persoon die zijn naam boven of onder een bijdrage zet. Maar bij het schrijven van dit artikel zitten ze met zijn tweeën wat ongemakkelijk op één stoel. Niet zeuren, zegt de redacteur in mij! Daarom neem ik het nu weer even over van mezelf.

Op het omslag van Liter stond jarenlang de ondertitel ‘Liter - christelijk literair tijdschrift’. Liter is een literair tijdschrift. Dat klopt: we beperken ons in het blad tot literaire bijdragen. Maar christelijk? Die term leidde steeds vaker tot misverstanden. Is het een aanwijzing voor wat misschien een bepaald genre in de literatuur is, christelijke literatuur? Maar verstaan mensen daar doorgaans niet iets anders onder dan wat er in Liter te lezen is? De laatste jaren kwam de kwestie bij herhaling ter sprake.

‘Christelijk’ moet je zien als geuzennaam, hielden we ons voor in de redactie, een fraai statement in een tijd waarin geloof en religie, ook de christelijke, steeds meer in diskrediet worden gebracht. Die gedachte sprak me wel aan, als variant op ‘literair tijdschrift - niet geschikt voor atheïsten’. Maar dergelijk gekoketteer met het woord ‘christelijk’ ter affichering met een literair tijdschrift verandert niets aan het feit dat die term juist daar misleidend is en onbedoeld afleidt van de inhoud van blad en site. Daar komt dan nog bij dat dankzij deze ondertitel ieder gesprek over Liter met mensen die het blad nog niet goed kennen gaat over allerlei al dan niet juiste associaties bij dit woord, zonder dat we nog aan de inhoud van het blad toekomen.

Waarom misleidend? Allereerst is al duidelijk dat ‘christelijk’ de lading van Liter niet helemaal dekt, omdat onze aandacht voor literatuur met diepgang verder reikt dan wat het christelijk erf genoemd kan worden. Boeiend is ook dat van de buren in wie wij heel veel herkennen van wat wij waardevol en nastrevenswaardig vinden, en omgekeerd, maar die zich niet christelijk noemen. Daarnaast is er in Liter heel veel te vinden waarbij het er helemaal niet toe doet of het christelijk is of niet.

Het woord kan ook misverstanden oproepen. Voor de helft van gelovig Nederland betekent het namelijk allereerst protestants-christelijk, dit ter onderscheiding van rooms- of oudkatholiek. En dat strookt niet met de werkelijkheid en het is niet wat we willen: veel lezers en scribenten noemen zich als christen om die reden niet christelijk, maar bijvoorbeeld katholiek.

Jammer genoeg staat ‘christelijk’ voor veel mensen gelijk aan aanmatigend en

[p. 23]

belerend. Is dat vooringenomenheid? Dat zou zomaar kunnen. Is dat het resultaat van superieur gedrag dat verdedigers van het christelijk erf ooit hebben getoond? Komt het doordat het van Christus afgeleide adjectief te vaak als holle frase wordt gebruikt?

Hoe dan ook, hierover gaat het als mensen van Liter hun blad onder de aandacht van derden brengen, op een evenement, in boekhandels. Mensen, ook christenen, wijzen het blad op voorhand af omdat het woord zich naar hun idee te veel laat associëren met de mogelijk strenge leer in een kerk die ze waarschijnlijk niet eens goed kennen of omdat de combinatie beelden oproept van werk dat amper literair genoemd mag worden, hoe onterecht die gedachte ook moge zijn.

Zolang je erbij bent, kun je reageren en dat gebeurt dan ook. Maar wat gebeurt er als we er niet bij zijn? Literaire tijdschriften zijn al nauwelijks te vinden in literaire of algemene boekhandels. Te riskant, vinden zij. En als er voor Liter een plaatsje is, dan kan het uit de schappen verdwijnen, omdat winkelbezoekers geïrriteerd reageren op de aanwezigheid van een blad dat blijkbaar gericht is op bekering van lezers. Nee, dan zijn ze niet verder gekomen dan het omslag.

Liter wil een podium zijn voor literatuur met diepgang en recht doen aan een open discussie. Daarvoor moet dat blad gelezen worden en dat lukt niet als mensen op grond van het omslag al besluiten om niet verder te lezen.

De uiteenlopende keur aan poëzie, verhalen en andere bijdragen, de keuze van onze gastauteurs, de discussies die we openen, kortom, de inhoud laat zien wie en wat Liter is en hoe het wortelt in het christendom. En als het adjectief ‘christelijk’ door de verschillende betekenissen die mensen eraan geven, van dierbaar en bescheiden tot beperkend en omineus, de inhoud in de weg staat, dan moet je het daar, op die plek niet gebruiken. Ik zou voor deze gedachtegang kunnen verwijzen naar enkele bijbelpassages.

Liter beleeft zijn twintigste jaargang. Wij willen verder. Er zijn nog zoveel mogelijkheden. Dit themanummer laat opnieuw zien wat Liter is en wat de redactie met Liter wil. Zorg over kopij die ons past, is er evenmin. Twintig jaar lang konden wij rekenen op een trouwe lezerskring. Van hen hopen wij dat zij het blad voldoende kennen om te weten dat er nog veel moois kan komen. Maar bij een blad dat zo lang bestaat, kan het niet anders of er is sprake van natuurlijk verloop en daarom moeten we ook nieuwe lezers vinden. Lezers ook voor wie het woord ‘christelijk’ heel andere reacties oproept dan trouwe abonnees voor mogelijk houden, maar voor wie Liter veel te bieden heeft. Liter blijft christelijk. Wat dat is? Daarvoor moet je het blad lezen. Daarom: terug naar het verhaal.