Liter. Jaargang 20

Ik voel me zo verantwoordelijk vandaag

Lang geleden was ik een principieel tegenstander van het aanschaffen van het verzameld werk van een dichter: in een enkel deel, al dan niet in linnen band, het levenswerk van een tegen de stroom van de taal in ploeterende vrouw of een op het precieze woord zwoegende man, het leek haast onfatsoenlijk. Maar ik ben ervan teruggekomen.

Er zijn gewoon teveel goede dichters van wie je nog nooit een bundel in handen hebt gehad, hoe onzinnig dat achteraf ook lijkt. Het gebeurde me met Anne Sexton, een maand of wat droeg ik haar verzameld werk - een dikke paperback, dat dan weer wel - met me mee, eerst haastig hier en daar lezend, en later de gedichten nog eens fijn naproevend. Op allerlei plekken in mijn leven lag dat boek, en het hoorde een tijdje bij de wereld, en nu kan ik het af en toe liefdevol uit de kast trekken, en oude vrienden tegenkomen. Met J. Eijkelboom had ik het ook, zij het in mindere mate, en Herman de Coninck kende ik vooral in een paar flarden, tot zijn verzameld werk me tot zijn ontroerende woordspelingen bekeerde. Maar dit alles terzijde. Want bij Erik Menkveld was het nog erger.

Ik zou er vermoedelijk beter aan doen het geheim te houden, maar daar is het nu te laat voor: ik had nog nooit een gedicht van deze man gelezen, of misschien wel, maar dan was ik het vergeten. Ik ben na lezing van dit prachtige verzamelde werk nagegaan of ik hem in bloemlezingen gemist had, en inderdaad, hij stond in die zin al in mijn kast. In De Nederlandse poëzie in 666 en een stuk of wat gedichten, uit 2006, van Chrétien Breukers, bijvoorbeeld. Maar ik was er nooit aan blijven hangen.

[p. 75]

Ik werd aangetrokken door het boek omdat het na de te vroege dood van de dichter was samengesteld door Marjoleine De Vos, een vrouw die me, ik ken haar vooral via stukjes in de nrc, een prachtkrant toen die nog in Rotterdam gemaakt werd, altijd trof als wijs en smaakvol. En weer bleek dat dit lang geen gekke manier is om iets goeds te vinden: dit boek, bevattende alle drie van Eriks bundels, zijn nagelaten onuitgegeven bundel en een selectie vertalingen en nagelaten gedichten, is een boek vol met prachtige gedichten. Hoog tijd er één te etaleren, die waaruit de titel van dit stukje komt, bijvoorbeeld: Verantwoordelijk // Ik voel me zo verantwoordelijk vandaag. / Die duif bijvoorbeeld, in de dakgoot / van het huis hier tegenover, kijkt / me telkens vragend aan. // Ik waarschuw hem: nu / moet je gaan, dan kom je niet te laat. / En goddank, inderdaad, / hij slaat zijn vleugels uit. // Als ik er toch niet was. // Maar nu de bomen nog. / Die halen het nooit.

Alle gedichten van Erik Menkveld in een licht korenbloemenblauwe linnen band, voor wie, zoals Willem Barnard altijd deed - hoorde ik uit betrouwbare bron - het stofomslag direct na aanschaf van een boek weggooit. Originele, sterke gedichten van iemand die heel goed kan kijken en dan wat hij ziet met bloedend hart op papier zet. Een tobber en een humorist, en iemand die goed kon kiezen, want er staat eigenlijk geen zwak gedicht in. Of dat moet ik dan net weer gemist hebben.

Ter afsluiting, het eerste gedicht dat ik zag toen ik het boek voor de eerste keer openvouwde: over prachtig stil zijn. En dan hint hij ook nog naar Wittgenstein, altijd fijn. Dit boek zal nog een flinke tijd hier en daar liggen, thuis, voor ik het tussen de ander blijvers op de boekenplank zet.

Goede tips voor dieper zijgen // Nuttig een maaltijd samen aan zee. / Leg de Tractatus gesloten op tafel. // Laat de intieme ovalen van jullie / longen zich enkele malen vullen // met avond en onverrichterzake / leeglopen door keel en mond. // Overdenk uitvoerig kwesties als / waarom zijn wij niet vierkant // of stom? Of: wat is, op dit / moment, de langzaamste vis? // En: moet je water dat hem bevat / maar niet kan tonen beklagen? // Beantwoord alle niet door de ander / gestelde vragen.

Erik Menkveld, Verzamelde gedichten. Van Oorschot, Amsterdam 2015. 271 blz., €27,50.

Menno van der Beek