Liter. Jaargang 20

[p. 10]

Len Borgdorff
En alles begon
Caesarion herlezen

Ik lees de roman voor het eerst in juli 2009, voor de tent, aan de Oberuckersee. Caesarion is de eerste roman na Wieringa's doorbraak met Joe Speedboot. Nu moet blijken dat Wieringa geen eendagsvlieg wordt. Die Wieringa heeft veel in huis, zoveel stijlen, zo'n breed palet aan mogelijkheden. Het zou zomaar iets te veel kunnen zijn. Ik ben vooral nieuwsgierig naar Caesarion omdat er niet veel meer hoeft te gebeuren om de naam van Wieringa definitief in het marmer van de literatuur te kunnen hakken. Ik hoop het, daar onder mijn luifel, in 2009.

Ludwig Unger is de zoon uit het kortstondige huwelijk tussen de succesvolle kunstenaar Bodo Schultz en pornoster Marthe Unger. Hij krijgt de koosnaam Caesarion, naar de zoon van Julius Caesar en Cleopatra. Zo geeft Wieringa zijn personages een mythische dimensie. Daar kun je als lezer alvast niet omheen. Als de schrijver zich maar niet vertilt.

Door slim gebruik te maken van kitsch en ironie zet Wieringa een geloofwaardige roman neer. In de oudheid liep het slecht af met de onbeduidende Caesarion: hij stierf als zeventienjarige, verpletterd onder de last van al te hoge verwachtingen en de lachlust van de wereld. En de kleine Caesar in deze roman, Ludwig, laat zijn moeder ook denken dat hij niets anders is dan ‘de fusie van het seksicoon en de kunstenaar, schoonheid en schepping.’ Maar amper een alinea later constateert Ludwig: de historische Caesarion had alleen maar ‘talent voor het verkeerde moment.’ Zo wordt het grote weer klein en sijpelt de ironie door de mythe. Maar het mooiste moment van kitsch en ironie is wel als Ludwig op het eind zijn verschrikkelijke vader, en aanvankelijk ook de lezer, verbijsterd laat zitten met de as van zijn moeder.

In het eerste deel van Caesarion verhuizen moeder en zoon via Oost-Groningen van Alexandrië naar de Engelse oostkust. Daar leven zij in een huis dat gedoemd is naar beneden te storten omdat de kust afkalft. Dat weten ze van tevoren; de lezer weet het ook. Het is stof voor een complete roman, maar al lezend aan dat mooie Duitse meer, word ik vervolgens meegesleurd naar de Verenigde Staten. Nu er geen huis en geen geld meer zijn, moet moeder weer aan het werk. Tot ontzetting van haar zoon kiest ze voor een comeback als pornoster. Ze heeft behoefte aan geld. En aan licht. Ik lees dat als behoefte aan aandacht. Die krijgt zij niet meer nu haar moederrol is uitgespeeld.

[p. 11]

Van zijn vader herinnert Ludwig alleen nog het geruis van een linnen broek, waarschijnlijk vanwege x-benen. Bodo Schultz maakte zich onvindbaar als een zwart gat, een zwarte ster, voor zijn vrouw en kind. Deze weerbarstige kunstenaar die zich overgeeft aan megalomane projecten verlaat Alexandrië. Later doen moeder Marthe en Ludwig dat ook. Als het huis in Engeland verdwijnt, vertrekt de moeder en dan pas wordt duidelijk dat de jongen, dit kind van een stoere hemelbestormer en de godin van de liefde, helemaal niemand is zonder die vader en die moeder. Oedipus, Vatersuche, schepping en vernietiging, je vindt het allemaal in dit boek en nog behoorlijk onversneden ook. Daarom moet de lezer mee naar de Verenigde Staten. En later naar Wenen, naar Praag, naar Meeden en Bourtange om vervolgens terug te komen in Engeland voor de begrafenis van een pseudovader. En dat allemaal vanwege een onzelfstandige knul. Het hadden makkelijk drie romans kunnen zijn. Wieringa mag het van mij alsnog gaan doen. Ik schrijf me meteen in op de reeks.

Vorig jaar las ik het boek opnieuw, na Dit zijn de namen. Over Wieringa zelf hoefde ik me geen zorgen meer te maken en ik kon Caesarion met een gerust hart herlezen. Bij deze lezing krijg ik een toenemende hekel aan moederskindje Ludwig. Als puber krijgt hij onverwacht een kaart van de man die zijn vader moet zijn. Er staat op: ‘Hou van me.’ Op de voorkant staat het standbeeld van de achttiende-eeuwse Spaanse admiraal Blas de Lezo, die vanwege zware verminkingen beter bekend werd als de Mediohombre, de halve man. Dat is, na het ruisen van de linnen broek, het enige beeld dat Ludwig van zijn vader krijgt. Na die kaart is Ludwig niet langer de speelpop van zijn moeder. Hij gaat op rugby en ontpopt zich tot een tamelijk irritante puber als je kijkt naar de manier waarop hij met zijn moeder omgaat. Maar hij blijft een moederskindje, tegen wil en dank.

Op allerlei manieren wordt een beeld van de afwezige vader neergezet. Als Ludwig in Los Angeles is bijvoorbeeld, nadat hij zijn moeder achterna gereisd is. Samen met Sarah, die hij nog zal opofferen aan zijn moederbinding, bezoekt hij in een zeer naargeestige omgeving de Watts Towers, een project dat in omvang een beetje lijkt op wat vader Schultz onderneemt. Simon Rodia bouwde een complex met zeventien torens. Het laat zich een beetje vergelijken met Gaudi's Sagrada Familia. Maar Rodia deed alles helemaal alleen. Ik vind ze op YouTube; de Watts Towers, prachtig! Maar het is een volstrekte tegenhanger van wat Ludwigs vader in Colombia doet. Die is met zijn project Abgrund bezig een reusachtige berg te vernietigen. Met het puin vult hij het dal. Of liever: laat hij het dal vullen.

Dat bleef over na de tweede lezing: plezier in de reusachtige, soms volstrekt verwerpelijke projecten die mensen ondernemen en een irritante Ludwig. Die laat

[p. 12]

zich vooral kennen als sjabloon, een lege, slappe vorm. Of een vorm in wording, want hij is muzikaal, maar doet onvoldoende met zijn talenten. Hij is een charmeur, maar blokkeert de weg naar de liefde. Aan zijn eigen kwaliteiten is hij nog niet toegekomen. De jongen weet trouwens niet half hoe religieus en bijbelvast hij is. Van wie hij dat heeft? Hij ergert zich aan de esoterische flirts van zijn moeder en aan de demonische gedrevenheid van pa. Intussen kan ik moeiteloos twee A4'tjes vullen met bijbelse of christelijke verwijzingen. Als ergens snippers van de Bijbel ronddwarrelen op straat, zegt Ludwig: ‘Ik was niet ongevoelig voor betekenissen.’ Die snippers komen een paar keer terug. Ludwig zegt in gedachten ‘O mooie moeder, who art in heaven, hallowed be thy name...’ En wat dacht je van het ruisen van die linnen broek. Ligt dat nu aan mij of aan Wieringa? Ik moet denken aan regels van Beets: ‘De moerbeitoppen ruischten’ / God ging voorbij.’ En die had die ontmoeting en dat ruisen weer van Elia en Mozes. Dode konijnen liggen langs hun Via Dolorosa. Ik noem maar wat.

‘Omdat we van onszelf geen huis zijn,’ zegt Kopland. Het vat mijn derde lezing goed samen. Mensen zoeken een plaats om te schuilen, ze zoeken geborgenheid. En dat lukt Ludwig niet helemaal. Maar de pogingen, ook als ze vergeefs zijn, maken de wereld interessant. En dit boek ook.

Aan het eind is Ludwig alleen. Moeder is dood, met vader werd afgerekend. Zijn grote liefde heeft hij laten schieten, een huis heeft hij niet. ‘Ik was alleen.’ is de voorlaatste zin van het boek. De allerlaatste zin: ‘En alles begon.’

We gaan door.

Tommy Wieringa, Caesarion. De Bezige Bij, Amsterdam 2009.