Liter. Jaargang 7

Oud en slecht ter been

Stel, je bent zo'n honderd en tachtig jaar oud. Je hebt in die kleine twee eeuwen vele generaties voorbij zien trekken: kinderen tot in het vijfde of zesde geslacht, ontelbaar velen. Niemand neemt het je dan ook kwalijk als je geregeld een naam vergeten bent. Je doet ook geen moeite meer om ze te onthouden. Want je bent oud, afgeleefd, moe. Zo'n beetje als Job - oud en der dagen zat. Izaäks dagen waren honderd en tachtig jaar toen hij stierf, ‘oud en van het leven verzadigd’ (Genesis 35:29). De dichter Len Borgdorff haakt aan bij dit vers als hij zich in zijn bundel Geregeld in een steen voorstelt hoe dat bijbelwoord gevoeld moet hebben. Izaäk zit op zijn vaste stekje (blz. 11):

Zit
in een holle steen, manshoog
een halve boog

Een zetel in het zweet
van tientallen hierheen gesleept
en opgericht, een troon
omdat ik oud en slecht
ter been en ook nog blind
alleen niet dood.
[...]

Izaäk zit er alleen, op z'n eigen gecreëerde plekje. Geen bankje, geen social talk, maar een monologue intérieur van een afgeleefde en blinde man. Een beetje treurig. Maar er zijn lichtpuntjes, zoals zijn vroege jaren. Wat Izaäk nog scherp voor ogen staat, is zijn jeugd en de gelukkige tijd daarna als jonggetrouwde. Gelukkig ja, want voor die prachtige vrouw Rebecca, die voor hem uitgekozen was, bloeide zijn liefde, zo staat in Genesis 24. Hij wordt verliefd op haar en kan bij haar troost vinden na de dood van zijn moeder Sara (blz. 28).

[p. 75]

 

[...]

 

Jij bent

 

vanaf dit ogenblik moment

 

dat inslaat, slag op slag.

Zo bijbelgetrouw wil Borgdorff zijn. Zijn debuutbundel telt vijfenveertig gedichten die vrijwel alle handelen over de feiten uit Izaäks leven: zijn bejaarde ouders Abraham en Sara, de slavin Hagar, zijn broer Ismaël, het drama in Moria, de vechtende broers Esau en Jacob. Ze passeren allemaal chronologisch de revue. Ook voegt Borgdorff toe: gedachten die Izaäk vanuit zijn positie achteraf heeft, mijmeringen over vreugde die hij gekend heeft als kind, over grote broer Ismaël, over zijn kinderen Jacob en Esau en over God. Het verraste mij als lezer een enkele keer. Bijvoorbeeld het gedicht over het bekende verhaal van het offer dat Abraham moet brengen, wat vele malen indringender is als er vanuit het perspectief van Izaäk wordt verteld.

Zo weet Borgdorff een enkele keer deuren te openen en verhalen weer tot leven te wekken, onder meer door het gebruik van wat spaarzame anachronismen: er duikt een foto, bandopname of psalm op. Vaak goed getroffen en helaas wat te weinig toegepast. De bundel had wellicht ook meer zeggingskracht gehad als het de dichter gelukt was de link met zijn lezer en diens wereld veelvuldiger en vooral duidelijker te leggen. Een goed voorbeeld daarvan vind ik het gedicht van een andere dichter, Pem Sluijter, ‘De binding’, waarin het oude bijbelverhaal van Izaäk door middel van beeldspraak wordt verbonden met de nieuwe tijd van moord en doodslag.

Ze hadden hem de explosieven-
gordel omgegespt. Voelden zich
geroepen brachten hem weg.
Halverwege zei hij ik wil niet dood.
Bleef daarbij. Zij keerden
op de weg die ze gekomen
waren. Ismaël die zichzelf
en Izaäk spaarde.
Zijn ouders zagen hem ontzet terug
van zijn gang naar de top van de berg
Moria, lieten hem niet uit hun ogen.
Wachten tot de God van Abraham
in een offer voorziet.

(Het licht van Attika, Amsterdam 2004)

De steen uit de titel keert op enkele plaatsen terug in de bundel van Borgdorff. Het is Izaäks zitplaats, maar bijvoorbeeld ook het onderwerp van een gedicht dat refereert aan de overtocht van Jozua en de Israëlieten over de Jordaan (blz. 35). Geregeld in een steen doet ook denken aan de wet die neergeschreven werd op de stenen tafelen. Izaäks leven is geregeld, in regels uitgeschreven en op orde gebracht door deze verslaglegging.

[p. 76]

Zoals in het geciteerde gedicht van bladzijde 11 doen in te veel gedichten de zinnen houterig aan. Borgdorff wil vooral een verteller zijn, en schrijft zijn vertelling neer in dichtvorm. Hij lijkt zo in te korten wat hij wil zeggen. Al te vaak laat hij daarbij onderwerpen of persoonsvormen weg. Dit resulteert soms in telegramstijl, terwijl hij tegelijk nog te veel invult voor de lezer. Borgdorff is vaak voorspelbaar, zoals in het laatste gedicht, dat keurig eindigt met ‘amen’ na de dood van Izaäk. Poëzie moet de lezer laten raden en niet het bestaande bijbelverhaal nabootsen, maar iets nieuws scheppen. Of, zoals Oscar Wilde het formuleerde:

Art only begins where Imitation ends.

Marieke Bijl-van Daalen
Len Borgdorff, Geregeld in een steen. Stichting de Plantage, Utrecht 2003, 62 blz., €8,00.