Liter. Jaargang 7

[p. 71]

Kritieken

‘Is vrezen vieren dat ik nog niet ken?’

‘Een gouden kleinood van Lloyd Haft, voor de opperzangmeester.’ Zo had Naar Psalm 56 uit de nieuwe bundel De psalmen in de bewerking van Lloyd Haft moeten beginnen. Misschien omdat het van trots zou getuigen en omdat dàt niet zou passen bij de bescheiden en bedachtzame toon van de gedichten, liet Haft die opening achterwege.

Toch zou enige trots te rechtvaardigen zijn. Van 150 psalmen gedichten maken, die dan zo zingen, schreeuwen en vragen dat het vanzelf weer psalmen worden, is niet niks. Alles wat een gedicht nodig heeft om een psalm te worden, is aanwezig in deze psalmen: de gerichtheid op God, de volstrekte eerlijkheid over de eigen situatie en de vrijmoedigheid waarmee die situatie aan de Allerhoogste kenbaar wordt gemaakt.

Ziende, wat ik heb -
neem dat aan.
Neem van mij aan dat ik u nodig heb.
Ik heb geen wierook,
sta niet met reukwerk voor u.
Wat er van mij brandt
is een hart in uw aangezicht.
Sta ik met lege handen -
leegte geef ik u.

De sprekende persoon in deze psalm durft God zijn tekort aan te bieden. Hij heeft aanvaard dat hij niets anders heeft dan leegte en offert dus maar zijn leegte aan God met de vraag om de vervulling ervan. ‘Neem van mij aan dat ik u nodig heb.’ Iemand die God nodig heeft, maar Hem nog moet ontberen - dat is een bekende figuur in de psalmen. In psalm 22 is er ook zo'n door God verlatene aan het woord. Maar hij legt zich niet bij die situatie neer, maar schreeuwt dag en nacht. ‘Mijn God! Ik roep des daags, maar Gij antwoordt niet; en des nachts en ik heb geen stilte. Doch Gij zijt heilig, wonende onder de lofzangen Israëls.’ Hij trekt zich op aan de gedachte dat God het kwade niet passief kan aanzien, dat Hij erboven staat. Bovendien wordt God voortdurend door het hele volk geprezen. Daar zal dan zeker een reden voor zijn. Vervolgens geeft de ‘ik’ de essentie van die lofzang weer: ‘Op U hebben onze vaders vertrouwd; zij hebben vertrouwd, en Gij hebt hen uitgeholpen.’ Waarschijnlijk is dit een verwijzing naar de wonderen bij de uittocht.

In dit fragment van psalm 22 spelen drie figuren een rol: de zwijgende God, de roepende ‘ik’ en de vaderen met hun verhoorde gebeden. De ik-figuur brengt zich te binnen dat God al-

[p. 72]

tijd antwoord gaf. Tegen die achtergrond steekt zijn eigen situatie nogal schril af: ‘Maar ik ben een worm en geen man.’ Toch is het ook en juist de verhoring van die gebeden die hem moed geeft om naar God te blijven roepen.

In Naar Psalm 22 van Lloyd Haft schreeuwt er ook een ‘ik’ naar God.

Wílt u mij niet zien?
hoort u mij maar wendt zich af?
Kon ik beter stil zijn als u?
zoals ook al mijn vaderen nu
stil zijn, die u riepen?
Had u hun roepen nodig
om voor hen te zijn?
Hun loven als een troon om op te zwijgen.
Toch denk ik aan uw naam:
ik ben geen worm maar mens.
Niet stieren,
niet buffels,
niet brullende leeuwen tegenover mij
maar u!
Dieper dan hun huilen,
scherper dan al hun horens
is uw stilte, die mijn beenderen doorboort.

De toon van Hafts psalm is minder hoopvol dan die van psalm 22: ‘Kon ik beter stil zijn als u?’ vraagt de ‘ik’ zich af. Gods stilte is een doodse stilte. Moet ik zwijgen als het graf? God zwijgt op dezelfde manier als de vaderen: ‘zoals ook mijn vaderen / stil zijn, die u riepen?’ De vaderen hebben misschien wel een antwoord gekregen op hun geroep, maar ze zijn er in elk geval niet van blijven leven. Gods antwoord kon hen niet van de dood redden. Of ze gaven gewoon de moed op om nog langer te roepen naar die zwijgende Godheid. De troost van deze lofzang is verdwenen. Waar in psalm 22 de lofzang van Israël het heiligdom van Jahwe is, staat er in Naar Psalm 22 iets heel anders: ‘Hun loven als een troon om op te zwijgen.’ In Hafts psalm spelen dezelfde drie figuren (God, de ik-figuur en de vaderen) een rol als in psalm 22, maar de steun die de ikfiguur uit de lofzang van het volk en de verhoring van het gebed van de vaderen heeft, is weg. Omdat die lofzang misschien nooit gehoord werd en omdat er geen gebedsverhoring was. De ik-figuur moet het doen zonder een geschiedenis waarin de vaderen door God geholpen werden. Het enige wat overblijft, is Zijn naam. Hij heet in Hafts psalmen ‘de ziende’. De ‘ik’ denkt aan die naam. Erg hoopvol klinkt dat niet. Ook omdat dé vraag in deze psalm eigenlijk is: bestaat de ziende ook buiten taal, desnoods zonder taal, in de werkelijkheid? Of heeft hij mijn roepen nodig om er te zijn? Een naam is ook maar van taal.

[p. 73]

Naar Psalm 22 laat de werkwijze van Lloyd Haft zien. Steeds vormt hij de psalmen om tot eigenzinnige, soms cryptische en meestal intrigerende gedichten. Hij gebruikt gegevens uit de Hebreeuwse psalm - een beeld of een gedachte. In Naar Psalm 22 neemt Haft de situatie bij de opening van de psalm over. Door associaties, de keuze van de beelden en de andere vragen die de ‘ik’ stelt, ontstaat er iets fonkelnieuws. Opvallend is ook hoe vaak Haft de beeldspraak van de Hebreeuwse psalm gebruikt om er iets anders mee te zeggen. Omdat de originele tekst meeklinkt, krijgen die beelden des te meer zeggingskracht.

Ik heb deze bundel maar naast mijn bed gelegd. Omdat Haft de dingen formuleert die ik tegen God wil zeggen. En de vragen die ik Hem wil stellen voor ik durf te gaan slapen:

Legert u zich
bij wie u vrezen, ín hun vrees?
Is vrezen vieren dat ik nog niet ken?
loven dat ik nog niet kan?

Liesbeth Goedbloed
De psalmen in de bewerking van Lloyd Haft. Uitg. Querido, 174 blz., €23,50.

Liesbeth Goedbloed (1981) studeert Taal- en cultuurstudies aan de Universiteit van Utrecht en debuteerde met gedichten in Liter.