Liter. Jaargang 7

[p. 67]

Signaleringen

Na Altijd boe; de mooiste koeiengedichten maakten Rien van den Berg en Liesbeth Goedbloed een tweede bloemlezing: Traag door oneindig laagland; de mooiste gedichten over rivieren en dijken. Beide boekjes zijn gebonden uitgegeven, bevatten kleurenfoto's, tellen 72 pagina's en kosten €14,90. Naast ‘verplichte klassiekers’ uit de twintigste-eeuwse poëzie bevatten de bloemlezingen ook gedichten van christen-dichters als Hilbrand Rozema, Henk Knol, Koos Geerds en Jaap Zijlstra (Uitgeverij Mozaïek). Dat laatste geldt ook voor de bloemlezing Waar ga je heen nu het uur is gekomen? De uiterste seconde tussen leven en dood in honderd gedichten uit de Nederlandse literatuur gekozen door Hans Werkman, die verscheen in de serie ‘pockethuis’ van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker (136 blz., €7,00).

De Vereniging Herman de Man publiceert in haar ‘Nog Niet-reeks’ kleine boekjes over en rond Herman de Man. Interessant voor Liter-lezers zijn onder andere de deeltjes 6 en 7: Boven de polder de hemel. Jo van Dorp-Ypma, schrijfster. Een biografische schets, geschreven door Hans Werkman, en Een vracht geluk en een brok verdriet. J.W. Ooms, schrijver. Een biografische schets, geschreven door Jan Boele. De boekjes tellen resp. 36 en 32 bladzijden en zijn verkrijgbaar voor €5,00 per stuk (plus verzendkosten) bij Jan van Ham, Leeuweringerstraat 51, 3421 ab Oudewater, tel. [phone].

Vermelding verdienen nog drie dichtbundels: uit 2002 alweer dateert Dat zijn zo de dingen waar het hier om gaat van Jan de Bas (Uitg. De Prom, 48 blz., €13,50). Van Len Borgdorff verscheen een bundel gedichten die geheel gewijd is aan bijbelfiguur Izaäk, Geregeld in een steen. (64 blz., €8,00, een uitgave van Stichting De Plantage te Utrecht, tel. [phone] of email: [e-mail]). Ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Jaap Zijlstra verscheen een bundel met 150 kwatrijnen van zijn hand, onder de titel Dwaaltuin (Uitg. Kok, 60 blz., €13,95).

Bij uitgeverij Thoth verscheen een politiek-satirische roman van Pieter Nouwen, De Pias van het Pentagon, over het Amerikaanse streven naar wereldheerschappij. (256 blz., €14,90) Het boek zal nog in Liter besproken worden.

Bij uitgeverij Kok verscheen in de afgelopen jaren een aantal romans, die hieronder apart worden aangekondigd.

[p. 68]

Nieuw proza

De geschiedenis van het ‘christelijk proza’ van na de oorlog is vol van initiatieven die weer verzanden. Uitgeverij Kok is de onbetwiste kampioen van blinken en weer verzinken. Zo'n beetje elk decennium werd er weer een ‘reeks’ literair proza gestart, waarin een of twee mooie titels verschenen, maar zodra daar enige magneetwerking of stimulans voor jonge schrijvers van kon uitgaan, werd de boel weer stopgezet, uiteraard om commerciële redenen. De christelijke uitgevers blijven nu eenmaal middenstanders zonder literair idealisme.

Ik was dan ook sceptisch toen Kok enkele jaren geleden Beppie de Rooy aantrok om voor de zoveelste keer een literair prozafonds op te zetten. Er was toch al de Mozaïek-imprint van Boekencentrum? Moest er op die piepkleine markt nu ook nog eens geconcurreerd worden? Toegegeven, bij Mozaïek was geen literair redacteur actief om literair proza te initiëren, en gaan zitten wachten is geen kunst. En het moet gezegd: Kok heeft zijn ‘literaire proza’ met een respectabel publiciteitsoffensief op de markt gezet. Maar ook De Rooy is, als ik het goed begrepen heb, stukgelopen op de frictie tussen haar streven naar literaire kwaliteit enerzijds en de noodzaak tot geld binnenbrengen anderzijds, en vertrekt nu alweer bij Kok.

Zij heeft in korte tijd een aardig fondsje weten op te bouwen en een paar mensen aan het schrijven weten te zetten. Door haar toedoen verschenen romans van Jaap Zijlstra (De zilverling), Guurtje Leguijt (De luistervogel), Sjaak Verboom (Brandglas), Marianne Witvliet (Gebroken wit) en Els Florijn (Laatste nacht) en twee verhalenbundels (Ik kan je niet vergeten. Verhalen over liefde en Woorden die ik niet versta. Eigentijdse winterverhalen). Op het moment dat ik dit schrijf, is het clk-actieboekje van Marianne Witvliet, Enkele reis Aix, nog niet verschenen.

Wat ik van dit lijstje gelezen heb, stemt mij niet vrolijk. Op z'n hoogst zou ik willen zeggen dat er een paar aardige boeken tussen zitten, waaraan men best een avondje van het leesclubje of de literatuurkring kan besteden. Maar ik moet tot mijn spijt vaststellen, dat geen van de door mij gelezen boeken een blijvende indruk heeft achtergelaten.

In Guurtje Leguijt ben ik een tijdje terug eens begonnen, maar ik knapte af op de onhandige manier van schrijven. Leguijt wil mij voortdurend allerlei informatie verstrekken die de voortgang van het verhaal belemmert. Een juf zegt tegen een klein meisje voor wie ze een boekje uitzoekt niet: ‘Hier, vind je dat wat?’ maar: ‘Hier, vind je dat wat? Echt een boekje voor kinderen die net leren lezen.’ Zoiets zeg je toch niet? Als het meisje dan zelfs een iets moeilijker boekje blijkt te kunnen lezen, vertelt de schrijfster ons dat het meisje ‘probeert een excuus te bedenken voor het feit dat ze al lezen kan zonder dat deze juf daarbij betrokken is.’ Zoiets denkt een kind toch niet? Ze drukt het boekje dan ‘tegen haar zondagse jurk die vanwege de eerste schooldag voor één keer op maandag gedragen mocht worden’. (Idem.) Dit kleine meisje wil haar boekje dan voorlezen aan een vriend, die nooit iets terugzegt als ze wat vraagt. ‘Dat is precies waarom ze hem al haar vragen voorlegt. Bij hem kan ze praten zonder dat hij haar uitlacht.’ Dat realiseert zo'n klein meisje zich toch niet? Ik heb maar niet verder gelezen. Maar ik wil best - de tekst op het achterplat lezend - aannemen dat het verhaal over dit beschadigde meisje heel aangrijpend is.

Ben ik te streng? Wat als literair proza gepresenteerd wordt, mag toch op zijn literaire kwaliteit beoordeeld worden? En dan moet het in de eerste plaats stilistisch in orde zijn. Het

[p. 69]

hoofdkenmerk van literair proza is dat het iets oproept, dat het suggestief is, dat de lezer beelden voor ogen krijgt, dat diens verbeelding aan de gang gebracht wordt door wat er gebeurt, niet door alle informatie die de auteur daartussendoor strooit. Een schrijver moet niet vertellen, maar tonen, laten zien. Als Guurtje Leguijt wil leren schrijven, zal ze eerst moeten leren schrappen.

Die kunst verstaat Marianne Witvliet beter. Ze heeft een beeldende stijl en haar roman Gebroken wit heeft mij geboeid. Sommige gedeelten van haar verhaal raakten mij werkelijk, maar over het geheel genomen drukt de boodschappelijkheid te zwaar op haar boek. Ze wil haar lezers zó graag van alles meegeven, dat dit afbreuk doet aan de zeggingskracht van haar verhaal. Het gaat over een vastgelopen oudere vrouw, die zich in een huis in Frankrijk terugtrekt om tot zichzelf te komen. Natuurlijk komt ze daar dan mensen tegen die haar helpen overeind te krabbelen. Vooral het geloofselement, de liefde die ze ervaart van God, ligt er naar mijn smaak te dik bovenop. In dit opzicht laat ook Witvliet te weinig aan de lezer over.

Brandglas van Sjaak Verboom heb ik met toenemende tegenzin voor ruim de helft gelezen. De ingrediënten van het boek waren veelbelovend: een Hollandse burgerman die in aanraking komt met een vluchteling uit Kosovo, die de liefde wint van de jonge weduwe Maria, maar de uitwerking is teleurstellend. Voortdurend struikel ik in dit boek over de stijl, voortdurend stel ik mij vragen als: klopt dit? is dit waarschijnlijk? Bij Marjanne Witvliet kwam ik ook al van zulke details tegen, maar Sjaak Verboom grossiert erin. Saai, krakkemikkig proza.

Laatste nacht van Els Florijn beviel me beter. De schrijfster heeft mij tenminste nieuwsgierig gemaakt naar de afloop van het verhaal, wat zeker een verdienste is. Verrassend (in positieve zin) vind ik vooral, dat haar hoofdpersoon zich niet bekeert. Je voelt het aankomen, want hij is in aanraking gekomen met een lieve, gelovige vrouw. Maar op het eind van het boek vlucht hij van haar weg.

Toch vind ik Laatste nacht geen echt goed boek. Het wil te nadrukkelijk ‘literair’ overkomen, met meteen al in het begin een nadrukkelijk ‘interessante’ structuur, te geconstrueerde dromen, en wederom veel details en onwaarschijnlijkheden waarover ik ga piekeren. Maar Els Florijn getuigt in dit boek van iets tegendraads en origineels, en zou wellicht kunnen uitgroeien tot een goede schrijfster.

Redacteur Beppie de Rooy mag het nu bij uitgeverij Boekencentrum proberen. Daar was kort tevoren al Peter van Dijk aangenomen als redacteur voor fictie en poëzie. Maar Teunis Bunt was toch al poëzieredacteur? Het klinkt veelbelovend. Wat nog ontbreekt, is het fonds zelf. De Boekencentrum-imprint Mozaïek werd tot nu toe bevuild met allerhande lectuurachtige vertalingen van buitenlandse fictie. Tegen het uitbrengen van lucratieve poëziebloemlezingen om daarmee een mooie literaire reeks onverkoopbare poëziebundels te financieren, lijkt me geen enkel bezwaar, maar hou het fonds wel literair, en laat boeken van A.F. Troost en Joke Verweerd rustig onder de Boekencentrum-vlag verschijnen. Is een literair fonds (met dichtbundels en romans, maar ook essays, literaire biografieën e.d.) in het christelijke letterlandje dan wel haalbaar? Zolang de managers het overlaten aan literair onderlegde redacteuren, en bereid zijn daar eens voor langere tijd wat geld in te steken, acht ik dat op termijn niet uitgesloten. Maar geef dat dan eens ten minste tien jaar lang een kans, en leg de literaire lat wat hoger alstublieft. [DZ]

[p. 70]

Heruitgegeven: Maria Rosseels

In de afgelopen jaren zijn de belangrijkste romans van Maria Rosseels heruitgegeven. Wacht niet op de morgen uit 1969 werd in 1996 (dat is dus al weer even geleden) heruitgebracht door uitgeverij Davidsfonds/Clauwaert in Leuven. Deze uitgave is niet voorzien van in- of uitleiding en zelfs het jaar van de oorspronkelijke uitgave is niet vermeld. Anders is dat bij Dood van een non uit 1961, opnieuw uitgegeven door uitgeverij Houtekiet in 2002 in de fraai verzorgde reeks ‘Vlaamse bibliotheek’. Koen Rymenants tekende voor een helder essay over Rosseels, dat als nawoord in het boek is opgenomen. Vorig jaar ten slotte verscheen bij uitgeverij Kok (in de reeks met het label ‘Kok roman’) Ik was een christen uit 1957. Ook deze heruitgave kent een minimum aan verantwoording; zelfs aan de wijziging van het oorspronkelijke kristen in christen in de titel is stilzwijgend voorbijgegaan.

Toen ik vorig jaar naar aanleiding van deze heruitgaven de auteur om een interview verzocht, stuurde zij een vriendelijk briefje terug, waarin ze schreef dat haar hoge leeftijd (Rosseels is van 1916) een verhindering was, wat haar oprecht speet. Misschien moet Liter maar eens op een andere manier aandacht aan haar werk schenken. Daarbij zou moeten worden bekeken hoe het beschouwende element van haar werk zich met het verhalende verdraagt - Rosseels' romans zijn wel als geromanceerde essays beschouwd. Verder zou kunnen worden uitgediept dat bij de kernideeën van Rosseels vanuit orthodox-christelijk perspectief weliswaar vraagtekens te plaatsen zijn, maar hoezeer de problematiek die zij aansnijdt nog voor elke christelijke lezer relevant is. En als derde zou haar schrijverschap kunnen worden vergeleken met dat van auteurs als Gijsen en Walschap, die, met dezelfde rooms-katholieke achtergrond als Rosseels, het geloof vaarwel zegden. Het werk van Rosseels is, denk ik, levend genoeg om deze aandacht te rechtvaardigen.

...en Clara Asscher-Pinkhof

Eveneens bij Kok, en onder hetzelfde label als Ik was een christen, verschenen onlangs drie boeken van Clara Asscher-Pinkhof: De koopbrief, Sterrekinderen en De danseres zonder benen. De eerste twee boeken zijn voorzien van een woord vooraf door Fieke Langer-Asscher. Vormgever Geert de Koning heeft de romans van fraaie omslagen voorzien. De foto voorop Sterrekinderen (waar komt hij vandaan? waar is hij genomen?) toont een groep opeengepakte joodse kinderen. De prijssticker op de foto dissoneert nogal met dat beeld. Maar uiteraard wil Kok graag laten weten dat deze boeken voor twaalfenhalve euro te koop zijn. De lezer die door de recente documentaires op radio en tv nieuwsgierig is geworden naar het werk van Asscher-Pinkhof, vindt haar werk nu gemakkelijk verkrijgbaar. Wil hij daarna meer achtergrondinformatie over deze romans, dan zal hij elders moeten zoeken. [GvdW]