Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 63]

Robert Lemm
De wereld als een ziekte

Ik kijk in mijn heiligenkalenders en constateer dat er vandaag zo'n dertien heiligen te vieren zijn; twee Romeinse martelaressen uit het begin van de jaartelling, een reeks bisschoppen uit het Maastricht van de zesde en zevende eeuw, een Ierse prinses en een Ierse monnik uit de zevende eeuw en een Spaanse landbouwer met zijn vrouw uit de twaalfde eeuw.

Ik open mijn Romeinse Brevier (van vóór Vaticaan Twee) op deze zesde dag van de vierde week na Pasen (sinds Vaticaan Twee de vijfde week van Pasen) en lees in de brief van de apostel Jakobus: Quicumque ergo voluerit amicus esse saeculi huius, inimicus Dei constitutur. Wie deze wereld bemint, is een vijand van God. Ik bedenk hoe lang het geleden is dat men mundus (wereld) - wat ooit met caro (vlees) en diabolus (duivel) een beruchte triade vormde - gevaarlijk vond. Gevaarlijk voor het zieleheil. Maar welke beroemde schrijver van ons tijdsgewricht gelooft nog in God? En welke gelooft niet in de wereld? Wat is daar trouwens mis mee? Alleen de gedesillusioneerde, de oude, de cynicus spreekt er schamperend over. Maar welke midden in het leven staande, gewaardeerde auteur weet nog van memento mori, of contemptus mundi? Ben ik soms eeuwen te laat geboren, om met Hesiodus en Unamuno en Marsman te spreken?

‘Uitgerekend aan het einde van het millennium lijkt de tijd sneller te verstrijken, alsof er geheime samenhangen aan het werk zijn. Zoiets als de indruk die zandkorrels wekken die helemaal op het eind, net voor de zandloper wordt omgedraaid, met de hoogste snelheid door de opening stromen...’, zegt Peter Seewald tegen kardinaal Joseph Ratzinger in Zout der aarde, 1996. De kardinaal beaamt dat ook hij de aanzuiging van het, magische, jaar 2000 voelt.

Als beelden flitsen de gebeurtenissen voorbij naarmate de laatste rest film zich van het middelpunt van de spoel verwijdert. De val van de Berlijnse Muur, het leek gisteren, maar het is al weer tien jaar geleden; en inmiddels is er heel nieuwe type mens ten tonele verschenen, een type dat niemand van mijn generatie had voorzien. Meer dan ooit maakt thans de statistiek uit wat mooi, waar en goed is. De beurs is de kathedraal, de banken zijn de kerken, de economie is de godsdienst. En op zondag gaat de mens naar het museum, om cultuur op te doen, of men gaat de natuur in, als stond de mens daarbuiten. Maar wat maakt 2000 anders dan pakweg 1000 of straks 3000? Wat maakt 15 mei 1998 anders?

[p. 64]

[p. 65]

Tijd is tijd. Alleen de eeuwigheid is echt anders. De Jongste Dag, het Laatste Oordeel, het Einde van de Wereld, het is op ieder moment - schrijft Borges in zijn gedicht ‘Doomsday’, dat ik juist nu uitkies voor een nieuwe bloemlezing. Voor ieder die sterft, eindigt de wereld en begint het proces dat uitloopt op de hemel of de hel. Er zal geen collectieve kosmische collaps zijn, zoals er evenmin een big bang is geweest. Sinds de neerdaling van de Heilige Geest leeft ons geslacht in de continue eindtijd. En die is een vluchtig drama bekeken vanuit de bovennatuur, als met een ouverture en een finale, maar in feite is de planeet een onophoudelijk ronddraaiende kweekbodem voor toekomstige engelen en duivelen. Het sterfelijke mensdom is niet voor verbetering vatbaar. Alleen babelbouwers of utopisten geloven in vooruitgang. De christen is somber over het tijdelijke, maar opgeruimd over de uiteindelijke afloop - zei Chesterton. Met de heiden is het omgekeerd. Hij wil zijn deel nu, en daarom dicht hij de tijd een evolutief schema toe, geschraagd door humanitarisme, wetenschap en technologie. Dat heet optimistisch.

Wellicht bent u zo'n optmist, o lezer die deze brief in 2098 onder ogen krijgt. In dat geval zult u teleurgesteld zijn in dit schrijven niet de trivia te vinden van de duizenden die uit het raam zien om te noteren wat er voorbij komt of hoe het weer is, of die ons vertellen wat ze gedroomd hebben of gaan eten of wie ze zullen spreken op deze willekeurige dag. Wat raakt het u dat hier op 15 mei 1998 de zon scheen? Dat u de wereld als een ziekte voelt waarvan u hoopt te genezen, is wat ik u toewens.

Robert Lemm (1945) woont in Amsterdam en is hispanist en historicus. Als vertaler ontving hij in 1979 de Martinus Nijhoffprijs. Meest recente publicaties: Een literatuur van verwondering (essays over Zuid-Amerikaanse literatuur, 1995), Eldorado (1996), Ontijdige bespiegelingen. Over moderniteit en traditie in de literatuur (1996).