Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 25

[p. 51]

Column
Lubbe en het levertraanmeisje
Harm de Jonge

Mijn jeugdvriend Lubbe Luiten was toegerust met een overhangende onderlip, zodat wegsijpelend vocht het kingebied altijd wat drassig hield. Maar daar stond tegenover dat hij prachtige postzegels en boeken had. We zaten er elke zaterdagmiddag mee in de boomhut bij de scheepswerf. We wisten toen al dat in boeken meer avontuur te vinden was, dan in de wereld die meester Toptak ons dagelijks bood. We waren al op weg om te ontdekken dat je iets op twee niveaus kon beleven: in het echt of in fantasie en dat de tweede mogelijkheid zeker niet onderdeed voor de eerste. We lazen de beduimelde boeken van Lubbe immers niet, we beleefden ze. Het wonder van de identificatie! We bestreden als kapitein Rob de duivelse professor Lupardi en het hart klopte in onze keel toen we de voetstappen van Vrijdag in het zand ontdekten.

Nog altijd heb ik de postzegels van Lubbe, sommige met authentieke kreuk door slordig transport in Lubbes broekzak. Maar er is een belangrijker erfenis van Lubbe: in de boomhut ligt de basis van mijn leesbelangstelling.

[p. 52]

Professor Blok, die alles van Couperus wist, deed het later dunnetjes over, maar eigenlijk was het Lubbes literatuur die me de wetten van een verhaal leerde. En vooral: het was Lubbe die me de kracht van de fantasie liet zien, die me liet ontdekken hoe je je met geringe inspanning kon verplaatsen naar onbekende werelden. Dat kon dus met de opstap van een boek, maar nog opmerkelijker was Lubbes vermogen om zonder boek paradijselijke werelden binnen te gaan. En met die techniek legde hij waarschijnlijk ook de basis voor mijn gewoonte verhalen te schrijven.

Lubbes verplaatsingstechniek was in oorsprong wat eenzijdig gericht op het meisje Broos, maar desondanks verbijsterend. Hij kon altijd al met vervoering over Anje Broos spreken, maar in de boomhut zag ik hem met haar in contact treden zonder dat ze er was. Dan kwam er een blik van diepe vrede op de doorgaans zorgelijke kop van Lubbe en vergat hij mijn aanwezigheid. Hij sprak niet meer over Broos, maar mét haar, mompelend en met overvloedig mondvocht. Bij Lubbe Luiten heb ik zo voor het eerst gezien dat de fantasie je soms gelukkiger maakt dan de werkelijkheid. Het aanzien van Lubbe bood in het dagelijks leven immers niet zo veel perspectief. En Broos was goed bekeken toch ook maar een morsig meisje, dat ook nog eens een penetrante geur verspreidde. We noemden haar het levertraanmeisje. Het was geen beletsel voor Lubbe om Anje Broos in zijn fantasiewereld uitzonderlijke schoonheid toe te kennen. En voor het gemak dacht Lubbe zichzelf ook maar wat onweerstaanbare klasse toe.

Hoe werkte die droomtechniek van Lubbe nu eigenlijk? Hij doorbrak de barrière tussen droom en werkelijkheid, maar het was meer dan wat dagdromen. Voor Lubbe moet de fantasie net zo authentiek zijn geweest als de werkelijkheid. Lubbe had blijkbaar de mogelijkheden van een visualisatietechniek ontdekt. En hij bereikte daarbij de hoogste vorm als lichaam en geest het verschil tussen droom en werkelijkheid niet meer ervaren. Een zintuiglijke ervaring levert lichaamsreacties op, een fantasie-ervaring kan dezelfde uitkomst hebben. Dat zien we bijvoorbeeld als iemand bij het lezen van een thriller huivert of gaat huilen bij een aangrijpende passage in een boek. Dezelfde prikkels, dezelfde reacties. Maar met veel minder inspanning en ontbering, veiliger zelfs want een virtueel gevecht met een krokodil overleef je altijd. Perspectiefrijker ook, want je kunt jouw werkelijkheid naar eigen inzicht modelleren.

Fantasie houdt in dat je andere werelden kunt bedenken. Lubbe had dat vermogen zo sterk ontwikkeld dat hij volstrekt opging in een andere

[p. 53]

wereld. Zover zal niet iedereen het kunnen of willen brengen. De mens is vaak niet meer in staat de kracht van de fantasie te benutten. Het is wel een vermogen dat mensen van nature gegeven was. Jonge kinderen spelen moeiteloos de ander in een andere wereld. Zo rond hun tiende jaar begint dat vermogen af te nemen. Ontwikkelingspsychologen zeggen dan dat de sprookjesleeftijd wordt ingeruild voor de realistische fase. Het zou een natuurlijke ontwikkeling kunnen zijn: als volwassene moet je het leven aankunnen en dan is realisme een eerste vereiste. Maar die ontwikkeling wordt ook door het milieu afgedwongen. In de sprint naar de volwassenheid leert het kind dat het met fantasie niet verder komt. Als je klein bent kun je geloven dat er een krokodil onder je bed ligt. Als je groter bent word je voor dat geloof afgestraft en als volwassene word je zelfs niet toerekeningsvatbaar verklaard. Men zegt altijd dat een kinderboekenschrijver het vermogen behouden heeft om de wereld als een kind te zien, wat denk ik waar is en ook de waardering van de kinderboekenschrijver verklaart. Veel mensen dichten hem immers het ‘onverstand’ van een fantasierijk kind toe. Een onuitroeibare opvatting: zie maar Maarten 't Harts nieuwe boek Dienstreizen van een thuisblijver, waarin hij het over ‘kinderboekenschrijvers en echte schrijvers’ heeft (p. 119).

Hoe het ook zit, ik ben Lubbe dankbaar dat hij me de weg naar andere werelden en andere tijden wees. Ik schrijf met de Lubbetechniek en misschien vind ik hier en daar een lezer die met mijn tekst in een boomhut klimt. Soms levert het zelfs een drieklapper op als een verhaalfiguur de techniek ook hanteert. In De geur van roestig ijzer komt bijvoorbeeld een jongen voor die zijn verdwenen vader terughaalt met de geur van aftershave en dan met hem praat alsof hij echt aanwezig is. In hetzelfde boek ontmoeten we de oude Bruno Levie, die ruim zestig jaar geleden zijn verloofde in Auschwitz verloor, maar al een halve eeuw lang een gelukkig leven leidt met haar gedroomde aanwezigheid.

Lubbe Luiten! Ik ben hem uit het oog verloren, zoals zoveel uit je jeugd verdwijnt. Wat zou er van hem geworden zijn? Is hij helemaal vervreemd van de werkelijkheid en in de cel van een klooster of psychiatrische inrichting verzeild geraakt? Zit hij ergens in het land nog regelmatig in lotushouding en ziet hij visioenen van depressievrije paradijzen? Of is hij wellicht schrijver geworden en herken ik hem niet omdat hij in andere talen of onder pseudoniem schrijft?

[p. 54]

En de boomhut? Op de plek waar het bosje met onze hut was, hebben ze het voetbalstadion van FC Groningen gebouwd. Waar wij in alle stilte lazen, stijgen nu op zondagmiddag infernale geluiden op. Het is een wereld waar ze Lubbes techniek waarschijnlijk niet kennen. Gelukkig ook maar, want met de Lubbetechniek zou er elk kwartier een dozijn doelpunten te vieren zijn. Of er zou nooit meer een doelpunt gemaakt worden, want als je je identificeert met de keeper laat je geen ballen meer door.