Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 24

[p. 9]

Dag Henri, dag maten van Henri, Fiere Sicambers altegader
Marita de Sterck

Ter gelegenheid van de zestigste verjaardag op 15 november 2006 hield collegaschrijver Marita de Sterck onderstaande toespraak voor Henri van Daele: ‘een kastaar van een schrijver met boeken als een pandoering’.

Meer dan 10.000 kilometer hiervandaan kreeg ik een mail met het kopje: HENRI. Ik moest rap lezen. Als de toppen van de palmbomen bij het raam begonnen te zwaaien, vielen daar de telefoon én de mail plat. Mijn ogen vlogen over de letters: Of ik iets over Henri als mens en als schrijver wou vertellen op het feest voor Henri's zestigste verjaardag? De palmtoppen zwaaiden, mijn ja was al lang vertrokken naar Zele.

Eigenlijk was Henri daar al, in Zuid-Afrika, nog voor die mail toe kwam. Telkens als ik schrijfles geef aan jonge mensen in de regenboognatie, kan ik maar delen, kan ik maar doorgeven wat ik zelf ooit uit genereuze handen gekregen heb. Ik vertel ze daar hoe schrijvers van schrijvers kunnen leren, door ze te lezen en ze te beluisteren. Ik lees een stukje Van Daele voor. En rooigrond is geen poldergrond, maar ze monkelen daar ook bij de strapatsen van nonkel Richard in Het huis aan de Bargiekaai (Lannoo, 2005).

En ik geef mijn schrijfklas het beste advies door dat ik zelf ooit als snotneus heb gekregen: ‘Ge moet schuppen op de plek waar ge staat!’

Dat zeg ik dan 10.000 kilometer van huis. Het is niet alleen de beste professionele raad die ik ooit heb gekregen, ‘schuppen op de plek waar ge staat’ komt vooral uit het putteke van Henri's ziel, het tekent Henri en zijn werk ten voeten uit. Goed dat het om een metafoor gaat, of de Zeelse ondergrond zou intussen onberijdbaar zijn geworden. Het klinkt eenvoudiger dan het is en het vraagt ook moed want een mens weet nooit wat hij allemaal naar boven schupt als hij begonnen is. Maar aan lef heeft het Henri nooit ontbroken.

Terwijl ik ginds ook oude volksverhalen op band opnam en genoot van die taalregisters, die authentieke stemmen, die klanken en ritmes, moest ik zo dikwijls denken aan de keren dat ik het ongelooflijke voorrecht heb gesmaakt om Henri live te horen vertellen.

Nooit heeft hij zijn bewondering voor de mondelinge vertellers uit zijn omgeving, voor de rijke verhalenschat die ze doorgaven, voor hun verteltechnieken, onder stoelen of banken gestoken. Als ik ze ginds vertel dat hij mij ooit heeft

[p. 10]

gezegd hoeveel een schrijver van zijn vertellende voorouders kan leren en hoe elke schrijver maar een schakel is in een lange ketting, dan kan ik ze daar zien denken. Ik weet zeker dat ze er op zijnen tijd hun profijt mee doen zoals ik dat ook heb gedaan.

En dan zwaai ik ginder ook nog eens met een Atoma-schrift. Als ervaringsdeskundige placht Henri uit te leggen hoe goed dat werkt, hoe stevig dat papier is, hoe penvast, hoe goed bestand tegen uitlopers, hoe die bladzijden kunnen reizen als dat nodig is, hoe het doorlopende verhaal rechts z'n weg zou kunnen vinden en de losse invallen links. Net als zijn eigen boeken boeien die Atoma-schriften al decennialang generaties kinderen én volwassenen. Ook het Atoma-schrift, in 1948 gelanceerd door het Belgisch familiebedrijfje Papeteries Mottart, staat voor Belgische know-how, voor endigenous knowlegde, het is precies het soort ambachtelijk alaam dat Henri kan waarderen en dat aansluit bij zijn stielkennis.

Henri, dit zijn maar drie voorbeelden van uitermate

Henri van Daele, 1970.

waardevolle dingen die ik van u heb geleerd in de jaren dat we elkaar kenden.

Twaalf was ik toen ik u voor het eerst op blad ontmoette, in 1967. Zoals menige 12-jarige was ik toen verzot op ‘Vlaamse Filmpjes’, een niet te onderschatten fenomeen, zo hebt gij die reeks altijd genoemd: ‘kweekvijver voor schrijvers én lezers’.

Toen ik Het mysterie van de begijnhofschat las, had gij al een dozijn Filmpjes gepubliceerd, het eerste was door u ingestuurd toen ge 15 waart, dat wisten de paters van Averbode niet, dat ze een minderjarige uitgaven. Als ge dat vertelt, hebt ge daar nog altijd plezier in.

In 1980, ik was snotneusrecensent bij Jeugdboekengids, zag ik u voor het eerst in levende lijve. Op een literair salon hoorde ik u spreken over uw sprookjesverhalen, maar vooral over uw Pitjemoer (Bruna, 1980), door uzelf toen omschreven als ‘een keerpunt in mijn werk’. Pitjemoer heeft me bij de lurven gegrepen, door het respect waarmee zijn taalregisters op blad werden gevat, door de krachtige authenticiteit van de vertelstem.

Ik had nog nooit zoiets gelezen. Dat raakte voor mij aan Walschaps Houtekiet, aan Elsschots Tsjip, maar dat was toch bovenal een heel eigen stem. De warmte waarmee gij de zondagse wandelingen van de Turk door een klein Vlaams dorp in beeld bracht blijft een kwart eeuw later voor mij nog altijd een staaltje van een

[p. 11]

eigenzinnige combinatie van gedreven vertelkunst, diepmenselijke empathie én maatschappelijke relevantie.

Illustratie Pieterjan Grasmayer in: Pitjemoer. Bruna, 1980.

1983 was een bijzonder jaar voor u.

Uw vader, Wilfried van Daele, is weggegaan in de eerste meinacht.

Pitjemoer kreeg de staatsprijs. Het zesde zegel kreeg de Emiel Vlieberghprijs.

Naast andere titels verscheen ook Boerenjongens (Lannoo, 1983), uw filosofische ode aan de oerkracht van een boom. Tot in Bologna werd dat boek bejubeld en bekroond, zowel de woordaquarellen van u als de verfaquarellen van Gregie de Maeyer zaliger, die elkaar vonden in een boek dat als een van de fraaiste voorbeelden van Vlaamse boekdesign blijft gelden.

Nog vele indrukwekkende boeken volgden, teveel om nu op te noemen. Ik zal even hinkstapspringen tussen enkele van mijn absolute favorieten:

Wij zouden samen naar Keulen gaan (Manteau, 1985), over uw vader zaliger.

Ik was een meisje met grote ogen en een strik (Lannoo, 1990), over uw moeder zaliger.

Uw vaderboek werd na het failliet van het oude Manteau verramsjt. ‘Mijn verramsjte vader. Te kijk en voor twee keer niets te koop bij De Slegte en nu een soort cultbook,’ staat er op de site van het Tgazetjen, in uw rubriek ‘Schot voor de boeg’. In die rubriek staat verder nog een onvoorstelbaar schone kerstfoto uit 1959 die puur op zichzelf al de allures van een historische roman heeft, met daaronder een middels internet gerecupereerd stukje uit uw verramsjte vader.

Wat zou het wonderlijk zijn als uw verramsjte vader en uw intussen nergens meer te verkrijgen moeder ooit een in één prachtige band samen zouden verschijnen.

In de jaren '90 kantelde er iets in onze relatie. We waren niet meer alleen collega's, we werden maten. En zoals bij nogal wat kantelingen zat de Fiera van Bologna daar voor iets tussen. Samen naar de receptie van de Hollanders. Die memorabele avond in dat donkere kelderrestaurant waar de aanwezigen werden uitgenodigd om een lied uit eigen land te berde te brengen. Ge stapte uit de donkerte in de schijnwerpers, legde in vloeiend zeels-italiaans uit wat een klok was, een belfort, een gilde... en begon te zingen. ‘Ik ben Roeland, ik kleppe brand, luide triomf in Vlaanderland!’

[p. 12]

In Bologna werd mij vergeven dat ik ooit Appels met een kleine letter had geschreven.

Er rijpten daar meerdere schrijversplannen. Ed Franck en gij vonden elkaar, twee wandelende encyclopedieën vol klassiekers, drijvend op wolken toebak. Volgens de orale overlevering zouden nachtenlange gesprekken in een Bolognese albergo niet geheel vreemd zijn aan de conceptie van de prestigieuze reeks klassiekers. En zou Norre aan het voeteneinde van een inmiddels beroemd staatsprijsledikant nog wat uitgeversolie op het heilige vuur gegoten hebben. Ach, de orale overlevering vertelt zoveel... maar vast staat, als een rots boven water, dat uw bijdrage aan die reeks niet gaat om gewone hertellingen. Het gaat hier weer om die schakel in de ketting, om een tweede geboorte voor voorouderlijke verhalen nadat ze door de ziel en darmen van Van Daele zijn gepasseerd.

Uw eigen Moonfleet, uwen Tijl Uilenspiegel, your Tom Sawyer, jouw grote tovenaar van Oz, Tartarin van Tarascon à la Henri, uw felle met de rode baard,...

Voor mij blijft dit een reeks die niet alleen in elke huiskamer, maar ook in elk klaslokaal thuishoort.

In de jaren '90 verschijnen nog vele titels waaronder: En Appels aan de overkant (Lannoo, 1991) de Saartje en Sander-serie, de Kleine Beer-serie, Gegroeide schoenen (Lannoo, 1993) waarin Pitjefaan, Mitjemie en Pitjemoer samen spelen.

In de jaren '90 gebeurde het meermaals dat we ons met een half dozijn dierbare collega's op een Ardense top verschansten en daar met gloed discussieerden over leven en schrijven en liefde en dood. Ik zie u nog zitten aan een grote houten tafel met prachtig uitzicht. Wij trekken ons botten aan en gij zegt iets als: ‘Blijft maar lang weg en laat mij maar hier, er is een heksje in de maak en ze heeft mij nodig’.

En dat we dan 's avonds mochten luisteren naar een paragraaf Paddenwratje avant la lettre.

Nu steek ik ne regel wit zoals ik van u geleerd heb.

Se souvenir c'est imaginer son passé,’ schreef Marcel Proust en dat werd het motto van Een tuin om in te spelen: jeugdherinneringen 1954-1968 (Lannoo, 1995).

Een brede handpalm vol boek, mét gouden leeslint, mooie cover van Robert Nix en een intrigerend ‘Ten geleide’ over feit en fictie, schrijven en gekleurde verhevigde werkelijkheid.

Ge laat daar even een stukske achterste van uw tong zien. ‘Schrijven is de waarheid liegen.’

[p. 13]

Zes boeken over een ongemeen rijke jeugd gebundeld, opgedragen aan uw ouders en aan ‘alle inwoners van Zele, zij die zijn en nog moeten komen’. Ze brengen de jaren 1954 tot 1968 in kaart en we kunnen ze misschien wel bekijken als één grote Bildungsroman in afleveringen. Maar deze ferme kastaar overstijgt het individuele levensverhaal, hij opent op unieke wijze een brok recente geschiedenis van de kleine man en tegelijk ook zijn ongemeen rijkgeschakeerde taal: affront en ambetant, ambras en bareel, boerentenen en bolwassing, kabardoeske en kokeneteke, mazoet en mouterpotje, pandoering en wegel,... Of hoe woorden een groot cadeau kunnen zijn.

Smout en stoemp brengen me bij een ander onvergetelijk boek: Aan tafel bij Guy (Roelarta Books/Pereboom, 2000), waarin ge uw krachten mocht bundelen met die van meesterkok Guy Van Cauteren van 't Laurierblad. Cuisine du terroir in recepten en teksten, hier schrijft Van Daele zoals Van Cauteren kookt, een eerlijke keuken, een filosofische ode aan radijsjes en fricassee.

Ik heb veel overgeslagen, even terug naar 1996, het jaar van onder andere De bende van Jan Praet, Grandigen Bol (Altiora, 1996). Half november 1996 is er een groot feest in Den Anker, de grote Van Daele wordt 50, de kleine Van Daele verschijnt.

Ik hinkstapspring nu nog wat rapper over mijn recente favorieten: Ti (Lannoo, 1996), Balthasar (Lannoo, 1997), Dikke Idde (Lannoo, 1999), Heksje Paddenwratje (Davidsfonds/Infodok, 2002), Woestepet (Lannoo, 2002), Djuk (Lannoo, 2002), De omgekeerde Dendermonde (Lannoo, 2004), Het huis aan de Bargiekaai (Lannoo, 2005), Een geschiedenis van Vlaanderen (Lannoo, 2005), Er was eens een prinses (Davidsfonds/Infodok, 2005).

Ge pendelt tussen uw favoriete illustratoren Thé Tjong-Khing en Klaas Verplancke, ge hebt altijd een neus voor kwaliteit gehad.

En dat blijft maar stromen. Op de website van het paleis zelve prijkt dat prinses Mathilde op 22 november op een voorleesnamiddag in de Antwerpse Zoo, in het kader van de voorleesweek, uw boek Sprookjes voor een prinsesje (Manteau, 2006) in ontvangst zal nemen. Uw keuze van sprookjes uit de landen van onze Koninginnen, opgedragen aan Prinses Elisabeth, met een voorwoord van Prinses Mathilde.

Er komt een themanummer over u van Literatuur zonder leeftijd, als er een auteur is voor wie de titel van dat tijdschrift opgaat, dan zijt gij het wel.

Jaak Dreesen had gelijk toen hij in De Bond schreef: ‘Henri heeft iets te vertellen. Of: vorm en inhoud in perfecte harmonie. Laten we daarom zuinig zijn op Van Daele; er zijn er niet veel van zijn soort’. En Bregje Boonstra ook in het NRC Handelsblad: ‘Van Daele schrijft met een aangename combinatie van terloopsheid, zorgvuldigheid en humor’.

[p. 14]

Ik zou daar woorden als authentiek aan toe kunnen voegen en immer bougerend, volks in de fraaiste betekenis van het woord, genereus, noest, monkelend, plastisch, ritmisch...

En kunnen besluiten met: een kastaar van een schrijver met boeken als een pandoering.

Henri, ik wens u nog onvoorstelbaar

Affiche viering verjaardag en 50 jaar schrijverschap, 2006.

zonnige tuinen om in te spelen, op Vlaamse poldergrond en op Zwitserse Alpentoppen. Ik wens u en Zele nog duizenden schoten voorde boeg.

Ingrid Rösli, I wish Bajazzo Verlag a wonderful future, I wish the two of you a lot of frequent fluent flights between Brussels Airport en Zürich-Kloten, I wish you phone and mail connections, fast as swallows and warm as teddybears, and above all I wish you a lot of hours under the wisteria or blue rain that only in Henri's garden is bluer than l'heure bleue... Il faut croire en l'été.

Henri, u wens ik nog jarenlang schrijfplezier, dat urenlang leesplezier wordt voor ons allemaal en voor uw niet aanwezige lezers in binnen- en buitenland.

En om te tonen dat ik dat meen, echtig en techtig, voorzie ik u, met dank aan de firma Atoma, van een lading Atoma-schriften, goed voor een paar honderd boeken. En met dank aan dezelfde firma mag ik alle aanwezigen hier straks ook nog eens verblijden met een prachtig notaboekje dat schreeuwt om beschreven te worden, een tastbare handtas- en broekzakherinnering aan een wondermooie avond in Zele en aan de man die zijn volk Atoma leerde lezen.

Een berenknuffel van,

uw maatkameraad, Marita de Sterck