Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 14

[p. 404]

Volwaardige jeugdliteraire roman hoort in leesdossier thuis
Bespreking van De dagen van de bluegrassliefde
Margriet Veeneman

Hoewel individuele voorkeur en leessmaak van leerlingen uitgangspunt zijn voor het literatuuronderwijs in de tweede fase, krijgt de jeugdliteratuur daar nog altijd niet de plaats die haar toekomt. Dat dat onterecht is, betoogt Margriet Veeneman aan de hand van De dagen van de bluegrassliefde van Edward van de Vendel.

Na zijn eindexamen vertrekt Tycho Zeling als junior-leider naar een kinderkamp in Amerika. Op Schiphol ontmoet hij een Noorse jongen, Oliver, die naar hetzelfde kamp blijkt te gaan. Het klikt meteen. Ze worden smoorverliefd en willen alleen nog maar samen zijn. Als de kampleiding daar moeite mee heeft, laten ze zich gedwee wegsturen. Ze besluiten naar Noorwegen te reizen, omdat Olivers moeder toch niet thuis is. Eenmaal in Noorwegen begint er van alles te veranderen in hun relatie. Oliver die zijn zinnen heeft gezet op een internationale voetbalcarrière, houdt Tycho verborgen voor zijn voetbalvrienden. Als Tycho daar geen genoegen mee neemt, moet Oliver kiezen en spuugt hij zijn vriend op het voetbalveld in het gezicht. Na zo'n openlijke afwijzing rest Tycho weinig anders dan ontgoocheld, maar een ervaring rijker, terug te gaan naar zijn ouders in Nederland.

Psychologische roman

De samenvatting van een verhaal doet natuurlijk nooit recht aan een roman, maar op grond van bovenstaande zou iemand makkelijk kunnen concluderen dat De dagen van de bluegrassliefde van Edward van de Vendel niet meer is dan een ordinair verhaaltje over een mislukte vakantieliefde. Twee mensen ontmoeten elkaar, worden verliefd en raken elkaar weer kwijt. Vul voor Oliver Olivia in en je hebt een perfecte aflevering van de bouquetreeks. Niets is minder waar.

Dat liefdesverhaal zit er zeker in. Maar er is meer dan dat. Het boek laat vooral zien hoe de hoofdpersoon Tycho zich ontwikkelt van ‘de gezichtsloze leerling uit 6A, de zoon waar zijn ouders ieder de helft van hun karakter in herkenden, de cd-tjes kopende jongen met het schuwe lachje boven een open portemonnee’ tot een zelfbewuste jongen die reflecteert over z'n eigen gedrag:

[p. 405]

‘Hij wist niet meer of hij iets goed had gedaan. Wat hij kapotgemaakt had. Of hij door Olivers wereld had mogen rennen. De grote wereld, de kleine wereld. En hoe het kon dat, als je leven een optelsom was van beslissingen, je bij de grootste van die beslissingen het gevoel had niet te weten wat je deed. Dat, als het er echt op aankwam, je zeker wist dat je geen keuze had........ of wel?’

De ontwikkeling van Tycho is gerelateerd aan zijn ervaringen met Oliver, de jongen op wie hij halsoverkop verliefd raakt, en de reacties van de mensen om hen heen. In tegenstelling tot jeugdromans over homoseksualiteit^1. waarin de coming out centraal staat, vindt Tycho het geen probleem om openlijk voor zijn homoseksuele gevoelens uit te komen. Hij stuurt zijn ouders allerlei kaartjes over zijn verliefdheid in de overtuiging dat ze in eerste instantie wel zullen schrikken, maar zijn keuze uiteindelijk zullen respecteren en accepteren. Dat dat voor Oliver anders ligt, is voor de lezer al snel duidelijk, maar dringt pas tot Tycho door als ze al in Noorwegen zijn.

Dat lijkt merkwaardig, omdat we de gebeurtenissen door Tycho's ogen voorgeschoteld krijgen. Maar Oliver doet uitspraken die de lezer op andere gedachten brengt dan Tycho. Zo reageert Oliver na hun eerste gezamenlijke nacht met ‘ze hoeven het niet te weten’. En als ‘ze’ er toch achterkomen, laat hij Tycho in een ongezouten ‘gangsterrap’ weten ‘dat hij zelf wel uitmaakt of hij elke minuut van zijn leven bij hem wil zijn en als iemand daar

1. Ik doel hier op Je moet dansen op mijn graf (1985) van Aidan Chambers, De trimbaan (1987) van Imme Dros en Gebr (1997) van Ted van Lieshout.

[p. 406]

over loopt te zeiken weet hij nog wel een paar manieren om die shit uit hun koppen te trappen. Hij heeft gewoon geen zin om gay te zijn.....’

Voetbal als metafoor

Het verhaal is opgebouwd als een voetbalwedstrijd met een eerste helft, een rust en een tweede helft. In de eerste helft vinden Tycho en Oliver elkaar en strijden samen tegen de leiders van het kamp. Ze willen ook samen weg. In de rust volgt de afrekening met het kampleven uit de eerste helft en een vooruitblik op wat komen gaat. De tweede helft speelt in Noorwegen, het thuisfront van Oliver, waar de jongens tot tegenstanders worden. Oliver wil Tycho verborgen houden voor zijn voetbalvrienden, terwijl Tycho van alles onderneemt om in Olivers wereld door te dringen. Als hem dat uiteindelijk lukt, heeft hij de wedstrijd gewonnen, maar is hij Oliver kwijt.

De voetbalmetafoor komt ook veelvuldig terug in het taalgebruik van Van de Vendel. Zo kan Tycho op een nacht niet slapen, omdat ‘gedachten overeind piekten, als voetbalgras een uurtje na de wedstrijd’. Deze verwijzingen naar de passie van Oliver zijn vaak krachtig en functioneel. Van de overige beelden kan dat niet altijd gezegd worden. De internettaal voor een eerste vrijpartij komt gezocht en modieus over: ‘En alle plekken waar ze elkaars lichaam raakten veranderden in hyperlinks - hun hele lichaam werd een homepage: informatieoverdracht, maar dan zonder snoer en apparaten.’ En het herhaaldelijk terugkomen van het woord ‘alsof’ is op den duur ook vermoeiend. Het is jammer dat Van de Vendel die overdaad aan beelden nodig achtte. Ze versterken weliswaar het visuele karakter van het verhaal, maar verliezen door hun kwantiteit aan zeggingskracht.

Symboliek

Net als de voorraadkast, die dienst doet als slaapvertrek in het Amerikaanse Little Worldkamp is de beslotenheid van het Noorse huis een symbool voor het onbekommerde samenzijn van Tycho en Oliver. De wereld daarbuiten roept problemen op, met uitzondering van de vliegreizen. Die geven Tycho de vrijheid om te hopen en te verlangen. De hallen in de luchthavens vervullen niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk een rol als aankomst-doorkomst- en vertrekpunt in de levens van Tycho en Oliver.

Zowel de titel van het boek De dagen van de bluegrassliefde als het motto uit de film My Own Private Idaho - ‘We're good friends and it's good to be...you know...good friends. That's a good thing...’ - verwijzen naar de relatie tussen Tycho en Oliver. Hun kennismaking met de bluegrassmuziek valt min of meer samen met hun ontdekking van elkaar. Hun liefde is dan ook bluegrass-

[p. 407]

liefde. En het moeilijk te definiëren verschil tussen liefde en vriendschap, friends forever, komt tot uiting in de uitspraak van River Phoenix, de filmheld van Oliver.

De verwerking van deze universele thema's, het bijzondere taalgebruik en de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersoon bepalen samen de kwaliteiten van dit jeugdliteraire werk.

Leesdossier

Vooral adolescenten (en zij die adolescent waren) zullen zich kunnen identificeren met Tycho en de andere personages. Alleen al daarom verdient dit boek van Van de Vendel een plaats in het leesdossier voor het eindexamen literatuur in de tweede fase van het voortgezet onderwijs. In dat leesdossier moeten leerlingen de ontwikkeling van hun persoonlijke leessmaak vastleggen en tegelijkertijd het literaire begrippenapparaat toepassen op de gelezen boeken. Docenten kunnen leerlingen via het leesdossier volgen en sturen in hun individuele literaire ontwikkeling door titels aan te bieden die net iets moeilijker en interessanter zijn dan het boek dat ze net hebben gelezen.

Omdat veel docenten Nederlands nog altijd niet op de hoogte zijn van het aanbod van literaire adolescentenromans, kunnen zij leerlingen niet inwijden in deze literatuur en blijven deze dus verstoken van literaire werken die vaak beter passen bij hun levens- en leeservaring dan de boeken uit de literaire canon. En dat is een gemiste kans.

Edward van de Vendel, De dagen van de bluegrassliefde. 148 blz. Amsterdam, Querido, 1999. f 28,50.