Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 14

[p. 356]

Een obsessie voor de donkere kant van het bestaan
Melvin Burgess en zijn visie op adolescentenliteratuur
Joke Linders

‘Een uitstekend, taboedoorbrekend boek; een bijzondere mix van commentaar op de maatschappij en drama’, aldus het juryrapport van de Camegie Medal over Junkies van Melvin Burgess. In Nederland verkocht uitgeverij Gottmer 10.000 exemplaren. De pers vond het ‘aangrijpend, spannend, afstotend en fascinerend tegelijk; een wervelend verhaal, met voortreffelijke dialogen en meeslepende actiedrama's’. De verschijning van Bloodtide, zo mogelijk nog gewelddadiger dan Junkies, leidde in Engeland tot discussies over teenage fiction. Joke Linders verzamelde een aantal uitspraken van en over Melvin Burgess.

The Bookseller, vakblad voor boekhandel en uitgeverij, noteerde uit de mond van Burgess^1.:

‘In Australia they call it cross-over fiction. In the US, it's Young Adult. Over here we call it teenage fiction. Like the time of life it deals with, it is difficult to classify and awkward to talk about. It seems to be out of shock deliberately. It has an obsessive and unhealthy preoccupation with the dark side of life and with forbidden fruits, which it often communicates in an over-serious manner, when you just know that all the time it's sniggering about bums and tits behind your back. It's embarassing to have around. What the hell is it going to do next.’

‘Perhaps it simply helps to focus the mind - especially the minds of journalists - when children's books are talking openly about sex, violence and drugs. However, it is also true that titles dealing with these subjects tend to have more meat on their bones. Chambers' book (Niets is wat het lijkt) for example, explores themes of homosexuality, euthanasia, war, adultery and lust; but alongside them love, art, friendship and self-discovery. No one writes an article about those latter themes, but they are just as much a part of the book, and precisely what makes it such a rounded and meaty, read.’

‘I can't recall any books written specifically for me when I was that age. Now, the range of books for teenagers increases every year - another reason why so many good writers are attracted to this age group. It is one area where you can still set

1. “Teenage fiction comes of age.” In: The Bookseller, 11 augustus 2000.

[p. 357]

the pace. For a writer, it's like opening a door in a house and finding a room full of unwrapped presents. Who could resist?’

‘Although there is no censorship for books for any age group, books for teenagers have lagged behind the other media in the kind of material they present to young people. The film industry, the music industry, computer games, magazines, comics - they all know plenty about the youth market. There is an age group of about 14 to 25 that is extremely profitable for everyone. It is this market that is now belatedly opening up for the book industry, and no one quite knows how to go about it, even on the most basic level, like where do you display the books - in the children's or the adults' section? The answer, since children are both teenagers and adults, is probably both.’

‘What is different about teenage fiction is this, that it adresses teenagers directly. It is not a question of overhearing information aimed at 20-somethings, or playing violent computer games at age 12 when it has 18+ printed on the box, or reading reminiscences about some old bloke's first sexual experiences back in the '60s. It's here and now, people of your age doing these things today.

We have always found it hard talking honestly to teenagers about the things teenagers do, and they have found it difficult talking to us. That's fair enough.’

‘Teenage fiction has just about grown up; hopefully it will never quite make it. It is about young people reading books and recognising themselves in them. I want people to be able to pick up one of my books and think “I know this stuff and I know these people; this is mine”.’

Bloedtij

Ook Times Educational Supplement liet Melvin Burgess uitvoerig aan het woord. ‘Ban sex and drugs? Not in my book’ zo luidde de kop van dat artikel.^2. Over welke gewelddadigheden en seksuele uitspattingen hebben we het dan?

Bloedtij is een fantasieverhaal, gebaseerd op het eerste deel van een IJslandse legende, de Volsunga Saga, maar dan gesitueerd in de toekomst. Burgess verving zwaard en schild door maffiabendes en gangsters en al het duisters dat er te bedenken valt: moord, incest, verkrachting, geweld, seks, verraad, slachtpartijen, bloedvetes, ziektes, genetische manipulaties met mens en dier, seksuele en technologische ontsporingen, drugs, drank en lawaai, totale milieuverontreiniging, armoede, onveiligheid en heel veel lijken, bungelend aan hun hielen, rottend en

2. ‘Ban sex and drugs? Not in my book.’ In: Times Educational Supplement, 7 juli 2000.

[p. 358]

stinkend, of als rode vermorzelde massa waar tanks over heen rijden. De verwoeste stad Londen is in handen van twee families, de Volsons en de Conors. En beide gaan tot het uiterste om de ander te onderwerpen: haat en liefde, oorlog en wraak, schuld en boete, macht en onderwerping, allemaal klassieke thema's.

‘Dit boek snijdt dwars door je ziel’, schreef The Sunday Events. En dat doet het ook. Logisch dat Burgess keer op keer de vraag wordt voorgelegd waarom zijn boeken zo gewelddadig, ja bijna uitzichtloos zijn. In The Booksellers antwoordde hij daarop: ‘Young people can eavesdrop at will; we let them hear almost anything at any age. Several times I have been challenged on radio or television about the material in my books, sometimes with truly shocking quotes, broadcast at a time of day when children of any age can hear them, without any apparent sense of irony from the joumalists involved.’

Per e-mail vroeg ik hem commentaar te geven op een van zijn uitspraken in Times Educational Supplement: why do you state that violence, sex, bloodthirsty, futuristic and dramatic matters are ‘tailor-made’ for this age group? Na wat berichten heen en weer antwoordde hij:

‘Your list of essentials is very long - violence, sex, bloodthirsty, futuristic and dramatic matters - did I say all that? What they have in common is that they are all exciting, and of course I believe very much that books for young people should be exciting, as exciting as possible, no matter areas the books are dealing with - ideas, or vision, or in terms of areas such as sex and drugs.

I can't speak for the Netherlands, but here in the UK we have reached a position where it is permissible to write for young people about any issue under the sun, so long as you do it seriously. So, you can write about difficult sexual issues, so long as you're making a serious point, but it must not be intoxicating, exciting or glorious in any way. Then, it becomes fun, and if it's fun then there's always the chance that they might dash out and do it. The same with drugs, and, of course, with violence as well.

My belief is that this is an issue of trust. We must understand that young readers understand what is fiction and what is real life. Someone growing up today is surrounded by fiction, on TV, on film, on the web, in advertisements as well as in books, and they are as a result more sophisticated than us older folk in the ways they understand fiction and relate to their own real lives. For this reason I have no fear at all in being dramatic, or sexy or violent in my books. I know that from my words no hearts are broken, no blood is shed, no unwanted pregnancies are formed, no diseases spread, no families split up. Not only that, but while people are enjoying the entertainment, they are thinking no evil thoughts or committing any evil acts.

[p. 359]

I admit that I would hate to think that sex, violence, and drama are the only things that can be found in my books, but I am very happy for them to be a part.’

Het poëticale standpunt

Schuilt onder een dergelijke opvatting een puur pragmatische poëtica waarin heil en mogelijkheden van de lezer uitgangspunt zijn, of bevatten dat ‘so long as you do it seriously’ en ‘so long as you're making a serious point’ ook autonomistische argumenten? Zelf heb ik Bloedtij met gemengde gevoelens gelezen. Tot op ongeveer tweederde van het boek was ik absoluut gefascineerd door de combinatie van familiedramatiek, machtswellust, wraak, eer, al dan niet terecht rechtvaardigheidsgevoel, de enorme machinaties waartoe ‘mensen’ (als de wezens in dit boek mensen voorstellen) kennelijk in staat zijn en de gedreven epische wijze waarop Burgess daarover schrijft. Ook omdat onder al dat geweld het drama ligt van een meisje dat opgeofferd dreigt te worden aan wat familie en staat van haar verwachten. De 14-jarige Signy ondergaat haar uithuwelijking aan Conor niet als een slachtoffer. Integendeel. Ze ontdekt niet alleen wat liefde vermag, maar wordt zelf een belangrijke spil in het machtsspel.

Tot me na tweederde van het boek duidelijk werd dat al dat geweld nergens toe ging leiden. Niet tot een betere wereld, niet tot een al dan niet terechte overwinning, niet tot een verheffing van de mensheid, niet tot compassie voor de slachtoffers of Signy, en zeker niet tot mensen die geleerd hadden van hun misstappen, maar tot meer geweld en ondergang. Toen verloor ik mijn interesse in deze toekomstvisie. Niet omdat Burgess zijn onderwerpen niet serieus behandelt of omdat ik zijn opvattingen verfoeilijk vind. Ook ik vrees dikwijls dat de mens ten gronde gaat aan zichzelf. Maar iets in mij - hoop? gezond verstand? - blijft zich verzetten tegen die volstrekte uitzichtloosheid. Als alle mogelijk positieve ervaringen - van schoonheid, liefde, vriendschap, compassie, vertrouwen - bezoedeld worden, dan kunnen we er net zo goed gelijk mee ophouden.

Een moreel oordeel? Ja, maar niet helemaal gespeend van formele gronden. Want voor die ervaring van gruwel heeft de auteur nauwelijks gebruikt gemaakt van wat literatuur toch ook beoogt: het creëren van ontroering op basis van vorm en inhoud. De sensatie die je als lezer ervaart, berust uitsluitend op de gruwelijke inhoud, van ontroering of geroerd worden heeft deze lezer weinig gemerkt.

En toch: door de hier verzamelde citaten van Burgess en door zijn digitale verklaringen over het hoe, wat en waarom van zijn uitgangspunten ontstaat toch iets van twijfel. Misschien moet ik het boek nog eens met andere ogen lezen? Van uit de behoefte van adolescenten aan de donkere kanten van het leven? Zoveel invloed kan een door de auteur uitgesproken poëtica kennelijk hebben.