Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 14

[p. 235]

De ambassadeurs van het kinderboek
De boekhandel als schakel tussen uitgever en lezer
Ans Meens

Een kinderboekwinkel beginnen is een kwestie van idealisme, stelt Ans Meens van Kinderboekwinkel Kakelbont in Utrecht. Want de hoofddoelstelling is leesbevordering en daar zet zij zich het hele jaar voor de volle honderd procent voor in. Een beetje medewerking van de uitgeverijen met de kleintjes zou daarom niet slecht zijn.

Kinderboekwinkels moeten het hebben van hun enthousiasme. Vijftig procent van onze tijd investeren we aan het informeren van leerkrachten, bibliothecaressen, studenten en vele vakgenoten. Alle boeken die de winkel binnenkomen, lees ik, zodat ik kan inschatten bij welk kind het boek het beste past. We luisteren naar de wensen van de klanten en proberen daar het juiste boek bij te vinden. We signaleren welke boeken van belang zijn voor een bepaalde groep lezers. Mijn medewerkers en ik maken onderwerp- en tiplijsten, zodat we de keuze voor de klanten vereenvoudigen. We houden exposities en nemen deel aan boekenmarkten en leesmiddagen. We lezen zelf veelvuldig voor, organiseren schrijversbezoeken en proberen scholen en andere instellingen ertoe te bewegen leuke boekactiviteiten voor de kinderen te organiseren. En onze winkel is de enige niet. Kortom: kinderboekwinkels zijn al sinds jaar en dag de ambassadeurs van het kinderboek.

De winkelpraktijk

In een kinderboekwinkel staan de boeken op leeftijd ingedeeld. Deze leeftijdsaanduiding is niet bindend, maar biedt een indicatie voor de zoekende (groot)-ouder en leerkracht. Ik heb er in mijn winkel voor gekozen de prentenboeken en boeken voor de jongere kinderen vooraan in de winkel te plaatsen, waarbij de boeken voor de jongsten op de laagste planken staan. Hoe ouder het kind wordt des te meer ziet het wat het feitelijk achter zich laat en kan het vooruitblikken op wat nog komen gaat.

Daarnaast kies ik vooral voor het betere kinder- en jeugdboek. Dat wil zeggen dat series als Kippenvel, De Vijf en Bianca bij ons niet op de plank staan. Ook rages als de Teletubbies kunt u bij ons niet vinden. Niet dat ik van mening ben dat kinderen dit soort boeken niet mogen lezen, maar in de winkel proberen we liever de aandacht te vestigen op een boek over hetzelfde thema dat beter geschreven is en beter in elkaar steekt.

[p. 236]

De informatieve boeken staan in mijn winkel gescheiden van de fictie en zijn op thema en niet op leeftijd gerangschikt. Want juist bij non-fictie boeken is de interesse voor een bepaald onderwerp belangrijker dan de leeftijd.

Om de boeken te verlevendigen ontstaat er steeds meer merchandising. Ik kies er bewust voor sommige knuffels, puzzels, sokken en dergelijke wel in mijn assortiment op te nemen. In de hoop een bepaald boekpersonage of zijn maker bekender te maken willen we laten zien hoe leuk zo'n karakter is en wat leerkrachten of ouders er allemaal mee kunnen doen. Juist voor kinderen met weinig leeservaring kunnen deze activiteiten van hun leerkracht of ouder heel stimulerend werken. Ons hoofddoel is stimuleren door het geven van informatie.

De vertegenwoordiger

Een uitgeverij is voor elke boekhandel van levensbelang en andersom. Wat doet de boekhandel immers zonder nieuwe boeken? Sterker nog, vroeger gingen uitgeverij en boekhandel vaak hand in hand. Momenteel is dit heel anders, maar een afhankelijkheidsrelatie bestaat nog steeds. De boekhandelaren kijken ieder seizoen reikhalzend uit naar de mooie, speciale en verrassende boeken die uitgevers voor hen en hun publiek in petto hebben. En wat moeten uitgevers zonder de boekhandel waar de klanten de boeken kan inzien, vast kan houden, kan lezen en ruiken?

Een belangrijke schakel tussen de uitgever en de boekhandelaar is de uitgeversvertegenwoordiger. Hij presenteert de nieuwe titels aan de boekhandel tijdens een beurs of een bezoek aan de winkel. Voor de boekhandelaar is een goede vertegenwoordiger belangrijk: iemand die de boeken gelezen heeft, er een enthousiasmerend verhaal over kan vertellen, naar de mening van de boekhandel luistert en er iets mee doet, en niet iemand die alleen probeert boeken te verkopen. Niet altijd heeft de vertegenwoordiger alle boeken uit het aanbod kunnen lezen, omdat het boek bijvoorbeeld nog niet klaar was. De boekhandel moet het dan met een verhaal eromheen doen, zoals: het boek is verfilmd en er komt veel publiciteit. De beslissing wel of niet bestellen wordt daarmee een stuk lastiger en gebeurt veelal op basis van kennis en ervaring.

Voor de geloofwaardigheid van de vertegenwoordiger is het belangrijk dat hij van alle acties en regelingen die de uitgever bedenkt, op de hoogte is. Het staat wel erg slordig als de boekhandel over de post een bepaalde actie is toegestuurd, terwijl de vertegenwoordiger nergens van weet.

Over het algemeen komt een vertegenwoordiger jaar in, jaar uit bij de boekhandel over de vloer en leren de twee partijen elkaar goed kennen. Een goede vertegenwoordiger kan vaak inschatten of het voor een boekhandel zinvol is een bepaalde titel in de kast te zetten. Uiteraard heeft een uitgever zijn boeken

[p. 237]

liefst bij zoveel mogelijk boekhandels op de plank staan, maar als een boek alleen maar blijft staan en niet wordt ingekeken of verkocht, hebben boekhandel noch uitgeverij hier iets aan. Dat betekent dat vertegenwoordigers soms ook negatieve adviezen moeten geven. De boekhandel wil daarbij als specialist serieus genomen worden. Een goede relatie onderhouden kan belangrijker zijn dan pure verkoopcijfers. Op dit punt merk ik als kleine boekhandelaar soms dat vertegenwoordigers wel eens denken: ‘Ga ik hier nu veel moeite in steken? Het worden waarschijnlijk toch maar eentjes...’

Helaas vindt niet iedere vertegenwoordiger /uitgever onze mening even belangrijk. Als kinderboekhandelaar vind ik het jammer als een goede raad in de wind wordt geslagen. Kleinere kinderboekuitgeverijen waarderen meestal de mening van de specialisten meer en doen er geregeld ook iets mee, dit werkt aan beide kanten stimulerend. Een voorbeeld van een tip die ik, en met mij andere collega's, aan Holkema & Warendorf heb gegeven betrof de omslagen van de Carry Slee-boeken voor tien jaar en ouder. Hiervoor hadden ze Dagmar Stam, die jonge kinderen zeer aanspreekt, de omslagillustraties laten maken, maar die zijn voor tienjarigen te kinderlijk. Het heeft even geduurd, maar inmiddels heeft de uitgever Roelof van de Schans aangetrokken om de omslagen te illustreren. Deze spreken de oudere kinderen wel meer aan.

Goede contacten met een vertegenwoordiger/uitgever maken het vaak eenvoudiger iets te regelen. Bij een auteursbezoek mag de boekhandel dan boeken met recht van retour bestellen, zodat er in ieder geval niet te weinig voorraad zal zijn. Omdat nooit duidelijk is welk boek nu het meest in de belangstelling van het lezerspubliek staat, blijft het heel moeilijk in te schatten hoeveel exemplaren de boekhandel van welke titel in huis moet halen. De belangstelling kan net naar een ander boek gaan dan de boekhandel of uitgever verwacht.

Uitgeversseries

Voor een uitgever is het van belang zich te profileren. Met dit doel voor ogen maken zij vaak uitgaven met eenzelfde vormgeving. Zo heeft uitgeverij Fontein een prachtige reeks met linnen ruggen. Ze voelen een beetje ouderwets chique aan, liggen lekker in de hand en menige klant valt op dit uiterlijk. Er zijn zelfs verzamelaars van boeken met deze ruggetjes. Een goede keus dus van de uitgeverij. Maar wat kan de kinderboekhandelaar met zo'n mooie reeks? Naast af en toe een etalage of thema maken, niet veel. Als de boekhandel al deze reeksen als serie kon presenteren, zou het erg mooi in de kast staan. Ik denk dat ook de uitgever hier wel gelukkig mee zou zijn. Echter, als de hele boekhandel aldus ingedeeld zou zijn, moet de klant en het personeel van elk boek de naam van de uitgever weten en dat is niet haalbaar. In boekhandel Foyles in Londen staan

[p. 238]

de boeken daadwerkelijk op uitgeverij ingedeeld. Het is een heerlijke snuffelboekhandel, maar voor iemand die iets speciaals zoekt en toevallig de uitgever niet onthouden heeft, is het zoeken naar een speld in de hooiberg.

Soms kan een reeks een vergissing blijken. Zo wilde uitgeverij Ploegsma een fraaie Astrid Lindgren bibliotheek samenstellen. De nummering op de rug van de boeken blijkt echter zeer verwarrend te werken als de boeken niet als één geheel op de plank staan. De kinderboekhandels zagen het al aankomen: klanten vragen naar deel 1 van Ronja de Roversdochter. Opmerkingen als: ‘Ik wist niet dat er meerdere delen van De gebroeders Leeuwenhart zijn’, zijn ook niet van de lucht.

De ideeën van een uitgever komen niet altijd overeen met die van de klant en de boekwinkel. Zo verwacht de lezer dat, indien er een reeks boeken van een bepaalde auteur verschijnt, dat die reeks in zijn geheel dezelfde vormgeving zal houden. Helaas komen de lezers op dit punt nog wel eens bedrogen uit. Zo kregen de Tillermans-boeken van Cynthia Voigt halverwege ineens een nieuwe lay-out. Voor verzamelaars is dit op zijn zachtst gezegd storend.

Uiteindelijk is voor de boekhandel van werkelijk belang dat uitgeverijen mooie en goede boeken maken voor een breedschalig publiek, zodat zoveel mogelijk klanten tevreden gesteld kunnen worden. Lezers willen vaak meer van hetzelfde, maar in hoeverre daar ook sprake van is, blijkt vaak pas na lezing. In de gespecialiseerde boekhandel wordt ieder boek op zijn eigen waarde getoetst. En zeker als een serie wordt samengesteld uit boeken van diverse schrijvers, dan kan de boekhandel niet zonder meer blindvaren op een bekende auteur of op overeenkomstige thema's.

Displays en posters

Veel kinderboekwinkels zijn actief met promotiemateriaal. In de winkels worden posters en mobiles opgehangen en displays neergezet, om de aandacht van de klanten te trekken. Veel promotiemateriaal heeft een lang leven, omdat het voor hergebruik aan scholen wordt uitgeleend of gegeven. Het nut van dergelijk promotiemateriaal is bewezen, omdat opgehangen posters en andere materialen vaak weer vragen oproepen naar de afgebeelde boeken.

Er zijn uitgeverijen die vrijwel automatisch extra sets toesturen om scholen of fans een plezier te kunnen doen. Bij andere uitgeverijen moet de boekhandel wel erg haar best doen om één extra poster of zelfs een foto van een bezoekende auteur toegestuurd te krijgen. Af en toe komt het voor dat wij zelfs voor promotiemateriaal moeten betalen. Deze uitgeverijen begrijpen kennelijk niet dat de kinderboekwinkel de folders en posters daadwerkelijk gebruikt en uitdeelt.

[p. 239]

Uiteraard wil elke uitgever dat zijn boeken het beste gepresenteerd worden in de boekhandel. Via displays proberen ze een ereplaatsje en herkenbaarheid te creëren. De boekhandel zal eerst bekijken of deze display handig is, of er ruimte voor is en, niet in de laatste plaats, of hij nuttig en decoratief is voor de winkel. Juist voor een kinderboekwinkel is een decoratieve display met een afbeelding uit een boek aantrekkelijker dan een saai, nietszeggend doosje, rekje of kastje. Dat uitgeverijen daarbij rekening met elkaars acties zouden houden, is natuurlijk Utopia. Er zijn momenten dat er zoveel displays binnenkomen, dat ze niet allemaal geplaatst kunnen worden, terwijl je en andere keer juist om een mooi doosje zit te springen.

Af en toe maakt de afhankelijkheidsrelatie van de boekhandel en de uitgeverij het lastig iets rond een bepaald boek te organiseren. Uitgevers stellen wel eens regels aan promotie, waarbij de aandacht vooral uitgaat naar de grotere winkels en weinig rekening wordt gehouden met de kleine boekhandel. Zo zijn er uitgeverijen die een behoorlijke financiële tegemoetkoming vragen voor een expositie, zonder acht te slaan op wat de boekhandel daar aan promotie aan toevoegt. De boekhandel verzorgt vaak zelf volledig de publiciteit, lijst de originelen in, zorgt voor voldoende exemplaren van de bijbehorende boeken en geeft iedereen die geïnteresseerd is achtergrondinformatie.

Kinderboekwinkels hebben zeer veel kennis in huis. Voor zover ik voor de kinderboekwinkels mag spreken zouden ze het op prijs stellen als uitgeverijen dit zouden honoreren. Bijvoorbeeld door activiteiten van een schrijver in de Kinderboekenweek niet alleen in de grote, maar ook in de kleinere te plannen. En dat betekent dat een programma niet opeens zo duur mag worden dat de kinderboekwinkel sponsors nodig heeft om een contract te kunnen afsluiten. Kinderboekwinkels zouden het op prijs stellen als uitgeverijen en boekhandels hun krachten meer zouden bundelen met het oog op hun gezamenlijk belang. Want kunnen op die manier fondsen niet nog beter functioneren in de markt?