Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 14

[p. 178]

‘Je moet vanuit de belevingswereld van kinderen redeneren’
Het beleid van Ploegsma
Iris Kamp

In de prachtige leeszaal van uitgeverij Ploegsma aan de Keizersgracht in Amsterdam vertelt Maria Holtrop (28), sinds tweeënhalf jaar fondsredacteur bij uitgeverij Ploegsma, wat haar doelstelling is bij het uitgeven van kinder- en jeugdboeken. Maar eerst vertelt ze wat over de geschiedenis van de uitgeverij.

Ploegsma is in 1901 opgezet als christelijke uitgeverij in Zeist door meneer Ploegsma. In 1933 maakte hij een begin met het kinder- en jeugdboekenfonds met als eerste uitgave De kinderen van de grote fjeld van Laura Fitinghoff. In datzelfde jaar gaat Ploegsma samenwerken met Lankamp en Brinkman, die een boekhandel in Amsterdam hebben. Zij nemen de uitgeverij in 1940 over, nadat Ploegsma overleden is. De uitgever verhuist dan ook naar Amsterdam en blijft bestaan als uitgeverij en boekhandel. Het christelijke karakter van de uitgeverij maakt plaats voor een meer algemeen. Met de komst van An Rutgers van der Loeff in de jaren vijftig wordt Ploegsma een toonaangevende kinder- en jeugdboekenuitgeverij. Met de toevoeging in de jaren zeventig van Uitgeverij Van Breda aan Ploegsma gaat de kinderboekenserie Het kleine huis van Laura Ingalls Wilder deel uitmaken van het fonds. Andere belangrijke auteurs uit de begintijd zijn Astrid Lindgren en Jean Dulieu. Holtrop noemt Lindgren als haar lievelingsschrijver binnen het fonds. Maar ook de recent aan Ploegsma verbonden schrijver Cees Rutgers noemt ze, vanwege zijn leuke, frisse en goede manier van schrijven.

Selectiecriteria

Op dit moment werken er negen mensen bij de uitgeverij, waarvan drie mensen zich bezighouden met de fondsvorming: uitgever Maarten Brinkman en twee redacteuren, waaronder Holtrop.

Het fonds bestaat uit kinderboeken voor kinderen van vijf tot vijftien jaar en is onderverdeeld in fictie, non-fictie, prentenboeken, pop-up (uitklapboeken) en de ‘cadeauboeken’ van Beatrix Potter en Cicely Mary Barker. Per jaar worden zestig boeken uitgegeven, waarvan ongeveer dertig nieuwe. Sinds begin jaren negentig is uitgeverij De Brink een imprint van uitgeverij Ploegsma. De Brink geeft, in tegenstelling tot Ploegsma, boeken voor volwassenen uit.

Ploegsma hanteert bij het selecteren van jeugdboeken twee uitgangspunten.

[p. 179]

Als eerste moeten kinderen

Lindgren: bestseller van Ploegsma

de boeken leuk vinden, vertelt Holtrop. ‘Je moet vanuit de belevingswereld van kinderen redeneren. De hoofdpersoon is bij voorkeur dan ook een kind, zodat de lezer zich goed kan identificeren. In volwassenboeken ligt dat anders. Een volwassen lezer kan zich zowel identificeren met een volwassene als met een kind, want is zelf tenslotte ook kind geweest.’

Het tweede uitgangspunt is de redacteur zelf: ‘Heel belangrijk is dat het boek moet aanspreken bij de desbetreffende redacteur of uitgever, een persoonlijke kwestie dus.’ Opvallend is dat niet de gezamenlijke smaak van de redacteuren en uitgever het fonds bepaalt: ‘Het verschil in smaak wordt gebruikt om het fonds zo breed mogelijk te maken.’ Verschil in smaak betreft niet de thematiek van het boek - ‘grove boeken over moordenaars of pedofilie worden niet uitgegeven’ - maar wel de manier waarop het boek geschreven is, de stijl en de vorm. ‘Aan die stijl en vorm worden natuurlijk wel een aantal minimumeisen gesteld. Zo moeten er geen losse eindjes in het boek zitten, moet het boek goed geschreven zijn, moet het boeien en mag het geen pulp zijn. Bovendien moeten kinderboeken niet te moeilijk zijn. Het boek mag qua structuur heel eenvoudig zijn, als het maar “prikkelt”: het moet iets met je doen.’

Een voorbeeld van een boek waarover de meningen binnen de uitgeverij verdeeld zijn, is het recent uitgegeven boek Nu niet. Nooit niet. van Kirsten Boie. Discussiepunt was niet het thema (pesten), maar de afloop, de gruwelijkheid en de machteloosheid van de hoofdpersoon. Wellicht zou het boek te ‘zwart’ zijn. ‘De reden om het boek toch uit te geven is uiteindelijk juist de enorme impact

[p. 180]

die het boek heeft’, licht Holtrop toe. ‘Naast de emotie die het teweegbrengt, zet het boek je aan het denken.’

Overigens wil dit niet zeggen dat in een kinder- of jeugdboek een maatschappelijk relevant thema moet zitten. Holtrop geeft duidelijk aan dat een kind net zo goed recht heeft op een boek waar het ‘zomaar’ van kan genieten. Ook hier verwijst ze naar Lindgren. ‘Moralisme hoeft niet, maar mag wel.’ Dit laatste, wellicht gecombineerd met wat idealisme, komt ook tot uitdrukking in de illustraties in met name de non-fictieboeken: Nederlandse kinderen, Turkse of Marokkaanse kinderen, kinderen met beugel, rood haar of in een rolstoel horen in een boek thuis om het realistische gehalte te verhogen. Zo staan op de omslag van Ben jij ook op mij? Een boek over seks, voor jonge kinderen van Sanderijn van der Doef, met illustraties van Marian Latour, een negerjongetje en een blank meisje afgebeeld.

Boie: meningen zijn verdeeld

[p. 181]

Relatie uitgever-auteur

Een heel ander criterium bij de beoordeling van een manuscript is ‘of Ploegsma er vertrouwen in heeft dat de schrijver nog zal doorgroeien en meer boeken zal produceren.’ Hoe informeert Ploegsma zich over deze nieuwe talenten? Op de eerste plaats door het lezen van kranten (de jeugdpagina van de NRC), tijdschriften voor kinderen (Taptoe bijvoorbeeld) en tijdschriften voor volwassenen. Daarnaast worden er natuurlijk manuscripten opgestuurd naar de uitgeverij en gaat een deel van de werving via-via.

Ploegsma overweegt dus of zij zal investeren in een schrijver, of zij een schrijver aan zich wil binden. Opmerkelijk is dat Holtrop spreekt over het wel of niet opleiden van de schrijver. Geven andere uitgeverijen vaak een ‘ja’ of ‘nee’ als antwoord op een ingestuurd manuscript, Ploegsma geeft kritiek op het werk (‘Ploegsma als voedingsbodem’) en probeert samen met de schrijver tot een eindproduct te komen. ‘Dit laatste lukt overigens lang niet altijd’, zegt Holtrop. ‘Er zijn ook auteurs die niets voelen voor deze “bemoeizucht”. Toch is het een manier om als uitgever bekendheid te krijgen en schrijvers wellicht in de toekomst alsnog aan je te binden.’

Wat betreft de vertaalde werken - vooral fictie - zegt Holtrop de inhoud van een boek soms aan de Nederlandse situatie aan te passen. Dit geldt tevens voor de vormgeving. Ploegsma geeft zich blijkbaar ook hier het recht een bijdrage te leveren aan het uiteindelijke product. ‘Overigens gebeurt dit vaak in overleg met de oorspronkelijke uitgever’, aldus Holtrop.

Idealisme versus commercie

Dat kwaliteit soms moet wijken voor commerciële doelstellingen, zal Holtrop niet ontkennen: ‘We moeten toch overeind blijven.’ Maar er is volgens haar sprake van een balans: ‘Boeken die uitgegeven worden uit idealisme en niet goed zullen verkopen, moeten worden gecompenseerd met boeken waarvan je weet dat ze wel goed zullen verkopen.’ Dit betekent dat ze actief zoeken naar boeken die goed zullen verkopen, als daar behoefte aan is. ‘De uitgeverij springt bijvoorbeeld in op hypes: klassiekers die terugkomen en het goed doen op de markt, thema's die actueel zijn in de toneelwereld, in musicals en in kranten.

Een voorbeeld is een Duits boek over naar school gaan. Dat is het dan toch eigenlijk net niet, maar als “school” het kinderboekenweekthema is, zou je daarom kunnen besluiten om het toch uit te geven.’ Voor deze boeken worden de eerdergenoemde criteria losser gehanteerd: ‘Het kunnen zogenaamde twijfelgevallen zijn. Dat geldt ook voor boeken als Bloemenkinderen van de tuin (en nog andere titels over de Bloemenkinderen) van Barker en de vele boeken van

[p. 182]

Potter, waaronder Het verhaal van Pieter Konijn.’ Voorzichtig geeft Holtrop aan ‘dat deze boekjes inhoudelijk op hun manier best goed zijn en dus niet behoren tot puur “commerciële pulp”.’ De werken vallen met andere woorden binnen de grenzen van het acceptabele. Andere bestsellers die zeer belangrijk zijn voor de uitgeverij zijn de boeken van Arnold Lobel (bijvoorbeeld Kikker en Pad zijn altijd samen) en Bijbelse verhalen voor jonge kinderen van D.A. Cramer-Schaap met illustraties van Annemarie van Haeringen.

Soms wordt een boek, ondanks dat het uit idealisme uitgegeven is, toch goed verkocht. ‘Het eerder genoemde Nu niet. Nooit niet. is hier een voorbeeld van. Maar Jouw goed recht van Christa Carbo, een non-fictiegids over de rechten van kinderen, brengt nauwelijks geld in het laatje. Alleen de bibliotheken vormen een doelgroep. Deze gids wordt toch uitgegeven, omdat Ploegsma hiermee wil aangeven dat zij kinderen belangrijk vindt.’

Ploegsma verkoopt voornamelijk via de boekhandel. Daarnaast doet de uitgeverij aan productie voor derden: een boek maken in opdracht van bijvoorbeeld een bedrijf dat dit als relatiegeschenk wil gebruiken. Ook verkoopt ze, vooral fictie, aan het buitenland.

Ploegsma promoot haar boeken waar mogelijk gericht. Zo wordt een boek als Jouw goed recht opgestuurd naar het tijdschrift Kinderopvang. Is de doelgroep onbekend, dan polst men via voorpublicaties bij wie een boek aanspreekt en hoe het valt. Daarnaast leveren ze natuurlijk de nodige recensie-exemplaren. Adverteren in kranten is daarentegen meestal te duur en gebeurt slechts bij hoge uitzondering.

Toekomstbeeld

Vergeleken met Ploegsma van vijftig jaar geleden is de concurrentie nu veel groter, zegt Holtrop. Waren er vroeger vijf kinderboekenuitgeverijen, nu zijn het er wel twintig. ‘Dat heeft als gevolg dat Ploegsma mee moet met de markt. Idealistische uitgaven behoren hierdoor wellicht steeds meer tot het verleden.’

Een andere consequentie is dat je je als uitgeverij steeds meer moet onderscheiden. ‘Ploegsma onderscheidt zich nu al van de concurrenten met de popup, maar ook met de uitgave van non-fictie. In de toekomst is het niet ondenkbaar dat deze takken belangrijker gaan worden en dat dit het specialisme wordt van Ploegsma.’ Op dit moment bestaat een kwart van het fonds uit pop-up en non-fictie. ‘Verder zal Ploegsma in de toekomst op het gebied van de prentenboeken en de fictie vernieuwend moeten zijn, wil ze kunnen concurreren met andere deels gespecialiseerde uitgeverijen zoals Lemniscaat met hun prentenboeken.’