Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 13

[p. 155]

Schatplichtig aan Donald Duck
Kees 't Hart

In 1953 kwam in Nederland het eerste nummer van het weekblad Donald Duck uit. Mijn ouders gaven me een abonnement, ik was toen 9 jaar. Het eerste nummer bevatte al direct een klassieker: Donald Duck als brandweerman, en ik was verloren. Voorgoed. Als kind maak je je niet druk om de makers of vertellers van verhalen, dat komt pas



later. Namen doen er nog niet toe, vermoedelijk heb ik heel lang gedacht dat ze werkelijk bedacht en gemaakt werden door Walt Disney.

Maar al vrij snel begon ik verschil tussen de verhalen te zien: soms waren ze flauw, slecht getekend, het leek wel of de Heer Disney toevallig even geen zin had. Er was eigenlijk maar één echt soort Donald Duck-verhaal en dat herkende je gelijk: iedere tekening daarvan was een verhaal op zich, de kleine grapjes als heerlijke snoepjes over de pagina verdeeld, de vertwijfelde en nimmer gelukkige Duck tegen de rest van de wereld. Niet dus de avonturenverhalen bij de inca's, de eskimo's of de indianen, maar de belevenissen in Duckstad zelf. Donald Duck en de Neefjes, Katrien en Guus, in de weer met elkaar en met chefs van worstenbroodtenten, schoolmeesters, dubieuze verkopers, opscheppers, charlatans, weldoeners, sufferds, rijke patsers, nitwits en hulpeloze dromers. Dat je zo naar de wereld kon kijken! Dat het mogelijk was dit te bedenken! Met deze verhalen is mijn belangstelling voor literatuur begonnen.

Pas veel later kwam ik erachter dat deze, laat ik zeggen, échte Donald Duck verhalen allemaal gemaakt werden door één man: Carl Barks, hij leeft nog steeds en is nu misschien al over de honderd. Ik kwam er ook achter onder welke gigantische druk dit genie week in week uit moet hebben gestaan, hij maakte niet alleen de Donald Duck verhalen, maar ontwierp de hele Disney-santekraam. Op zijn schouders kwam het allemaal neer. Er waren dus ook andere bedenkers, maar die haalde je er direct uit. Barks, dat was het.

Er zijn verhalen die ik nog steeds lees en bekijk - ik heb ze allemaal - ik schaterlach, dit is grote literatuur en grote tekenkunst. De fabuleuze dialogen

[p. 156]

tussen Guus en Donald, plus de plaatjes van de vechtpartijen, de verhouding Donald-Katrien, de vertwijfelde onzekerheid van de eerste, de koketterie van de tweede, onverbeterlijk mooi, onverbeterlijk raak. Carl Barks, de grote modernist en post-modernist, satiricus van de samenleving, groot kenner van de menselijke ziel, subliem narratoloog, structuralist en doorgewinterd psychoanalyticus. Zo zou iedereen moeten leren schrijven.

Veel van mijn eigen schrijfwerk is schatplichtig aan Donald Duck: ook mijn romanfiguren verstrikken zich in onmogelijke projecten (stage lopen in een zwembad, mensen uit gestichten bevrijden, moderne toneelstukken regisseren, solliciteren naar een positie in een warenhuis, het verleden reconstrueren), de familieverhoudingen in mijn boeken zijn duidelijk verstoord: vader ontbreekt, ikfiguur logeert bij oom en tante, zoon schrijft biografie over vader, vader probeert zoon over te halen misdrijven te plegen etcetera. Barks begreep al dat je geen interessante verhalen bij elkaar krijgt binnen ‘normale’ gezinsverhoudingen, het is in ieder geval mij duidelijk dat zijn werk, met terugwerkende kracht dus, van grote invloed moet zijn geweest op het oeuvre van Freud.

Maar de grootste kracht van Barks' klassieke Donald Duck verhalen schuilt toch in zijn onovertroffen kunst van de weglating. Hij legt niets uit. leder plaatje is een verhaal op zich, trefzeker, krankzinnig precies. Bij hem geen uitleggerigheden over de emoties van de figuren, hij laat ze zien. Donald loopt op straat, op een lantarenpaal zit een treurige gier en je weet, dit komt niet goed. Duck eet broodje in straattent, rondom de dubieuze tenthouder cirkelt een vlieg en je weet, Duck is aan lager wal. Duck rent vertwijfeld op straat, je weet, hij is weer eens verliefd. Je ziet de wereld aan je voorbij trekken, zonder uitleg of beter weten, de uitleg ervan moet je zelf erin leggen, Barks geeft daar met zijn verhalen en tekeningen gelegenheid toe, dat is alles, hij is geen dominee die beter weet, hij demonstreert mogelijkheden van maatschappelijke dwang. Barks is een groot en empirisch schrijver, geen theoloog of moralist. Hij heeft nooit zelf het licht gezien, maar tast met ons, zijn lezers, in het duister. Barks laat zien wat literatuur zou moeten zijn.