Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 13

[p. 120]

Een kleurrijk leven zwart op wit
Bespreking van het Schrijversprentenboek over Miep Diekmann
Helma van Lierop-Debrauwer

Een Schrijversprentenboek moet de toekomstige biograaf materiaal verschaffen, stelt Helma van Lierop-Debrauwer. Het onlangs verschenen Schrijversprentenboek over Miep Diekmann voldoet aan deze rol.

In zijn bespreking van Meesterverteller met een rovershart, het Schrijversprentenboek over Paul Biegel, schrijft Peter van den Hoven nogal teleurgesteld te zijn. Schrijversprentenboeken zouden naar zijn idee een belangrijke bron moeten zijn voor toekomstige biografen.¹ Het boek over Biegel beantwoordt niet aan die doelstelling. Als tentoonstellingscatalogus acht hij het boek bruikbaar, als uitgangspunt voor een biografie van Paul Biegel vindt hij het verre van geslaagd. Meesterverteller met een rovershart leunt te sterk op fotomateriaal en mist bijdragen waarin gereflecteerd wordt op het oeuvre van de auteur.

Dat het anders en beter kan, bewezen, aldus Van den Hoven, Schrijversprentenboeken over A.M.G. Schmidt en over Hans Borrebach en de meisjesroman. Het recent verschenen Schrijversprentenboek over Miep Diekmann, Ogen in je achterhoofd² past in deze traditie. Het laat zien dat de serie van het Letterkundig Museum meer kan zijn dan alleen maar een reeks tentoonstellingscatalogi. Fotomateriaal wordt afgewisseld met beschouwingen over de rol van Miep Diekmann in de jeugdliteratuur sinds de jaren vijftig. De bijdragen zijn geschreven door onder meer Anne de Vries, Wim Rutgers, Selma Niewold en, interessant na zijn kritiek op het Schrijversprentenboek over Paul Biegel, Peter van den Hoven.

Schrijversprentenboeken moeten meer bieden dan enkel vermakelijke anekdotes over een auteur. Omdat ik met Van den Hoven van mening ben dat deze

1 Peter van den Hoven, ‘Plaatjes vullen geen gaatjes. Bij het Schrijversprentenboek over Paul Biegel.’ In: Literatuur zonder leeftijd, 41 (lente 1997), blz. 121-129. Van den Hoven maakt die opmerking nadat hij in zijn inleiding heeft vastgesteld dat het genre van de biografie in de jeugdliteratuur een marginaal bestaan leidt en dat de situatie helaas zodanig is dat, ondanks het feit dat aan een aantal biografieën wordt gewerkt, er van een stimulerend klimaat geen sprake is.

2 Dit Schrijversprentenboek, nummer 42 in de reeks, is verschenen bij de tentoonstelling over Miep Diekmann die van 1 oktober 1998 tot en met 9 mei 1999 in het Letterkundig Museum te Den Haag wordt gehouden. De redactie van Ogen in je achterhoofd. Over Miep Diekmann bestond uit Aad Meinderts, Erna Staal (eindredactie) en Anne de Vries. De beeldredactie was in handen van Erna Staal. Den Haag, Letterkundig Museum/Amsterdam, Uitgeverij Leopold, 1998.

[p. 121]

boeken een eventuele biograaf van enig nut moeten zijn, heb ik Ogen in je achterhoofd vanuit dat perspectief gelezen.

Rol als coach en recensent

Met recht heeft het Letterkundig Museum ervoor gekozen een tentoonstelling en een boek te wijden aan Miep Diekmann. Samen met Annie M.G. Schmidt heeft zij een belangrijk stempel gedrukt op de naoorlogse jeugdliteratuur. Niet alleen als auteur van jeugdboeken voor verschillende leeftijden, maar ook als coach van andere auteurs, als recensente en als een gedreven voorvechtster voor een betere positie van de jeugdliteratuur in het literaire veld. Aan al die aspecten van haar werk is in Ogen in je achterhoofd aandacht besteed, in tekst en in beeld.

In tegenstelling tot in Altijd acht gebleven en Babs' bootje krijgt een stuurman³ zijn foto's, boekomslagen en ander archiefmateriaal in zwart-wit afgedrukt. De foto's geven een beeld van de actieve rol die Diekmann in de jeugdliteratuur heeft gespeeld. Wie de langere beschouwingen van haar werk zou overslaan, krijgt aan de hand van de foto's en de bijschriften toch een eerste indruk van Diekmanns inspanningen om de jeugdliteratuur onder de aandacht van velen te brengen. Vooral haar inzet voor de Antillen en Tsjecho-Slowakije wordt zichtbaar. Voor verdieping van die eerste indruk is men op de zeven teksten aangewezen.

De beschouwingen belichten de verschillende aspecten van Diekmanns carrière. Analyses van haar primaire werk, haar recensiepraktijk en haar ijveren voor meer erkenning voor de jeugdliteratuur worden afgewisseld met drie interviews met mensen die het coachen van auteurs door Diekmann aan den lijve hebben ondervonden of van dichtbij hebben meegemaakt: Sonia Garmers, Liesbeth ten Houten en Andreas Sinakowski. Deze interviews in de vorm van een lange monoloog getuigen telkens opnieuw van de grote betrokkenheid van Diekmann bij de mensen die zij begeleidde. Die bevlogenheid leidde soms tot conflicten, maar alle drie erkennen ze dat de mening van Miep Diekmann over goed schrijverschap voor hen altijd een belangrijk ijkpunt is geweest.

Hoewel de interviews aardig zijn om te lezen, was het boek mijns inziens completer geworden, wanneer één van de interviews vervangen was door een meer beschouwende bijdrage over de wijze waarop ze auteurs heeft begeleid en opgeleid en wat dat heeft betekend voor de jeugdliteratuur in die landen. Een

3 Tine van Buul, Aukje Holtrop, Murk Salverda en Erna Staal (red.), Altijd acht gebleven. Over de kinderliteratuur van Annie M.G. Schmidt. Schrijversprentenboek 31. Den Haag, Letterkundig Museum/Amsterdam, Querido, 1991. Aafke Boerma, Erna Staal en Murk Salverda (red.), Babs' bootje krijgt een stuurman. De meisjesroman en illustrator Hans Borrebach (1903-1991). Schrijversprentenboek 37. Den Haag, Letterkundig Museum/Amsterdam, Querido, 1995.

[p. 122]

andere mogelijkheid was



het inkorten van alle interviews geweest, zodat er ruimte was gekomen voor reflectie op Diekmanns rol als coach.

Nu wordt haar betekenis op het terrein van de internationale jeugdliteratuur slechts kort besproken door Peter van den Hoven. Hij doet dat overigens helder, zodat je je als lezer toch enigszins een beeld kunt vormen van haar internationale betekenis. Maar het gaat noodzakelijkerwijs - gezien de beperkte ruimte die er is voor de beschouwingen - ten koste van het uitdiepen van andere aspecten van haar inzet voor de jeugdliteratuur. Daarvan lijkt Van den Hoven zich zelf ook bewust, getuige zijn opmerking aan het slot dat er voor een toekomstig biograaf volop interessant materiaal ligt. Hij lijkt daarmee te willen aangeven dat de grote lijnen van haar inzet voor de emancipatie van de jeugdliteratuur weliswaar zijn geschetst, maar dat een schat aan informatie is blijven liggen.⁴

Net zo uitgesproken als Diekmann was in haar begeleiding van auteurs, was zij in haar oordeel over kinderboeken. Die mening, jarenlang verwoord in de Haagsche Courant, staat centraal in de bijdrage van Selma Niewold. Helaas overheerst de chronologische beschrijving van haar recensiepraktijk de analyse van de recensies zelf. Niewold stelt vast dat Diekmann in haar boekbesprekingen zowel de maatschappelijke bewustwording van haar lezers als de literaire vorm van het jeugdboek belangrijk vond. Ze geeft echter maar een enkel voorbeeld van een recensie waarin dan vooral het belang van de literaire vorm onderstreept wordt, zoals in Diekmanns kritiek op het serieboek. Haar bezwaar tegen dit type boek richt zich op het gebrek aan originaliteit en ‘een logische en

4 Inmiddels is door Erna Staal, redacteur van het Schrijversprentenboek, een begin gemaakt met een biografie over Miep Diekmann.

[p. 123]

compositorisch verantwoorde climax’. Met uitzondering van de passage waarin Diekmann haar afkeer van meisjesboeken verwoordt, wordt nergens iets zichtbaar van een streven naar maatschappelijke bewustwording van de jeugd, waardoor je als lezer blijft zitten met de vraag hoe Diekmann dat maatschappelijk engagement in haar recensies verwoordde.

Gecanoniseerde boeken

Behalve voorvechtster voor een betere positie van de jeugdliteratuur in het literaire veld, is Diekmann natuurlijk vooral ook auteur van jeugdboeken. Zij is een uitermate veelzijdig auteur. Dat wordt nog eens onderstreept in het overzicht dat Anne de Vries van haar werk geeft.

Het is geen totaaloverzicht. In zijn bespreking heeft hij een keuze gemaakt uit het omvangrijke oeuvre van Miep Diekmann. Gelet op de ondertitel - ‘De betekenis van Miep Diekmann voor de jeugdliteratuur’ - heeft De Vries een verantwoorde selectie gemaakt. Hij bespreekt boeken die laten zien waar haar belang voor de jeugdliteratuur ligt. Een toekomstig biograaf zal zich niet tot deze boeken kunnen beperken, maar ook aandacht moeten besteden aan het werk dat De Vries niet of nauwelijks aan de orde stelt. Zo wijdt hij slechts in algemene zin enkele woorden aan haar debuut. Diekmann schreef aanvankelijk meisjesboeken die pasten in de traditie van het genre.

Onderscheiden heeft zij zich vooral op het punt van het realistische verhaal voor jongeren. Haar doorbraak wordt dan ook gesitueerd in 1956, het jaar waarin De boten van Brakkeput verscheen. Aan de hand van Marijn bij de Lorredraaiers en De dagen van Olim laat De Vries zien hoe Diekmann zichzelf en het genre van het realistische verhaal ontwikkelde. Maar natuurlijk heeft zij niet alleen op dit gebied haar sporen verdiend. Zij verkende ook andere genres. De voorbeelden die De Vries geeft, Ik heb geen naam, Krik en haar peuterpoëzie, maken duidelijk dat ook in deze boeken er altijd een relatie met de werkelijkheid was.

Enkele van de boeken die De Vries bespreekt, komen terug in de bijdrage van Wim Rutgers over de Caraïbische boeken van Diekmann. De invloed van de Antilliaanse jaren op Diekmanns leven en schrijverschap is in vrijwel alle teksten in dit Schrijversprentenboek aanwezig. Het is een logisch gevolg van de betekenis die de Caraïben voor Diekmann hebben gehad. Zo wordt dit aspect van haar leven en werk op een natuurlijke wijze verweven met de andere facetten van haar carrière. De bijdrage van Rutgers die uitsluitend gewijd is aan de Antilliaanse boeken van Diekmann, wordt daardoor feitelijk overbodig. De extra informatie in zijn beschouwing had met weinig moeite eveneens in de andere bijdragen opgenomen kunnen worden. Waarmee niet gezegd is dat de analyse van Rut-

[p. 124]

gers oninteressant is. Over het geheel genomen geeft hij een duidelijk beeld van het Caraïbisch werk van Miep Diekmann.

Wie na de beschouwingen van haar inzet voor de jeugdliteratuur nog niet overtuigd was van de dadendrang van Miep Diekmann, kan achterin het Schrijversprentenboek terecht bij de biografische gegevens, het chronologisch overzicht van de eerste drukken van haar werk, een overzicht van de vertalingen van haar boeken en van vertalingen van andere auteurs door Diekmann en een bronnenapparaat. Uit deze zakelijke opsommingen blijkt eens te meer dat dit Schrijversprentenboek is gewijd aan een auteur die in de naoorlogse jeugdliteratuur niet over het hoofd gezien kan en mag worden en waaraan zeker een biografie gewijd zou mogen worden. Ogen in je achterhoofd vormt daartoe een bescheiden aanzet. De informatie die dit Schrijversprentenboek biedt, kan en moet in een biografie verdiept en verbreed worden.