Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 12

[p. 100]

Dankwoord bij aanvaarding Nienke van Hichtumprijs
Rita Verschuur

In het najaar van 1991 begon ik net als altijd aan een verhaal voor kinderen te werken, maar ondertussen spookten er beelden door mijn hoofd die niets met dat verhaal te maken hadden. Beelden van vroeger. Herinneringsfragmenten. Ik vond ze hinderlijk, duwde ze weg, maar ze bleven me storen. Om er vanaf te komen schreef ik ze maar op stukjes papier en legde die op de hoek van mijn schrijftafel. De stapel papiertjes groeide, het verhaal waaraan ik werkte niet. Toen moest ik die papiertjes wel serieus gaan nemen. Anderen deden het ook. Er kwamen boeken van en nu sta ik hier.

Ik begon aan een dankwoord te werken, wilde u iets vertellen over Vreemd land, hoe dat was voortgevloeid uit een logeerpartij in Zweden in 1948, maar ik kon er geen woorden voor vinden. Wel spookten er vreemde beelden door mijn hoofd. Ik duwde ze weg, kon ze niet gebruiken, maar ze bleven me storen. Toen schreef ik maar op wat ik zag. Het waren beelden uit Zweden, waar ik afgelopen zomer een verdieping huurde bij een oude vrouw in een boerderij. Die vrouw was zo in zichzelf gekeerd dat ik nauwelijks contact met haar kon krijgen. En nu komt het eerste beeld dat mij bestookte terwijl ik naar woorden zocht.

Ik zie die tanige vrouw in haar keuken staan, voorovergebogen over het aanrecht, waar ze bezig is spercieboontjes uit haar moestuin te sorteren. Ze maakt er stapeltjes van. Eerst komen de rechte, dan de kromme en de kromste. Als ze merkt dat ik sta te kijken geeft ze het stapeltje met de allerkromste boontjes aan mij en mompelt iets over diepvries en plaats innemen. Dit ritueel herhaalt zich nu dagelijks min of meer woordeloos.

Op een dag probeer ik haar via de boontjes te bereiken.

‘Hoe zou het toch komen dat sommige krom zijn en andere recht?’ vraag ik.

Ze kijkt me stomverbaasd aan.

Ik opper dat de boontjes krom worden als ze tot op de aarde hangen en recht blijven als ze vrij mogen wapperen.

[p. 101]

‘Dat klopt niet’, zegt ze bits. ‘Bovenin hangen heel wat kromme en op de aarde liggen ze vaak kaarsrecht’.

Ik voel me onnozel en staak verdere contactpogingen. En ik trek er zo veel mogelijk op uit en verken de omgeving.

Tijdens een van mijn omzwervingen ontdek ik een rotsplateau met rotstekeningen uit de bronstijd. Ze zijn gegrift in het steen en met rood ingekleurd. Ik zie boten, elanden, potente mannen en putjes. Offerputjes, lees ik ergens op een bordje.

Op de avond voor mijn vertrek vraag ik aan mijn hospita die heel haar leven in diezelfde boerderij heeft gewoond of ze die rotstekeningen wel eens gezien heeft. Nee. Of ze wel mee kijken wil. Ja.

Ruimschoots voor zonsondergang rijden we erheen. We lopen door hoge grassen naar de platte rotsen en zien aan de ene kant het Vättermeer en aan de andere kant eindeloze graanvlaktes.

Ik wijs naar de tekeningen en dan zeggen we tegelijk hardop wat ze voorstellen. Boten, elanden, mannen, putjes. Offerputjes, leg ik uit. En ik vertel haar dat niet alle tekeningen zijn ingekleurd, dat je sommige moet voelen. Dan kruipen we op onze knieën en zwemmen met platte handen over het steen. Op een plek waar veel mos groeit trekt zij zo een grote lap weg en roept: ‘ik heb nog een offerputje’. Ik voel met mijn hand dat het er een is. We voelen het om de beurt. En zij wil doorgaan met mossen wegtrekken, maar de zon is nu al bijna onder. Het is eind augustus.

In de auto naar huis zeggen we zo goed als niets. Maar anders niets dan op de heenweg.

Die kruipende vrouw daar op die rots was het tweede herinneringsbeeld dat in plaats van woorden kwam. En ik keek nog eens in mijn dagboek van afgelopen zomer. Daarin wordt uitvoerig verslag gedaan van ontmoetingen met vrienden, boeiende collega's, gesprekken over leven en dood en afscheid nemen van mensen en plekken, maar niets over mijn oude hospita.

Vreemd vond ik dat, nu ik zo vervuld was van die twee herinneringsbeelden. En toen kwam ik toch bij Vreemd land terecht, dat helemaal is opgebouwd uit herinneringsbeelden, die ik opschreef zonder mijn dagboek uit die zomer 1948 te raadplegen. Dat dagboek mocht ik van mezelf pas inzien als ik uitgeschreven was.

Tot mijn verbazing ontdekte ik dat het weinig gemeen had met mijn boek. Niets kon ik er vinden over de akelige blootzwemmerij van al die grote mensen, 's avonds in het lage zonlicht na die prachti-

[p. 102]

ge dag op het meer. Niets in dat dagboek over mijn sterkste emoties, positief of negatief. Waarom? Vond ik ze te kinderachtig? Schaamde ik me ervoor? Waren ze te ingewikkeld voor woorden? Drukte ik ze gewoon maar weg? Of beleefde ik ze niet eens?

Tijdens dat eerste bezoek aan Zweden zie ik op een nacht in bed een dierbaar plekje thuis in Bloemendaal opeens écht voor me. ‘Mijn hoofd lijkt wel een fototoestel waar al die tijd een filmpje in gezeten heeft. De foto was al wel gemaakt maar is nu pas afgedrukt’, staat er in Vreemd land. Zo gaat dat. Zonder het zelf te weten maak je foto's in je hoofd. En het spannende van die foto's is dat ze zich vertonen wanneer zij dat willen. En dat je dan soms niet kunt laten ze weer in woorden om te zetten.

En nu eindelijk wat woorden van dank, zonder tussenkomst van foto's. Bij wie zal ik beginnen?

Ja, mijn stiefmoeder, die toch maar het lef had mij in die zomer van 1948 alleen bij zo'n Zweeds-Finse familie te laten logeren. En ik bedank Britt-Marie, sinds dat jaar mijn trouwste vriendin en volgens een van de juryleden sympathieker dan de tobberige hoofdpersoon. Dat is mooi.

En ik bedank familieleden en schoolvriendjes en vriendinnetjes die zichzelf in mijn boeken zijn tegengekomen en desondanks hier zitten. En ik bedank mijn uitgeefster Henny Bodenkamp, die mij negen jaar geleden uit de put haalde. Net toen ik in haar fonds als Rita Törnqvist weer aardig overeind was gekrabbeld kwam ik haar verrassen met Verschuur. Henny reageerde heroisch. En ik bedank Gerrie Lindenburg die zich steeds weer met scherpe pen over mijn manuscripten heeft gebogen.

En ik bedank Marit voor al haar tekeningen bij veel van mijn teksten. En ik bedank haar en Torbjörn en Saskia voor hun kanttekeningen bij meer dan alleen mijn teksten.

En ik bedank het Fonds voor de Letteren dat mij de vrijheid heeft gegeven te kunnen wachten met schrijven tot de foto's in mijn hoofd waren afgedrukt.

En ik bedank de jury voor de Nienke van Hichtumprijs. Ik voel me vereerd met deze prijs omdat hieraan de naam verbonden is van een voorgangster, die al in 1887 overtuigd was van het feit dat een kinderboek zo geschreven moet zijn ‘dat ook volwassenen deze lektuur kunnen waarderen’. ‘For berntjes fen 8 ta 88’, zo luidt de ondertitel van haar debuutbundel. Voor kinderen van 8 tot 88.