Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 10

[p. 205]

Bezoek
Columnistische bespiegelingen
Paul Biegel

Stel: midden in de nacht word je wakker en naast je bed staat een wezen van een verre planeet. Hoe gedrochtelijk hij er ook uitziet, er zit toch iets vriendelijks in zijn uitstraling; bovendien verschilt hij van andere ruimtewezens door in plaats van vlekkeloos Engels vlekkeloos Nederlands te spreken. Hij zegt:

‘Neem me niet kwalijk dat ik je stoor, alles is hier vreemd voor me, maar daarom ben ik ook gekomen: ik moet jullie bestuderen.’

‘Midden in de nacht?’ vraag je met een groc-stem. ‘Kan dat niet wachten tot morgen? Ik moet slapen.’

‘Slapen?’ vraagt hij met een stembuiging die verraadt dat hij niet weet wat slapen is.

‘Kijk maar,’ zeg je, en je draait je om en snurkt verder.

De volgende morgen staat Ruimte-Wezen er nog.

‘Hoe doe je dat?’ vraagt hij. ‘Dat slapen? En waarom?’

‘Als je niet slaapt,’ geef je ten antwoord, ‘raak je uitgeput en ga je dood.’

‘O,’ zegt hij. ‘Dood! Daar heb ik iets over gehoord. Maar dat is niet hetzelfde als slapen?’

‘Nee, niet hetzelfde.’

Uit het gesprek dat volgt, blijkt een ontzettend verschil tussen Ruimte-Wezens en mensen: RW's planten zich niet voort, maar delen zich. Zodra een RW uitvalt, deelt een van de anderen zich in tweeën, waarop de helften ajuus tegen elkaar zeggen en heelwordend huns weegs gaan. Dat uitvallen gebeurt overigens alleen door een ongeluk, een andere vorm van dood kennen ze niet. Ook niet het begrip ouderdom.

‘Arme jullie!’ roept hij uit.

[p. 206]

‘Wat een vreselijk bestaan moet dat zijn! En zo ingewikkeld ook. En daarbij worden jullie natuurlijk ook steeds kleiner.

???

‘Als je opvolger uit je eigen lijf te voorschijn komt, kan hij nooit zo groot zijn als jijzelf. Toch? Iets kleiner moet hij zijn, anders zou hij niet in je gepast hebben.’

‘Hij groeit,’ antwoord je.

Nu zet hij een vraagteken. ‘Groeien?’

‘Groter worden ja.’

Je moet hem werkelijk alles uitleggen.

‘Maar waarom al die rompslomp?’ vraagt hij. ‘Wie heeft dat bedacht?’

Je zou kunnen antwoorden Onze Lieve Heer, of Pan-Koe, of Wakaki, of een van de duizenden andere scheppers van wier bestaan wij mensen in de loop der eeuwen op leven en dood overtuigd zijn geweest, maar dat brengt het gesprek niet verder.

‘En wat is het nut?’ vraagt hij dan.

Ook daarop blijf je het antwoord schuldig.

‘En die kleine hoofdjes, past alles daar wel in?’

‘Past wàt in?’

‘Het weten.’

‘Het weten? Ze weten nog helemaal niks als ze geboren worden.’

Zijn verbazing bereikt nu het toppunt, en het uitleggen wordt verschrikkelijk moeilijk. RW heeft veel geduld, maar dat onze opvolgertjes wèl tien vingers en tenen van ons meekrijgen, maar niet de zijrivieren van de Donau blijft een volstrekt raadsel voor hem. Hij zucht. ‘Dus ze krijgen helemaal geen kennis mee?’ roept hij uit. ‘Ze moeten alles overnieuw leren?’

‘Ja,’ zeg je. ‘Alles overnieuw. De hele santenkraam.’

Het blijft lang stil. Tenslotte zegt hij: ‘Ik begrijp niet waarom de hele mensheid niet de hele dag zit te huilen over de verschrikkelijkheid van zijn bestaan.’

‘Tja...’

Na nog meer praten en uitleggen en her-uitleggen komt RW tot de conclusie dat het grootste deel van onze inspanning dus gericht moet zijn op het vullen van onze opvolgertjes met kennis, en wel zo doeltreffend mogelijk opdat zij, vóór dat gruwelijke doodgaan, nog enig inzicht daaraan kunnen toevoegen. ‘Maar!’ roept hij meteen daarop wanhopig uit, ‘daar bedenk ik me dat zij op hun beurt ook weer opvolgertjes uit eigen lijf voortbrengen die ze met kennis moeten vullen... Waar blijft

[p. 207]

jullie ontwikkeling?’

‘Ah!’ roep je. ‘Daarvoor hebben we speciale instellingen waar de opvolgertjes worden gevuld. Dat heet onderwijs.’

Je begint al helemaal in zijn termen te praten en dat bevalt je helemaal niet als je nog eens goed ziet hoe lelijk en wanstaltig RW eruit ziet. En raar. Op de manier waarop een insekt ‘raar’ is met zijn gestalte die in niets met de menselijke overeenkomt, maar hij lijkt ook niet op een tor of een garnaal of een wesp.

‘Speciale instellingen?’ zegt hij. ‘Dat klinkt mij toch in de oren als een soort deling. Werkt het zó dat de ene helft van jullie zorgt voor het vullen van de opvolgertjes, en de andere helft zijn inzicht uitbreidt? Dat zou schelen. Zit het zo in elkaar bij jullie?’

Je moet even nadenken. ‘In zekere zin,’ zeg je. ‘Maar niet precies zo. En het is ook niet de helft, die in het onderwijs zit.’

‘Ah!’ Hij knikt blij. Blij voor ons.

‘Op geen stukken na is het de helft,’ zeg je nog maar eens.

Hij knikt weer, begrijpend nu. ‘Dat zou ook te weinig zijn,’ voegt hij aan zijn knikken toe. ‘Driekwart dan? Driekwart vult, en de rest -’

‘Nee!’ roep je. ‘Andersom! Niet eens andersom. Nog veel minder!’

Hoeveel mensen zitten er in het onderwijs, probeer je snel te bedenken, welk percentage van de bevolking?

Geen idee.

‘Minder dan een kwart?’ roept hij tot het uiterste verbaasd. ‘Dat kan toch nooit?’

‘Nou... het gaat best, heel goed gaat het eigenlijk...’ Het is bedoeld als verweer, maar aan je eigen stem hoor je dat het wat zwakjes klinkt.

‘En hoe gaat dat vullen dan?’ wil hij weten. ‘Hoe doen jullie dat?’

Je vertelt hem over scholen en instituten en universiteiten en cursussen, er bestaat heel wat, zo merk je tijdens het opsommen.

‘Watt??’ roept hij uit, wanneer je over het basisonderwijs begint. ‘Tweeëndertig opvolgertjes krijgen tegelijkertijd één en hetzelfde ervaringspakket van één? En dat in een soort gevangenis, geheel afgesloten van waar het bestaan zich afspeelt? En dus ook afgesloten van het opdoen van eigen ervaringen?’ Zijn buitenaardse ogen puilen uit hun buitenaardse kassen. ‘Dat kan niet waar zijn!’

‘Nou,’ antwoord je, ‘ze leren lezen en schrijven en rekenen

[p. 208]

en taal en geschiedenis en aardrijkskunde. Heel nuttig, heel noodzakelijk, heel efficiënt.’

‘Efficiënt!’ roept hij uit en slaat zich met een soort hand tegen een soort hoofd. ‘Maar ik begin het wel steeds beter te begrijpen,’ mompelt hij na deze uitbarsting. ‘Ik begin te begrijpen waarom wij er niets van begrijpen, waarom ik ben uitgestuurd... Mijn god!’

‘God?’ vraag je. ‘Hebben jullie een god?’

Hij kijkt je aan of je gek bent. ‘Natuurlijk hebben wij een god! Als je dat tenminste opvat als de aanduiding van de oerkracht die alles op gang heeft gebracht en houdt. Misschien kun je het beter Tijd noemen.’

Daar weet je geen antwoord op. Je wilt er ook niet op ingaan.

‘Wat is er tegen efficiency?’ vraag je.

‘Alles!’ roept hij. ‘Wanneer het gaat om ervaringen opdoen: alles! Dat je dat niet begrijpt!’

Hierop laat hij het oude vertrouwde ruimteverhaal volgen dat alle RW's altijd vertellen: hoe ze vanaf hun verre planeet onze aarde in de gaten hebben gehouden en zagen dat we raketten naar de maan en naar Mars hebben gestuurd. ‘Een prestatie,’ zo noemt hij het, ‘die duidt op een zekere ontwikkeling. Nog niet veel, maar toch. Een aardig begin, laten we zeggen. Máár...’ Hij pauzeert als een ervaren demagoog. ‘Maar...tot onze opperste verbazing zien we dat jullie inzichts-ontwikkeling daarbij hopeloos achter is. Onvoorstelbaar primitief in vergelijking met, zeg, jullie electronica. Die jullie eigenlijk alleen maar hebben ontwikkeld, konden we constateren, met het doel om elkaar de hersens in te slaan zoals je twee miljoen jaar geleden ook al deed.’

‘Nou nou...!’

‘Dat weet je best,’ zegt hij streng. ‘Op het gebied van inzicht is jullie ontwikkeling nul. En dat komt, begrijp ik nu, door jullie onderwijs.’

‘O.’

‘Als je dertig opvolgertjes bij elkaar pakt in een hok en ze allemaal tegelijk impregneert met kennis in plaats van inzicht, en nog wel kennis van één soort, dan krijg je dat. Hoe langer je daarmee doorgaat, van opvolger naar opvolger, des te meer wordt alle energie gebundeld in die ene denkrichting en alles raakt scheef. Dan kun je met de drijfkracht die je kent van benzine honderdtwintig kilometer per uur rijden zonder inzicht in de

[p. 209]

drijfkracht van jezelf achter het stuur.’

‘O.’

‘Het gevolg is ook, dat je het verschil niet meer ziet, en vol trots praat over je onderwijsinstanties.’

‘O.’

‘Tweeëndertig tegenover één!’ Hij lacht buitenaards. ‘En wie is die éne? De hoogst gekwalificeerde in jullie samenleving? De meest geëerde? De hoogst betaalde? De intelligentste? De wijste? Die met het meeste besef van wat hij niet weet?’

‘Uhm...’

‘Ik ga nu terug,’ zegt hij. ‘Hoe ik dit thuis moet vertellen, weet ik niet. Ajuus.’

Stel: midden in de nacht word je wakker en naast je bed staat geen wezen van een verre planeet. Wat een opluchting. Dan kunnen we rustig onze oogkleppen ophouden en doorgaan onze opvolgertjes op zo efficiënt mogelijke, en vooral ook zo zuinig mogelijke, manier te vullen met kennis zonder inzicht.