Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 10

[p. 129]

Je kan geen brekebeen blijven
Joke Linders

Een enkele keer gebeurt het dat een boek je overrompelt, meesleurt en niet meer los wil laten. Het boek van Bod Pa van Anton Quintana is zo'n gebeurtenis. Prachtig van taal, geestig, zorgvuldig opgebouwd, een en al avontuur, snijdende observaties en dringende vragen.

Anton Quintana, pseudoniem voor Anton Kuyten, is vanwege de sfeer die hij op weet te roepen, wel de meester van de vertelkunst genoemd. Padjelanta (sinds kort weer verkrijgbaar als jeugdsalamander) en De bavianenkoning dat in 1983 een Gouden Griffel kreeg, boden excellente voorbeelden van die vertelkunst. Zijn verhalen zijn ook altijd zoektochten, beproevingen waarin de hoofdfiguur de strijd aangaat met zichzelf. Want leven is niet anders dan verlangen naar leven. Die strijd heeft Quintana vanaf zijn eerste ademtocht in dit aardse bestaan - hij was de laatste en de zwakste van een tweeling - moeten voeren, hij beheerst ook Het boek van Bod Pa.

Bod Pa is een dwerg, een mismaakte, blinde, lamme dwerg, een dronken zielepoot, een potsierlijke aardappelkabouter met een wolf en een raaf, maar ook de geheimzinnige ruiter uit het Noorden en een sjamaan, een wijze die alle wetten tart. Die van het grasland, die van de ruitervolken in de Aziatische steppen én die van de sjamanen. Via de karavaanweg heeft de vader van Perregrin hem geroepen om het steeds weer brekende been van zijn zoon te komen genezen. Tal van sjamanen, goeroes en magiërs hebben dat lamlendige been inmiddels betast, met kruiden ingesmeerd of met muizeschedeltjes omhangen, maar het bleef knappen. Zijn oude strijdmakker Bod Pa is de enige die nog uitkomst kan bieden.

Net als in eerdere boeken tekent Quintana hier het lot van de buitenstaander, voortdurende op weg om te vinden wat hij zoekt: de eigen identiteit, de plaats in de samenleving, het doel in het leven. Dat geldt voor de vader van Perregrin die van ver is gekomen en altijd een vreemde is gebleven, het geldt voor Perregrin met zijn zwakke gezondheid en voor Bod Pa. Alles doet hij anders dan zijn voorgangers.

Bij hun eerste ontmoeting geeft hij de jongen een andere naam: Pelgrim, reiziger. Want alle mensen zijn reizigers in een vreemd land. Bod Pa komt niet met smeerseltjes of gebeden, hij gaat het gesprek

[p. 130]

aan. Ooit zal Pelgrim toch moeten kiezen tussen altijd een jongen blijven, huisvader worden of het leven van een zwerver leiden. Voor Bod Pa is zwerven een doel op zich. En daarom heeft hij alleen maar onwijze, ontwijkende antwoorden te bieden. Niets is immers wat het lijkt.

Daarom duurt het heel wat verhalen, dwalingen en ontberingen voor Pelgrim ontdekt wat achter het masker van Bod Pa's spotternijen schuilgaat en hij daadwerkelijk op eigen benen durft te gaan. Die blijken dan ijzersterk geworden. Je kan moeilijk je hele leven een brekebeen blijven.

Het verhaal van Bod Pa staat boordevol spannende, krijgshaftige, nooit kinderachtige of sentimentele verhalen. Tegelijkertijd is het een lang betoog over de noodzaak van beweging en verandering. De dood stelt minder voor dan je denkt. Sterven is alleen afschrikwekkend voor wie niet echt geleefd heeft. En geleefd wordt er in de verhalen van Quintana!

Anders dan Jostein Gaarder in Het geheim van de kaarten en De wereld van Sofie weet Quintana zijn ‘lessen’ op uiterst natuurlijke wijze in de gebeurtenissen te verpakken. Ze komen als het ware uit die verhalen te voorschijn en creëren op hun beurt nieuwe. Daardoor werd Het boek van Bod Pa een ijzersterk én poëtisch epos dat soms door een buitenstaander wordt verteld, maar naarmate het verhaal vordert, vaker door Pelgrim zelf. Door die verschuiving in de vertelsituatie leert de lezer de reiziger steeds beter kennen.

Geen enkele zin van dit epos is saai of voor de hand liggend. De woorden hebben een kracht die het vertelde te boven gaat en de lezer voortdurend op het verkeerde been zet. Over de grond ijlde een wolfsspoor de heuvels in; hij zag het niet. Een raaf kraste boven zijn hoofd; hij hoorde het niet. Het barst van de omkeringen en tegenstrijdigheden, maar zwak is het nooit. Quintana is hier zijn eigen stijlvolle zwerver, een leidsman die de antwoorden niet weet en daarom zo'n perfecte leermeester is.

(uit: Algemeen Dagblad: 17 november 1995)