Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 5

[p. 9]

Commercieel denken, maar niet clichématig
Henny Bodenkamp

Mijn uitgangspunt is de vraag hoe ik als uitgever het Van Goor fonds een bepaald beeld geef, niet alleen inhoudelijk maar ook qua vormgeving. Voor mij zijn vorm en inhoud één. De vorm die ik aan een boek geef, moet iets zeggen over de inhoud, in die zin dat de vorm van het boek iets uitstraalt van de mentaliteit van het geschreven werk. En omdat in mijn visie vorm en inhoud één zijn, hoef ik het nog maar over één ding te hebben: het uiterlijk van het boek dat bepaald wordt door de illustratie en de typografie.

Kijken, leren kijken is voor mij net zo belangrijk als lezen. Ik kijk graag naar dingen. Naar de vorm van een stoel, naar een goed gevormde schoen, naar de kast van een horloge met op de plaat nog echte cijfers. En naar kunst, daar kijk ik ook graag naar. Als ik zou moeten kiezen tussen lezen of kijken, zou ik niet weten wat ik kiezen moest.

Die fascinatie voor kijken bepaalt mede het uiterlijk van het Van Goor fonds. De eis die ik aan een omslag stel, is dat het eigenzinnig is, of het nu een poëzie-bundel voor kleuters betreft, of een literaire jeugdroman waarin een jongen droomt over de Odyssee. Ik ben op zoek naar niet-bevestigende beelden, naar illustraties die associaties oproepen, die de fantasie van de kijker prikkelen, hem of haar uitdagen het boek in de hand te nemen, open te slaan en dan ja...te kopen. Boeken moeten verkocht worden. Dan kunnen kinderen lezen en hebben auteurs en uitgevers bestaansrecht.

Omslagen moeten werken als geheime verleiders. Een heel enkele keer ben ik ontrouw aan mijn idealen en het gebeurt ook dat ze niet bij elke koper in spé overkomen, omdat hij ze niet herkent en liever kiest voor een boek dat in mijn ogen lijkt te zijn uitgegeven door een postorderbedrijf dat toevallig ook nog in boeken doet.

De illustratoren waarmee Van Goor werkt, zijn de mensen die zich niet graag willen conformeren, die zelf een heel duidelijke en heldere visie hebben op wat een illustratie moet zijn, die hun eigen idealen en zienswijze in een illustratie tot uiting brengen zonder inhoudelijk en commercieel het boek te kort te doen. Daarbij verloochenen ze hun eigen wereld niet. Naar

[p. 10]

illustratoren, die hun ziel in andermans werk leggen, die betrokkenheid hebben met hun eigen vak, daarnaar zoek ik. Zo ontstaat een geheel en zelfs een profiel van een uitgeverij.

In 1985 verliet ik Van Holkema & Warendorf en kwam ik bij Van Goor. Ik trof daar een fonds dat qua uiterlijk niet echt mijn smaak was; ik vond het te bevestigend. Maar dat is begrijpelijk als je bedenkt dat uitgeven een zeer persoonsgebonden vak is. Je drukt als het ware je stempel op het fonds.

Van Goor was en is dus een enorme uitdaging. Ik kon aan iets nieuws beginnen dat niet alleen mocht groeien, maar moest groeien. Ik heb het fonds als volgt ingedeeld: kinder- en jeugdliteratuur als belangrijkste onderdeel, prentenboeken en boeken die eigenlijk geen boeken zijn, maar meer hebbedingetjes, soms zelfs speeltjes. Voor de literatuur kwamen er twee maten, één van 13×20 cm en één van 14×21 cm. De boeken werden gebonden. Hard-backs dus.

De prentenboeken zijn niet meer aan maat gebonden, en dat kan ook niet omdat de maat van coproducties al door de initiërend uitgever bepaald zijn. Bovendien kan de maat van een goed prentenboek toch niet het criterium zijn waarop je het afwijst. Vervolgens komt er in 99% van de gevallen, daar waar het kinder- en jeugdliteratuur betreft, onder de titel een citaat uit het boek. Dit om de aspirant-koper nieuwsgierig naar het boek te maken en hem tot kopen over te halen. Door met die citaten te werken is het Van Goor fonds nu ook herkenbaar voor de consument. Een fonds nieuwe stijl moet zich immers onderscheiden van al reeds bestaande fondsen. En niet door middel van een knallend logo, waarvan er in Bologna weer zoveel te zien waren. Nee, het moet een onderscheid zijn, dat wezenlijk iets zegt over de aard en de kwaliteit van het boek.

Bij Van Goor hebben de auteurs inspraak bij het kiezen van een illustrator. Als hun keuze diametraal op die van mij staat en alleen als die keuze niet bij het Van Goor fonds past, dan zal ik druk uitoefenen dit te veranderen. Gelukkig komt dit zelden of nooit voor. Als de auteur zelf niet weet wat hij wil, wat ook weinig voorkomt, doe ik een voorstel. Ze kunnen dan kiezen uit drie tot vijf illustratoren.

Wie zijn de kopers van kinderboeken, van Van Goor boeken? Zijn het de kinderen of zijn het de ouders? Zeker weten doe je het nooit, maar het ligt voor de hand te veronderstellen dat het de ouders zijn, want zij hebben het geld. Maar als het de volwassenen zijn die kopen, zou je dan misschien ook voor

[p. 11]

andere boekomslagen moeten kiezen? Ik weet het niet. Echter het vermoeden is dat als je de omslagen op de volwassenen richt, het uiterlijk van de kinder- en jeugdliteratuur er heel wat behoudender uit zou zien. Kinderen zitten nog niet maatschappelijk en emotioneel vast en staan dus nog open voor dingen die ze niet kennen, maar ze moeten wel iets herkennen. En hun ouders ook, op zijn minst moet een volwassene er iets van de belangstelling van hun eigen kind in herkennen.

Hoe ver kan een illustrator en een uitgever gaan? Waar ligt de grens van de toegankelijkheid van de illustratie? Persoonlijk vind ik dat een klant in de boekhandel, een bezoeker van de bibliotheek niet ter plekke het gevoel moet krijgen dat hij in een galerie staat of bij de kunstuitleen is. Illustreren is een kunst, maar het is een andere discipline dan de autonome kunst. Voor mij ligt de grens bij ‘De reizen van de slimme man’ en dat omslag durfde ik alleen maar aan omdat er de naam van Imme Dros opstond. Bij aanbieding sputterde de boekhandel tegen, maar omdat het Imme was, namen ze het toch op. En terecht.

De grens ligt ook, denk ik, bij Poele, omdat het zo hulpeloos is, bijna kinderlijk. Toch werd dit boek goed verkocht, kreeg zelfs een tweede druk. Hoogstwaarschijnlijk omdat het een uitzonderlijke positie inneemt tussen alle perfecte, maar ook gelikte berenboeken die er al zijn. Poele heeft een charme die weinigen ontgaat. Maar veel verder dan deze twee voorbeelden kun je denk ik niet gaan, want dan begrijpt het publiek je niet meer, beroofje de auteur van zijn inkomsten en blijf je zelf zitten met onverkochte voorraden.

Als uitgever mag je de commerciële kant van de zaak nooit vergeten, maar dat hoeft niet te betekenen dat je gebruik moet maken van beelden die iedereen al kent, die clichématig zijn. Als uitgever moet je je steeds voor ogen houden dat kinderen willen en moeten lezen, dat schrijvers willen schrijven en gelezen willen worden, dat uitgevers daarbij behulpzaam kunnen zijn, maar er ook aan willen werken.

Zo verschijnen er steeds weer nieuwe boeken waar hopelijk iedereen tevreden mee kan zijn en in het bijzonder de kinderen.