Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 5

[p. 35]

Het stuklezen van Ruth Thomas
Ed van Eeden

Moet je als ‘volwassenen-recensent’ andere maatstaven aanleggen bij het lezen van jeugdboeken, was de vraag die ik mijzelf stelde tijdens de voorbereiding van de ‘literaire analyse’ die ik in het kader van het festival Stuk lezen zou uitspreken over het boek De weglopers van Ruth Thomas. Doe ik iets dergelijks wanneer ik A.A. Milne, Lewis Carroll, Roald Dahl of Annie M.G. Schmidt lees? Ik zou niet durven. Is het daarom redelijk om andere normen te stellen voor boeken van mindere goden, omdat ze misschien ‘toch wel leuk voor die kinderen’ zouden zijn? Dan lees ik liever nooit meer een jeugdboek, en raad ik iedereen aan zijn kinderen zo snel mogelijk over te hevelen naar een genre boeken dat kennelijk wel serieus te nemen is. Kortom: mij staat niets in de weg om een ‘volwassen’ blik te werpen op De weglopers, een boek voor lezers ‘vanaf 10 jaar’, dat in het Verenigd Koninkrijk werd bekroond met de Guardian Award 1988, en in Nederland Vlag en Wimpel kreeg toebedeeld.

Is het normaal dat kinderboeken geen inhoudsopgave hebben, als er wel verhalende hoofdstuktitels worden gehanteerd? Is het gebruikelijk dat in jeugdboeken soepel wordt omgegaan met de spellingsregels? Op blz. 7 is er sprake van dat Nathan door dikke brilleglazen ‘de wereld inkeek’ (i.p.v. ‘in keek’; nu is het alsof hij die wereld leest), en 10 bladzijden verder staat ‘chique’ waar toch echt ‘chic’ bedoeld moet zijn. Mag een vertaler zich zoveel stommiteiten permitteren, wanneer het om werk voor kinderen gaat? Alleen die eerste zinnen al: ‘De lucht was kleverig van de warmte. Het stoffige zonlicht kwam door de open ramen - wéér zo'n middag in de stad.’ Inderdaad, daar moet ‘another day in the city’ hebben gestaan, wat niet veel meer betekent dan ‘een gewone dag in de stad’. Als de kinderen in dit zeer Engelse verhaal een bedrag in Britse ponden vinden, wordt onderaan de bladzijde (blz. 26) keurig verantwoord hoeveel gulden dat is; maar wanneer ze daar iets van kopen (blz. 141), is de originele muntsoort verdwenen en heet het: ‘Ik krijg zes gulden negentig van je.’ De ene slordigheid rijgt zich aan de andere, met als treurige hoogtepunt blz. 167. Daar is niet alleen een hilarische dialoog te vinden (‘Ik

[p. 36]

verga van de honger’, zei Julia. ‘Ik ben uitgehongerd’, zei Nathan, om te laten zien dat hij een duurder woord wist.’ (Jazeker: hier moet ‘starving’, respectievelijk ‘famished’ hebben gestaan), maar na een maaltijd die bestaat uit frites en een stuk gebraden kip wordt ook opgemerkt: ‘Het was het eerste verse voedsel sinds dagen.’

Ruth Thomas lijkt zich te mogen beklagen om haar Nederlandse uitgever. Haarzelf valt echter ook het een en ander aan te rekenen. De grote lijn in De weglopers is dat twee bijzonder onaangename kinderen samen weglopen, de nodige avonturen beleven, en gaandeweg naar elkaar toegroeien, waarbij ze zelfs sympathiek worden. Om dit gegeven maar duidelijk genoeg te doen uitkomen, heeft Thomas gemeend de beide hoofdpersonen zoveel als mogelijk te moeten doen verschillen. Nathan Browne is klein, zwart, brildragend, afkomstig uit een arm en groot gezin, en op een humeurige manier teruggetrokken. Julia Winter is lang, blond, dom, enig kind van een gescheiden en welvarende moeder, en een streberig klikspaantje. Wanneer ze om uiteenlopende redenen niet naar school terug kunnen, vinden ze in hun eerste gezamenlijke minuten een bedrag ter waarde van f 5.000,- onder de vloer van een oud huis. Ze gaan er samen vandoor, ontvluchten de stad, overnachten eerst in een hotel, later in tentjes, en komen op hun reis steeds dichter bij elkaar en een ontroerende ontknoping.

Wat mij bij dit alles stoort is de boodschap, het onderwijzend opgeheven vingertje van de schrijfster, die het de lezertjes allemaal wel eens goed duidelijk zal maken. Die voor een verteller verfoeilijke houding verraadt zich op verschillende momenten. Het klikken van Julia wordt uitgebreid geëtaleerd, waarna het kennelijk tòch nog nodig is om te onthullen: ‘Klikken was de enige manier om wraak te nemen als iemand haar pijn deed’ (blz. 15). Nathan loopt een boek lang poezen aan te halen, en zelfs de meest verwilderde zwerfkatten te vertroetelen met voedsel dat hij voor ze gespaard heeft. En wat staat er desondanks op blz. 170? ‘Katten hielden van Nathan’. Iemand die zulke dingen op papier krijgt, schrijft voor randdebielen.

Erger vind ik het nog als een zo nadrukkelijk realistisch getoonzet verhaal ook nog eens niet klopt. Hoewel het duo al 11 jaar oud is, kan Julia nog steeds niet lezen. Desalniettemin zit ze in groep 8! Haar vorige onderwijzers zullen dan wel zijn omgekocht, want anders gaat zo'n kind niet over, zou je toch denken: gespecialiseerd onderwijs is hier meer op zijn plaats. Maar geen nood! Op hun tocht besluit Nathan om Julia te leren lezen. Toen hij zijn pols had bezeerd

[p. 37]

voelde Julia namelijk ‘intuïtief’ dat deze verbonden moest worden, en nu wil hij haar helpen om verpleegster te kunnen worden. Daarvoor moet je kunnen lezen. En inderdaad: binnen anderhalve dag scheurt Julia door hele alinea's van pulpromannetjes. Verbazingwekkend? Nee hoor, evenmin als het feit dat twee elfjarige kinderen een kamer vinden in een hotel, dat de hotelhoudster accepteert dat het negerjongetje het (geadopteerde) broertje is van het blonde meisje, dat hotelgasten die naast hen zitten televisie te kijken hen niet herkennen, wanneer hun foto's en signalementen worden verspreid, en dat het voor de tocht benodigde geld zo goed als uit de lucht kwam vallen.

Alles wordt opgeofferd voor de moraal van het verhaal, die opnieuw expliciet wordt neergeschreven (blz. 164): ‘En toen bedacht ze dat ze bijna de verkeerde stap had gedaan. Als je met iemand wegliep, kon je hem niet halverwege in de steek laten en er met iemand anders vandoor gaan.’ Het echte einde van het boek had na deze portie bazuinen en engelengeschal zelfs achterwege kunnen blijven.

Natuurlijk: Ruth Thomas' boek heeft ook positieve kanten. Het reisidee is spannend uitgewerkt, de tegenstellingen natuur-stad zijn nuttig, en de gedachte van twee onafhankelijke 11-jarigen op weg naar een persoonlijk paradijsje is idyllisch. Het weegt echter allemaal niet op tegen dat moraliserende vingertje, dat onmiskenbare teken van een volwassene die door de knieën gaat om de wereld eens even uit te leggen. Zou ik een boek als dit op mijn recensie-tafel hebben gekregen, ik zou me erover hebben opgewonden en het met de grond gelijk hebben gemaakt. Tot mijn verbazing is het in zowel de Britse als de Nederlandse kritieken lovend tot juichend ontvangen. Het zal wel aan mij liggen. Misschien moet ik mijn dochtertje toch maar zo snel mogelijk ‘boeken voor volwassenen’ laten lezen.

* Ruth Thomas, De Weglopers. Amsterdam, Sjaloom 1989, vert. Arno Bohlmeijer. Originele titel: The Runaways. Hutchinson, London 1987.