Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 5

[p. 20]

Aanschouwelijk onderricht in de mythologie
Jaap Goedegebuure

‘De trek naar het overzeesch paradijs wordt in mij niet gewekt of gesterkt door het contrasteeren daarmee van een duistere aardsche werkelijkheid, maar veelmeer door die vormen van menschelijk leven en scheppingsvermogen, en door sommige stukken natuur, die op aardsche, gebroken wijze na-en voorspiegelingen zijn van een hemelschen Tuin’. Aan het woord is niet een belijdend christen, maar de zich tot atheïst ontwikkelende dichter H. Marsman. Ik citeerde hem om aan te geven dat het heimwee naar ‘het andere land’ zoals Marsmans vriend en kunstbroeder D.A.M. Binnendijk dat in de titel van een dichtbundel noemde, niet typisch christelijk is, maar van alle tijden. Men komt het tegen bij vrijwel alle romantici, zowel de vroege (Novalis, de gebroeders Schlegel, Shelley en Lamartine) als de late (Yeats, Roland Holst en de genoemde Marsman).

Het is juist dit heimwee dat aanleiding heeft gegeven tot de elegisch getoonzette verhalen en gedichten die de cultuur van het avondland als een telkens terugkerend refrein begeleiden. Het refrein klinkt bijvoorbeeld door in de van ‘elysisch verlangen’ doortrokken poëzie die A. Roland Holst (groot inspirator van Marsman trouwens) tussen 1911 en 1976 publiceerde. Maar het valt ook te beluisteren in de veelal mondeling doorgegeven verhalen en gedichten van de Kelten. In de inleiding op de Keltische letterkunde die is opgenomen in Kindlers Literatur Lexicon omschrijft Julius Pokorny de onbestemde nostalgie zelfs als een wezenskenmerk. Het is dan ook niet voor niets dat Yeats en Roland Holst zo rijkelijk uit de Keltische literatuur konden putten; hetzelfde geldt nog veel sterker voor James McPherson, wiens quasiauthentieke Songs of Ossian Engelse romantiek inluidden.

De hier in het kort geschetste literairhistorische context vormt de achtergrond waartegen Paul Biegel zijn ‘Brandaan-mythe’ Anderland heeft gesitueerd. Biegel deed meer dan alleen maar variëren op het oude thema van de fantastische reisverhalen waarin de Kelten hun onstilbaar verlangen naar de wereld achter de horizon vorm gaven. Hij wilde ook laten zien hoe zulke verhalen konden ontstaan. Het bijzondere van Anderland is dat de verklaring

[p. 21]

niet bij wijze van verteltechnisch commentaar wordt gegeven, maar in en met het verhaal is verweven.

De zeevarende ontdekkingsreiziger en avonturier Bran lijdt schipbreuk op de Ierse westkust en vertelt de daar wonende, nog maar nauwelijks gekerstende Kelten van zijn tochten over de Atlantische Oceaan. Uit zijn vrij feitelijk blijvend relaas kan men opmaken dat hij in IJsland, Groenland en Noord-Oost Amerika is geweest. De licht- en bijgelovige toehoorders echter kunnen Brans plotselinge komst en de vreemde verhalen die hij mondjesmaat loslaat alleen maar rijmen door aan te nemen dat hij vanwege zijn ervaringen aan de menselijke beperkingen ontstegen is. Omdat ze datgene wat hij vertelt niet uit eigen aanschouwing kennen, zijn ze geneigd meer achter zijn woorden te zoeken dan hij er heeft ingelegd. Terwijl ze de verhalen overdenken en met elkaar nog eens doorspreken neemt de verdichtingsgraad toe en ontstaat als vanzelf de kern van een mythe. Door dit groeiproces te tonen aan de hand van gesprekken in de alledaagse omgangstaal en de historiserende strekking aldus geheel impliciet te laten, is Biegel er in geslaagd een boek te schrijven dat boeiend is voor specialisten en voor jonge en oude liefhebbers van de vertelkunst.

Een mooi detail uit Anderland is het optreden van het personage waarmee het verhaal begint. Het is de naamloze dorpsgek die de aangespoelde Bran op het strand ontdekt en die de trouwste bewonderaar van de vertellende held zal worden. Tenslotte zal deze ‘Malle’ zelfs in Brans voetsporen treden en de steven naar het gedroomde land wenden. Dat is het resultaat van het creatieve vertellen dat op zijn beurt weer is voortgekomen uit de ontembare zwerflust.