Literatuur. Jaargang 17

[p. 294]

Grensverkeer⁺
Marcel Janssens
Met Gezelle in Tilburg

Het Gezelle-jaar 1999 heeft misschien toch ook doctorale dissertaties opgeleverd. Ja,toch één, en wel die van de Vlaming Karel Platteau aan de Katholieke universiteit Brabant in Tilburg op 10 november 1999. Het proefschrift handelt over Gezelles vertaling van The Song of Hiawatha. Dus een Vlaming promoveert op Gezelle in Tilburg met prof. J. Goedegebuure als promotor. Van grensverkeer gesproken! Voor mij een waardige afsluiter van een ongelooflijk druk Gezelle-herdenkingsjaar 1999, met een aantal zeer gevarieerde activiteiten zoals er nog nooit ter nagedachtenis van een auteur uit de Nederlandse letteren heeft plaatsgevonden (en nooit meer zal plaatsvinden?). Wat er vooral in West-Vlaanderen is gebeurd, grenst aan het ongelooflijke.

We zaten al vanaf elf uur in die statige aula van de K.U. Brabant voor een wetenschappelijk Gezelle-colloquium, georganiseerd door de universiteit in samenwerking met de Gezelle-kring. Er waren wel wat Vlamingen overgekomen, niet zozeer uit de academische wereld, maar voorzeker heel wat ‘fans’ via die Gezelle-kring. Ik ontmoette mensen uit Antwerpen zowel als uit Kortrijk. Zo van die oudo getrouwen van Gezelle die nog hele gedichten van buiten kennen en je zonder meer vanuit de zaal dolgraag vooruithelpen als je in je lezing ergens blijft haperen. Die mensen hadden dear een lenge dag Tilburg voor over. Bij zulke getrouwen leeft Gezelle nog meer dan op de middelbare school en aan de universiteit. Die mensen kennen De averulle en de blomme van buiten, maar onlangs kon een jonge West-Vlaming in het programma Bingovision op de Vlaamse televisie niet zeggen wat een ‘averulle’ is. (Dat wooed voor ‘meikever’ komt in West-Vlaamse dialecten niet meer voor, maar toch...Waar zit Gezelle nog in ons secundair onderwijs? Of moeten we ook die vraag stellen betreffende H. Gorter en W. Kloos en A. Roland Holst?)

Ik begroette in Tilburg een man uit West-Vlaanderen die waarschijniijk geen enkele voordracht en geen enkel wetenschappelijk colloquium heeft willen missen. Ik ontmoette hem al op de Campus Kortrijk van de K.U. Leuven op 8 oktober 1998, voor mij de start van mijn Gezelle-herdenkingsjaar, daarna in het onooglijke West-Vlaamse dorp Aalbeke, vier keer in het Klein Seminarie te Roeselare (waar Gezelle zelf leerling en leraar geweest is), daarna nog op een wetenschappelijk symposium in Brugge. En in Tilburg was die man daar weer. Hij is zeker lid van een Gezelle-kring. Hij moet ettelijke gedichten van buiten kunnen opzeggen. Met zulke lieden haalt de West-Vlaamse patroonheilige zeker de eenentwintigste eeuw.

De organisatoren van de Tilburgse conferentie hadden mooi voor grensverkeer gezorgd: twee sprekers uit Nederland, twee uit Vlaanderen. Na de middag moest de promovendus oak antwoorden op vragen van twee hoogleraren uit Nederland en twee uit Vlaanderen. Van zijn paranimfen, beiden keurig in smoking, was er één uit Kortrijk gekomen. Na afloop van de promotieplechtigheid werden we nog in die aula vergast op een Hiawatha-toemaatje. Er kwam zowaar een rijzige ceremoniemeester de zaal ingewandeld in het gezelschap van een inboorling uit de Hiawathastreek, daar ergens waar'le bon sauvage' sinds de Romantiek vandaan komt. De inboorling deelde geschenken uit, niet alleen aan de kersverse doctor, maar ook aan zijn dame op de eerste rij, die word omhangen met een kraal van Hiawatha-edelgesteenten. Ik zat die taferelen verrast to bekijken en dacht aan grensverkeer; was dat een Vlaams toetje bij een ceremonie die voor ons, Vlamingen, een beetje onbehaaglijk stijf staat in een regelvaste ritus? Dat iemand na drie kwartier van achter de schermen op het podium verschijnt en uitroept ‘Tempus est!’. nee, dat kennen wij Viamingen niet.

+ Marcel Janssens is emeritus hoogleraar aan de Universitiet van Leuven

[p. 295]

Een lid van de jury, een dame dan nog, kon onder de uitgekookte tijdsdruk van die ceremonie niet meer aan het woord komen. Zij had haar vraag nochtans zo zorgvuldig voorbereid en zo netjes op een A4 getikt. Maar ze moest onverrichterzake met de jury opstappen naar het ultieme overleg. Wel, dan kan de Academia zich in Vlaanderen toch eleganter en vrouwvriendelijker gedragen. Daar verschijnt toch niet iemand in zwart gewaad met een scepter over de schouder op een ongelegen moment in het wetenschappelijk debat om met hoge stem te roepen, dat het nu gedaan moet zijn.

De voorzitter van de jury, de decaan van de Letterenfaculteit, had ons op het eind ook nog gevraagd om buiten de aula niet allemaal in één lange rij te staan om de doctor en zijn gezin te feliciteren. We zijn dan op zijn Vlaams in losse groepjes naar de receptiezaal afgezakt. Dat mocht dan wel. Jongens uit Vlaanderen kunnen ook gehoorzaam zijn.

Ik vond Tilburg ongetwijfeld een bemoedigend sluitstuk van een hectisch jaar. Vlaanderen heeft in 1999 de leukste en zelfs de koddigste varianten voor de nagedachtenis van zijn beroemde priester-dichter uitgedacht. Gezelle op jazz gezet, een Gezelle-rally, de doop van een Gezelle-roos, een Gezelle-trappist, de uitgave van een Nieuwe Gazette van Kortrijk, Gezelle T-shirts...

Het krinkelende winkelende waterding kwam je overal tegen. In een radioprogramma als propaganda voor het Gezelle-jaar emede gesponsord door Radio I, maakt een meneer Poppe, die zich voorstelde als een ver familielid van de gevierde, in zijn West-Vlaams reclame voor een Gezelle-happening in het Brugse Boudewijnpark bij de dolfijntjes. Ach, indien Gezelle die ooit gezien had, dan had hij zeker kunnen schrijven dat die diertjes schrijven, herschrijven en schrijven nog den heiligen name van God. In die uitzending noemde die beer uit West-Vlaanderen de presentatrice van Radio I: ‘O krinkelende winkelende meiskesding.’ En in de musical De tovenaar van Oz, in Antwerpen wekenlang voor volle zalen opgevoerd, komt Dorothy op het eind in de buurt van de tovenaar, die haar aanspreekt met ‘O krinkelende winkelende waterding.’

Will Ferdy bracht een stuk van zijn gekende versie van Het schrijverke nog eens uit in de hiphop-maat en de ‘hiphop crew’ Hof van Commerce van Izegem zongen De averulle en de blomme ook nog eens in hun stijl en ritme voor dat programma op Radio I. In De Morgen verscheen een lang artikel dat Gezelle uitriep tot ‘de peetvader van de frithop’, de Belgische variante van de hiphop. Verscheidene chansonniers en cabaretiers hebben zijn gedichten maar weer eens op muziek gezet, en hoevelen zijn Vlaanderen rondgegaan met lezingen, declamaties, cabaretstukjes, ballet en video? Zoals gezegd, zo'n heisa kan Vlaanderen bezwaarlijk nog evenaren.

En wat deed Nederland? Waar zat die heldere zanger in Nederland in 1999? We lazen natuurlijk de uitval van Benno Barnard over ons ‘groot nationaal dichtertje’ in de NRC, er waren twee avonden in de Brakke Grond, er stond wel een aantal artikelen in dagbladen en tijdschriften (ik heb lang niet alles onder ogen gekregen), er was een documentaire op TV, er was de promotie in Tilburg. Hoeveel extra Gezelle-lezingen zijn er gehouden aan Nederlandse universiteiten? Heeft ergens iemand een fragment van een semesteropdracht aan zijn oeuvre besteed? Er waren in de drie Gezellezustersteden Roeselare, Brugge en Kortrijk spectaculaire tentoonstellingen, waar van voorzeker die in Brugge, Gezelleg in de bioemen (met die hele Brugse markt als bloementapijt), het indrukwekkendst was. Is er een speciaal Gezelle-standje geweest in het Letterkundig Museum in Den Haag?

Nee, dat is allicht te veel gevraagd. Maar zou het onverstandig zijn ook in die regio's het grensverkeer te intensifiëren? Stel dat het Archief en Museum voor het Vlaamse cultuurleven te Antwerpen in 1999 een Vestdijk-tentoonstelling (met een par lezingen) had georganiseerd naar aanleiding van diens honderdste geboortedag, en het Letterkundig Museum in Den Haag een Gezelle-tentoonstelling (met rondleidingen en lezingen en films en muziek, en met een boekhandel binnen handbereik). Zou dat echt nooit kunnen? Vlamingen promoten de - allicht nog wel degelijk verschuldigde - gedachtenis van Adriaan Roland van Holst in Antwerpen, en Den Haag gedenkt, eert en verkoopt Gerard Walschap in eigen huis. Dat soort grensverkeer organiseren zij samen. Dat zou heerlijk zijn, en daar gaan we allemaal naartoe. Hiphop in de zalen mag, maar hoeft niet.