Literatuur. Jaargang 17

[p. 37]

Boek van de eeuw

Nationale eigenaardigheden

Terwijl de Nederlandse samenleving inmiddels volledig multicultureel is geworden, en we economisch en cultureel naadloos zijn opgenomen in een globaal verband, wordt er meer dan ooit geschreven over onze nationale identiteit. Herman Pleij heeft het in Hollands Welbehagen(1998) voorzichtig over ‘nationale eigenaardigheden’. Die eigenaardigheden stort hij in een carnavaleske cavalcade over de lezer uit. Ook Herman Vuijsje en Jos van der Lans weten wel weg met die eigenaardigheden. In Typisch Nederlands (1999) wordt door hen ‘eindelijk ons nationale karakter zonder smiespeligheid uit de doeken gedaan als iets waarover je ironisch kunt zijn, maar ook enthousiast, trots, woedend of verbaasd’. De lezer moet maar zien en mag uit een losse verzameling lemma's (van aardap peleters tot zwarte Piet) zijn eigen versie van de Nederlandse mentaliteit in elkaar knutselen. Verwijzingen naar Anthonie Donkers' Karaktertrekken der vaderlandsche letterkunde, een degelijke studie uit 1945 van meer dan 300 pagina's, komen we in deze beide boekjes niet tegen. Het boek lijkt vergeten. Antiquarisch is het nog altijd makkelijk op de kop te tikken, dus het moet destijds in een hoge oplage zijn verschenen. Dat ‘vaderlandsche’ zal zo vlak na de oorlog wel prettig patriottisch hebben geklonken. Toch is het de vraag of Donker op dit punt de toenmalige lezers tevreden heeft gesteld. Hij doet zozeer zijn best om elke associatie met de hysterische ideologie van gesundenes Volksempfinden te vermijden dat hij zijn onderwerp wel weer erg afstandelijk benadert. Hij wijdt een kloek eerste hoofdstuk aan allerlei voorbehouden en kanttekening bij zijn eigen onderneming. Wanneer ze echter eenmaal gemaakt zijn, gaat hij serieus aan de slag en schildert een liefdevol portret van onze cultuur waarin de eenvoud, de vroomheid, de vrijheidsdrang en natuurlijk de zee allemaal hun plaats krijgen. Voor hedendaagse auteurs lijkt het schrijven over onze ‘col lectieve mentaliteit’ vooral een goede gelegenheid eens flink satirisch uit ce pakken. En dat is, laat ik maar eerlijk zijn, wel zo amusant.

Frans Ruiter

Vondels Werken in de Wereldbibliotheek

Het mooist is deel drie van de volksuitgave, in grof zandgeel linnen, met de gestroomlijnde bandstempel van R.N. Roland Holst en dan - vaak nauwelijks op vallend - een kleine pleister op de rug. Het pleistertje, bedrukt met een drie, is zorgvuldig over een twee geplakt: gevolg van een oplettendheid die in 1929 ongetwijfeld een klein drama heeft veroorzaakt op de burelen van de Wereldbibliotheek. Hoewel natuurlijk iedereen ongelukkig was met dit smetje op de prestigieuze uitgave van Vondels Werken,ging vernietiging van de banden kennelijk toch te ver,en dus werd het knippen en lijmen (althans bij de goedkope editie, de ‘weelde-uitgaaf’ in zwart leer is pleistervrij).

De ingreep herinnert onwillekeurig aan het Hollands-zuinige zegeltjes plakken - en waarom ook niet, tenslotte stond de crisis voor de deur. En juist in het licht van die moeizame tijd wordt de grote Vondel-editie in tien delen, met royale staatssteun verschenen tussen 1927 en 1937, een klein Hollands wonder. Want afgezien van die ene losse drie: wat een uitgave! De hele uitvoering - letter, opmaak en illustraties - bedoelt wezenlijk bij te dragen aan de verheerlijking van ‘het grootste en edelste dat stem en gestalte kreeg in onze taal’. Het grote en edele van de triomf, over, om me te beperken tot het derde deel, de Verovering van Grol, de striemende uithalen in Roskam en Harpoen, de rouw en vertroosting van het Kinderlyck en Vitvaert van mijn dochterken en de verwonderde schrik uit de kerstnacht van Gysbreght van Aemstel. En dat alles met de hand gezet.

De geleerden achter de uitgave - Sterck, Moller, Prinsen, Molkenboer, Simon, De Vooys en anderen - koesterden een inmiddels uitgestorven vorm van verering voor ‘onze nationale bard’. Niemand zal nog zoals zij de hoop koesteren ‘dat de geestelijke en zedelijke waarden van Vondels schoonheid geleidelijk voor het algemeen beschaafde publiek zullen te realiseeren zijn‘. Vondel is vooral voor wetenschappers, en in wetenschappelijk opzicht staat ‘de WB’ nog altijd als een huis. Dat realiseren is geen kleinigheid. En die pleister is gewoon een welgeplaatst schoonheidsvlekje.

Johan Koppenol