Literatuur. Jaargang 17

[p. 30]

Grensverkeer
Marcel Janssens ⁺
Onze klassieken

Op 24 maart 1999 vond in de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (Gent) een studiedag plaats over ‘Klassieken op de markt’. De Academie zelf, met doorgaans nogal bejaarde leden die zich niet te vaak in het openbare literaire circuit laten zien, geniet de wat bedenkelijke reputatie van ‘klassiek’ in de pejoratieve betekenis: gecanoniseerd door een kring van erudiete enkelingen, ouderwets, voor de buitenwereld gesloten (‘niemand van ons heeft een column in Humo of in Dag Allemaal’). Het is dan maar goed dat zo'n eerbiedwaardig instituut zich af en toe in het open literaire veld laat zien, dankzij een publieke vergadering die voor alle belangstellenden openstaat. Dat was het geval met deze studiedag. En het respons was bemoedigend voor het imago van de oude dame. Actoren uit alle betrokken milieus waren gekomen: uit de uitgeverswereld: de boekhandel; de onderwijswereld (op verscheidene niveaus); de bibliotheken; er was zelfs iemand van het Vlaamse ministerie van WVC.

De organisatoren waren uitgegaan van de nogal pijnlijke situatie op de markt en in het onderwijs, die nu al decennia voortsleept. Tevens wilden zij inspelen op symptomen van een zich wijzigende context op de markt. Vooral mensen uit het onderwijs hebben lang geklaagd over de niet-beschikbaarheid van literair-historisch hooggequoteerde teksten, die als legger kunnen dienen voor een lesuur of een college, of voor een hele reeks colleges of seminaries over oude of moderne Nederlandse letterkunde. Hoe dikwijls heb ik niet nodeloos gesakkerd, toen ik het wou hebben over de poëzie van de 20ste eeuw, omdat ik in de boekhandel geen exemplaar kon vinden van afzonderlijke edities van bundels als Het Vader-huis, Het Sienjaal, Winter aan zee of Tempel en kruis. En wat doet de docent dan? Fotokopiëren. Tot jolijt van de studenten, die ook in andere omstandigheden al eens alleen de gedichten kopiëren die de docent expliciet bespreekt; dat wijkt individueel of in de groep dus nog verder af van de nogal dure volumes Verzamelde Gedichten en dat vermijdt zelfs de onkosten voor de afzonderlijke bundel gedichten. Ja, het jolijt van de prof is lang dat van zijn auditorium niet. Dus maar een fotokopie voor het gehoor van 150 à 200 studenten, in uitgerekend dat academiejaar, maar het jaar daarna allicht niet meer. Dus, zo zei me een wat oudere collega vol bitterheid, kunnen de studenten die kopieën niet kwijt aan hun opvolgers. Ja, het zijn benarde tijden.

Fotokopiëren dan maar, tot ergernis van auteurs, uitgevers en ook van boekhandelaars, die dergelijke non-possumus-situaties al te grotesk vinden, en dat niet alleen vanuit een mercantiel standpunt. Dat hoorden we ook op de studiedag in Gent. Het ongenoegen in het literaire systeem in de Nederlanden is vrij algemeen. We hebben die situatie op de boekenmarkt al te lang laten verzieken.

Prof. E.K. Grootes, van de Stichting Nederlandse Literaire Klassieken, hield in Gent een lezing over de situatie in Nederland. Als uitgangspunt van zijn lezing noemde hij de ineenstorting van de markt in de jaren 1980 voor uitgevers van Nederlandse klassieken. Veranderingen op de markt waren het gevolg van andere gedragspatronen in het voortgezet onderwijs. Sinds 1960 werd de lijst van verplicht te lezen teksten op Nederlandse scholen afgeschaft. (Ik herinner me dat een later voorstel van onder meer de collega's Jaap Goedegebuure en Ton Anbeek tot herinvoering van een lijst op nogal wat weerstand is gestoten.) Dat veroorzaakte een kaalslag op het gebied van tekstuitgaven. De beschikbaarheid van (vooral de wat oudere) literaire teksten in de boekhandel. kan op economische gronden niet anders dan beperkt zijn. Klassieken moeten het niet hebben van een kortstondige ‘hype’, maar van een bestendige vraag.

+ Marcel Janssens is emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Leuven.

[p. 31]

De Stichting Nederlandse Literaire Klassieken werkte vanaf het midden van de jaren '80 aan een nieuwe reeks, die in 1993 in een, definitieve vorm werd gegoten. Inmiddels werd de reeks op overheidsinitiatief tot de DELTA-reeks uitgebouwd, en daarvan liggen de eerste boeken sinds mei 1998 op de schappen; het spectrum is gevarieerd, de keuzemogelijkheden werden zo ruim mogelijk opgezet, de overheidssteun opent een optimistisch perspectief. Daarnaast werden in Nederland andere reeksen op touw gezet, zodat, aldus professor Grootes, de situatie aan het eind van de jaren '90 aanzienlijk verbeterd is. Einde van de kaalslag van de klassieken. De Verzamelde Gedichten van Paul van Ostaijen bijvoorbeeld, werden voor het eerst in één band gebundeld (als elfde druk) in de reeks Nederlandse Klassieken bij Prometheus/Bert Bakker. Die band van 612 bladzijden kost nog geen 1.000 BEF. Dat moet toch betaalbaar zijn voor studenten die daar een heel semester (en meer) op zullen moeten wroeten. En het is toch een klassieke blijver van waarde op het rek voor later.

Inmiddels nam de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden het initiatief om een digitale bibliotheek, ook van literaire teksten, op internet te ontwikkelen. Daarvoor werd om de medewerking van de Gentse Academie gevraagd. Zo ook dat met overheidssteun uit Den Haag én uit Brussel uitgewerkt kan worden, kan dat, de beschikbaarheid van onze klassieken alleen maar ten goede komen.

We moeten evenwel niet op internet wachten om ook al vanuit Vlaanderen een en ander op de markt te zien bewegen. De uitgeverij Houtekiet pakt uit met een Vlaamse Bibliotheek, een serie van 36 ‘klassieke’ romans uit de periode 1927-1970, samengesteld door Hugo Bousset. (Op de radio hoorde ik hem zeggen dat hij niet zo houdt van het label ‘klassieken’,maar tot daaraan toe; zijn ‘bibliotheek’ belooft heel wat goeds voor de boekenmarkt in Nederland en Vlaanderen.) De roman Komen en gaan van Maurice Roelants uit 1927 is als deel één in die reeks verschenen. Leraren en professoren kunnen zich in de handen wrijven. Ook Manteau komt met een reeks klassieken naar buiten. De magere jaren zijn kennelijk voorbij.

Nu werden op onze studiedag in Gent al wel vragen gesteld bij de kennelijke ‘versnippering’ van die initiatieven, die misschien alleen al uit economisch standpunt niet zo opportuun is, maar vooral de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen op zo'n gevoelig commercieel terrein bleef als een nijpende vraag boven ons aller hoofden hangen. De initiatieven van de diverse uitgeverijen, in Noord en Zuid, zijn apart totstandgekomen, zonder begeleiding door een overkoepelend en sturend orgaan, zeker niet van overheidswege. De DELTA-reeks, door het Nederlands ministerie ondersteund, is een voorbeeld van hoe het eigenlijk nog beter zou kunnen; een reeks door de ministeries uit Nederland én Vlaanderen medegesubsidieerd. Om te beginnen is overleg tussen de uitgevers zelf gewenst. Er is daar nog veel te doen voordat ze elkaar niet meer voor de voeten lopen; maar een grensoverschrijdend initiatief ware in deze sector toch schitterend geweest, zowel op het vlak van de uitgevers als van de ministers. Ligt het aan de opdeling van bestuursorganen in de Vlaamse politieke context? Ontbreken daartoe krachtige beleidsstructuren in Vlaanderen, zodat Nederland altijd twee, drie fasen verderop geraakt eer Vlaanderen ontwaakt?

Toen dat soort grensverkeer op de studiedag in Gent ter tafel werd gelegd, schoof een vertegenwoordiger van de Vlaamse minister van WVC die vraag door naar de Nederlandse Taalunie. Wel ja, waarom niet? En nu krijgen we in Vlaanderen ook een Vlaams Fonds voor de Letteren. Waarom zou er ook in de sector van de klassieken niet een samenwerking met het Nederlandse Fonds kunnen ontstaan? Op die wijze kan er, mede uit kracht van de overheidssubsidies, een leuk grensverkeer tussen literaire kwaliteit en commercie groeien.

Ik zie Roland Holst en Streuvels al gniffelen. En leerkrachten die nog iets anders willen bieden dan Paul Mennes of Ronald Giphart ook, ja, zij ook. Ik hoor zelfs een kassa rinkelen, gedempt klassiek dan.