Literatuur. Jaargang 17

[p. 29]

Boek van de eeuw

Deining rond de Blauwe Schuit

‘De kritieken waren niet mals’ schrijft Herman Pleij op pagina 242 van zijn nabeschouwing bij de tweede druk van zijn proefschrift Het gilde van de Blauwe Schuit. Literatuur, volksfeest en burgermoraal in de late middeleeuwen uit 1982.

En inderdaad: mals was de kritiek niet. Zo heeft J.B. Drewes in De nieuwe taalgids van 1981 liefst 22 pagina's nodig om aan te geven wat er allemaal niet deugt en ook F.J.H. de Bree mag er zijn met een kritische recensie van zestien pagina's (in de Spektator van 1981/82). Coigneau doet het met tien pagina's in de Spiegel der Letteren van 1980 nog rustig aan. Het is duidelijk dat het boek een gevoelige snaar raakte, maar tegelijkertijd vond men het belangrijk genoeg om er zoveel aandacht aan te besteden.

De heftige reacties hadden met name te maken met het begrip ‘functie’. Pleij probeerde in zijn studie de beoogde, oftewel geïntendeerde functie van de tekst over het gilde van de Blauwe Schuit te achterhalen. Wat zouden de beweegredenen van de schrijver kunnen zijn geweest en welke effecten zou hij met zijn tekst hebben willen bereiken? Zelf schrijft hij: ‘De schrik werd onder meer veroorzaakt door het exclusieve dat ervan [= van functie] schijnt uit te gaan, in die zin dat de “letterkundige waarde” van de tekst er niet meer toe zou doen.’ Een regelrechte bedreiging voor het vakgebied dus, nog versterkt door het feit dat zijn studie uitdrukkelijk interdisciplinair was. Een literatuurhistoricus kon toch alleen maar uitspraken doen over literatuur!

De ontwikkelingen hebben Pleij inmiddels gelijk gegeven: de functievraag is de laatste twintig jaar binnen de historische letterkunde dominant geweest en interdisciplinariteit is veeleer uitgangspunt van onderzoek geworden dan uitzondering.

Bovendien bereikte Pleij het ‘grote’ publiek! Niet alleen was het een unicum dat zijn proefschrift bij de commerciële uitgeverij Meulenhoff te Amsterdam verscheen, maar dat het boek zelfs aan een tweede druk toekwam, baarde misschien nog wel meer opzien. Het gilde van de Blauwe Schuit kan daarmee beschouwd worden als een regelrechte voorloper van Maerlants wereld van AKO-literatuurprijswinnaar Frits van Oostrom.

P. Franssen

Een ongekend meesterwerk

Ze heeft de neerlandistische canon niet gehaald, want wie kent nog haar naam? Het werk van Gezina van Weveren-Baarslag (1867-1932) is uiteindelijk niet baanbrekend gebleken, het heeft niet de zo vurig door haar bepleitte omwenteling in het denken over literatuurgeschiedenis veroorzaakt. Misschien omdat zij een vrouw was, maar zeker ook omdat zij haar tijd ver vooruit moet zijn geweest. Wie de moeite neemt haar in 1925 verschenen De betekenis van de letterkundige kritiek voor onze fraaie letteren (Erven F. Bohn, Haarlem, 214 blz.) erbij te pakken, zal onder de indruk raken van Van Weveren-Baarslags betoog. Het boek geeft in kort bestek een analyse van het literaire landschap vanaf de Tachtigers tot 1925. Wat de auteur wil aantonen, is dat de reputatie van toen beroemde schrijvers (ouderen als Verwey, Kloos, jongeren als Greshoff en P.N. van Eyck) vaak maar voor een klein deel gebaseerd is op hun werk. Onderlinge contacten, onderonsjes, uiteenlopende belangen en cafébezoek hebben hun reputatie gevestigd, dan wel geschaad. Eigenlijk een heel modern onderzoeksstandpunt zou je zeggen, maar het aardige van dit boek is nu juist dat de noodzakelijke informatie van een tijdgenote komt. Met veel kennis van zaken (zij was gehuwd met C.P. Baarslag, medewerker van De Groene Amsterdammer) graast de auteur het maaiveld af en wat overblijft is de dorre vlakte van de waarheid die we liever niet willen weten: kwaliteit bestaat niet, vriendjespolitiek wel. Greshoff spant de kroon. Van Weveren-Baarslag zegt het niet met zo veel woorden maar de suggestie is duidelijk: Greshoff was te koop. Wie gul was voor Greshoff, kon rekenen op zijn steun. En wie ooit zijn werk bekritiseerde, kon het verder wel vergeten. God, wat zou ik dat boek van Van Weveren-Baarslag graag willen hebben. Het is al jaren onvindbaar, nergens te koop, geen bibliotheek heeft het. En toch bestaat het (denk ik).

Lisa Kuitert