Literatuur. Jaargang 16

[p. 177]

Grensverkeer
Marcel Janssens⁺
Met Gezelle over de grens

Het is nog geen Multatuli-gekte, maar het begint er aardig op te lijken. Je kunt je geen variant van ‘herdenken’ inbeelden of die heeft wel degelijk plaats in Vlaanderen in dit Guido Gezellejaar 1999. Felix Timmermans herdacht en feestelijk gevierd in 1997, vooral in zijn geboorteplek Lier (Lierke plezierke), nou ja, dat was een echt volksfeest, temeer daar dé grote zondag in Lier samenviel met de kroning van de voetbalpoeg Lierse SK tot kampioen van België. In 1998 Gerard Walschap, met heel wat minder volk op de been, en in 1999 allicht nog een pak minder voor Marnix Gijsen. Twintig jaar na zijn dood krijgt ook Louis-Paul Boon in Aalst en rondom de Kapellekensbaan in Erembodegem wel iets dat op straatrumoer lijkt. Maar zoals Gezelle, nee, dat valt geen ander Vlaams auteur ten deel.

In een special van het weekblad Knack (16 maart 1999) worden veertien bladzijden lang alleen de feestelijkheden in de Drie Gezelle-zustersteden Roeselare-Brugge-Kortrijk opgesomd. Dat gaat van jazz-composities over bloementapijten naar rally's en beiaardconcerten. Natuurlijk ook met tentoonstellingen en symposia allerhande. Toen ik zelf mijn vier lezingen over Gezelle gaf in het eigenste Klein Seminarie te Roeselare, waar hij leerling en leraar is geweest, in het kader van de Universiteit van de Vrije Tijd van het Davidsfonds, kwam een deelnemer naar me toe met het programma van een Gezelleherdenking in twee dorpen in Frans-Vlaanderen, waaronder Hazebroek, waar Gezelle zijn Casselkoerier heeft gezien. Een andere cursusganger wou niet achter blijven en ontvouwde ten overstaan van de honderdvijftig aanwezigen een exemplaar van de nieuwe Gazette van Kortrijk, Vlaamsch Katholijk Weekblad - Voor God en Vaderland (een imitatie van de Gazette uit Gezelles tijd) met een ongelooflijk gevarieerd programma in Kortrijk, straatanimatie en ‘een boterham van Sint-Anna’ incluis.

Op dat intermezzo tijdens mijn lezingen had een pastoor van te lande kennelijk zitten wachten. Hij kwam tot bij mij op het podium en bood me een fles van een nieuw trappistenbier aan, genaamd, jawel, ‘Guido-tje’. Rond de fles hing een geel etiketje met dat legendarische portret van Gezelle en met een karamellenvers als publiciteit:

Gezelle dichtte voor zijn volk
Dit bierke is zijn tolk
Voor gezelligheid en plezier
Drink dit biertje van alhier.

In West-Vlaanderen hoor je nu vast en zeker zeggen: ‘Kom, we gaan nog een Guido-tje pakken’ en ‘Garçon, geef ons nog een Guido-tje.’ Herinnert ons dat niet aan de Guido Gezelle-taarten van Hugo Claus?

Max Havelaar-fan die ik ben, heb ik me ooit eens laten fotograferen naast een Multatuli-tulp in de Keukenhof. Ik heb in de aanloop naar ons Gezellejaar dikwijls gesuggereerd aan bloemenkwekers en tuinarchitecten: lanceer eens een Gezelle-roos of een Gezelle-riet. Waarom niet eigenlijk? Op 8 maart 1999 werd in Melle bij Gent een Koningin Paola-tulp gedoopt, met champagne dan nog. Gaan we in de huidige gekte ook nog een bloem kweken en laten dopen, bijvoorbeeld door de Vlaamse minister-president?

Een ernstiger register mag natuurlijk ook. Er komen heel serieuze, wetenschappelijke congressen over Gezelles persoon en oeuvre, tot in Tilburg toe. Er zijn weer nieuwe edities en nieuwe bloemlezingen op de markt, en de succesrijke biografie Mijnheer Gezelle door Michel van der Plas is in een bijgewerkte versie ook beschikbaar. Bij de begrafenis van Michel Seuphor (pseudoniem van François Berckelaers, vriend en mentor van Paul van Ostaijen) te Parijs werd Gezelle ook al ter sprake gebracht. Mevrouw Agnes Caers, weduwe

+ Marcel Janssens is emeritus hoogleraar aan de universiteit van Leuven.

[p. 178]

van de politicus Lode Claes, droeg op de beroemde begraafplaats Père Lachaise in het Nederlands ‘Ego Flos’ voor; Seuphor vertaalde immers Gezelle uitvoerig in het Frans. ‘Ik ben een blomme, / en bloeie voor uw ogen’ op Père Lachaise, dat was toch wel gekomen, naast die Guido-trappist. Michel Seuphor zelf, aldus mevrouw Caers op die ceremonie, heeft ooit verklaard: ‘Ik hoorde “Mijn hert is als een blomgewas” en wist dat mijn leven nooit meer hetzelfde zou zijn.’

En is er van onze Gezelle-gekte iets overgewaaid naar boven de grote rivieren? Ik heb lang niet alle weekbladen, culturele supplementen of tijdschriften kunnen napluizen, maar een heisa als in Vlaanderen (in het bijzonder in West-Vlaanderen) zal er ten noorden van Roosendaal wel niet geweest zijn. We moeten zelfs naar Vlaanderen terugkeren om de meest opgemerkte bijdrage over Gezelle van een Nederlander te lezen, namelijk het geruchtmakende artikel van Benno Barnard in Knack van eind januari 1999. Het artikel werd integraal overgenomen door het NRC-Handelsblad van 5 februari en er werd al uitvoerig uit geciteerd in de Standaard der Letteren van 4 februari.

Een aantal jaren geleden haalde hij nog zo'n stoot uit, toen hij ook zo'n Vlaamse zwartrok, de priesterdichter (en Gezelle-fan) Anton van Wilderode, halsrechtte wegens diens Vlaams-nationalistische verzen voor de IJzerbedevaart. Tevoren had Barnard hem vereremerkt met de titel ‘Vlaamse Vergilius’, maar in dat beruchte artikel verketterde hij ons dichtertje als een ouderwetse, paapse rijmelaar aan de IJzer.

En nu dat ‘dichtertje’ Gezelle van ons, ocharme, ook een rijmelende zwartrok met een vervaarlijk waterhoofd. Dat de toon van dat opstel zwaar ironisch, ja, sarcastisch was aangezet, hebben de meeste verbolgen lezers niet zó gepercipieerd. Er kwamen tientallen woedende lezersbrieven bij Knack terecht (wat een zalige verkooppromotie moet de uitgever gedacht hebben!). Maar onder dat oppervlak van puberale aanstellerij, waar je tegenwoordig wel lekker mee scoort in ons literaire systeem (je moet ofwel hilarisch, ofwel grof ruitentikkend doen), broedt wel een dosis in Antwerpen verzuurde haat-liefde, die ik althans in het opstel gemeend heb te kunnen lezen. De ironie is in protserige parodie omgeslagen, ja, in een pastiche van hemzelf, van de poëzie-minnaar Benno Barnard, die in de grond wel van een bepaalde Gezelle kan houden, zij het niet van diens ‘voliêre’ van mezennestjes, hemellawerken, nachtegalen, schuifelaren en ander gedierte dat ‘den heiligen name van God’ uitschuffelt. De talrijke in hun ziel gekwetste Vlamingen waren zeker niet allemaal Vlaams-Blokkers. Zo simpel ligt dat niet in Vlaanderen. Barnard heeft groot gelijk dat hij Gezelle confronteert met Charles Baudelaire, wiens aanstootgevende Les Fleurs du Mal verscheen in 1857, een jaar vóór de Vlaemsche Dichtoefeningen. In mijn eigen Gezelle-lezingen confronteer ik Gezelles ‘veugelkens’ met Baudelaires L'albatros. En ja, ik heb Gezelle niet horen juichen: ‘'k hore zo geiren d'albatroskes schuffelen’.

Op 25 februari 1999 schreef Gerrit Komrij in zijn rubriek ‘Trou moet blijcken’ in het NRC:

Gezelle heeft het ergens over een zon die wegzinkt boven een oceaan - en dan komt het zowel gewaagde als overtuigende beeld ‘Zo heerlijk is 't, als of er zoude / 'n reuzenpenning, rood van goude, / de reuzenspaarpot vallen in / der slapengaande zeevorstin’ - sinds dat gedicht van Gezelle kan ik een dalende zon niet anders zien dan als een gloeiende rijksdaalder die in een gleuf verdwijnt.

Zo horen wij het ook eens van een Hollander, maar dan van een andere.