Literatuur. Jaargang 14

[p. 297]

Literatuuronderwijs in de praktijk
Ron Rijghard⁺
Geen Hooft, maar Shakespeare

De les van 4 Atheneum begint met het wegtrekken van een muur. Een leerling schroeft pinnen uit de vouwwand en schuift deze vervolgens naar de zijkant. Zo verbindt hij twee aangrenzende lokalen. Het wegtrekken van muren is een treffende metafoor voor het vakoverstijgend vak Algemene literatuur, zoals dat op het Lindenholt College in Nijmegen wordt gegeven. Het nog jonge vak, gegeven sinds het schooljaar 1991-1992, integreert immers de literatuurgeschiedenissen van verschillende talen. Tot de door de oprichters geformuleerde doelstellingen behoort ‘het opbouwen van een algemeen literair-cultureel referentie-kader’ dat dient om ‘overlapping en begripsverwarring te voorkomen en het inzicht in de samenhangen te bevorderen’. Oftewel: het scheelt tijd als internationale stromingen niet bij elk taalvak opnieuw behandeld te hoeven worden.

Het naturalisme bijvoorbeeld, het onderwerp van de les voor 4 Atheneum. Twee lokalen, twee borden, twee klassen en jawel, ook twee leraren. Frank Mulders en Jos Brüning, leraren Nederlands, doen in duo-presentatie de eerste kennismaking met cultuurstromingen rond de eeuwwisselingen, voor zo'n veertig leerlingen.

Mulders schetst een tijd waarin de sfeer verschuift van doem naar optimisme, maar spoort al snel zijn leerlingen aan de inleiding te gaan lezen, omdat hij niet te lang aan het woord wil zijn. De inleiding staat in de reader, die de leraren van de secties in de loop der jaren eigenhandig hebben samengesteld en verfijnd. Van de vijf pagina's mogen de twee met historische achtergronden worden overgeslagen. ‘De naturalisten zijn die kunstenaars die van mening zijn dat de mens verbeterd worden kan, als de juiste omstandigheden zich voordoen’, zo luidt de definitie. Brüning stelt de vraag of het door middel van een concrete beschrijving mogelijk is een situatie te veranderen. Bas denkt van wel: ‘Denk maar aan Vietnam.’ Door de berichtgeving van de media ontstonden er protesten, die leidden tot het omslaan van de publieke opinie en het terugtrekken van de Amerikanen. ‘Heel goed’, prijst Brüning. Vervolgens wordt er weer gelezen: een passage uit ‘Germinal’ van Emile Zola. Slechts drie leerlingen doen dat in het Frans. In de nabespreking zapt Brüning van de mijnwerkers van Zola naar een nova-documentaire over asbestwinning in India. Het registrerend realisme, dat begonnen is bij Zola, heet nu de functie van de tv te zijn. ‘De analyse moet in het teken staan van de beleving,’ fluistert Mulders mij in, terwijl zijn collega voor de klas vragen stelt. ‘Vandaar dat we ook Romeo en Julia zelf uitvoeren bij de drama-lessen. Dat beklijft beter dan lezen.’

Uit de gelezen Zola-passage worden ondertussen naturalistische kenmerken gedestilleerd. Behalve de exacte beschrijving van de werkelijkheid is dat de aandacht voor sociale misstanden, weet opnieuw zittenblijver Bas. Mulders voegt eraan toe dat Zola niet naar de directeuren kijkt. Ook de invalshoek bij het schrijven is de positie van de lagere klasse. Hij wijst nog op de metaforen van Zola: de nachtvogels die de heldere hemel invliegen staan voor de mijnwerkers voor wie de toekomst er zonnig uitziet.

Tot slot geeft Mulders aan hoe het rapportcijfer berekend gaat worden. Er is al een essay geschreven en de huidige periode wordt afgesloten met het maken van een poster over het impressionisme, de tegenhanger uit de kunst van het naturalisme. Een poster? ‘Het gaat om een sfeerbeeld, om het proeven wat een idee inhoudt’, verklaart Brüning na de les. Bij Algemene Literatuur worden er nooit boeken bij gelezen. De studielast kan dat niet torsen. Voor het naturalisme wordt er bij Nederlands nog een boek gelezen en behandeld: Een buitenkansje van Arij Prins.

Een uur Algemene Literatuur vliegt voorbij en het is het enige uur in de week. ‘Schipperen met tijd’, noemt Mulders het, zoals het bij alle lessen is. Tijdwinst is niet de enige bestaansreden van Algemene Literatuur. ‘In de achttiende en negentiende eeuw zijn er in het Nederlands boeken te over waarmee vergeleken de zaterdagbijlage van De Gelderlander een stuk interessanter is. Bij Duits is de canon echter beter, dus gaf ons de ingeving om die periodes in elkaar te schuiven.’

De voordelen gelden vooral voor de basistheorieën, aldus Mulders en Algemene literatuur wordt dan ook

+ ron rijghard is neerlandicus. Hij werkt als freelance journalist en schrijft voornamelijk over theater en literatuur.

[p. 298]

Gemeentelijk Gymnasium, Hilversum. Foto: Marc de Haan

alleen in de vierde gegeven, waar de middeleeuwen, de renaissance, de negentiende eeuw en de eeuwwisseling worden behandeld. Het gaat erom een ‘kapstok’ aan te reiken, betoogt Mulders.

De leerlingen zien de samenhang, merken dat het maar één stroming is. Dat is een enorme transfer. Van daaruit waaiert de stof uit naar de reguliere lessen, die aan de grote lijnen bij Algemene Literatuur worden opgehangen. In het ene land blijken bepaalde facetten dan belangrijker dan de in het andere land. Vervolgens worden er in de lessen dramatische expressie weer stukken uit dezelfde periode behandeld of gespeeld.

De regels van het sonnet hoeven maar eenmaal uitgelegd te worden. Een proefwerkvraag is dan: ‘Schrijf zelf een sonnet over de sterfelijkheid.’ De overgang van Verlichting naar romantiek gaat dit jaar voor het eerst aan de hand van de video van Dead Poets Society. Daarover moesten de leerlingen het voorgenoemd essay schrijven, met de vraagstelling: wat is belangrijker, gevoel of verstand. Mulders: ‘De romantiek beginnen we met het verzoek een romantisch voorwerp mee te nemen of een romantisch idee te noemen. Tweederde komt met de huwelijksnacht!’ Zijn standpunt is dat alles aanschouwelijk moet worden gemaakt, omdat de leerlingen voorkennis ten ene male missen. Voor de middeleeuwen is daarom de video van In de naam van de roos sfeermaker en uitgangspunt. Niet omdat ze van die ‘video-types’ zijn, al wordt gebruikmaking van diverse media wel gestimuleerd. Mulders: ‘Een film moet het echt in zich hebben en deze films zijn echt boekkijken.’ Brüning: ‘Maar we beginnen met de Hezbollah, om uit te leggen dat religie diep in de vezels van de middeleeuwse samenleving zat.’ Mulders: ‘Ze weten niet meer wat een koster is, maar kennen nu wel de imam.’

Dat twee leraren van één vak de lessen Algemene Literatuur geven, is eigenlijk niet de bedoeling. Eilandvorming wordt liever voorkomen en bovendien weten gemengde stellen over twee literaturen te vertellen. Elk jaar wisselt er één docent, zodat de continuïteit is gewaarborgd. Evaluatie vindt ook elk jaar plaats, zowel door de leraren als door de leerlingen. De laatsten blijken het vak te waarderen. Mulders en Brüning geven het ook met plezier: de afwisseling en het samen lesgeven werkt aanstekelijk. Brüning: ‘Het is wel lekker om in de renaissance geen Hooft en Huygens te doen, maar met Shakespeare aan de gang te gaan.’