Literatuur. Jaargang 14

[p. 186]

Signalementen

De 18e eeuw in het Zuiden

Bij weinig neerlandici zal de naam van Andries Steven een blik van herkenning teweeg brengen. Toch is deze auteur na Michiel de Swaen de bekendste dichter van Frans-Vlaanderen, aldus Cyriel Moeyaert die een bloemlezing uit de Rijmwerken van Steven vervaardigde als Cahier nr. 14 van het Studiecentrum 18de-eeuwse Zuidnederlandse Letterkunde, verbonden aan de Facultés universitaires Saint-Louis te Brussel. De Rijmwerken van Andries Steven van Kassel (_ 1676-1747); een bloemlezing (Brussel 1996, xiv + 69 blz., ill., BEF 275, ƒ15, -) bevat een inleiding over de Kasselse schoolmeester en hofdichter van de Fresieren, de rederijkerskamer aldaar. Het wel gedrukte werk van Steven is - zeker in eerste druk - vrijwel onvindbaar; Moeyaert publiceert hier een aantal gedichten uit het in Kortrijk bewaarde manuscript van de Rijmwerken. Het zijn voornamelijk gelegenheidsgedichten, rijmbrieven en jaartalverzen.

Als voorproefje van een groter project dat dit jaar van start gaat, publiceerde Tom Verschaffel Historici in de Oostenrijkse Nederlanden (1715-1794); proeve van repertorium (Brussel 1996, 113 blz., BEF 475, ƒ26, -), Cahier nr. 15 van hetzelfde Studiecentrum. Deze proeve moet onderdeel uitmaken van het Leuvense project Repertorium van de Belgische geschiedschrijvers 1500-1830, de pendant van Haitsma Mulier en Van der Lem: Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland (1990). Verschaffel heeft de term ‘historici’ ruim opgevat: ook ongepubliceerde teksten van beoefenaars van de geschiedschrijving zijn opgenomen. Per historiograaf worden bio- en bibliografische gegevens vermeld, alsmede verwijzingen naar secundaire literatuur. Naast de bekendere figuren als J.F. Foppens, C.F. de Nelis, J.N. Paquot, Karel van Hulthem en Hendrik van Wyn passeren niet minder dan 218 anderen de revue.

De cahiers zijn afzonderlijk of gezamenlijk te bestellen (in het laatste geval wordt de prijs voor nr. 14 en 15 BEF 700 of ƒ39, -) door storting van de genoemde bedragen op giro 431-2017069-21 of voor Nederland op bankrekening 13.06.25.787 (Rabobank te Luyksgestel) van Cahiers XVIIIde Eeuw, o.v.v. ‘te zenden aan: (naam+adres)’.

pjv

Negentiende-eeuwse zedenrel in facsimile

Groningen 1827: de colleges van professor De Waal werden geteisterd door onrust. De studenten kwamen in opstand tegen de wanprestaties van hun docent. De Waal gaf in hun ogen slecht college en kwam zijn verplichtingen aan de studenten niet na. Toen de hoogleraar, die onder andere college gaf in moraalfilosofie en ethiek, bovendien door enkele studenten betrapt werd op een bordeelbezoek, verscheen het schotschrift Doornkransje. Daarin werd De Waal op parodistische wijze aangevallen. De auteurs van de spotdichten bleven anoniem, evenals de schrijvers van de reactie op het Doornkransje: het Rozenkransje, waarin De Waal ook op de korrel wordt genomen, maar waarin tevens kritiek wordt geuit op de ‘zamenvlechters van het Doornkransje’ en toespelingen gemaakt worden op hun identiteit.

De rebellie onder de studenten maakte de situatie onhoudbaar en De Waal drong bij de curatoren, de senaat en de rector aan op een onderzoek naar de aanstichters van het kwaad. Teneinde zo min mogelijk gezichtsverlies te lijden, verzweeg hij daarbij de aanleiding (zijn buitenechtelijke pleziertjes) en verdraaide hij de oorzaak (niet zijn onbekwaamheid maar de ongedisciplineerdheid van de studenten veroorzaakte de wanorde).

Het onderzoek leverde spoedig een zondebok op: de jonge, actieve student in de theologie, J.J.A. Goeverneur. Andere schuldigen werden niet gevonden, en Goeverneur werd veroordeeld tot veertien dagen huisarrest.

Tijdens zijn detentie schreef Goeverneur De Keesiade, (J.J.A. Goeverneur. De keesiade. Een heldendicht, door verschillende dichters, ingeleid en vertaald door Nop Maas, Groningen 1996, 118 blz.) een epos in vijf zangen, waarin hij de hele geschiedenis met De Waal en de pamfletten uiteenzette. Hij heeft de tekst gegoten in de vorm van een cento, een zogenaamde ‘lappendeken’, een erudiet spel met citaten uit de wereldliteratuur.

Het Doornkransje en het Rozenkransje waren lange tijd nauwelijks beschikbaar. De Waal had immers het grootste deel van de exemplaren vernietigd. Honderdzeventig jaar na de academische rel heeft Nop Maas - met medewerking van Rody Chamuleau en Rudy van der Paardt - de twee schotschriften en De Keesiade fotografisch herdrukt en voorzien van een inleiding en een beknopt commentaar.

jorine lamsma

Noordzee-transmissies

Wie het heeft over Engelse invloeden op de Nederlandse cultuur van de 17e tot en met de 19e eeuw kan niet om de talrijke publicaties heen van Cornelis W. Schoneveld. Elf van zijn over Engelse en Nederlandse tijdschriften en boeken verspreide opstellen zijn vorig jaar gebundeld in Sea-changes. Studies in tree centuries of Anglo-Dutch cultural transmission (Amsterdam etc., Rodopi, 1996, [xiv] + 248 blz., ills, ƒ75, -) als deel 8 in de serie ‘TEXT; Studies in comparative literature’. De deels aangevulde en gecorrigeerde artikelen betreffen ‘Sir Thomas Browne and Leiden University in 1633’; ‘Holland and the early editions of Thomas Hobbes, De Cive’ bij o.a. Elzevier met lofdichten van Hendrik Bruno; de door Willem Sewel in het Nederlands vertaalde elegieën op Mary Stuart van William Congreve en Matthew Prior (fragmenten van de teksten in Appendix 1); het Nachleben van de geschriften van John Locke in 18e-eeuws Nederland (een checklist van vertalingen in Appendix 2); de vertaling van de Spectator van Addison en Steele door A.G. Luiscius en Pieter le Clercq (een concordantie van de Engelse en Nederlandse stukken in Appendix 3); de vertaling van Samuel Johnson's Life of Dr Boerhaave door Jacob Geel; de eerste

[p. 187]

Nederlandse vertaling, deels door Bernard Brunius, van vijftien Shakespeare-stukken in de jaren 1778-1782 uitgegeven door Albrecht Borchers te Amsterdam; Bilderdijks relaties tot Pope's An essay on man; de inspanningen van B.S. Nayler, vriend van J.A. Alberdingk Thijm, voor de promotie van de Engelse literatuur in Nederland; de Shakespeare-vertaler L.A.J. Burgersdijk. Hoofdstuk 11 bevat een samenvatting en conclusies; een bibliografie en index besluiten deze bundel.

pjv

Dol op veilig temidden van gevaar

Toen Godfried Bomans in 1967 een verhaal van Paul Biegel voorlas aan een zevenjarige Eva moest hij direct al ‘knoestig, drassig en stronk’ uitleggen. Hij schreef aan de auteur: ‘En ik dacht: in dat vak moet je daar een beetje op letten’. Op dat moment was ‘Het sleutelkruid’ al bekroond en Biegel zou spoedig een geliefde kinderboekenschrijver worden die zijn jeugdige lezers het spelen met de taal niet onthield. Hem viel niet alleen de lof ten deel van griffeljury's en Staatsprijs-toekenners, maar tevens van veel lezende kinderen (al viel op een school waar hij enige tijd verbleef vooral ook zijn rare brilletje op). Het Letterkundig Museum richtte in 1996 een tentoonstelling in over leven en werk van deze ‘meesterverteller met een rovershart’. Deze goed gekozen kwalificatie diende tevens als titel voor het Schrijversprentenboek dat tegelijkertijd verscheen en dat dienst kan doen als catalogus van de tentoonstelling. Dat Biegel een meesterverteller is blijkt niet alleen uit de sprookjesachtige sfeer en het avontuurlijke verhaalverloop van verhalen als ‘De tuinen van Dorr’, ‘De kleine kapitein’ en ‘Nachtverhaal’, maar ook uit de aan orale kunst herinnerende techniek van ‘Anderland’. De namen van zijn rovers (zoals: Hoepsika, Loome en Sloome, Klissedimmer) wijzen op kinderlijke taalpret en op Biegels voorkeur voor ‘veilig temidden van gevaar’: zulke rovers zijn natuurlijk niet echt gevaarlijk! Ook dit schrijversprentenboek is rijk geïllustreerd, waarbij de kinderboekillustraties extra opvallen, en het bevat alle bio- en bibliografische gegevens. Het wordt ingeleid door Bregje Boonstra, die Biegel aan het woord laat via interviews en fragmenten uit zijn werk (de parallellen met Biegels leven zijn soms nogal gezocht). Uitgeversmaatschappij Holland, waar Biegel in boekvorm debuteerde en sindsdien publiceerde, verzorgde samen met het letterkundig Museum dit Schrijversprentenboek 39.

gerard de vriend

Poolse neerlandistiek

Met enige vertraging is dit jaar het zevende tweejaarboek Neerlandica Wratislaviensia (1994) verschenen als aflevering 1640 van de Acta Universitatis Wratislaviensis. Onder redactie van Norbert Morciniec en Stanislaw Predota van de Universiteit van Wroclaw zijn zeven letterkundige en veertien taalkundige bijdragen gebundeld, alsmede zeven recensies.

Hubert Lampo heeft zijn Wroclaw-colleges bewerkt tot een artikel over het/ zijn magisch realisme. Hugo Brems doet een poging om de Nederlandse poëzie van na 1950 te overzien. Het middeleeuwse en rederijkerstoneel vormen het onderwerp van het Duitstalige artikel van Andrzej Dabrówka over ‘der Medienstreit im mittelniederländischen Theaterbetrieb’. Eveneens in het Duits schrijft Stefan Kiedroń over ‘Claudius Salmasius (1581-1653); ein Leidener Lehrmeister des Andreas Gryphius’. N.C. van der Merwe beschrijft enkele ‘Etnische stereotypen in het Afrikaanse proza en drama’ en J. Szleszkowski heeft ‘de receptie van Jan de Hartog in Polen’ bestudeerd.

In de rubriek taalkunde is de bijdrage van S. Predota ‘Over Nederlandse spreekwoorden in boektitels’ opvallend. Stefan Kiedroń bespreekt in de recensie-afdeling o.a. het boek 1000 jaar Polen en Nederland van Lucia Thijssen en het boekhistorische werk van Waclawa Szelińska over de invloed van het werk van Erasmus in het Krakause (de oude naam voor Wroclaw) milieu in de 16e eeuw. De bundel (356 blz.) besluit met een overzicht van ‘Publicaties van de medewerkers van de Erasmus-leerstoel voor Nederlandse Taal, Literatuur en Cultuur in de periode 1958-1992’, een indrukwekkende lijst, samengesteld door Stanislaw Predota.

Het adres van de redactie is Uniwersytet Wroclawski, Katedra Jzyka, Literatury i Kultury Niderlandzkiej, ul. Kuźnicza 21-22, P-50-138 WROCLAW, fax [phone].

pjv