Literatuur. Jaargang 12

[p. 29]

Het literaire bedrijf
Susan

Alle (literaire) uitgevers zijn wanhopig op zoek naar Susan. Ze is vijfendertig, heeft filosofie gestudeerd en leest Bataille. Ze heeft iets van de achttiende-eeuwse libertijnse geest, in sexualibus. Van Voltaire weet ze Candide te waarderen, Susan cultiveert een zekere mate van onschuld. Daarentegen weet ze heel goed dat alles al is verteld en geschreven, zeker waar het om de liefde gaat. Casanova en Don Juan zijn haar favoriete typen: ze heeft er op zijn minst een studie over gelezen en ze vond het boek van Camille Paglia eertijds een eye-opener. Ze moet er altijd een beetje om glimlachen: als het om de liefde gaat kom je toch niet om de cliché's heen al voorzie je ze natuurlijk wel van aanhalingstekens. Ze gelooft heilig in wat Umberto Eco dienaangaande heeft beweerd: dat het postmodernisme zich uit in het besef dat een intellectueel niet zomaar meer kan zeggen ‘ik hou van jou’. Je kan hoogstens zeggen: ‘ik hou van jou ook al is wat ik zeg een cliché en al is deze toevoeging zelf ook een cliché’. Susan houdt in het diepste geheim van Emma Bovary en vindt het jammer dat ze niet zelf zo'n leven meer kan leiden. Ze bewondert de boeken van Couperus die ze las op haar twintigste, daar is haar literaire smaak gevormd. Bataille is haar filosofische smaak, Couperus haar literaire, de melange: een tikkeltje te wild, amigo? In Parijs heeft ze Café Flore bezocht en Coupole. Ze bewondert Caravaggio en het Toscaanse licht. Misschien is ze wel de exponent van een generatie: ze gaat conjuncturele verbindingen aan, ze participeert in telkens wisselende werkverbanden en vriendenkringen. Dat spreekt haar ook zo aan in de nieuwe mogelijkheden van de digitale snelweg al vindt ze de aandacht daarvoor ook wel iets hebben van een hype. Over ironie heeft ze een uitgesproken mening: ze houdt er niet van.

Susan is wanhopig op zoek naar een uitgever. In september ben ik - na twintig jaar op de universiteit te hebben rondgezworven waar ik Susan meer dan eens tegen het lijf ben gelopen - als redacteur bij een uitgeverij in dienst getreden. Onmiddellijk op de eerste dag bleek het cliché inderdaad een cliché. Het is waar dat de uitgeverij overstelpt wordt met ongevraagde manuscripten. Ik ga even een kop koffie halen bij de automaat en zie bij terugkeer twee manuscripten op mijn bureau liggen. De eerste keer maak ik de enveloppen verrukt open, want ik popel om aan de slag te gaan, om het meest spraakmakende debuut van de jaren negentig persoonlijk aan mijn bureau, en nog wel op de eerste dag van mijn mijn dienstverband, te ontdekken. Ik lees de eerste pagina's van het manuscript van mevrouw L. Een mevrouw! Vijfendertig jaar! Werkeloos! Het is jammer dat ik in haar cv een studie filosofie mis. Ik lees de eerste bladzijden: vrouw van vijfendertig heeft een geheim, ze lijdt aan eetverslaving (boulimia) en weet niet waarom. Ze doet zo raar tegen haar vader en haar broer. Godbewaarme, ik blader door naar de laatste bladzijde van het manuscript. Daar wordt het geheim onthuld: incest, incest en incest in de derde graad. Ik neem het volgende manuscript van mijnheer W., vijfentwintig. Een belofte, nieuwe generatie, generatie nix. Eerste pagina: drie keer mtv, zinloosheid van het bestaan, heroine verslaving en toch een onschuldige liefde. De eerste pagina bevat ook drie citaten uit Joost Zwagerman, maar dan ongelukkig verhaspeld tot een asthmatische staccato waarbij de auteur niet heet weten te kiezen tussen de rap- dan wel de housestijl. Grote woorden op de maat van bonkebonkebonk: Liefde! Dood! Lijden! Coke! Een recyclingroman: snuifje Baudelaire, heel veel Burroughs. Na de middagpauze maak ik opnieuw een enveloppe open. Daar zit een vuistdik manuscript in en een foto: prachtige foto van vijfendertigjarige vrouw, bestudeerde pose, La Penseuse in beeld gebracht door een reclamefotograaf. Uit haar begeleidende brief blijkt dat Susan een literair agent in de arm heeft genomen die subtiel wijst op de belangstelling van Faber & Faber en het prestigieuze Diogenes Verlag. Bijgevoegd is een communicatieconcept: wanneer en onder welke voorwaarden Susan bereid is tot signeersessies, televisieinterviews en literaire brunches. Susan heeft eigenhandig haar curriculum vitae als een proeve van haar stijl

[p. 30]

opgesteld waarin al in de eerste alinea de schitterende formulering: ‘het schrijven hield haar gemoederen vanaf haar tiende bezig’. Mijn gemoed schoot vol. Ook de eerste alinea's van het manuscript emotioneren me door dergelijke geacheveerde volzinnen.

De plot van de roman is werkelijk kristalhelder: Adeline, van het kasteel, is ongelukkig en weet niet waarom. Toch zijn mijn gemoederen niet zo door Susans stijl van denken geenthousiasmeerd dat ik tot de laatste bladzijde blijf doorlezen. Zij en haar literaire agent hadden meer oog voor de presentatie van het concept dan voor het manuscript dat er toch de grondslag van moet vormen.

Is de literaire uitgever wel wanhopig op zoek naar Susan? Dat valt alleszins mee. Op de eerste dag van mijn nieuwe baan ervaar ik hoeveel gefrustreerde ambities worden gebotvierd op de tekstverwerker door mensen die een boek schrijven zonder er ooit zelf maar een gelezen te hebben. Daar komen regelrechte rampen uit voort. Dat je literaire smaak ontwikkelt door veel te lezen, bijvoorbeeld door hele genres stuk te lezen zodat er sensibliteit ontstaat voor het betere werk, werd mij na die eerste uitgeversdag nog eens duidelijk onder ogen gebracht. Ik hoop dat het lezen van al die ongevraagde manuscripten mijn lust in lezen niet aantast. Susan is een hinderlijke tussenpersoon tussen de smaak van uitgever en de smaak van het publiek. Aan mijn bureau denk ik, terwijl ik een nieuwe enveloppe openscheur, aan al die redacteuren, gezeten aan andere bureaus bij andere uitgeverijen die meer uit plichtsbesef op zoek zijn naar Susan maar eigenlijk geen moment in haar geloven. Allemaal gissen ze naar de smaak van de ander. We zitten met z'n allen in de black box. Want dat is een vraag die me bij het lezen van de manuscripten overvalt: hoe kan ik mij de smaak van een bijna niet te definiëren publiek voorstellen? Waarom vallen zoveel lezers op Susan? De redacteur volgt liever zijn eigen smaak, hoopt tussen zijn manuscripten liever stukken van Musil of Joyce aan te treffen, waarvan de waarde pas op zeer lange termijn zal worden ontdekt. Commercieel zijn die boeken niet interessant, maar de redacteur gelooft in zijn missie en zal zijn vuur uit zijn sloffen lopen om een publiek te zoeken voor de boeken die hem zelf ten diepste heeft geraakt. De literaire uitgever gelooft in een schrijver en niet in een communicatieconcept. Ben ik te optimistisch of te naïef na zo'n eerste dag op de uitgeverij? Om de boeken te kunnen uitgeven die de uitgever zelf van belang vindt, is hij gedwongen om een romans op de markt te brengen waarvoor een zo groot mogelijk publiek voor warm loopt, al weet hij niet exact waarom. Ik zie terwijl ik dit schrijf beneden op de gracht Susan voorbijfietsen. Daar gaat ze. De heldin van Esquire.

Anthony Mertens⁺

+ Anthony Mertens is redacteur bij Querido. Tot voor kort was hij verbonden aan het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam.