Literatuur. Jaargang 12

[p. 26]

De buitenstaander
‘Ik kick meer op de vorm dan op de inhoud’

Jankarel Gevers (1944) is voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit van Amsterdam. Voordat hij sociologie ging studeren in Leiden, bezocht hij het gymnasium Augustinianum in Eindhoven. Gevers was in de jaren zeventig lid van het Leidse Universiteitsbestuur, belandde daarna onder meer in de hbo-raad. ‘Ik vind de tijd buiten de arbeidszame uren zinvoller dan de rest. Werken is toch altijd in zekere zin iets voor de dommen.’ De leesavonturen van een universiteitsbestuurder.

‘Ik lees veel. En dan doel ik op literatuur. Dat andere noem ik geen lezen. Als je in dit vak zit, is het - voor mij in elk geval - een kwestie van lijfsbehoud om ervoor te zorgen dat je toch dagelijks ook nog wat anders doet. Dus dat lever ik gewoon in op de slaap: ik probeer nimmer te gaan slapen, hoe laat ik ook naar bed ga, zonder te lezen. Als je niet die vaste discipline erin houdt, ga je langzamerhand dood met zo'n baan als ik heb.

Ik koop nog meer boeken dan ik er lees. Ik heb absolute verzamelneigingen onder het mom van: er komt nog eens een tijd dat ik de hele dag lees. Dan heb ik een voorraad.

Naast een hoop andere schrijvers die interessant zijn, verzamel ik Voltaire. Daardoor heb ik een vrij grote bibliotheek, al zeg ik het zelf. Geen gedoe met witte handschoenen of zo: gewoon een gebruiksbibiotheek. Voltaire en de achttiende eeuw beslaan vele meters. Waar die fascinatie voor hem vandaan komt, weet ik niet precies. Als socioloog, lang geleden, was ik bezig met een proefschrift over, zeg maar, maatschappelijke planning. Het was in de tijd dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en het Sociaal Cultureel Planbureau nog in oprichting waren. Dus het onderwerp was actueel. Maar omdat ik in het college van bestuur van de Leidse universiteit kwam, kon ik dat proefschrift niet doorzetten. Ik heb toen van de

henk thomas, amsterdam
J.K.M. Gevers

nood een deugd gemaakt en ben me gaan verdiepen in de Franse origines van de bureaucratie en het staatsidee, het idee van staatsplanning. Dat was toch al mijn hobby, de Franse achttiende eeuw. Zo kom je al snel bij Voltaire terecht. Die heeft die eeuw als commentator begeleid.

Maar ik heb eigenlijk altijd veel gelezen. Als kind heb ik eens een maand ziek thuis gelegen, en toen haalde ik een moyenne van drie Arendsogen per dag. Die reeks telde toen nog eenentwintig delen en die gingen er snel doorheen. Ik heb toen ook erg veel over de oorlog gelezen, nu doe ik dat bijna niet meer. De boeken van K. Norel vond ik altijd zeer goed, Engelandvaarders. Uiteraard ook De scheepsjongens van Bontekoe.

Als gymnasiast las ik echt graag Latijn, het klinkt ontzettend aanmatigend, ik weet het. Maar ik zat op een augustijner school in Eind-

[p. 27]

hoven en Tacitus en Augustinus heb ik in het Latijn gelezen. Zonder vertaling erbij lukt me dat nu niet meer, hoor. Ik heb nog lang in navolging van Tacitus dat soort gecomprimeerde zinnen gemaakt, in het Nederlands. Tot ik doorhad dat ik dat beter niet kon doen.

Wat de Nederlandse literatuur betreft scoren Nescio, Elsschot en Multatuli hoog. Dat waren kennismakingen uit mijn studententijd. Nederlandse literatuur, daar deden ze op school niet veel aan. Dus toen ik studeerde, heb ik daarnaast ontzettend veel gelezen. Ik geloof ook nog steeds dat universitaire opleidingen ruimte moeten bieden voor brede ontwikkeling. In de leeftijdsfase waarop studenten aan de universiteit verkeren, moeten zij zich in meer dan alleen vakmatige zin ontwikkelen en daar hoort literatuur bij.

Laatst gelezen boeken

1. Nicolaas Matsier: Gesloten huis. Zelfportret met ouders.
2. Twee delen biografieVoltaire (totaal vijf delen van R. Pomeaux).
3. Hans Warren: Geheim dagboek deel twaalf.
4. Thiefs and Kingdoms.
5. Een boekje over Abbé Mignon, besproken door Kees Fens. ‘Kees Fens levert nogal wat dingen aan. Die tiende-eeuwse abbé was een absolute gek, die verreweg het meest heeft geschreven van iedere persoon uit de geboekstaafde geschiedenis. Had hij net honderdvier delen aartsvaders achter de rug en begon toen aan tweehonderd delen kerkvorsten! En dat had hij allemaal per abonnement afgezet in Frankrijk. Een fantastisch boek.’
6. Richard Holmes: Dr. Johnson & Mr. Savage. ‘Een goed boek, maar het mag niet mee naar het eiland. Heb je het eenmaal gelezen dan weet je het wel.’

Top 5

1. De brieven van Voltaire: ‘Dat is vals, want het zijn vijftig delen.’
2. The diary of Samuel Pepys (editie Latham & Matthews, 1983): ‘Absolute eilandliteratuur; op dagboekgebied Warrenesk. Zo gewoon opgeschreven zonder pretentie. Hij schrijft ook ontzettend mooi. Er gaat een wereld voor je open.’
3. De complete Nijhoff.
4. Het Verzameld werk van Pierre Kemp.
5. The Oxford Companion of the Mind. ‘Naslagwerken vind ik ook heel mooi. Van die boeken waar je van voren naar achter en van achter naar voren door kunt dromen.’

Mijn ouders lazen continu. Die hebben altijd een boek onder handen. Ik heb ook hele goede voorleeservaringen. Janken bij het voorlezen van Alleen op de wereld. Maar bij ons thuis werden vooral veel streekromans gelezen, Kortooms, Walter Breedveld. Dat waren eigenlijk de soaps van het Brabantse land.

In zijn algemeenheid houd ik van reeksen. En als ik veel tijd heb, wil ik nog wel eens detectives lezen. De afgelopen vakantie heb ik er een aantal gelezen van die nieuwe golf vrouwelijke detectiveschrijvers uit Amerika. En dat is toch ook leuk: Sue Grafton en zo. Maar toch meer voor in vliegtuigen.

In het algemeen interesseer ik me erg voor brieven en dagboeken. Dat heeft ook als praktische reden dat ze in mijn bestaan makkelijk vallen te lezen: je kunt altijd wel een brief tot je nemen. Een roman lezen is wat bewerkelijker. Dat doe ik relatief weinig. Maar ik heb op dit moment net Matsiers Gesloten huis uitgelezen. Het is op de rand van fictie en autobiografie. Net als de dagboeken van Hans Warren, die verslind ik telkens direct nadat ze uitgekomen zijn.

Matsier vond ik verrassend goed. Zondere enige twijfel had hij van mij de ako-prijs gekregen. Op grote afstand gevolgd door Durlacher. Die is inhoudelijk, laten we zeggen: aangrijpender. Maar ik vind het literair toch veel minder. Matsier heeft eigenlijk een boek over dingen gemaakt. Het is heel origineel dat hij daar een autobiografie van heeft kunnen maken. En het is ontzettend goed geschreven. Zó dat je een zin weer eens met genoegen herleest en dat je denkt: potverdomme wat prachtig. Het is misschien wat overintellectueel, maar ik vind het toch mooi.

Ik ben regelmatig begonnen in romans van Nederlandse schrijvers die aangeprezen worden

[p. 28]

maar ik vind dat de meesten slecht schrijven. Zoals Van der Heijden, dat viel me zwaar tegen. Tessa de Loo en Oek de Jong. Wel aardig, maar ik vind het allemaal een beetje haastwerk. Ik ben weinig geïnteresseerd in de inhoud van verhalen. Misschien is dát wel een gebrek van mij: dat ik op vorm vaak meer kick dan op inhoud.

Daarom, maar ongetwijfeld wederom ook voor het gemak, lees ik graag gedichten. Lucebert vind ik erg mooi. Maar ik betrap me er vaak op dat ik toch liever iets ouder werk lees. Bloem en ook de Tachtigers. Ik heb met ontzettend veel plezier de brieven van Hooft gelezen, die mooie driedelige editie. Uiteraard ook Komrij. Hoewel die roman Over de bergen een mislukking is in mijn ogen. Ik heb het echt geprobeerd, maar ik ben toch ergens in de tweede helft afgehaakt. Ik vind de beide Reves ook goed. De brieven van Gerard en een aantal dingen van Karel van het Reve. Een combinatie van zorgvuldig schrijven, humor en inhoudelijke informatie: zeer goed.

Ik vind dat literatuur, althans lezen buiten je eigen gebied, een van de nuttigste dingen is die je kunt doen. Je kunt inspiratie putten uit mensen die iets doen of kunnen wat jij niet doet. Meer in het algemeen vind ik dat je de tijd buiten de arbeidzame uren als zinvoller moet beschouwen dan de rest. Werken is toch altijd in zekere zin iets voor de dommen daarnaast. Ik kan me ook absoluut nooit voorstellen dat mensen alsmaar zouden willen blijven werken. Als ik nog eens de kans heb om me eerder te retireren zal ik het niet laten. Begrijp me goed: ik vind mijn werk hartstikke leuk. Ik ben er ook van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat mee bezig. Maar het is niet zo dat ik denk: God, wat zou ik hier nog graag tot mijn vijfenzestigste willen blijven zitten.

Ik heb toch de ambitie om ooit nog eens zelf wat te schrijven. Dat doe ik ook graag. Wat precies weet ik nog niet. Maar ik kan altijd nog wel eens in de krant komen als een eenenzeventigjarige die alsnog promoveert, zoals Beishuizen laatst. Dan hebben we dat ook weer gehad. En ik denk ook wel eens aan een boek over Voltaire uiteraard, omdat er over hem in het Nederlandse taalgebied niet veel is geschreven. Waar ik ontzettend door geïntrigeerd ben, is Flaubert's Parrot van Julian Barnes. Het gaat boven mijn macht, dat weet ik, maar dát zou ik nou graag voor Voltaire eens herhalen, zo'n exercitie. Daar zin ik wel eens op.’

Jacqueline Bel⁺

+ Jacqueline Bel studeerde Nederlands en Algemene Literatuurwetenschap in Leiden. Zij promoveerde in 1993 op een receptie-historisch onderzoek naar de Nederlandse literatuur in het fin de siècle. Thans is zij coördinator van het aionetwerk Literatuurwetenschap.