Limburgsche sermoenen

Regelnummers proza verbergen

[p. 400]

1XXI. Dets van onser vrouwen, ende gelict⁺⁺¹ 2hare eenre wingartreuen.

3|| ‘Ego quasi uitis fructificauj etc.’ Dese wort⁺³ 4sprict onse Urowe ende gelict hare eenre wingartreuen dor⁴ 5drie saken. Dirste sake es dat die wingartreue bloit; ende 6alse bloyt, so ulouwet dongewormte uten wingarde. Geli-⁶ 7ker wis was Maria wale ene wingartreue, want si bloyde⁷ 8ane allen dogeden also volkomelike dat hare engene ondogt 9en mogte geneken. Si bloyde eersamlike ende si drug oec 10dedelste vrogt dat ye wingartreue gedrug.

11Dander dat ane der reuen es, dats dasse kult der sonnen¹¹ 12schin met haren scade. Also duet Maria: met hare ge-13nadeliker beden verkultse den toren ons Heren din hi¹³ 14heft op den sondere, ende es altoes derjhegene met hare¹⁴ 15groter genaden also hi den sondere beschinen wilt met 16sinre geregtegheit. Want dat ware de geregtegheit ons 17Heren, || wanneer der mensche in hoeftsonde vile, datten⁺¹⁷ 18der diuel met liue ende met selen uurde tehant in der 19hellen. Mar nu es Maria deriegene met hare genadegheit¹⁹ 20ende beschiint den sondere iegen dese grote hitte van den²⁰ 21torne ons Heren.

22Terde dat ane der rouen es, dats dasse es ongescapen 23butene ane der scurtscen ende dregt dog harde edele vrogt. 24Also was die edele Maria, die himelsche reue: si was 25oetmudeg ende verworpen van butene ende drug van 26bennen den himelschen win drirehande: si drug witten 27win, roden win ende gecruden win.

28Der witte win din si drug, dat was die edele kuscheit.

+ f. 107a.

+ XXI (hs.: XX). S.-G. en Z. 30; A. 63 (Wackern. t.a.p., s. 106 flgg.); W. en N. 18.

1 vlg. De titel ontbr. in S.-G.; in A. s. 106: Von ünser vrowen; dgl. Z.

+ f. 107b.

3 Jezus Sirach 24, 23.

4 wingart reuen. S.-G. 103c en A.: rebun.

6 alse. e uit i (cop.). - ulouwet. S.-G.: vluhit; dgl. A.

7 wigart reue. S.-G.: winrehe. A. anders.

11 kult. S.-G. 103d: kiulet; A.: blveget (Wackern. wil: bliuget; m.i. hebben we met een schrijffout voor kivlet te doen).

13 verkult se. Laatste e uit i (cop.).

14 en̄ - heren. r. 21. Ontbr. in S.-G. en in A.

+ f. 107c.

17 M̄.

19 d'iegene. d' bovenaan bijgeschreven (cop.).

20 beschiint. iin uit im (cop.)? Misschien beschimt van *beschîmen, beschaduwen, uit *biskimjan (voor 't suffix vgl. men got. ufarskadwjan), of laat van schime gevormd. Hiertoe behoort misschien ook beschyemt Bienboec 149d (Verdam op bescemen! beschēmen is blijkbaar een jonge afleiding van schēme, naar 't voorbeeld van bescaden. Vgl. evenwel bescheense (adumbravit eam) blz. 337, r. 9, noot. 22, dasse. e uit i (cop.). - ongescapen. S.-G. en A.: untaere.

[p. 401]

1hars magedums; want Maria en wart noit beulect van⁺¹ 2lighamen nog van herten. Van derre kuscheit loeftse Got 3seluer ende sprict dasse es een tweuoldeg besloten bogart,^{33, 4, 6} 4ombe dasse reine was van lighame ende van herten. Dar 5af sprict || een heileg man ende segt: ‘Marien kuscheit⁺ 6verwint alle kuscheit,’ ende sprict oec dasse Gode beuellike⁶⁶ 7was dor hare kuscheit.

8Der rode win din Maria drug, dar bi es betekent die 9grote minne die in hare was. Siet, derre minnen sulwi 10volgen ende sulense deilen in drien maniren. Wi sulen¹⁰ 11Gode minnen dor ons seluer, dats dat wine minnen ombe 12dat hi dor ons heft gednen. Dir minnen sulwi heme lonen, 13onde din loen loent hi ons weder ende geft ons sin blide 14anscin ende sin schone himelrike, want dats der penninc 15din Got geft al dengenen die in sinen wingart arbeiden.

16Ten anderen male sulwi Gode minnen ombe heme¹⁶ 17seluer, dats dat wine minnen ombe sine gutheit, ombe sine 18scoenheit, ombe sine sutecheit ende ombe sine mildecheit. 19Derre minnen loen es dat wi ewelike met Gode bliuen.

20Die derde minne es dat wi ons seluer minnen dor Gode,²⁰ 21|| want hi ons gescapen heft ende also sere gemint heft⁺ 22dat hi mensche wart dor ons. Wi sulen ons (dor) Gode²² 23also minnen dat wi ons engeen denc te gude en sulen 24duen dor tgemac ons lighamen, mar allene dor Gode, 25dat wi heme te bat dinen mogen. Derre minnen loen es 26dat wi sulen sengen ende rupen ende screien: ‘Ay Here,²⁶ 27du best min, ende ic ben din! Jc ben din kint, du best²⁷ 28min vader! Jc ben din knegt, du best min here! Jc ben²⁸

+ f. 107c.

1 vlg. Wüt - heen. Ontbr. in S.-G. en in A.

3 Hoogl. 4, 12.

3, 4, 6 dasse. e uit i (cop.).

+ f. 107d.

6 verwint. S.-G.: ubirtriffel. Dgl. A. In de Serm. komt geen drepen of tre|fen noch een hunner samenstellingen of afleidingen voor.

6 vlg. en̄ - kuscheit. Ontbr. in A. - beuellike was. S.-G.: wol geniel.

10 Wi sulen enz. Versta: Ten eerste moeten wij enz. S.-G.: du maht enz.; dgl. A.

16 vlg. ombe heme seln'. S.-G. 104a: dur sich selbun.; dgl. A.

20 Die. S.-G.: Div. Daarvóór in S.-G. nog 21½ regel die in H. niet zijn vertaald en gedeeltelijk overeenkomen met 't einde van S.-G. 28 en H. 20 en met een stuk van B. f. 33a (zie Wackern. t.a.p., s. 170 f., s. 267, en over B., een handschrift uit Bazel, zelf: ald. s. 277 ff.). In A. ongeveer als in S.-G.

+ f. 108a.

22 M̄. - gode. S-G. 104b: dur got. Ontbr. in A. s. 107.

26 wi - screien. S.-G.: du solt singin vnde ẘffen: schrien vnde ruofen., dus met rijm. Dgl. A.

27 du - (1e) din. S.-G.: du bist min. vnde ich bin din. daz sol mir iemir staete sin., dus weer rijmend. A. dgl. als H.

28 din knegt. S.-G.: din dirne. Jc - here ontbr. in A.

[p. 402]

1din creiature, du best min scopperel Jc ben din iungere,⁺ 2du best min meister!’ Dese drie minnen hadde onse 3Vrowe ende dar ombe heftse oec drie loen ontfaen, ende³ 4nit allene drie mar hondert hondertg.

5Der derde win die op der gebenedider Marien wis, dat⁵ 6was der gecrudde win. Dese gecrudde win was die reine 7mensheit ons Heren Jhesu Cristi, dar also menegerhande⁷ 8gecrudde ane es. Dese gecrudde sulwi mercken ane sinen⁸ 9meneg||fulgen dogeden. Ende sůnderlike sin twe edele ge-⁺ 10crudde ane heme, dats die gotheit van himelrike ende 11die mensheit van ertrike. Ay, wat dogede heft hi meer? -12Entrowen, hi es der scone Got, der rike Got, der starke 13Got, der wise Got ende der ewege Got. Nu vugt dit tesa-14men, so es hi die scone richeit ende die rike sconheit, die¹⁴ 15starke wisheit ende die wise starcheit, die selege swecheit¹⁵ 16ende die ewege selecheit.

17Din eersten win scenct mi in silueren nappen. Dassin¹⁷ 18schone ende sute wort van Gode, die den mensche kuscheit^{18, 25} 19leren ende geliuen.¹⁹

20Din anderen win schenct mi in guldenen nappen. Dats 21die gotlike warheit ane sinre minliker gelofden, also dat 22v Got met ihegenwertger warheit geuen sal alle dat hi v²² 23geloeft heft, ende nit dat allene mar dusent stunt meer. 24Dis gevult die minne in den herten ende erweckert den²⁴ 25guden mensche in den dinste ons Heren.

26Din derden || win scenct mi in saphiren nappen. Dats⁺ 27een reine ende een eneg herte, dat Gode allene dregt ende²⁷ 28vrolike met heme wandelt, regte alse een vrint met sinen 29vrinde, ende dor engenre slagten sake begenen en wilt,²⁹

+ f. 108a.

3 heftse. Uit: heft si (cop.).

5 Na Der drie roode stippen op rat. - gebenedider. S.-G.: wnniclichun; ontbr. in A. - wis. i uit a (cop.). A.: wuochs; S.-G.: wahsit.

7 M̄.

8 gecrudde. Verkeerde spelling voor gecrude, ontstaan door de gedachte aan 't gewone afleidsel -de.

+ f. 108b.

14 vlgg. Deze opsomming past niet geheel op die in r. 12 vlg., maar in S.-G. en A. doet ze dat evenmin.

15 starcheit. c bovenaan bijgevoegd. (cop.).

17 nappē. S.-G. 104c: kovpphin. Dgl. A.

18, 25 M̄.

19 geliuē. S.-G.: liebint., d.i. hier: aangenaam maken.

22 ihegenw'tg'. n uit r (cop.).

24 vlg. Dis - heren. Onderwerp: die minne. Slecht vertaaald. S.-G.: daz enzündit die minne (accusatief) indeme hereen. vnde raizit dich uf den dienest. Dgl. A., maar zonder: dich.

+ f. 108c.

27 eneg. S.-G.: saelich. Vgl. echter allene, dat in S.-G. ontbreekt. In A. ontbreekt zoowel eē een eneg als allene. - dregt. t bovenaan bijgevoegd (cop.). 't Origineel kan dreg gehad hebben. Zie Inl., § 122, 2.

29 en̄l. Misschien daarna in te lasschen: heme. S.-G.: unde in; dgl. A.

[p. 403]

1ende din leet es alle mesdaet ende nit en duet sonder⁺ 2den raet ons Heren. Dats waer, die dus minnen leuen,²² 3si gevulents bewilen.

4Die andere doget di der selege mensche heft, dats hi^{4, 12, 14, 16, 23} 5sal sig vlischen vif dogede. Dirste es, alse hi beden sal, 6so sal hi sine sinno van butene besluten ende van bennen⁶ 7met alre cragt ende met al sinre begerden op rigten ihegen 8Gode. Dander es, wat Got duet, dat sal hi vor guet nemen 9ende willeglike, want dat siwi alle sculdeg te dunne.⁹ 10Terde es, al dat hi duet, dat sal hi duen in regter oet-11mvdecheit. Die virde dogt es geduldecheit in arbeide. Die 12vifde es, wat die gude mensche duet, dat sal hi begennen¹² 13ende enden in den name ons || Heren: so werdet al guet.⁺

14Na desen vinen sal sig der selege mensche nog vlischen¹⁴ 15drire anderre dogede. Dirste es vrochte ons Heren, ende sal 16der mensche altoes dencken dat Got met sinen gotliken 17oegen siet alle sin duen ende sin laten. Dander es beken-¹⁷ 18nisse onser gebreken ende der volkomenheit Gots. Alse 19wi gedencken dat Got so groet ende so geweldech es ende sig 20so sere niderde dor ons, so sulwi ons billike nideren ende²⁰ 21oetmudegen dor sinen wille. Want sekerlike, wi sin van²¹ 22armer substantien gemact ende en sulden ons met regte²² 23weten wis verheffen. Die derde dogt es dat der mensche 24sal mercken ane enen igeliken denge, beide van dunne 25ende van latenne, wat geheelicts ons Heren wille drane sie²⁵ 26ende sin meeste lof, ende dar na sal hit volbrengen so 27hi naste can.

+ f. 108c.

2 vlg. Dats - bewilen. Ontbr. in S.-G. en in A.

2 Mⁿ. = voor de liefde? 4 vlg. Die - dogede. A.: Zuo andren tugenden die der mentsch hat. so sol er sich flissen sunderbar fünf tugend. De vertaler vond misschien in zijn hs.: Dů, i. pl. v.: Zuo (S.-G. Dů; D verkeerd ingevuld), en zog het voor Diu aan.

4, 12, 14, 16, 23 M̄.

6 vlgg. So sal hi ... besluten - gode. S.-G.: daz du ... besliezest. unde ker denne alle dine |104d| gedanche. unde dine girde. krefticliche angat. Dgl. A.

9 scl'.

12 wat - duet. S.-G. 104d: alliz daz du tuogest. Dgl. A. s 108.

+ f. 108d.

14 vlgg. Na enz. In A. van hier af aan zeer sterk bekort.

17 vlg. bekennisse - gots. S.-G.: demuotichoit. wan alse uil du dich nidirst. alse uil wil er dich hovhin.; A. meer evereenkomend met S.-G. dan met H.

20 vlg. ons - oetmudegen. S.-G.: wol gerne uns demnotin. Ontbr. in A.

21 vlg. vã armer substantien. S.-G.: von so kranchir nature. Ontbr. in A.

22 vlg. en̄ - v'hezen. Ontbr. in S.-G. en in A. In 't laatste woord zijn tusschen de twee e's twee letters grootendeels uitgevlakt. ff?

25 vlgg. wat - can. A.: waz Got dar an aller liebst und aller loblichest si. daz du daz tuegest.

[p. 404]

1Ay sekerlike, van alle desen dogeden was die sute⁺¹ 2Maria wale ene wingartreue die altoes bloyde ende || vrogt-⁺ 3boregt was, want si druchso geheel in hare. Dese edel 4reue heft oec seuen loeuere ende bi din seuen loeueren 5verstawi seuen wort die di sute Maria sprac.

6Dirste wort spracse due der engel, Her Gabriel, te hare^{6, 9} 7quam ende hare seide die botscap dasse muder sulde sin⁷ 8dis hogen Gots, die here ende got van allen dogeden es. 9Due spraese: ‘Wie mag dat geschien? Jc en bekenne dog⁹ 10engenen man.’

11Due sprae der engel: ‘Du salt eruult werden van den¹¹ 12ouersten gude ende salt beschenen werden metten heilegen¹² 13geeste.’ Due antwerdetse din engele ende sprac dander 14wort: ‘Je ben ons Heren dirne: na dinen worde geschi¹⁴ 15mi.’ Siet, dar toentse hare oetmudecheit; ende wart dar 16tusschen tween hoegen bergen een diep dal, dat was 17tusschen der hoger Gotheit ende hare ontelliker kuscheit, 18die bouen allen menschen nature was.¹⁸

19Terde wort dat Maria sprac, dat was die || minlike grute⁺ 20diese sprac te S. Elizabeden; want si grutse met herten²⁰ 21ende met monde ende ginc te hare op den berg darse 22bleef S. Johans Baptisten, ende dinde hare in haren 23kindelbedde. Siet, dar dinde die vrowe der dirnen.²³

24Dat virde wort dat die edele Coninginne sprac, dat was 25duese haren liuen Son verloren hadde drie dage: due 26sugtsine met groten iamere, ende due sine vant in den 27tempele, due spraese: ‘Owi lif kint, wie heste (ons) dus²⁷²⁷ 28gedaen? Je ende din vader Joseph hebben di gesugt met 29groten iamere.’ Due antwerde hare onse Here ende sprac: 30‘Wif, in ben dar ombe op ertrike nit comen dat ic dinen

+ f. 108d.

1 vlgg. Ay sekerlike enz. tot aan 't einde outbr. in S.-G. en in A.

+ f. 109a.

6, 9 spracse. Uit: sprac si (cop.).

7 dasse. e uit i (cop.)

9 vlg. Luk. 1, 34.

11 vlgg. Luk. 1, 35.

12 beschenen. D.i. beschaduwd. Vgl. blz. 337, r. 9, noot, en blz. 400, r. 20, noot.

14 vlg. Luk. 1, 38.

18 bouen allen M̄. nature. Zie Stoett, Syntaxis, § 13. In dit geval kan men echter niet zeggen dat allen M̄. als één woord werd opgevat, maar allen staat onder invloed van 't voorzetzel. 19 vlgg. Luk. 1, 39 vlg.: 56.

+ f. 109b.

20 die se. 2c e uit i (cop.). Dgl. due se r. 25, sprac | se r. 27. 21. darse. Uit: dar si (cop.). 22. s. jo. hapt̄.

23 kindel bedde. Mndl. anders kinderbedde, maar ook LvJ. blz. 189: in kindelbedden (d. pl.). 1 uit r vóór b? Vgl. oostfri. kindelbér (ten Doornkaat Koolman), naast kindergek, kinderschô enz.; kindelbier bij Reuter, maar zie ook Jellinghaus, Ndl. Volksmundarten, s. 119, n); t. doornk. Koolman op 2. ber.

27 vlgg. Luk. 2, 48 vlg.

27 heste | dus.

[p. 405]

1wille due: je ben dar ombe comen dat ie mins Vader⁺ 2wille volbrenge.’

3Dat vifde wort dat Maria sprac, dat spraese te S. Johans³³ 4Ewangelisten brulogt. Due dar win gebrac, due clagetse⁴ 5dat dar win gebrake vor die lide die drenken sulden,⁵ 6ende ontfarmde hare ouer degene || dis hare nit en baden.⁺ 7Also dutse nog alle dage, want si ontfarmt hare ouer den 8armen sondere ende bid vor heme die sins selfs ninnont-9farmt nog dis hare nit en bijt.

10Dat sesde wort spracse ter seluer brulogt. Duese den win¹⁰ 11bat, duo antwerde liare onse Here ende sprac: ‘Wif,¹¹¹¹ 12wat hebbe ic van di? Der tit en es nog nit komen dat 13ic din win giten sal din ic van di hebbe.’ Dar ombe en 14liet sis niet si(n) leerde dambachtlide wiese dun sulden,¹⁴ 15ende sprac: ‘Dragt op in die eimere water ende dut al¹⁵ 16dat v min Son heit.’

17Dar na, due onse Here te himele vuer, te sinen Vadere, 18due blefse druue ende oetmudeg. Due spraken hare vrint 19ende ander lide war ombe datse hare so sere meshilde: si¹⁹ 20ware ene so edele vrouwe van geburden, si sulde duen 21alse ander har vrint. Due spracse dat seuende wort ende 22antwerde hen aldus: ‘Owi,’ spracse, ‘en suldic nit oet-²² 23mudeg sin? Min || oetmudecheit steech doch dor die himele⁺ 24vor Gots stuel ende trecde din groten Got van din schonen 25engelen ende van dir hoger werdecheit, ende quam op 26ertrike ende nam die crancke mensheit van mi. Dar tue 27dwangen min oetmudecheit. Jc sal billike altoes druue 28sin: sent die sonne hare schonheit heft verloren van der 29doet der eweger Sonnen, so sal ic mi met regte sinre doet 30bedruuen, want ic weet wale dat hi die doet dor mi leet 31ende niet dor die sonne. Ende die sonne bekent sin doet 32- sal icker dan vergeten? Neen ic nit, want ic weet wale 33dat hi die mensheit van mi nam. Dar ombe mag ic wale³³ 34druue sin van sinre doet.’

+ f. 109b.

3 spracse. Uit: sprac si (cop.).

3 vlg. S. jo. ewl'.

4 vlg. Joh. 2, 3.

5 lide. 1 uit (cop.).

+ f. 109c.

10 sprac | se. e uit i (cop.). Dgl. due se r. 10, wie se r. 14, sprac se r. 21.

11 onse. o uit iets anders (cop.).

11 vlgg. Joh. 2, 4.

14 hs.: si. - dābacht lide. Zie Verdam op ambachtsman en vgl. amtman.

15 vlg. Joh. 2, 7 en 5.

19 datse. Uit: dat si (cop.).

22 antw'de Dus de uitzondering Inl., blz. 39, r. 8 vlg. vervalt.

+ f. 109d.

33 M̄.

[p. 406]

1Siet, dit sin die seuen bladere van derre wingartreuen.⁺ 2Der windruf die an derre reuen wijs, was die reine mens-3heit Jhesu Cristi. Also sprict hi van heme seluer: ‘Jc ben 4der druf die allene in der (t)rotten lach an der bittere⁴ 5marte||len van den cruce.’ Der win die van desen druue⁺ 6quam, dat was die hoge gotheit: dats der sute win din 7mi volkomelike in himelrike scenct, din wi alle muten 8helpen drenken.⁸

9Dis helpe ons Maria, die sute reue. Amen.

+ f. 109d.

4 der druf. Zoover mij bekend is, komt ‘druif’ in geen ander geschrift of dialekt als sterk masc. voor. Ohd. trûbo ml. en trûba vr., mhd. trûbe ml. en vr., mndl. druve vr. LvJ. wynberen (a. pl.) blz. 45; Gloss. Bern. winhere. - d' rotten. Door Cosijn (T. en Lttb. VI, blz. 234) te recht in der trotten veranderd. 't Woord trotte, uit 't Hd. overgenomen (Kluge op Trotte), wordt ook door Kiliaen vermeld: Trot, trotte. Ger. Sax. Torcular. Rotte komt ook bij hem voor, maar in geheel anderen zin. Maerlant heeft: persner.

+ f. 110a.

8 helpen. lp uit bb (cop.). - XXII (hs.: XXI). Voor 't eerst uitgegeven door Zacher in Haupt's Zschr. II, s. 356 ff. S.-G. en Z. 35; A. 69; W. en N. 22.