Lanceloet. De Middelnederlandse vertaling van de Lancelot en prose overgeleverd in de Lancelotcompilatie. Pars 2

[p. 195]

Tekst

[p. 196]

's-Gravenhage, kb, 129 A 10, fol. 16V (verkleind); Lanceloet, vs. 5662-5841.

[p. 197]

Korte inhoud van het voorafgaande

Enkele dagen na Pinksteren gaat Artur in de omgeving van Kameloet op jacht, gevolgd door de koningin en vele jonkvrouwen, die door vier ridders worden begeleid. Als een huilende ridder, die later Bohort zal blijken te zijn, de koningin wil ontvoeren, binden achtereenvolgens Keye, Sagrimor en Dodineel de strijd met hem aan. Hij stoot hen echter uit het zadel. Terwijl de vierde begeleider, Lanceloet, zich opmaakt voor het tweegevecht, verschijnt een bejaarde jonkvrouwe, die hem dwingt haar te volgen vanwege een oude belofte. Voordat Lanceloet haar volgt, steekt hij de huilende ridder van het paard, waarbij hij zelf ernstig gewond raakt. De koningin gaat met haar overgebleven begeleiders en de gewonde ridder naar een bron, waarna zij Sagrimor en Dodineel eropuit zendt om eten te gaan halen. Beiden raken in gevangenschap.

Terwijl Lanceloet de jonkvrouwe volgt, ontmoet hij een ridder, die het afgehouwen hoofd van een andere ridder aan zijn zadelknop meevoert. Om een oude belofte in te lossen, staat Lanceloet aan deze ridder, Griffoen, zijn wapenrusting af. Als Griffoen even later langs de bron rijdt waar de koningin op Sagrimor en Dodineel wacht, vreest zij dat hij Lanceloet verslagen heeft en dat het afgehouwen hoofd dat van Lanceloet is. Keye wordt op onderzoek uitgestuurd en wordt door Griffoen gevangen genomen. Terwijl Lanceloet en de bejaarde jonkvrouwe onderdak vinden op een plaats waar zij zullen blijven tot Lanceloet hersteld is, keert de koningin met de gewonde ridder terug naar Kameloet.

Aan het hof brengt Genevres verslag van de gebeurtenissen diepe verslagenheid teweeg. Walewein besluit met negen ridders op zoek te gaan naar Lanceloet. Bij het Zwarte Kruis gaan zij voor een week uiteen. In die periode worden Keye, Sagrimor en Dodineel bevrijd, zodat op de afgesproken tijd dertien ridders bijeenkomen bij het Witte Kruis. Omdat Lanceloet niet gevonden is, zetten de ridders hun zoektocht naar hem ieder afzonderlijk voort. Het verhaal volgt eerst de belevenissen van Walewein, om daarna de aandacht te richten op, achtereenvolgens, Hestor, Ywein en Mordret. Als het verslag van de avonturen van Mordret afbreekt, volgt de aankondiging dat de belevenissen van Agravein het onderwerp vormen van het komende tekstgedeelte. (Lanceloet, vs. 1-5530; vgl. ook M (= editie-Micha) ii, liii, 1 - lxix, 23 en S (= editie-Sommer) iv, p. 301, r. 11 - p. 362, r. 31. Vs. 5531 correspondeert met M iv, lxx, 1 en S v, p. 3, r. 1.)

[p. 198]

Davonture seget hier ter steden:⁺
Alse Agraveyn was gesceden⁺
Van sinen gesellen, als gi horen
Mocht inden boec hier te voren,
Dat hi reet lange in dat lant,
Dat hi gene avonture ne vant
Die te vertelne wardich si.^+
+ So waer hi reet vragede hi
Om niemare van Lancelote,
⁺ So dat hi reet al tote⁺
IX dagen so ende hi altoes sochte

+ F. 16R,a,51

+ 5530

+ 5535

+ mer

+ al

+ F. 16R,b

P/G

5531	Davonture ] initiaal D, rood, vier regels hoog, zwart penwerk; vs. over twee regels verdeeld, na seget regelovergang.
	seget ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 5590 (kol. b).

5532	kop		Alse agraueyn was	/wech/	gesceden
	cor			-
	Alse... gesceden ] vs. over twee regels verdeeld; na was regelovergang.

5533

als gi ] de letters na de a zijn door slijtage vrijwel onleesbaar.

5535	kop		Hi reet lange in dat lant
	cor	←dat←

5540	kop		So dat hi reet	/also/ tote
	cor	al		⪕al⪖

5541	kop		.IX.	dage			ende		altoes sochte
	(kop),cor			dage<n>		<.>
	cor				⪕so⪖			→hi→
	sochte ] onder h een stipje.

W

5531 Davonture: ‘het verhaal’. 5533-34 horen Mocht: ‘hebt kunnen horen’. 5534 boec: ‘boek’ (zie toelichting). 5536-37 Dat... si: ‘terwijl hem niets (lett. “geen gebeurtenis”) overkwam dat het vermelden waard zou zijn’. 5539 niemare van: ‘bericht over’. 5540-41 al tote IX dagen: ‘gedurende acht dagen’ (MNW 8, 608-9, bij 4b).

T

5531 In aansluiting op de vertelwijze in het origineel, waarin li contes de vertelinstantie is, wendt de vertaler hier voor dat Davonture het verhaal vertelt. Vgl. Inleiding, p. 117. 5532-33 Agravein, de tweede zoon van koning Lot en de broer van Walewein, Gurrees en Gaheret, maakt evenals zijn broers deel uit van de groep ridders die op zoek is naar de spoorloos verdwenen Lanceloet, maar bij de beschrijving van de samenstelling van de groep van tien wordt hij niet met name genoemd (vgl. J Bk. ii, vs. 1713-28). De deelnemers aan de queeste zijn bij het Witte Kruis ieder hun weg gegaan (vgl. J Bk. ii, vs. 2890-2923). 5533-34 De wending tot de toehoorders komt ook voor in het Oudfrans. Vgl. Inleiding, p. 116, 118. Met boec wordt wellicht verwezen naar de codex waaruit iemand voorleest.

[p. 199]

Lancelote die hi niet vinden mochte.^+
+ Hi quam gereden opten IXden dach
Daer hi enen hogen berch sach
Ende hi reet daer wart tien tiden
Alse die over den berch wilde liden,
⁺ So dat hi gereden quam⁺
Anden vote vanden berge, dar hi vernam
In ene stat die scone was
Van bomen, ende sach enen pawelgoene in dat gras
Geslegen ende hi reet ten pawelgoene van sindale,
Dat gerecht stont scone ende wale.⁺
Het sceen wesen van groter warden,
Gesayt van blomen ende van liebarden.
⁺ Opten appel sach hi staen

+ 5540

+ ende

+ al

+ 5545

+ 5550

+ ende

P/G

5547	kop		So dat	[ daer ] gereden quam
	cor	al		→hi→

5548	kop		Anden vote vanden berge		hi vernam
	cor			→dar→
	dar ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 5609 (kol. c).

5550	kop		Van bomen		ende sach		in dat gras
	(kop),cor			<.>
	cor					→.i. pawelgoene→
	pawelgoene ] hs pl' of pl'. ; in het eerste geval plaatste de corrector achter het afgekorte woord een punt als versscheiding t.o.v. vs. 5611 (kol. c).

5551	kop		Ende		reet ten pawelgoene van sindale
	cor	←geslegen←		⪕hi⪖

5553	kop		Het sceen wesen van groter	warde
	(kop),cor			warde<n>

W

5546 Alse... liden: (vrij) ‘om over de berg te gaan’. 5548 vote: ‘voet’; vernam: ‘zag’. 5549 In ene stat: lees Ene stat, ‘een plek’. 5549-50 die... bomen: ‘die fraai was vanwege de (aanwezige) bomen’. 5550 pawelgoene: ‘tent’. 5551 Geslegen: ‘geplaatst’, ‘opgezet’; van sindale: ‘van een zijden stof’ (zie toelichting). 5552 gerecht: ‘opgesteld’. 5553 van groter warden: ‘zeer kostbaar’. 5554 Gesayt... liebarden: ‘bezaaid met (MNW 7, 33, bij 6) (afbeeldingen van) bloemen en leeuwen’. 5555 appel: appelvormige knop op de centrale paal van de tent.

T

5543-44 Het Oudfrans vermeldt dat A. bij een boswachter de nacht heeft doorgebracht (vgl. Inleiding, p. 105). 5551-57 Uit de beschrijving van de tent valt op te maken dat de bezitter, die Dryas zal blijken te zijn (vgl. vs. 5645-46), dit object gebruikt om met zijn rijkdom te pronken. De grote tent (vgl. vs. 5578-79) is niet alleen voorzien van een gouden draak, maar ook vervaardigd van een bijzonder kostbare stof, sindael, in verschillende dessins.

[p. 200]

Een vligende serpent sonder waen,
Wel ende subtiellike gewrach van goude.^+
+ Hi pensede dat hire varen soude,
Want sonder liede niet ne ware,
Ende hi voer daer wart daer nare.
⁺ Tirsten dat hi daer es comen,
Hevet hi versien ende vernomen⁺
Ene bare daer staen verdect,
Met pellen ende met samite wel berect,
Ende hi sach dat daer tien stonden
Twee wiroec vate omtrent stonden
Ende VIII bernnende kersen toe.^+
+ Oec stonden daer II crucen doe,
Die ondiere waren (daer ne was geen
Selver ane noch diere steen),
Ende besiden der baren daer
Sat een ridder die dreef mesbaer,⁺
Die tanscijn hadde verbonden
Te drien staeden van III wonden.
⁺ Daer sat oec ene joncfrouwe doe,
Die geweent hadde alsoe

+ 5555

+ ende

+ ende

+ 5560

+ 5565

+ ende

+ 5570

+ al

P/G

5556	Een ] hs Eeen; evidente verschrijving van de kopiist.

5560	kop	Ende		voer daer wart daer nare
	cor		⪕hi⪖

5564	kop	Met	pelle| lle | ende met samite wel berect
	cor		pelle<n>

5567	VIII ] hs viij ; geen punten ter weerszijden van het cijfer.

5569	kop	Die ondiere	ware	daer ne was geen
	(kop),cor		ware<n><.>

5574	III ] hs iij.; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

5576	kop	Die geweent hadde		soe
	cor		⪕al⪖	soe

W

5556 vligende serpent: ‘vliegende draak’ (vgl. voor de woordvorm vligende ook J Bk. iii, vs. 1106, 3832). 5557 subtiellike: ‘kunstig’; gewrach: ‘vervaardigd’ (gebruikelijk is gewracht). 5559 Want... ware: ‘want er zouden vast mensen zijn’. 5562 Hevet... vernomen: ‘zag hij’. 5563 Ene... verdect: ‘een lijkbaar, die daar bedekt stond’. 5564 Met... berect: ‘mooi opgemaakt met baarkleden en met fluweel’. 5566 omtrent: ‘bij’. 5567 toe: ‘bovendien’. 5569 ondiere: ‘niet kostbaar’. 5569-70 daer... steen: ‘zij waren niet versierd met zilver of met edelstenen’. 5571 besiden: ‘naast’. 5572 die dreef mesbaer: ‘die zijn verdriet uitte’. 5573 tanscijn: ‘het gezicht’. 5574 Te drien staeden: ‘op drie plaatsen’.

[p. 201]

Dat si qualike mochte spreken.⁺
Agravein es al tors gestreken
Int pawelgoene dat hi vant daer.
Hi groette den ridder daer naer
Ende hi seide: ‘Her ridder, here,
God geve u bliscap ende eere.^+
+ Mi dinke gi hebs te done nu,
Na dien dat ic mach sien ane u.’
⁺ Die ridder sprac: ‘Swiget vandien
Dat mi bliscap soude gescien.
Dan mochte niemen nu doen mere⁺
Dan God selve, Onse Here,
Na dien dat met mi es gescapen.
⁺ Ic verloes gisteren alle bliscapen
Ende alle goede avonturen
Ende al tgeluc dat mi soude geburen.^+
+ Ic sach desen ridder slaen te doet,
Die hier leget, dats mijn rouwe groet.’
⁺ Agravein sprac: ‘Nu seget mi
Wine doet sloech ende twi
Ende waer hi geslaegen was.⁺

+ 5575

+ 5580

+ want

+ ende

+ 5585

+ want

+ 5590

+ want

+ ende

+ 5595

P/G

5580

ridder ] hs riderder; evidente verschrijving van de kopiist.

5581	kop		Ende hi seide	her| e | ridder here
	(kop),cor			her

5587	kop		Dan mochte niemen nv doen mere
	cor	{ ... }
	cor	-

5591	kop		Ende alle goede	auonture
	cor			auonture<n>

5592	kop		Ende	al[ le ] tgeluc dat mi soude	gebure
	cor			al	gebure<n>
	geburen ] b is dichtgelopen.

W

5577 qualike: ‘nauwelijks’. 5578-79 Agravein... pawelgoene: ‘A. is met paard en al de tent binnengereden’. 5583 Mi... nu: ‘het komt me voor dat u dat (nl. vreugde en eer) nodig hebt’. 5584 Na dien dat: ‘zoals’, ‘voor zover’. 5587 Dan < Dat + en; Dan... mere: ‘dat zou niemand nu nog kunnen schenken’. 5589 Na... gescapen: ‘zoals het met mij is gesteld’, ‘gezien mijn toestand’. 5590 verloes: ‘verloor’. 5591 alle goede avonturen: ‘alle voorspoed’. 5592 dat... geburen: ‘dat mij ten deel zou vallen’. 5593 slaen te doet: ‘doodgeslagen worden’. 5594 dats... groet: ‘hetgeen mij zeer bedroeft’. 5596 twi: ‘waarom’.

[p. 202]

Ic wille u wel seker doen das:
Ic sal over hem doen wrake
Op dine sloech, es dat sake
Dat man es daer ic jegen mach⁺
Bi redenen vechten op enichgen dach.^+
+ Es hi sulc dat ic jegen hem
Niet sculdich te vechtene bem,
Ic sal u daer af doen hebben bate
So hogelike na sinen state
Dat gise bi redenen wel sonder waen⁺
Ende sonder begrijp sult moegen ontfaen.’
Hi seide: ‘Ic salt u seggen dan,
Mar gine sulter niet winnen an
Wildi dit bestaen te doene,
Niet meer dan wan die gone⁺
Die enen andren ridder bestoet
Te wrekene als gi desen doet.
Mar na dat gijt wilt, ic sal
U hier die waerheit seggen al.
Daer na neemt met uwer herten raet⁺

+ F. 16R,c

+ 5600

+ ende

+ 5605

+ 5610

+ 5615

P/G

5598	kop		Jc wille		wel seker doen das
	cor			→v→

5600	kop		Dine sloech es dat sake
	cor	←op←

5607	kop		Dat gise bi	redene	wel sonder waen
	kop,cor			redene<n>

5613	Die ] onder ie een stip.
	enen ] onder de eerste letter een inktvlek.

5616

die ] eerste letter valt gedeeltelijk weg in wormgaatje (vgl. de aant. bij vs. 5676).

W

5598 Ic... das: ‘ik verzeker u’, ‘ik sta er voor in’ (MNW 7, 931, bij 3). 5599-5600 Ic... sloech: ‘ik zal hem wreken op degene die hem doodde’. 5600-02 es... dach: ‘als hij (d.i. de moordenaar) iemand is tegen wie ik ooit (op een gegeven moment?) in alle eer kan vechten’. Agr. kan doelen op de status van zijn toekomstige tegenstander, die nog niet ter sprake is gekomen, of op diens identiteit (A. zal niet vechten tegen een andere ridder van de Tafelronde). 5603-08 Es... ontfaen: ‘als ik niet tegen hem behoor te strijden, zal ik ervoor zorgen dat u een schadeloosstelling ontvangt, die zozeer in overeenstemming is met zijn (d.i. de gedode ridders) aanzien, dat u haar in alle eer en zonder (kans op) verwijten zult kunnen aanvaarden’. 5610 gine... an: ‘u zult er geen voordeel van hebben’. 5611 bestaen te doene: ‘op u nemen’. 5612 die gone: d.i. de gedode ridder. 5613-14 Die... wrekene: ‘die op zich nam een andere ridder te wreken’. 5615 na dat: ‘omdat’. 5617 neemt... raet: ‘ga bij uzelf te rade’.

[p. 203]

Wat u hier af te doene staet.
Hets waer, dese ridder die hier doet
Geslagen leget, dats mijn jamer groet,
Was mijn broeder, ende na mijn menen
Hiltmenne over den besten enen⁺
Vanden ridders die binnen Logers waren.
Hi quam eergistren hier gevaren
Ende hi was comen in die vart
Te varne te Arturs hove wart
Ende daer hi genen berch op reet,⁺
Die der Keytiven Berch heet.
(Ende hi heet wel met rechte alsoe,
Want daer ne coemt niemen toe,
Hine doet daer an sotheit groet,
Bedi men slaetse daer alle doet.)⁺
Ende als mijn broeder quam bet naer
Ende ic met hem, wi vonden daer
Dryas den Fellen, die doet sloech desen

+ 5620

+ 5625

+ 5630

P/G

5620	kop	Geslagen leget dats		iamer groet
	cor		→miin→
	mijn ] door slijtage slecht leesbaar; transcriptie is niet geheel zeker.

5627	kop	Ende daer	÷(..)÷ genen berch op reet
	kop,cor		<hi>

5634	kop	Ende ic met hem	wi| e | vonden daer
	cor		wi

5635	kop	Dyas	den fellen die doet sloech desen
	kop,(cor)	D⪕r⪖yas
	sloech ] tussen e en c bevindt zich een gat in het perkament (vgl. de aant. bij vs. 5695), waar de kopiist omheen heeft geschreven.

W

5618 te doene staet: ‘moet doen’. 5620 dats... groet: ‘tot mijn grote droefenis’. 5622-23 Hiltmenne... waren: ‘beschouwde men hem als een van de beste ridders van L.’. 5625-26 hi... wart: ‘hij was op weg naar Arturs hof’. 5627 Ende... reet: ‘en hij reed toen die berg op’. 5628 der Keytiven Berch: ‘Berg van de Rampzaligen’. 5630 toe: ‘naar toe’. 5631 Hine: ‘of hij’. 5633 bet naer: ‘dichterbij’. 5635 den Fellen: ‘de Wrede’.

T

5623 Logres is het koninkrijk van Artur. 5626 Het verhaal vermeldt niet waarom de ridder op weg was naar Arturs hof. Wellicht hield zijn reis verband met de wraakoefening die hij op zich had genomen (vgl. vs. 5612-14). 5628 De Keytiven Berch wordt hier voor het eerst vermeld in het verhaal (vgl. M iv, lxx, 4 en S v, p. 4, r. 20: Tertre as Chaitis). 5635 Dryas den Fellen wordt hier voor het eerst in het verhaal vermeld (vgl. M iv, lxx, 4 en S v, p. 4, r. 22: Druas le Felon).

[p. 204]

Ridder eer hi gewapent mochte wesen.
Ende mi selven so wonde hi,⁺
Als gi sien wel moeget ane mi,
Ende hadde mi doet geslegen also,
Mar dat ic hem ontvloe,
Ende dese joncfrouwe die gi hier siet.’
⁺ Acgraveyn seide: ‘Weetti iet⁺
Hoe dese lichame quam tote hier toe?’
⁺ Die ridder antworde hem doe:
‘Dryas knapen brochten hier sonder waen,
Ende heeft hier dit pawelgoene doen slaen
Ende om diemen daer boven doet slaet al,⁺
Datmense al hier graven sal.’
⁺ Acgravel antworde: ‘Here,
Die ridder es fel ende wreet sere,
Die de ridders daer omme doet slaet
Dat si den berch liden sonder ander mesdaet.⁺

+ 5635

+ ende

+ 5640

+ ende

+ 5645

+ ende

+ 5650

P/G

5637	mi ] vóór het woord boven de regel een inktvlek, die veel van de letter i wegheeft.

5638	Als ] vóór het woord een inktvlek.

5640	Mar ] eerste letter door slijtage moeilijk leesbaar; afkortingsteken vrijwel niet meer te zien.

5643	kop	Hoe dese lichame quam		hier toe
	cor		→tote→

5645	kop	Dryas knapen	brochten| t | hier sonder waen
	kop,cor		brochten

5647	kop	Ende		diemen daer bouen doet slaet al
	cor		→om→
	om ] gezien de zinsconstructie na de correctie lijkt het waarschijnlijk dat de corrector de bedoeling heeft gehad Ende door om te vervangen. Hij heeft echter nagelaten Ende door te strepen en/of te expungeren.

5652	si den ] in hs aaneengeschreven.

W

5639 also: ‘eveneens’. 5640 Mar... ontvloe: ‘als ik hem niet was ontvlucht’. 5642 iet: ‘soms’. 5645 brochten: ‘brachten het’. 5646 Ende heeft: subject niet uitgedrukt, uit het zinsverband blijkt dat Dryas wordt bedoeld (vgl. Stoett par. 5g). 5647 Ende om: Ende expletief (vgl. ook P/G). 5648 Datmense: ‘opdat men hen’; graven: ‘begraven’. 5649 Acgravel: verschrijving voor Acgravein (vgl. ook vs. 6054). 5652 Dat... mesdaet: ‘dat zij de berg over trekken zonder verder iets te misdoen’.

T

5636 De vermelding dat de ridder gedood werd eer hi gewapent mochte wesen wekt bevreemding. Blijkbaar hield de ridder geen rekening met een vijandige ontmoeting, hoewel hij zou kunnen verwachten dat hij door een ridder aangevallen zou kunnen worden gedurende zijn reis. Vgl. ook M iv, lxx, 4: ‘ainz qu'il poïst estre armez’ (zie ook S v, p. 4, r. 23).

[p. 205]

Ende nembermee ne helpe mi Onse Here
Ocht ic finiere nembermeere
Eer ic tier stede comen ben
Daer ic wane vinden hem,
Ende vindickene, ic sal⁺
Jegen hem vechten, hebbics geval.
Ic salne doet slaen, ocht hi mi,
Op dat hi so wreet ende fel si
Alse gi mi hebt doen verstaen.’
‘God die moet u wel doen vergaen,’⁺
Sprac die ridder, ‘ende moeter u meerre bliscap af
Geven dan hire mi af gaf,
Ende haddi minen raet gedaen,
Gine wart daer niet gegaen
Om die vrese die icker ane sie nu.⁺
Mar here, ene sake so radic u:
Ocht u God der eren jan
Dat gi boven coemt vanden man,
Sijt in hoeden daer af te voren
Dat gi in enen yvorinen horen⁺
Die een naen hout ne blaset niet
In gere maniere, wats soes gesciet.’

+ 5655

+ F. 16V,a

+ 5665

+ 5670

P/G

5663	kop		Ende moeter v meerre bliscap af
	cor	←sprac die ridder←
	ridder ] hs rd' of rd'.; in het eerste geval fungeert de punt als interpunctieteken; punt voor dit woord wellicht onderdeel van de abbreviatuur of woordscheiding t.o.v. die

5665	raet ] onder t een inkstip.

5667	kop		Om die vrese	die| re |	icker ane sienv
	cor			die	icker
	sie nu ] in hs aaneengeschreven.

5668	kop		Mar		ene sake so radic v
	cor			→here→

5673

naen ] hs naeen; evidente verschrijving van de kopiist.

W

5653-54 Ende... nembermeere: ‘en moge Onze Heer mij nooit meer bijstaan als ik het ooit opgeef’ (vgl. voor finiere MNW 2, 810 en 813 en 9, 1672; vgl. ook M iv, lxx, 4: finerai). 5655 ben: lees i.v.m. het rijm bem. 5658 hebbics geval: ‘als ik geluk heb’. 5660 Op dat: ‘indien’; si: ‘zou zijn’. 5661 hebt doen verstaen: ‘hebt verteld’. 5662 God... vergaen: ‘moge God het goed voor u laten aflopen’. 5665 Ende: ‘maar’. 5667 die vrese: ‘het gevaar’. 5669-70 Ocht... man: ‘als God u de eer van de overwinning op deze man schenkt’. 5671 Sijt... voren: ‘wees daarvoor (nl. vs. 5672-74) vooral (of: bij voorbaat) op uw hoede’. 5673 naen: ‘dwerg’.

[p. 206]

⁺ Agravein sprac ten ridder dan:
⁺ ‘Wat vresen so leget dar an
Datmen blaest dien horen?’ Hi seide saen:⁺
‘Here, ic saelt u doen verstaen.
Here, hets waer ende ic geloefs wel
Dat Dryas, die wreet es ende fel,
Over den berch ob ander side
Heeft enen broeder nu ten tide,⁺
Die over den besten es becant
Diemen weet iewerinc int lant.
⁺ Het ne sijn gene II ridder sekerlike
So starc in al erderike,
Hine soude jegen hem beden⁺
Houde vechten in allen steden.
Ende dese II brodere sijn over een
Daer af gedraegen onder hem tween,
Waer dat sake dat verwonnen ware
Die riddre vanden berge, dat dare⁺
Die ander ridder, also houde

+ ende

+ here

+ 5675

+ 5680

+ want

+ 5685

+ 5690

P/G

5675	kop		Agrauein sprac	| e |en ridder dan
	cor	ende		⪕t⪖en

5676	kop		Wat vresen		leget dar an
	cor	here		→so→
	an ] onder de tweede letter een wormgaatje (vgl. de aant. bij vs. 5616).

5677	kop		Datmen blaest dien horen		hi seidesaen
	cor			<.>
	seide saen ] in hs aaneengeschreven.

5679	Here ] inktvlek in linkermarge.
	ende ] boven eerste letter een stip.

5687

soude jegen ] in hs aaneengeschreven.

5689	kop		Ende dese		brodere sijn ouer een
	cor			→.ii.→

5692

Die riddre ] in hs aaneengeschreven.

W

5676 leget dar an: ‘is eraan verbonden’. 5677 Datmen: ‘als men’. 5678 doen verstaen: ‘vertellen’. 5681 Over... side: ‘aan de andere kant van de berg’. 5683 over... becant: ‘bekend staat als de beste (ridder)’. 5684 iewerinc: ‘ergens’. 5685 Het ne sijn gene: ‘er zijn geen’; ridder: gebruikelijk is ‘riddere’ of ‘ridders’ (vgl. ook Van Loey I, par. 12β). 5687-88 Hine... steden: ‘of hij zou graag tegen hen beiden vechten, waar dan ook’. 5689-90 over een [...] gedraegen: ‘overeengekomen’. 5691 verwonnen: ‘overwonnen’. 5693 also houde: ‘zodra’.

[p. 207]

Als die horen luidde, comen soude.
Aldus mochte daer qualike iemen
Comen, hine moeste sterven sniemen.
⁺ Dit hebbic u vertelt, bedi⁺
Ocht gi biden naen coemt, dat ghi
U moeget hoeden van desen.’
⁺ Agraveyn sprac: ‘Ic wouder nu wesen.’
Acgraveyn porrede metter vart
Ende vor recht ten berge wart,^+
+ So dat hi opten berch quam,
⁺ Daer hi ene fonteyne vernam
Ende enen ridder, dat suldi weten,
Wel gewapent ende op geseten
Ende ene glavye in die hant,⁺
Die sprac tote Agraveine thant:
‘Ridder, bi wies orlove siedi
Op minen berch gecomen ende vor mi?’
⁺ Agraveyn sprac: ‘Dertet u,

+ ende

+ 5695

+ ende

+ 5700

+ al

+ al

+ 5705

+ ende

P/G

5695

Aldus ] onder het woord een gat in het perkament (vgl. de aant. bij vs. 5635).

5697	kop		Dit hebbic		vertelt bedi
	cor	ende		⪕v⪖

5698	kop		Ocht gi biden		coni/n/÷c÷ dat		hi
	cor			→naen→	co⪕e⪖m<t>	⪕g⪖	hi
	naen ] de corrector plaatste na het woord een punt als versscheiding t.o.v. vs. 5758 (kol. b).
	coemt ] de corrector heeft ni (in coninc) als m gelezen.

5701

Acgraveyn ] initiaal A, blauw, 2 regels hoog, rood penwerk; inktvlek in linkermarge.

5710	kop		Op	mine	b| o |rch	comen	vor mi
	cor			mine<n>	b⪕e⪖rch ⪕ge⪖	comen ⪕ende⪖

5711	kop		Agraueyn sprac	deret	v
	cor	ende		der⪕t⪖et

W

5694 luidde: ‘klonk’. 5695 qualike iemen: ‘nauwelijks iemand’. 5696 sniemen: ‘spoedig’. 5697-98 bedi Ocht: ‘voor het geval’. 5700 Ic... wesen: ‘ik zou er nu (al) willen zijn’. 5701 porrede metter vart: ‘reed snel weg’. 5702 vor: ‘reed’, vormvariant zonder e komt meer voor (vgl. bijv. J Bk. ii, vs. 887). 5704 fonteyne: ‘bron’. 5706 op geseten: ‘te paard’. 5707 glavye: ‘lans’. 5709 bi wies orlove: ‘met wiens toestemming’. 5711-12 Dertet... nu: ‘als het u mishaagt, wreek het dan nu als u kunt’ (vgl. MNW 1, 1153, bij 3 voor betertet).

T

5701-02 De vertaling vermeldt niet dat A. afscheid genomen heeft, zoals de Lancelot en prose meedeelt. Vgl. Inleiding, p. 109.

[p. 208]

So betertet ofgi moeget nu.’^+
+ Dander sprac: ‘Bi mire trouwen,
Ic waent so betren dat u sal rouwen.’
⁺ Agravein sprac: ‘Haer ridder, here,
Hoet u jegen mi nu mere.’
⁺ Dander sprac al dies gelike.⁺
Si trocken op hare orse haestelike,
Alse die op starke orse saten,
Wel gewapent utermaten.
⁺ Elc quam op andren thant,
Die glavien gesonken in die hant,⁺
Die scilde gevoeget jegen die borste,
Ende vergaderden sonder vorste,
⁺ Dattie scilde spleten tier uren
Ende si daeden die halsberge scuren,
Dat si metten glavyen al naect⁺
Beide gader waren geraect,
Mar sine hadden gene doet wonden.

+ 5710

+ ende

+ ende

+ ende

+ 5715

+ ende

+ F. 16V,b

+ also

+ 5725

P/G

5712	kop		So	betret	ofgi moeget nv
	cor			bet⪕e⪖r⪕t⪖et

5713

trouwen ] o is dichtgelopen.

5714

rouwen ] o superscript.

5715	kop		Agrauein sprac	her| e | ridder here
	cor	ende		h⪕a⪖er

5725	kop		Dattie scilde spleten tier	vre
	cor	also		vre<n>

5726	kop		Ende sidaeden die halsberge	scure
	cor			scure<n>
	si daeden ] in hs aaneengeschreven.

5729

wonden ] hs wonden; de tilde is door de corrector geaccentueerd.

W

5713 Bi mire trouwen: ‘op mijn woord van eer’. 5714 Ic... rouwen: ‘ik zal het zo wreken dat het u zal spijten’. 5715 Haer: vormvariant van here (vgl. MNW 3, 12 en 3, 359). 5716 nu mere: ‘vanaf nu’. 5718 trocken op hare orse: ‘spoorden hun paarden aan’ (deze bet. van ‘optrecken’ vindt men in het MNW (5, 1889-1891 en 8, 667-680) niet precies terug, maar vgl. 5, 1891 bij 2 en 8, 674 bij 2). 5722 gesonken: ‘horizontaal’. 5723 gevoeget: ‘geplaatst’, ‘geklemd’. 5724 Ende... vorste: ‘en zij stoten onmiddellijk op elkaar’. 5726 si... scuren: ‘zij vernielden de borstharnassen’. Een halsberch bestaat uit ijzeren ringetjes, die kunnen breken, zodat er gaten in het ijzerwerk komen. 5727 al naect: ‘geheel onbeschermd’. 5729 Mar... wonden: ‘maar zij waren niet dodelijk gewond’.

[p. 209]

Die ridders waren starc tien stonden
Ende die perde van groter machte.
Si braken ontwe die scachte⁺
Ende onderhorten hem metten scilden
Dat ne, wilden si ocht ne wilden,
Beide gader al met allen
Ter erden neder gewont mosten vallen.
Si stonden beide op metter vart⁺
Ende toegen haestelike hare zwart
Ende ne maecten tier stont
Geen gelike dat si waren gewont.
Nochtan was Dryas dene side
Dorsteken te dien tide,⁺
Mar hine hadde gene vrese vander doet.
Elc liep op andren met nide groet.
Elc sloech met nide op den andren soe
Dat tfier uten helmen spranc doe
Ende die scilde braken. Die strijt⁺

+ 5730

+ 5735

+ 5740

+ 5745

P/G

5730	kop	Die ridders waren starc tien	stonde
	cor		stonde<n>

5736	kop	Ter erden	ne| g |er gewont		vallen
	cor		ne⪕d⪖er	→mosten→
	mosten ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 5796 (kol. c).

5738	kop	Ende toegen haestelike hare		wart
	(kop),cor		<z>	wart
	hare zwart ] punt als woordscheiding tussen deze woorden.

5741	kop	Nochtan	÷d÷as bryas dene side
	kop		<w>as
	Dryas ] hs bryas; evidente verschrijving van de kopiist.

5742	Dorsteken ] hs Dor steken

5744	groet ] de eerste letter is door slijtage grotendeels verdwenen.

5745	kop	Elc sloech met nide op		andren soe
	cor		⪕den⪖

5746	kop	Dat tfier vten	helme	spranc doe
	cor		helme<n>

5747

kop

Ende die scilde braken die strijt

W

5731 machte: ‘kracht’. 5732 ontwe: ‘in tweeën’; scachte: ‘lansen’. 5733 onderhorten hem: ‘botsten tegen elkaar’. 5734 Dat... wilden: ‘dat zij, of zij wilden of niet’ (Dat ne: lees Dat se). 5735 al met allen: ‘geheel en al’, d.w.z. met paard en al. 5738 toegen: ‘trokken’. 5739-40 Ende... gewont: ‘en lieten toen niet blijken dat zij gewond waren’. 5744 Elc... groet: ‘zij vielen elkaar met grote felheid aan’. 5746 tfier: ‘het vuur’, ‘de vonken’.

[p. 210]

Durde also toter vespertijt.
Har negeen en hadds so sijn gevoech,
Hine hadde bloets verloren genoech,
Mar Agraveyn was tien tide
In tscoenste bleven vanden stride,⁺
Bedi dander was sere gewont doe
Ende Agraveyn dreven emmer toe
Daer hi woude, achter ende voren.
Hi hadde so vele bloets verlore
Dat hi cume mochte gestaen.⁺
Agraveyn trac hem den helm af saen
Ende sloegen soe metten swerde
Dat hi vallen moeste op derde
Ende sprac: ‘Geeft u op, hets tijt,
Ende lyet dat gi verwonnen sijt.’^+
+ Dryas hief thoeft op tier stont,
Die toter doet was gewont.
⁺ Hi sach tswert boven hem verheven
Om hem te nemene sijn leven.
Nochtan was hi so vol felheden⁺

+ 5750

+ 5755

+ 5760

+ ende

+ ende

+ 5765

P/G

5749	kop	Har negeen		hadds so sijn geuoech
	cor		⪕en⪖

5753	dander ] onder tweede d een stip.

5762	kop	Ende lyet	da÷r÷ gi verwonnen sijt
	kop		da<t>

5764	kop	/Als hi/ toter doet was gewont
	cor	←die←

W

5748 vespertijt: ‘einde van de middag’ (omstreeks zes uur). 5749 Har... gevoech: ‘geen van hen ging het zo voorspoedig’ (vert. Verdam, MNW 2, 1815; hadds < hadde des). 5752 In... stride: ‘aan de winnende hand’ (lett. ‘had het beste van de strijd gekregen’). 5754-55 Ende... voren: ‘en Agr. joeg hem voortdurend op, waarheen hij maar wilde’. 5756 verlore: lees verloren. 5757 cume: ‘nauwelijks’. 5762 lyet: ‘erken’. 5767 felheden: ‘verdorvenheid’.

T

5748 In plaats van tot vespertijt, het einde van de middag, vermeldt het Oudfrans dat het tweegevecht duurde tot tierce, negen uur 's ochtends (M iv, lxx, 7 en S v, p. 5, r. 32). De chronologie wordt in het Middelnederlands door deze wijziging enigszins verstoord (vgl. vs. 5888). 5758-60 In de Lancelot en prose gaat A. zich in deze scene te buiten aan nodeloos geweld. Vgl. Inleiding, p. 109-110.

[p. 211]

Dat hi eer woude tier steden
Sterven dan bidden genaden
Hem daer hi af was verladen,
⁺ So dat hi hem enen slach gaf
Dat hem dat thoeft vloech af.⁺
Agraveyn nam dat hoeft daer nare
Ende hinct an terdsoen biden hare.
⁺ Hi sat op tpart ende voer thant
Int pawelgoene daer hi die bare vant,
Ende witte moneke vant hi daer mede,⁺
Die comen waren te diere stede
Om te gravene den doden man.
⁺ Agraveyn sprac dus den ridder an:
⁺ ‘Neemt hier sridders hoeft, ic salt u geven,
Die uwen broeder nam sijn leven.’^+
+ Als hijt hadde, hi sprac na desen:
‘Die ziele moete vermaledijt wesen
Daer dit hoeft toe horde, bedi
Hi hevet in so groten rouwe bracht mi
Dat hi mi sal ewelike duren.’⁺

+ al

+ 5770

+ ende

+ 5775

+ ende

+ here

+ F. 16V,c

+ ende

+ 5785

P/G

5770	kop		Hem		daer hi af was verladen
	kop,cor			<.>

5772	kop		Hem dat thoeft vloech af
	cor	←dat←

5774	kop		Ende hinct an	tersoen	biden hare
	cor			ter⪕d⪖soen

5781

geven ] het woord is omlijnd onder salt u geschreven.

W

5768-70 Dat... verladen: ‘dat hij daar liever wilde sterven dan degene door wie hij in het nauw was gebracht om genade smeken’. 5771 hi: d.i. Agravein. 5772 dat thoeft: lees dat hoeft. 5774 terdsoen: ‘de zadelboog’. 5775 sat op: ‘steeg op’. 5777 witte moneke: monniken in een wit ordekleed (het betreft wrsch. leden van de Cisterciënzer orde). 5778 comen: vgl. voor het ontbreken van g(h)e Van Loey I, par. 52d en W.J.J. Pijnenburg, ‘De Mnl. ghe-loze participia’, in TNTL 98 (1982), p. 104-116. 5779 gravene: ‘begraven’. 5784 Die... wesen: ‘moge de ziel vervloekt zijn’. 5787 hi: verwijst naar rouwe, dat mannelijk en vrouwelijk kan zijn (vgl. MNW 6, 1651); duren: ‘bijblijven’ (MNW 2, 469-470, bij 1d).

T

5779 Het lijkt waarschijnlijk dat de dode ridder niet ter plekke begraven zal worden, maar meegenomen zal worden naar het klooster van de monniken om daar in gewijde aarde te worden begraven (vgl. M iv, lxx, 8: ‘les freres d'une blanche abaie qui en voloient le cors porter por enfoïr’; zie ook S v, p. 6, r. 3-4).

[p. 212]

⁺ Hi seide Agraveyne tier uren:
‘Groeten danc, gi hebt dore mi, here,
Gedaen, dat ic moet emmermere
Tallen daegen wesen u man.
Here, segt mi uwen name, dat ic dan⁺
Wete te seggene sonder waen
Wie mi dese doeget hevet gedaen
Als ic weder come in mijn lant.’
Agraveyn antworde thant.
‘Agravein,’ seide hi, ‘es die name mijn.’^+
+ Dander seide: ‘Wel moetti comen sijn.
Ic minne u meer dan te voren, bedi
Gi sijt Waleweins broeder, die mi
Sulke doeget heeft gedaen dat ic sal
U goeds jonnen mijn leven al⁺

+ mer

+ 5790

+ 5795

+ ende

+ 5800

P/G

5788	kop		Hi seide | t |	agraueyne tier vren
	cor	mer		agraueyne

5792	kop		Here segt		vwe	name dat ic dan
	(kop),cor				vwe<n>
	cor			⪕mi⪖

5797	kop		Agrauein seide		es die name mijn
	cor			⪕hi⪖

5801	kop		Sulke doeget heeft gedaen		dat ic sal
	cor			<.>

5802	kop		/Hem/ goeds ionnen mijn leuen al
	cor		←v←

W

5789 Groeten danc: ellips van onderwerp en gezegde is niet ongewoon (vgl. MNW 2, 62 en Stoett par. 213); hebt: ‘heeft het’ (nl. het doden van Dryas); dore: ‘terwille van’. 5790-91 dat... man: ‘zodat ik voortaan altijd uw dienaar behoor te zijn’. 5792 dat: ‘zodat’. 5794 dese... gedaen: ‘deze dienst heeft bewezen’. 5798 Wel... sijn: ‘wees welkom’. 5800 die: verwijst naar W. of naar A. (zie toelichting). 5802 goeds jonnen: ‘het goede toewensen’ (vgl. MNW 5, 838).

T

5800-02 In de Lancelot en prose vermeldt de ridder dat W. hem een dienst heeft bewezen, hetgeen overigens niet eerder in de roman is beschreven (vgl. M iv, lxx, 9 en S v, p. 6, r. 14-16). De vertaling is dubbelzinnig: die in vs. 5800 kan zowel op W. slaan als op A. (Waleweins broeder). De corrector interpreteerde kennelijk die als een verwijzing naar A., zodat hij Hem in vs. 5802 in U wijzigde.

[p. 213]

Ende magic, ic sals danken u
Vanden dienste die gi mi daedt nu.’
Agravein sciet van hem metter vart
Ende reet weder ten berge wart
Ende als hi opten berch quam,⁺
Vant hi dar ene joncfrouwe ende vernam
Ende enen naen mede beneven
Den doeden lichame ende si dreven
Wonderlike groet mesbaer
Ende hi voer verdelike al daer⁺
Om te wetene wat daer ware.
⁺ Die naen sprac te hem daer nare:
‘Haer ridder, wouddi in desen horen
Blasen datmen mochte horen,
Ic soude seggen dat ware coenhede.’⁺

+ 5805

+ 5810

+ ende

+ 5815

P/G

5804	kop	Vanden dienste diegi		daedt nv
	cor		⪕mi⪖
	die gi ] in hs aaneengeschreven.

5805	Agravein ] initiaal A, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk.

5806	kop	Ende reet		ten	[ kerchoue ] wart
	cor		⪕weder⪖		→berge→
	berge ] de corrector plaatste na het woord een punt die geen functie lijkt te hebben.

5807	kop	Ende	als[ o ]		opten berch quam
	cor		als	⪕hi⪖

5808	kop	Vant hi		ene ioncfrouwe ende vernam
	cor		→dar→
	dar ] de corrector plaatste na het woord een punt die geen functie lijkt te hebben.

5810	kop	Den doeden lichame		ende si dreuen
	cor		<:>

5811	kop	Wonderlike	/so/	groet mesbaer
	cor		-

5815	kop	Her| e | ridder wouddi in desen horen
	cor	H⪕a⪖er

W

5803 magic... u: ‘als ik kan, zal ik u ervoor belonen’. 5808 Vant [...] ende vernam: ‘vond en zag’. 5809 beneven: ‘naast’. 5810 Den doeden lichame: d.i. het lijk van Dryas. 5810-11 ende... mesbaer: ‘en zij uitten buitengewoon grote smart’. 5812 verdelike: ‘snel’. 5815 Haer: vormvariant van here, vgl. aant. bij vs. 5715. 5816 datmen: ‘zodat men hem (de hoorn)’. 5817 coenhede: ‘een moedige daad’.

T

5814 Het Oudfrans vermeldt hier opnieuw (vgl. vs. 5671-73) dat de dwerg een kostbare hoorn van ivoor bij zich draagt. Vgl. Inleiding, p. 80.

[p. 214]

⁺ Agraveyn antworde tier stede:
‘Gef hare, ic sal blasen eer du mi
Over gelovich houds daer bi.’
Hi nam ende blies den horen
Datmen ene half mile mochte horen.^+
+ Die ridders vanden lande wisten al bloet
Bi den blasene dat Dryas was doet.
Hem wondrets ende si seiden saen
Hi hadde groete daet gedaen
Die Dryas doet sloech, ende nochtan hi⁺
Ne was noch niet quite daer bi,
Bedi hi moeste vechten jegen
Dryas broeder, dien hi hadde verslegen,
Die virewarf also starc was
Alse hadde geweest Dryas.⁺
Vele waser blide van Dryas doet
Om sine hovardichede groet,

+ ende

+ 5820

+ ende

+ 5825

+ 5830

P/G

5819	kop	G[ a ]f hare ic sal blasen eer du mi
	cor	G⪕e⪖f

5825	kop	Hem wondrets		ende si seiden saen
	cor		<⁝>

5827	kop	Die dryas doet sloech		nochtan hi
	cor		<⁝>⪕ende⪖

W

5819 Gef hare: ‘geef hier’. 5819-20 eer... bi: ‘voor jij mij om die reden als lafhartig beschouwt’. 5822 ene half mile: ‘over een afstand van een halve mijl’. 5823 al bloet: ‘zeker’. 5825 Hem wondrets: ‘zij verbaasden zich erover’. 5827-28 ende... bi: ‘maar toch was hij er daarmee nog niet van af’. 5830 dien... verslegen: heeft vanzelfsprekend uitsluitend betrekking op Dryas. 5831 virewarf: ‘vier keer’. 5833 Vele waser: ‘velen (vele ridders) waren daar’. 5834 hovardichede: ‘hoogmoed’.

T

5819 Het tutoyeren van de dwerg, dat vaker voorkomt in de tekst (vgl. vs. 7770, 8798), geeft waarschijnlijk aan dat A. de dwerg als een minderwaardige gesprekspartner beschouwt. Vgl. voor het tutoyeren F. Lulofs, ‘Over het gebruik van du in de Reynaerd’, in TNTL 83 (1967), p. 241-273. 5820 De vertaler heeft hier de wisseling van spreker die in zijn origineel voorkwam vermeden. Vgl. Inleiding, p. 87. 5834 De Lancelot en prose vermeldt Dryas' wreedheid als oorzaak van de vreugde over zijn dood. Vgl. M iv, lxx, 11 en S v, p. 6, r. 33.

[p. 215]

Mar Dryas broeder Sornahan
Was drove ende als een verwoet man
Was hi ende buten sinen gedochte,^+
+ So datten niemen vertroesten ne mochte.
⁺ In dinde sprac hi: ‘Ic en begere
Niet langer te levene nu mere
Na dien dat mijn broeder doet es,
⁺ Ne neem ic gene wrake des.’⁺
Altehant hi uten bedde spranc,
Daer hi siec in hadde gelegen lanc,
Ende eyschede sine wapine saen.
⁺ Sijn sone quam tote hem gegaen,
Die een scone jongelinc was sere.^+
+ Hi seide: ‘Ay genaden here,
Het es meer dan II maent leden
Dat gi hebt in siecheden
Gelegen ende hebt binnen desen
Al tote op die doet gewesen⁺
Ende gi hebt oc heden gelaeten bloet
In beiden armen, siet wat gi doet.

+ 5835

+ al

+ mer

+ ja

+ F. 17R,a

+ ende

+ 5845

+ ende

+ 5850

P/G

5836	kop		Was droue		ende als een verwoet man
	cor			<⁝>

5842	kop		Ne neem| t |		gene wrake	d| a |s
	cor	ja		⪕ic⪖		d⪕e⪖s

5851	kop		Gelegen		ende hebt binnen desen
	(kop),cor			<.>

5853	kop		Ende gi hebt		heden gelaeten bloet
	cor			⪕oc⪖

W

5836-37 Was... hi: ‘was waanzinnig van verdriet’. 5837 buten sinen gedochte: ‘buiten zinnen’. 5839 In dinde: ‘tenslotte’. 5843 Altehant: ‘onmiddellijk’. 5849-51 Het... Gelegen: ‘u bent al meer dan twee maanden ziek’. 5851 binnen desen: ‘in die tijd’. 5852 Al... gewesen: ‘op het randje van de dood gezweefd’. 5853 gelaeten bloet: ‘aderlatingen ondergaan’. 5854 siet: ‘besef’.

T

5835 S. treedt hier voor het eerst in het verhaal op (vgl. M iv, lxx, 11: Sorneham del Chastel Nuef; zie ook S v, p. 6, r. 34). Verderop in de tekst draagt hij de bijnaam vanden Nuwen Castele (vs. 6088, 9710).

[p. 216]

Gine mocht niet lichter eer doden u
Dan met wapenen te dragen nu.’
⁺ Sornahan sprac hine liets niet⁺
Om genen man wats soes gesciet,
‘Ic ne sal varen besien den man
Die mi den rouwe so groet heeft bracht an
⁺ Dat hi meer ne sceedt van mi.
Ende ic weets groeten ondanc di⁺
Dattu mi onraedste dit dus sere,
Bedi ne hadde mijn broeder nemmere
Vrient in sijn geslachte dan di nu
Ende ic doet ware, so waerstu
Sculdich te sokene wrake⁺
Doer minen wille van deser sake.’

+ ende

+ 5855

+ also

+ 5860

+ 5865

P/G

5855

eer doden ] in hs aaneengeschreven.

5857	kop		Sorn| e |han sprac		ine liets niet
	cor	ende	Sorn⪕a⪖han	<h>	ine

5858

gesciet ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 5915 (kol. b).

5860	kop		Die mi den rouwe so		heeft bracht an
	cor			→groet→

5862

di ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 5919 (kol. b).

5863	kop		Dattu mi		raeds	dit dus sere
	cor			⪕on⪖	raeds⪕te⪖

5867

te sokene ] in hs aaneengeschreven.

5868

wille ] hs will e

W

5855-56 Gine... nu: ‘u hebt u nooit eerder eenvoudiger kunnen (laten) doden dan door nu wapens te dragen (d.i. te vechten)’. 5857 hine liets niet: ‘dat hij er niet vanaf zag’. 5859 Ic ne: ‘maar ik’; varen besien den man: ‘uitrijden om de man te zoeken’. 5860 bracht an: ‘aangedaan’. 5861 hi: verwijst naar rouwe (vgl. aant. bij vs. 5787); meer ne: ‘nooit meer’. 5862 Ende... di: ‘en ik neem het je zeer kwalijk’. 5863 onraedste: ‘afraadt’ (vgl. Van Loey I, par. 49 opm. 2). 5864-65 nemmere... geslachte: ‘geen enkele (andere) vriend in zijn familie’. 5866-68 so... sake: ‘dan zou jij verplicht zijn je te wreken in deze kwestie (d.i. de dood van Dryas) omwille van mij’.

T

5862-66 Evenals in het Oudfrans (M iv, lxx, 11 en S v, p. 7, r. 5-9) tutoyeert S. zijn zoon, vermoedelijk omdat hij overweldigd is door emoties. Vgl. ook het commentaar bij vs. 5905-07 en 6138-6139.

[p. 217]

Hi dede sine wapene bringen daer
Ende hi wapende hem daer naer.
Hi dede gereiden sijn part
Ende satter op metter vart.^+
+ Hi reet daer wart met sporen slaende
Daer hi den ridder vinden waende
Die sinen broeder doet hadde geslegen.
⁺ Agraveyn sprac nochtoe jegen
Die joncfrouwe, als die gerne hare⁺
Troeste van haren mesbare.
⁺ Agraveyn vragede den naen daer naer
Ocht hi woude dat hi meer dade daer.
‘Nenic,’ sprac die naen,
‘Gi hebt herde wel gedaen,⁺
Daer ic u danc af weet tuwaren.
Alse gi wilt, gi moeget varen,
Mar ene dinc verstaet eer gi vart:
Gine daet noit so drove een dachvart
Alse u sal worden te done⁺
Noch heden eer liden sal none.’

+ 5870

+ ende

+ ende

+ 5875

+ ende

+ 5880

+ 5885

P/G

5869	kop	Hi dede sine	wapene/n/ bringen daer
	(kop),cor		wapene

5877	als die ] punt van de corrector tussen deze woorden als woordscheiding.

5880	dade daer ] in hs aaneengeschreven.

W

5870 hem: ‘zich’. 5871 gereiden: ‘klaarmaken’. 5873 met sporen slaende: ‘zijn paard de sporen gevend’, ‘spoorslags’. 5876 nochtoe: ‘op dat ogenblik’. 5878 mesbare: ‘verdriet’. 5880 dat hi: ‘dat hij’ (= Agravein). 5883 Daer... tuwaren: ‘waar ik u waarlijk dankbaar voor ben’. 5885 Mar... verstaet: ‘maar begrijp één ding goed’. 5886 Gine... dachvart: ‘u ondernam nooit zo'n droevige tocht’. 5887 sal worden te done: ‘zult ondervinden’ (vgl. MNW 9, 2174; MNW 2, 15 bij 3 vermeldt te lone, een drukfout). 5888 eer... none: ‘voordat de middag voorbij zal gaan’.

T

5871-72 Vgl. voor de versobering in deze vertaling Inleiding, p. 79. 5880 A. verwijst met deze woorden naar een handeling die in vs. 5821-22 beschreven is: hij blies op een hoorn die de dwerg hem aanbood. 5888 Deze tijdaanduiding geeft aan dat het nog voor none is. Dit is strijdig met de eerdere opmerking dat het gevecht tussen Dryas en Agravein tot vespertijt (vs. 5748) duurde.

[p. 218]

Acgraveyn ne micte niet
Een twint op dat hem die naen behiet.
Hi trac uut sinen lichame saen
Dyser datter in was gegaen⁺
Alsen Dryas stac ende sine wonde
Stoppede hi ter selver stonde.
⁺ Hi hadde vrese in sijn gedochte
Dat hi te vele bloeden mochte.
Hi nam ene glavie die hi dar vant⁺
Ende hi sciet vandaer thant.
⁺ Alse die joncfrouwe wart geware
Dat hi wech voer, si voer nare,⁺
Ropende ende wenende al in een
Ende so drove dat si sceen⁺
Altemale uten sinne wesen,
Ende si seide na desen:
‘Du heves minen here doet, waer gastu?

+ 5890

+ want

+ 5895

+ ende

+ F. 17R,b, 2

+ 5900

P/G

5889	Acgraveyn ] initiaal A, blauw, 5 regels hoog, rood penwerk; de vss. 5890 en 5891 zijn ieder over twee regels verdeeld, met na die en licha de regelovergangen.

5892	kop	Dyser datter in was	ge| d |aen
	cor		ge⪕g⪖aen

5893	kop	Alsen dryas stac		ende sine wonde
	kop,cor		<.>

5897	kop	Hi nam ene glauie die hi		vant
	cor		→dar→

5899a	kop	/Alse die ioncfrouwe wart geware/
	(kop),cor	-
	Alse... geware ] dit doorgestreepte vers, dat op de eerste regel van fol. 17R,b is afgeschreven, is een herhaling van vs. 5899, het laatste vers van kol. a.

5900	kop	Dat hi wech voer		si voer nare
	(kop),cor		<.>

W

5889-90 ne... op: ‘besteedde geen enkele aandacht aan’. 5890 behiet: ‘verzekerde’ (zie MNW 1, 739 bij 4). 5892 Dyser: ‘de ijzeren punt van de lans’. 5893 Alsen Dryas: ‘toen Dryas hem’. 5894 Stoppede: ‘verbond’ (zie MNW 7, 2220 bij 3). 5898 sciet: ‘vertrok’. 5900 si voer nare: ‘liep zij hem achterna’. 5901 al in een: ‘voortdurend’ (vgl. MNW 2, 529 bij k). 5903 Altemale: ‘geheel en al’; uten sinne: ‘buiten zinnen’. 5905 doet: ‘gedood’; gastu: ‘ga jij heen’.

T

5905-07 Evenals in het Oudfrans (M iv, lxx, 12 en S v, p. 7, r. 26-27) tutoyeert de jonkvrouwe A. Dit kan veroorzaakt zijn door haar smart: overweldigd door emoties verliest zij de hoofse omgangsvormen uit het oog (vgl. het commentaar bij vs. 6138-39). Bovendien is het mogelijk dat zij opzettelijk du zegt om de ridder te beledigen. Vgl. F. Lulofs, ‘Over het gebruik van du’, p. 259-260.

[p. 219]

God ne moete niet gedoegen nu
Dune moets doet sijn ocht verwonnen al⁺
Eer dese dach inde nemen sal.’
⁺ Acgraveyn sweech al stille
Ende liet hare seggen haren wille
Ende reet wech sinen groeten pas,
Alse die sere vermoyet was⁺
Vanden campe dien hi daer voren
Vacht, alse gi moeget horen.
⁺ Niemen en hebbe wonder das
Dat hi sere vermoyt was,
Want die ridder dien hi sloech doet⁺
Dedem starken wederstoet.
⁺ Als hi beneden den berghe es comen
Hevet hi Sornahanne vernomen,

+ 5905

+ mer

+ 5910

+ ende

+ 5915

+ ende

P/G

5906	nu ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de correctie vóór vs. 5966 (kol. c).

5907	kop	Dune moets doet sijn ocht	verwinnen	al
	cor		verw⪕o⪖nnen
	verwonnen ] de corrector heeft de i in een o veranderd, maar omdat dit niet duidelijk was, heeft hij er nog een o onder geschreven.

5918	wederstoet ] hs weder stoet

W

5906 God... nu: ‘God zou nu niet moeten toelaten’. 5907 Dune... al: ‘dat jij niet gedood zult zijn of geheel overwonnen’. 5908 inde nemen sal: ‘voorbij zal zijn’. 5910 Ende... wille: ‘en liet haar maar praten’ (vgl. MNW 9, 2569). 5911 Ende... pas: ‘en hij reed zeer langzaam (?) weg’. De betekenis ‘zeer langzaam’ voor sinen groeten pas wordt door Verdam vermeld (MNW 6, 170 bij 3), met de volgende aant.: ‘de samenhang verbiedt in sinen grooten draf [sic] een sneller tempo te zien dan in sinen draf; eerder schijnt er een langzamer mede bedoeld te zijn; doch het is niet duidelijk, hoe dit met de woorden is overeen te brengen’. Het Oudfrans daarentegen vermeldt dat A. ondanks zijn vermoeidheid snel wegrijdt: ‘De chose que la damoisele die ne chaut a Aggravain, ainz s'en va grant aleure, las et travilliez de la bataille qu'il avoit faite’ (M iv, lxx, 13; S v, p. 7, r. 29-30). Aan sinen groeten pas zou de betekenis ‘snel’ kunnen worden toegekend als we Alse die in vs. 5912 nietredengevend, ‘terwijl hij’, opvatten (vgl. MNW 1, 363 bij 1a). 5913 campe: ‘strijd’. 5914 moeget: ‘hebt kunnen’. 5915 niemen... das: ‘niemand hoeft zich erover te verbazen’. 5917 die... doet: d.i. Dryas. 5918 Dedem... wederstoet: ‘had hem veel weerstand geboden’.

T

5914 De wending tot de toehoorders is door de dichter toegevoegd ten opzichte van het origineel. Vgl. Inleiding, p. 116.

[p. 220]

Wel gewapent, die sere gram
Met groten ernste op hem quam.^+
+ Het ne sceen niet int comen van desen
Dat hi siec hadde gewesen,
Als hi quam met so groter vart
Gereden te Acgraveine wart.
⁺ Alsen Acgraveyn hadde gesien,⁺
Hi pensede altehant indien
Dattet die ridder mochte sijn wale
Daer hi af hadde gehort tale.
⁺ Hi pensede om joesteren saen.
Hi sach wel hine mochts niet ontgaen,⁺
Hine moeste joesteren ocht hebben strijt.
Dies hi wel hadde ontbeert tier tijt.
⁺ Alsi Agravein naken begonde,
Hi liet tspere sinken tiere stonde

+ 5920

+ ende

+ ende

+ 5925

+ ende

+ 5930

+ ende

P/G

5921	kop		Wel gewapent		die sere gram
	(kop),cor			<.>

5923

ne sceen ] in hs aaneengeschreven.

5928	kop		Hi pensede altehant	/va/ndien
	cor			⪕i⪖ndien

5929	kop		Datt| i |e /gene/ ridder mochte sijn wale
	cor		Datte⪕t⪖ ⪕die⪖

5933	kop		Hine moeste ioesteren ocht hebben	sti÷i÷t
	cor			st<r>i<j>t

5935	kop		Alsi	/hem/	naken begonde
	cor	ende		→agrauein→
	Agravein ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 5995 (kol. c).

W

5922 ernste: ‘strijdlust’ (Verdam citeert voor de vermelde betekenis dit vs. als enige bewijsplaats; vgl. MNW 2, 711 bij 1). 5923 Het... desen: ‘uit de manier waarop hij naderde, kon men niet opmaken’. 5928 indien: ‘toen’. 5930 Daer... tale: ‘over wie hij had horen spreken’. 5931 om joesteren: ‘aan een gevecht’. 5932 hine... ontgaen: ‘dat hij het niet kon ontlopen’. 5933 Hine... strijt: ‘zonder dat hij een lansgevecht moest leveren of strijd moest voeren’. 5934 Dies... tijt: ‘daar had hij zich op dat moment graag aan onttrokken’. 5935 Alsi... begonde: ‘toen hij (d.i. Sornahan) Agr. naderde’. 5936 Hi... sinken: ‘bracht hij de lans in horizontale positie’.

T

5930 Vgl. vs. 5679-96.

[p. 221]

Ende richte sonder vorst⁺
Thoeft op hem ende riep daer nare
Op hem dat hi doet ware.
⁺ An dander side Agravein stac
Op hem dat sine glavie brac,⁺
Mer die ridder stakene met sulker vart
Dat hi viel ter erden ende sijn part.
Ende als die ridder waende over liden
Tpart quam met sulker crach tien tiden
Datten hals brac ende Sornahan vel⁺
Ene rode vanden perde wel,

+ 5935

+ ende

+ 5940

+ 5945

P/G

5937	kop	Ende richte	/te hem wart/	sonder vorst
	cor		-
	vorst ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 5997 (kol. c).

5938	kop	Thoeft op hem		ende riep daer nare
	(kop),cor		<.>

5939	kop	[ Sere ] op hem dat hi doet ware
	cor	-

5942	kop	/Ende/	stakene met sulker vart
	cor	→mer die ridder→
	Mer ] de corrector heeft vóór het woord een punt geplaatst om het te scheiden van het laatste woord vart van het vers.

5944	kop	Ende als	/hi/	waende ouer liden
	cor		→die ridder→
	ridder ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6004 (kol. c.).

5946	kop	Datten hals brac		ende sornahan vel
	(kop),cor		<.>

W

5937-38 Ende... hem: ‘en hij keerde onmiddellijk zijn paard (Thoeft als pars pro toto) naar hem (d.i. Agr.)’. Vs. 5937 is een weesrijm dat door de corrector niet is aangevuld, maar oorspronkelijk werd gecompleteerd door een vers waarin werd meegedeeld dat S. zijn schild opheft ter bescherming. Vgl. M iv, lxx, 14: ‘si baisse le glaive et met l'escu devant son piz et li adrece la teste dou cheval, si li escrie de loing qu'il est morz’ (ook S v, p. 7, r. 39-41). J vulde aan: ‘Ende staken soe, dat borst’. 5942 met sulker vart: ‘met zo'n kracht’. 5943 hi: d.i. Agravein. 5944 waende over liden: ‘voorbij wilde rijden’. 5945-46 Tpart... brac: ‘kwam het paard met zo'n snelheid dat het de hals brak’; de passage is corrupt overgeleverd. In het Ofr. is de situatie als volgt: het paard van S. botst met zo'n kracht op het vallende paard van A. dat het eveneens valt en de nek breekt (en S. door de botsing van zijn paard wordt geslingerd). De BN 122-groep volgt de lezing van de korte versie: ‘Et en ce quil deuoit outrepasser. li cheuaus qui uenoit de grant force se fiert sor le cheual agreuain dez .iiij. pies [in sommige handschriften ontbreekt dez .iiij. pies] si felenessement quil chai et si brise le col’ (S v, p. 8, r. 2-4). In het Mnl. ontbreekt de vertaling van ‘se fiert... quil chai’. 5945 crach: gebruikelijk is cracht. 5947 Ene rode: ‘de afstand van een stok’ (vgl. M iv, lxx, 14: une lance loing; zie ook S v, p. 8, r. 5).

[p. 222]

Dat hi sinen arm brac metten vallen
Ende hi viel in onmacht met allen.
⁺ Sornehan stont op metter vart,
Die stout was, ende trac tswart⁺
Ende begonste te dier stede
Te toennen groete stouthede,
Alse een man die hem selven tien tide
Niet wel gehelpen mochte met stride,
Ende als hi getrect hadde dat swart⁺
Quam hi te Acgraveine wart
Ende hi sach, als hem wel dochte,
Dat hi hem niet verporren en mochte.^+
+ Dat part lach hem opten hals tien tide
Ende hi was gewont in die side⁺
Ende int been ende hadde tien stonden
So groete pine van dien wonden
Dat hi IV warf in onmacht vel

+ mer

+ 5950

+ 5955

+ F. 17R,c

+ want

+ 5960

P/G

5948	kop	Dat		sinen arm brac metten	valle
	cor		⪕hi⪖		valle<n>

5949	kop	Ende hi viel in onmacht met	alle
	cor		alle<n>

5951	kop	Die stout was		ende trac tswart
	(kop),cor		<.>

5953	kop	Te	toenne	groete stouthede
	cor		toenne<n>

5954	kop	Alse		man die hem seluen tien tide
	cor		⪕.i.⪖
	tide ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6014 (kol. c).

5955	kop	Niet		gehelpen mochte met stride
	cor		⪕wel⪖

5958	Ende... dochte ] na dit vers schreef de corrector in de benedenmarge van kolom b het woord siins (transcriptie niet geheel zeker). Waar dit woord mee verbonden dient te worden is onduidelijk.

5962	kop	Ende int been		en	hadde tien stonden
	cor		<.>	en<de>

W

5949 viel... allen: ‘raakte volkomen bewusteloos’. 5950 Sornehan... vart: ‘S. stond snel op’. In het Ofr. verstrijkt er begrijpelijkerwijs enige tijd: ‘Au chief de piece se releva Sorneham’ (M iv, lxx, 14; S v, p. 8, r. 6-7). 5951 stout: ‘keihard’. 5954-55 Alse... stride: (vrij vert.) ‘hoewel hij zich niet goed verweren kon’ (zijn arm is immers gebroken). 5958 als hem wel dochte: ‘wat hem behaagde’, ‘tot zijn vreugde’. 5959 Dat... mochte: ‘dat hij zich niet kon bewegen’. 5960 hals: ‘lichaam’.

[p. 223]

Binnen diere wilen dat een man wel
Cume alse verre soude moegen gaen⁺
Ene bogescoete sonder waen.
⁺ Sornehan, die haette mere
Desen dan enichgen andren here,
Trac hem den helm af sonder waen
Ende woude hem dat hoeft af slaen⁺
Ende woude sinen broeder wreken,
Die Acgraveyn doet hadde gesteken.
Ene joncfrouwe quam tier steden
Alse bi avonturen gereden.
⁺ Alsi vanden ridders hadde verstaen⁺
Dat deen den andren doet soude slaen,
Si beette vanden perde doe
Ende lieper met groter haesten toe
Ende si sprac Sornahanne dus ane:
‘Riddre, ic bidde u ende mane⁺
Bider dinc die u herte liefst hevet,
Dat gi mi ene gichte gevet.’

+ 5965

+ ende

+ 5970

+ ende

+ 5975

+ 5980

P/G

5965	kop		Binnen diere wilen dat een man		wel
	cor			<:>		<.>

5966	kop		Alse verre soude moegen gaen
	cor	←cume←

5967

bogescoete ] hs boge scoete

5974

Ene ] initiaal E, rood, 3 regels hoog, zwart penwerk, representant in linkermarge.

5977

slaen ] na het woord een inktvlek.

W

5965-67 Binnen... waen: ‘in de tijd dat iemand zonder twijfel nauwelijks de afstand van een boogschot zou kunnen afleggen’. 5969 Desen: d.i. Agravein. 5974 tier steden: ‘op dat ogenblik’. 5975 Alse bi avonturen: ‘bij toeval’ (Alse expletief). 5976 hadde verstaen: ‘bemerkte’. 5978 beette: ‘steeg af’. 5981 ic... mane: ‘ik smeek en bezweer u’. 5982 Bider... hevet: ‘bij dat wat u het liefste is’. 5983 ene gichte gevet: ‘een gunst toezegt’.

T

5974 Deze jonkvrouwe die Agravein van de dood redt, komt in de roman verder niet voor. 5974-75 Vgl. voor de precieze ruimtelijke aanduiding in de Lancelot en prose (‘.I. estroit sentier’) Inleiding, p. 92. 5983 Dit motief, het ‘don contraignant’, komt vaak voor in Arturromans. Iemand vraagt om een gunst zonder dat de ander weet wat de toezegging zal inhouden (vs. 5984-90). Als de ander de gunst toestaat (vs. 5991), zoals de hoofse omgangsvormen en met name de hoofse deugd van de ‘largesce’ gebieden, is hij of zij op straffe van eerverlies gebonden de toezegging gestand te doen, wat die toezegging uiteindelijk ook moge inhouden. Vgl. voor dit motief J. Frappier, ‘Le motif du “don contraignant”’.

[p. 224]

⁺ Hi seide: ‘Joncfrouwe, wat wildi
Dat ic doe, dat seget mi.
Magict doen, het sal gedaen wesen.’^+
+ Si antworde saen na desen:
‘Ine segt u niet in gere manieren,
Gine sult mi eer otroyeren
Dit te done ende niet tonberne.’
⁺ Hi antworde hi sout doen gerne.⁺
‘Danct hebt,’ sprac si, ‘ende weetti
Wat gichten gi hebt gegeven mi?
Gi hebt mi desen ridder gegeven
Quite, dat gine sult laeten leven
Ende hem negene dere sal gescien.^+
+ Weetti wat gi winnen sult van dien?
Gi sulter bi vander doet bescudt wesen,
⁺ Bedi haddi gedoet desen,
Niemen mochtu bescudden vander doet,
Sonder God bi Sire genaden groet,⁺
Bedi hi es van meerre geslachte
Dan gi waent ende van meerre machte.’
Sorhan sprac: ‘Wie es hi danne?’

+ ende

+ 5985

+ ende

+ ende

+ 5990

+ 5995

+ ende

+ went

+ 6000

P/G

5985	kop		Dat ic doe		seget mi
	cor			→dat→

5992	kop		Danct hebt sprac	/h/i	ende weetti
	cor			⪕s⪖i <.>

5997	kop		Weetti wat gi winnen	s| a |lt	| in |	dien
	cor	ende		s⪕v⪖lt	⪕van⪖	dien

5998	kop		Gi	sult	vander doet bescudt wesen
	cor			sult<er> ⪕bi⪖

5999	kop		Bedi haddi gedoet	| wesen |	desen
	kop			-
	cor	went
	desen ] na het woord een inktvlek.

W

5989-90 Gine... tonberne: ‘voordat u erin toestemt dit te doen (de toezegging gestand te doen) en niet na te laten’. 5992 Danct: lees Danc. 5994-95 Gi... leven: ‘u hebt voor mij deze ridder vrijgelaten (bet. vermeld in MNW 6, 921 bij quite geven; bedoeld is dat A. de doodstraf is kwijtgescholden), zodat u hem zult laten leven’. 5996 Ende... gescien: ‘en (zodat) hem geen enkel leed zal overkomen’. 5997 van dien: ‘daarmee’. 5998 vander doet bescudt: ‘van de dood gered’. 5999 desen: d.i. Agravein. 6001 Sonder: ‘behalve’. 6002-03 hi... machte: ‘hij is van hogere afkomst en machtiger dan u denkt’. 6004 Sorhan: verschrijving van Sornahan.

[p. 225]

Die joncfrouwe antworde Sornahanne:
‘Artur es sijn oem, sijn broeder Walewein⁺
Ende hi heet die verwaende Acgravein.’
‘Joncfrouwe, na dien dat ict hebbe u
Geloeft, hine sal niet sterven nu.
Ende doer Waleweins wille nochtanne,
Dien ic haete boven alle manne,^+
+ Ic sallen also lange als hi leven sal
In prisone houden sijn leven al.’
⁺ ‘Twi haetti Waleweine, seget mi?’
⁺ ‘Om dat hi sloech minen vader,’ sprac hi,
‘Ende dese sloech minen broeder doet,⁺
Daer ic omme hebbe rouwe groet.
⁺ Nadien dat daer es comen toe
Dat ic mine hant niet an hem ne doe,⁺
Ic salne leggen doen daer hi al
Sijn leven gevaen bliven sal.’⁺

+ 6005

+ 6010

+ mer

+ ende

+ mer

+ 6015

+ mer

+ F. 17V,a

+ 6020

P/G

6011	kop		Dien ic haete bouen	alle/n/ manne
	cor			alle

6012	kop		Sal/ick/en also lange als hi leuen sal
	cor	mer ⪕ic⪖	Sal⪕l⪖en

6019

ne doe ] in hs aaneengeschreven.

6020	kop		Jc salne leggen		daer hi al
	cor			→doen→
	doen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de correctie vóór vs. 6080 (kol. b).

W

6007 die verwaende Acgravein: ‘de hoogmoedige A.’. MNW 9, 264 bij 1 vermeldt onjuist dat Acglavael deze bijnaam draagt. 6008 na dien dat: ‘omdat’. 6009 Geloeft: ‘beloofd’. 6010 Ende... nochtanne: ‘maar vanwege W. echter’. 6012 sallen: ‘zal hem’. 6013 In prisone houden: ‘gevangen houden’. 6014 Twi: ‘waarom’. 6015 sloech: ‘doodde’. 6016 dese: d.i. Agravein. 6018 Nadien... toe: ‘nu het zover is gekomen’. 6019 dat... doe: ‘dat ik hem niet zal aanraken’ (‘dat ik hem niet zal doden’ lijkt preciezer, maar vgl. M iv, lxx, 16: ‘que je en lui ne puis metre main a ceste foiz’ (ook S v, p. 8, r. 34)). 6020 leggen doen: ‘gevangen (laten) zetten’.

T

6006-07 Het is onduidelijk hoe de jonkvrouwe aan haar informatie over A. komt (vgl. commentaar bij vs. 5974). 6015 Een voorval waarbij Walewein/Gauvain de vader van Sornahan doodt, komt in de roman niet voor.

[p. 226]

‘Doedijt also,’ sprac die joncfrouwe,
‘U salre af comen quaet ende rouwe.
⁺ Walewein es int lant nu ter stonde,
Hem XIII vander Tafelronde,
Die Lancelote soeken harentare.⁺
Verheeschen si daer of niemare
Dat gi desen ridder hout gevaen,
Si sullen u emmer doet slaen.’
‘Joncfrouwe,’ antworde Sornahan,
‘Ic salne in prisoen immer houden dan⁺
Ende daertoe ute laeten niet,
So wat so mi daer of gesciet,
Tot datten Walewein coemt besien.’
Die joncfrouwe antworde: ‘Van dien
Sal u meer quaets moegen comen⁺
Dan eeren ende vromen.’

+ want

+ 6025

+ 6030

+ 6035

P/G

6023	rouwe ] o superscript.

6025	kop	Hem .xiij. vander	| fa |	tafelronde
	kop		-

6029	emmer ] boven eerste e een stipje.

6030	kop	Joncfrouwe antworde	sorna÷b÷an
	cor		sorna<h>an

6031	kop	Jc salne in prisoen		houden dan
	cor		⪕immer⪖

6034	kop	Tot| e | datten walewein coemt besien
	(kop), cor	Tot

6035	kop	Die ioncfrouwe antworde	/te/	dien
	cor		⪕van⪖

W

6022 Doedijt: ‘doet u dat’. 6023 U... rouwe: ‘dan zal u daardoor onheil en smart overkomen’. 6025 Hem XIII: ‘terwijl hij de 13e is’, dus ‘met 12 andere ridders van de T.’ (vgl. Stoett par. 102). 6026 harentare: ‘overal’. 6027 Verheeschen... niemare: ‘als zij te horen krijgen’. 6029 emmer: ‘zeker’. 6033 So... gesciet: ‘wat mij daardoor ook mag overkomen’. 6034 besien: ‘opzoeken’. 6035 Van dien: ‘daardoor’. 6037 vromen: ‘voordeel’.

T

6024-26 Deze verzen herinneren aan de queeste naar Lanceloet, waar dertien ridders (onder wie Walewein en Agravein) aan deelnemen (vgl. samenvatting van het voorafgaande tekstgedeelte).

[p. 227]

Die joncfrouwe es danen gesceden
Ende liet in groter droefheden
Sornahan om sijns broeder doet
Ende omme sine quetzingen groet.⁺
Daer na sat hi op sijn part
Ende voer te sinen doeden broeder wart,
Dien hi noch doe al blodich vant.
⁺ Hi dedem ontwapenen thant
Inden tor die was sijns broeder Dryas.^+
+ Tirst dat hi ontwapent was
Gevoelde hi groet ongemac
Van sinen arme dien hi brac
Ende van sire siecheit toe,
Dat hi cume mochte staen doe.⁺
Hi ginc siec te bedde daer
Ende beval knapen daer naer
Dat si om Acgravel souden gaen
Ende binnen bringen gevaen
Ende hi wijsdem die stat waer.⁺
Die knapen gingen thant daer

+ 6040

+ ende

+ 6045

+ ende

+ 6050

+ 6055

P/G

6038	Die ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.
	gesceden ] boven g een vlekje.

6041	kop		Ende omme sine	/wonden/	groet
	cor			→quetzingen→

6045	kop		Hi dedem	ontwape/n/nen thant
	(kop), cor			ontwapenen
	cor	ende

6046

Dryas ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6104 (kol. b).

6054

Acgravel ] de laatste letter heeft een sierstreepje.

6055	kop		Ende	| daer |	binnen bringen geuaen
	(kop), cor			-

W

6038 es... gesceden: ‘vertrok’. 6039 liet: ‘liet achter’. 6041 quetzingen: ‘verwondingen’. 6044 Dien... vant: ‘die hij toen nog geheel bebloed aantrof’. 6045 dedem ontwapenen: ‘liet zich van zijn wapenrusting ontdoen’. 6046 tor: ‘toren’. 6048 ongemac: ‘pijn’. 6051 Dat... doe: ‘zodat hij nauwelijks kon (blijven) staan’. 6053 knapen: ‘schildknapen’. 6054 Acgravel: verschrijving voor Acgravein (vgl. ook vs. 5649); Dat... gaen: ‘dat zij A. moesten gaan halen’. 6056 hi... waer: ‘hij wees hun de juiste plaats’.

T

6045 Het Oudfrans vermeldt dat S. wordt geholpen door meer dan tien knechten. Vgl. Inleiding, p. 104.

[p. 228]

Ende vondene sere gewont;
Sijn pert lach noch op hem tier stont.
Si bescuddene vanden perde
Ende hievene vander erde⁺
Ende leidene ten torre wart,
Dat hem so sere te pinen wart
Dat hi waende bederven
Ende in haeren armen sterven.
⁺ Alsi dar quam, beval Sornahan⁺
Datmen int prisoen dade dan.
⁺ Sornaham ontboet ersaters tien stonden
Om te besiene sine wonden,
Die haestelike tot hem quamen
Ende sulke ware te hem namen⁺
Dat hi binnen ere maent genas.
Ende als hi sire gesonden seker was,
Hi ontboet timmermanne doe
Ende machenars mede daertoe
Ende dede den berch tier uren⁺

+ 6060

+ ende

+ 6065

+ ende

+ 6070

+ 6075

P/G

6059	kop		Sijn pert lach		op hem tier stont
	cor			→noch→
	noch ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6116 (kol. b).

6063

sere te ] in hs aaneengeschreven.

6065	kop		Ende in haeren	arm	steruen
	cor			arm<en>

6066	kop		Alsi		quam beval sornahan
	cor	ende		⪕dar⪖

6067	kop		Datmen int prisoen	da| e |de dan
	cor			dade

6068	kop		Sornaham ontboet ersaters tien	stonde
	cor	ende		stonde<n>

W

6060 bescuddene: ‘bevrijdden hem’. 6063-64 Dat... bederven: ‘hetgeen hem zo zwaar viel dat hij meende om te komen’. 6067 Datmen: ‘dat men hem’. 6068 ersaters: ‘artsen’. 6069 Om... wonden: ‘om zijn (d.i. Sornahans) wonden te onderzoeken’. 6071 Ende... namen: ‘en hem zo verzorgden’. 6073 Ende... was: ‘en toen hij overtuigd was van zijn genezing’ (d.i. ‘toen hij genezen was’ of ‘toen hij er zeker van was dat hij zou genezen’). 6075 machenars: ‘metselaars’.

T

6067-68 In het Oudfrans wordt hier tevens vermeld dat schildknapen Dryas begraven. Vgl. Inleiding, p. 77.

[p. 229]

Luken met goeden hogen muren
Al omme, datmen tier stede
Mochte in ende uut varen mede⁺
Niet dan onder den voet vanden berge: so was
Dinganc te varne, als ict las.⁺
Aldar dedi lettren scriven ende maken,
Die in derre manieren spraken:
‘Nieman die hier coemt en si so coene
Dat hi op gaet in enichgen doene,
Het ne si die sake dat hi danne⁺

+ F. 17V,b

+ 6080

+ 6085

P/G

6078	kop		Al omme datmen	/na/	tier stede
	cor			-
	Al... stede ] de corrector streepte in dit vers na ten onrechte door, waardoor hij zich gedwongen zag in vs. 6080 niet dan toe te voegen, hetgeen geen gelukkige lezing oplevert.

6080	kop		Onder den voet vanden berge so was
	cor	←niet dan←
	Niet dan ] vgl. aant. bij vs. 6078.

6082	kop		Dedi lettren scriuen ende maken
	cor	←aldar←

6084	kop		Nieman die hier coemt		si so coene
	cor			⪕en⪖
	hier ] de corrector heeft de tweede poot van de h verlengd.
	coene ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6142 (kol. c).

W

6077-78 Luken... omme: ‘rondom afsluiten met sterke hoge muren’ (vgl. MNW 4, 878 bij 2c waar dit vs. wordt geciteerd als enige vb. van luken met de bet. ‘insluiten’); 6078-80 datmen... berge: ‘zodat men daar alleen kon in- en uitgaan bij de voet van de berg’. 6080-81 so... las: ‘aldus was de ingang om (naar boven) te gaan, zoals ik het (in mijn bron) las’. J las niet te varne, maar Te verve en verbond dat met vs. 6082. Deze combinatie vindt geen steun in MNW 4, 425-428 (lettere), MNW 7, 771-776 (schriven) en MNW 8, 1277-1280 (varuwe). Van de lezing die hier de voorkeur krijgt, Dinganc te varne, vermeldt het MNW echter evenmin bewijsplaatsen (vgl. 3, 855-856 (inganc) en 8, 1250-1263 (varen)). De vs. 6076-6082 corresponderen met M iv, lxx, 18: ‘et fist clorre le tertre de bons murs forz et haut si bien de toutes parz qu'il n'i avoit fors c'unne entree et .I. issue. Au pié dou tertre, par la ou l'entree estoit, fist faire letres’ (vgl. ook S v, p. 9, r,. 22-24). 6082 lettren: ‘letters’ (die samen een bericht vormen). 6083 Die... spraken: ‘die het volgende meedeelden’. 6084 en si so coene: ‘zij zo overmoedig’. 6085 op gaet: ‘naar boven gaat’; in enichgen doene: ‘op enige wijze’ (d.i. te voet of te paard). 6086 Het... dat: ‘tenzij’.

T

6081 Vgl. voor de verwijzing naar een ongespecificeerde bron Inleiding, p. 67.

[p. 230]

Vechten wille jegen Sornahanne
Vanden Nuwen Castele al daer.’
⁺ Alse dat gemaect was openbaer,
Dat elc man mochte tier stonde
Den brief lesen, die lettren conde,⁺
Hi dede een cruce maken saen
Ende dede dat anden voet vanden berge slaen
Ende den brief daeran vaste mede.
⁺ Davonture swiget hier ter stede
Van hem ende van Agravein ende gewaget des⁺
Wat sinen broeder gevel, Gurrees.

+ ende

+ 6090

+ mer

+ 6095

P/G

6087	wille jegen ] in hs aaneengeschreven.

6093	kop	Ende		dat anden voet vanden berge slaen
	cor		⪕dede⪖
	slaen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6151 (kol. c).

6096	kop	Van hem		ende gewaget des
	cor		<.> →ende van agrauein→
	Agravein ] punt van corrector na het woord als onderdeel van de abbreviatuur of als versscheiding t.o.v. vs. 6154 (kol. c).

W

6088 Nuwen: ‘nieuwe’. 6089 openbaer: ‘op duidelijk zichtbare wijze’. 6090 Dat: ‘zodat’. 6091 brief: ‘opschrift’; die lettren conde: ‘die kon lezen en schrijven’ (vgl. MNW 4, 425-26. De nadruk ligt hier uiteraard op het lezen, zoals het Duits aangeeft (K ii, p. 145, r. 12: ‘der schrifft lesen kunde’.)). 6092 cruce: ‘kruis’, als teken van gezag. 6093 slaen: ‘in de grond slaan’. 6094 Ende... mede: ‘en (deed) het opschrift daaraan vast (slaan)’. 6095 Davonture: ‘het verhaal’. 6096-97 ende gewaget... Gurrees: ‘en vertelt wat zijn (Agraveins) broer G. overkwam’ (de naam Gurrees telt drie lettergrepen, zo maakt het rijm duidelijk: Gur-re-es).

T

6088 Vgl. voor de bijnaam de toelichting bij vs. 5835. 6091 De handelwijze van S. impliceert dat ridders over het algemeen konden lezen, want anders heeft het plaatsen van een waarschuwing geen zin. Deze veronderstelling wordt in de loop van het verhaal bevestigd (vgl. vs. 8337-38). 6095-98 De dichter sluit hier aan bij de vertelwijze van zijn origineel, waarin li contes de vertelinstantie is. De dichter van Lanceloet wendt voor dat Davonture het verhaal vertelt. Vgl. Inleiding, p. 117. 6097 Gurrees is de derde zoon van koning Lot. Hij is de broer van Walewein, Agravein en Gaheret en de neef van koning Artur. Hij wordt genoemd als een van de ridders die door Walewein uitgekozen worden om aan de queeste naar Lanceloet deel te nemen (vgl. J Bk. ii, vs. 1720).

[p. 231]

Davonture seget: tirst dat waren
Die gesellen elc van andren gevaren
Vander cruce, als gi horen
Mocht inden boec hier te voren,⁺
Dat Gurrehees, Waleweins broeder, doe
Reet toten middage toe.
Hi maecte in enen bosch sinen ganc,
Die wel XL milen was lanc
Ende het was wel X milen wijt.⁺
Hi haestem int riden tier tijt,
Als die gerne uten bossche quame,
Dat hem die nacht niet en bename.
⁺ Hi ontmoette enen man die brochte
Enen esel met houte als hem dochte.⁺
Hi groettene van verren ende hi riep dan:
‘Geduert dit bosch iet verre, man?’
⁺ Tirsten datten die man gewapent siet,
Ne dar hi sijns ontbeiden niet
Ende hi vlo met haesten groet,⁺
Alse die wel waende wesen doet.
⁺ Gurrees seide: ‘Berecht mi vandien

+ 6100

+ 6105

+ ende

+ 6110

+ ende

+ 6115

+ ende

P/G

6098	Davonture ] initiaal D, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk; vss. 6098 en 6099 ieder over twee regels verdeeld, met na seget en elc regelovergangen.

6108	quame ] punt van de corrector na dit woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6168 (kol. c).

6115	Ne dar ] in hs aaneengeschreven.

6118	vandien ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6178 (kol. b).

W

6099 Die gesellen: d.i. de groep ridders die op zoek is naar Lanceloet; elc... gevaren: ‘uit elkaar gegaan’. 6102 Gurrehees: afwijkende schrijfwijze voor Gurrees (vgl. Ofr. Guerrehet). 6104 maecte... ganc: ‘begaf zich in een bos’. 6106 wijt: ‘breed’. 6109 Dat... bename: ‘opdat (het vallen van) de nacht dat niet zou beletten’ (vgl. MNW 1, 883 bij 4a). 6110 brochte: ‘leidde’. 6111 met houte: ‘beladen met hout’. 6113 Geduert... verre: ‘strekt dit bos zich nog ver uit’. 6115 Ne... niet: ‘durft hij niet op hem te wachten’. 6116 vlo: ‘vluchtte’. 6117 Alse... doet: ‘die de dood nabij wist’, ‘als iemand die vreesde te worden gedood’. 6118 Berecht: ‘antwoord’ (imp.).

T

6100-01 Terugverwijzing heeft betrekking op de verzen J Bk. ii, vs. 2890-2923. Met boec wordt wellicht verwezen naar de codex waaruit iemand voorleest. Vgl. ook Inleiding, p. 116-117. 6107 In het Oudfrans wordt de ruimte precies beschreven. Vgl. Inleiding, p. 92-93.

[p. 232]

Dat ic di vrage, dune dorres niet vlien.’
Mar die man vloe emmertoe.
Gurrees liet sijn ropen doe⁺
Ende reet sinen wech recht vort.
⁺ Daer hevet hi een deel van hem gehort
Dat eene roept hulpe ende mesbart.
⁺ Hi reet thant daer wart,
So dat hi in enen beemt quam⁺
Daer hi X manne in vernam,
Die hadden enen ouden man gevaen,
In himde ende in broke naect gedaen.
Si wouden verslaen. Hi bat den lieden

+ 6120

+ al

+ ende

+ 6125

P/G

6119	kop	Dat ic	[ v ] vrage dune dorres niet vlien
	cor		⪕di⪖

6120	die ] onder ie een inktvlek.

6124	kop	Dat	een	roept hulpe ende mesbart
	cor		een⪕e⪖

6126	So ] het woord springt in vanwege het lange vers 6068 in de vorige kolom.

6128	kop	Die	hadde	enen ouden man geuaen
	cor		hadde<n>
	gevaen ] inktvlek in rechtermarge.

6129	kop	Jn himde ende in	broke/n/ naect gedaen
	(kop),cor		broke

6130	kop	Si[ ne ] wouden verslaen		hi bat den lieden
	kop,cor		<.>
	cor	Si
	lieden ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6190 (kol. c).

W

6119 dune... vlien: ‘jij hoeft niet te vluchten’. 6120 emmertoe: ‘zonder te stoppen’. 6121 liet sijn ropen: ‘hield op met roepen’. 6123 een deel van hem: ‘een eindje van hem vandaan’. 6124 eene: ‘iemand’. 6126 in enen beemt: ‘op een open veld’. 6129 In... gedaen: ‘(en) ontkleed tot op zijn hemd en broek’. 6130 Si wouden verslaen: ‘zij wilden hem doden’; bat: ‘smeekte’.

T

6119 Evenals in het Oudfrans (M iv, lxxi, 1 en S v, p. 10, r. 7-8) wordt de man door Gurrees getutoyeerd. Het gebruik van du geeft aan dat de hoofse omgangsvormen bij deze persoon niet gerespecteerd hoeven te worden. Er hoeft geen distantie geschapen te worden door de man met ghi aan te spreken (vgl. F. Lulofs, ‘Over het gebruik van du’). 6120 In Lanceloet ontbreekt evenals in BN 122 de mededeling dat de man zijn ezel heeft achtergelaten (vgl. M iv, lxxi, 2 en S v, p. 10, r. 10). Later in het verhaal blijkt dit van belang te zijn: het maakt het klagen van de eigenaar om zijn verloren ezel duidelijk (M iv, lxxi, 9-10 en S v, p. 12, r. 37 - p. 13, r. 19; Lanceloet, vs. 6338-79).

[p. 233]

Genaden, het ne mochte niet dieden.^+
+ Als hi Gurrees hadde versien
Gewapent comen, hi riep op hem mettien:
‘Ay edel man, help mi uter noet
Ende en laet mi hier niet slaen te doet.
Bescudt mi in desen noet, bedi⁺
Gi sijt sculdich te bescermene mi:⁺
Ic bem oec ridder alstu sijs.
Die lachter sal oec dijn sijn ende die mesprijs,
Wordic hier geslegen doet;
⁺ Die scade wart mijn ende die noet.’^+
+ Tirst dat Gurrees verstont dat
Dattie gene so genadelike bat,
Hi hiet dat sine lieten gaen.

+ 6130

+ ende

+ 6135

+ F. 17V,c

+ ende

+ 6140

+ ende

P/G

6131	kop	Genaden		het ne mochte niet dieden
	kop,cor		<.>

6133	kop	Gewapent		hi riep op hem mettien
	cor		⪕comen⪖

6135	slaen te doet ] in hs aaneengeschreven.

6136	kop	Bescudt	[ v ] in desen noet bedi
	cor		⪕mi⪖

6137	kop	÷B÷i	sijt	sculdich te bescermene mi
	cor	<G>i	sijt/⪕et⪖/
	cor		sijt

6139	mesprijs ] hs mespriijs; mogelijk geen evidente verschrijving; dan moet apostrof als r worden opgevat.

6142	verstont ] inktstip na het woord.

6144	hiet ] tweede poot van de h door de corrector verlengd.

W

6131 het... dieden: ‘maar het mocht niet baten’ (vgl. voor het ontbreken van het voegwoord Stoett, par. 301-302). 6136 Bescudt mi: ‘kom mij te hulp’. 6137 sculdich: ‘verplicht’. 6139 Die... sijn: ‘de schande zal ook jou gelden (treffen)’; mesprijs: ‘hoon’. 6141 Die... noet: ‘het leed en de pijn zullen (alleen) voor mij zijn’. 6143 genadelike: ‘deemoedig’. 6144 Hi... gaen: ‘beval hij dat zij hem los moesten laten’.

T

6138-39 Het is opmerkelijk dat de ridder G. tutoyeert. Dat is ook in het Oudfrans het geval (M iv, lxxi, 2 en S v, p. 10, r. 18-19). Het gebruik van du drukt verbondenheid uit en dient hier om te beklemtonen dat de oude man en G. behoren tot één groep, de ridders. De oude man versterkt zo zijn roep om hulp (vgl. F. Lulofs, ‘Over het gebruik van du’). Het ligt ook voor de hand om aan te nemen dat de ridder tutoyeert omdat hij door emoties (doodsangst) overmand de hoofse omgangsvormen uit het oog verliest (vgl. toelichting bij vs. 5905-07).

[p. 234]

Sine daedens niet, seiden si saen.
⁺ Hi rechte die glavie ten lieden wart⁺
Ende liep hem op metter vart
Ende stacker enen dore tien tide,
Dat tyser bleec an dander side.
⁺ Hi sloeger oec II doet int comen.
⁺ Alse dandre dat hadden vernomen,⁺
Si vlouwen ten bossche wart tien stonden,
Daer sine alre dicts vonden.
Doe keerde Gurrees thant
Weder daer hi den ridder vant
Dien hi bescudt hadde vander doet,⁺
Als die hadde wille groet
Dat hi woude wie hi was verstaen
Ende waer omme sine wouden doet slaen.
⁺ Als hi tot hem quam, die ridder seide mettien
Tot hem, knielende op sine knien:⁺
‘Ay edel man, om Gode biddic u
Dat gi mi leit in mijn behout nu,

+ ende

+ 6145

+ ende

+ ende

+ 6150

+ 6155

+ ende

+ 6160

P/G

6148	kop		Ende	stac	/den/	enen dore tien tide
	cor			stac→ker→	-

6152	kop		Si vlouwen ten bossche wart tien	stonde
	kop,cor			stonde<n>

6160	kop		Als hi tot hem quam	/hi/	seide mettien
	cor	ende		→die ridder→
	die ] punt van corrector vóór het woord als scheiding t.o.v. het laatste woord van het vs.

6163	kop		Dat gi mi leit in	m÷i÷jn beho[ ef ] nv
	cor			m<j>jn beho⪕ut⪖

W

6146 rechte: ‘richtte’. 6147 liep hem op: ‘viel hen aan’. 6149 Dat... bleec: ‘zodat de punt van de lans tevoorschijn kwam’. 6150 int comen: ‘terwijl hij kwam aanrijden’. 6151 hadden vernomen: ‘hadden gezien’. 6152 vlouwen: ‘vluchtten’. 6153 Daer... vonden: ‘waar het (bos) het dichtst begroeid was’ (zodat G. hen niet kon volgen). 6156 bescudt: ‘gered’. 6157-58 Als... verstaen: ‘omdat hij graag wilde weten wie hij (de oude man) was’. 6162 biddic: ‘smeek ik’. 6163 mi... behout: ‘mij in veiligheid brengt’ (vgl. MNW i, 760-61 bij 6, waar deze plaats wordt aangehaald).

T

6145 De vertaler vermijdt hier wisseling van spreker door het antwoord van G. onvertaald te laten. Vgl. M iv, lxxi, 3: ‘“Non? fait il. Par mon chief, dont le vos desavancerai, se je le puis.”’ (ook S v, p. 10, r. 23-24). Vgl. Inleiding, p. 87. 6146-53 In de vertaling blijft onvermeld dat de tegenstanders in meerderheid ongewapend zijn en dat G. twee man doodt die al op de vlucht waren geslagen. Vgl. Inleiding, p. 106-107.

[p. 235]

Want laetti mi in desen noet
Gine bescudt mi niet vander doet,
Want die hier nu gevlouwen sijn⁺
Sullen mi nemen dat leven mijn.’
‘Segt mi danne,’ sprac Gurrees,
‘Wat hier af u wille es.
Het sal also sijn gedaen.’
Die goede man antworde saen:⁺
‘Van Gode moetti sijn gebenedijt.
Leit mi dan, here, nu ter tijt
Hier bi daer ic wonende bem.’
Gurrees namen op sijn part met hem
Ende bat hem dat hi hem doe verstaen⁺
Waer bi dat sine hadden gevaen.
⁺ ‘Die gene die gi vont over mi
Sijn mijns broeder kinder,’ seide hi.
‘Het gevel in ere steden,
Het es omtrent van VIII dage leden,⁺
Dat in genen bosch scieten ginc
Een mijn sone, een scone jongelinc,
Ende wonde een haerre suster sonder waen

+ 6165

+ 6170

+ 6175

+ here

+ 6180

P/G

6164	kop		/Ende/ laetti mi in	dese	noet
	cor		→want→	dese<n>

6165	bescudt] invoegtekens van de corrector na dit woord.

6170	kop		Het	| also |	sal also sijn gedaen
	kop,(cor)			-

6172	kop		Van	go| e |de moetti sijn gebenedijt
	cor			gode

6175

met hem ] in hs aaneengeschreven.

6176	kop		Ende bat hem dat hi		doe verstaen
	cor			→hem→

6184	kop		Wonde een haerre suster sonder waen
	cor	←ende←
	Ende ] het lijkt waarschijnlijk dat de corrector ende niet heeft bedoeld als leesaanwijzing, maar om het ontbrekende voegwoord (vgl. Stoett, par. 301) aan te vullen.

W

6164 laetti mi: ‘laat u mij achter’. 6169 hier af: ‘wat dit betreft’. 6170 Het... gedaen: ‘zo zal het gebeuren’. 6172 Van... gebenedijt: ‘door God moet u gezegend worden’, ‘God zegene u’. 6174 Hier bi: ‘naar de plaats hier vlakbij’. 6176 doe verstaen: ‘zou vertellen’. 6177 Waer bi dat: ‘waarom’. 6178 over: ‘bij’. 6179 mijns broeder kinder: ‘de kinderen van mijn broer’. 6180 gevel: ‘gebeurde’. 6181 Het... leden: ‘het is ongeveer acht dagen geleden’. 6182 genen: ‘dit’; scieten: ‘boogschieten’. 6183 Een mijn sone: ‘één van mijn zonen’.

[p. 236]

Met ere scichten daer si was gegaen
Voer hare porte spelen, dat si⁺
Niet en mochte genesen, bedi
Si was gewont int hoeft
Ende starf gisteren, dies geloeft.
⁺ Si ontseiden mi vrede, nochtan
Dat ict woude betren vor alle man.⁺
Ic sochte ane hem pays ende genaden.
Si seiden dat sijt niet ne daeden.
⁺ Si quamen in mijn huus heden den dach
Ende sloegen mijn kinder daer ic toesach,
Daer ic omme draege rouwe so groet⁺
Dat ic van rouwen wane bliven doet.^+
+ Sine hilden hem niet gepayt mettien,
Sine vingen mi, alse gi mocht sien.
⁺ Om dat si mi wouden doet slaen,
Dat niemen soude verstaen,⁺
Brachten si mi te deser stede
Ende si hadden mi gedoedt mede,

+ 6185

+ ende

+ 6190

+ ende

+ 6195

+ F. 18R,a

+ ende

+ ende

+ 6200

P/G

6188

hoeft ] heeft niet uitgesloten.

6190	kop		Si	ontseide	mi vrede		nochtan
	(kop),cor			ontseide<n>
	cor	ende				<.>

6193

ne daeden ] in hs aaneengeschreven.

6195	kop		Ende sloegen mijn	kin| t |	daer ic toesach
	cor			kin⪕der⪖

W

6185 ere scichten: ‘een pijl’. 6186 Voer... porte: ‘voor de ingang van hun (of: haar) kasteel’. 6186-87 dat... genesen: ‘hetgeen zij niet kon overleven’. 6189 dies geloeft: ‘dat verzeker ik u’. 6190 Si... vrede: ‘zij verbraken de vrede met mij’ (vgl. MNW 5, 1225). 6190-91 nochtan... man: ‘hoewel ik hen schadeloos wilde stellen in aanwezigheid van alle leenmannen’, d.w.z. de zaak langs justitiële weg regelen (vgl. MNW 4, 1084 bij 7). 6192 Ic... genaden: ‘ik verzocht hen om verzoening en vergeving’. 6195 sloegen: ‘doodden’. 6197 wane bliven doet: ‘denk te sterven’. 6198 Sine... mettien: ‘zij waren hiermee niet tevreden’. 6199 Sine: ‘maar zij’; mocht: ‘hebt kunnen’. 6201 Dat... verstaen: ‘terwijl niemand het zou weten’. 6203 mede: ‘ook’.

T

6186 De Lancelot en prose vermeldt dat het kasteel zich in de directe omgeving bevindt (vgl. M iv, lxxi, 4 en S v, p. 11, r. 4). Deze plaatsaanduiding ontbrak in de grondtekst van de Middelnederlandse dichter (vgl. de BN 122-groep). 6195 In het Oudfrans betreft het één kind. Vgl. voor deze wijziging van de corrector Inleiding, p. 37.

[p. 237]

Ne hadde God gedaen, here, ende gi,
Die u hier sende te bescermene mi.’
⁺ Si reden so verre dat si quamen⁺
Daer si enen starken tor vernamen,
Besloeten met grachten die waren diep.
Die ridder beette ende riep
Ter porten in als hise besloten vernam,
Daer ene wenende maeget uut quam⁺
Ende alsi haers vader wart geware,
Si liepen helsen daer nare.
⁺ Si seide: ‘Wel moetti comen sijn,
Here, lieve vader mijn.
Ic waende wel dat mine neven⁺
U hadden genomen u leven.’
‘Bi trouwen, so hadden si sonder waen,
Ne hadde God ende dese ridder gedaen,
Die mi heeft bi sire doeget
Bescudt, dies gi Gode danken moget.⁺
Dient hem met uwer macht algader,
Die u weder hevet brach uwen vader.’

+ ende

+ 6205

+ 6210

+ ende

+ 6215

+ 6220

P/G

6205	bescermene mi ] in hs aaneengeschreven.

6209	Die ridder ] in hs aaneengeschreven.

6210	kop	Ter porten		als hise besloten vernam
	cor		⪕in⪖

6211	uut ] de eerste letter is dichtgelopen.

6219	dese ridder ] in hs aaneengeschreven.

6221	kop	Bescudt dies gi	go| e |de danken moget
	cor		gode
	moget ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6282 (kol. b).

W

6204 Ne... gedaen: ‘als God het niet had belet’. 6205 Die... mi: bijstelling bij God (vs. 6204). 6207 tor: ‘toren’ (burcht). 6208 Besloeten: ‘omsloten’. 6209 beette: ‘steeg af’. 6210 Ter porten in: ‘in de richting van de poort’; als... vernam: ‘toen hij zag dat zij (d.i. de poort) gesloten was’. 6213 liepen helsen: ‘rende om hem te omhelzen’, d.w.z. rende met gespreide armen naar hem toe (vgl. M iv, lxxi, 5: ‘si li cort lez braz tandus’; zie ook S v, p. 11, r. 18). 6214 Wel... sijn: ‘wees welkom’. 6216 waende wel: ‘was ervan overtuigd’. 6218 Bi... waen: ‘wel zeker, dat zouden zij ongetwijfeld hebben gedaan’. 6219 Ne... gedaen: ‘als God en deze ridder er niet waren geweest’. 6220 Die: verwijst naar dese ridder (vs. 6219); bi sire doeget: ‘door zijn dapperheid’. 6222 met... algader: ‘zoveel als u kunt’. 6223 brach: gebruikelijk is bracht (vgl. ook vs. 5557 (gewrach) en 5945 (crach)).

[p. 238]

Si liep te Gurrees also houde
Ende bat hem dat hi beten soude.
⁺ Gurrees antworde hare:⁺
‘Op dat herbergens tijt ware,
Het ne ware gene noet biddens nu,
⁺ Ic soude gerne bliven met u.’
Die joncfrouwe bat al dat si mochte
Ende so vele dat hem dochte⁺
Dat sijt mochte houden over dorperhede
Dat hi hem so vele bidden dede.
Hi beette ende daer sprongen knapen toe
Diene sciere ontwapenden doe
Ende gaven hem enen mantel jegen tcoude,⁺
Dat si hem niet deren en soude.
⁺ Doe quam met enen mantele saen
Die ridder uut ere camere gegaen,
Dien Gurrees daer te voren
Hadde bescudt, alse gi mocht horen,⁺

+ ende

+ 6225

+ want

+ 6230

+ 6235

+ ende

+ 6240

P/G

6226	hare ] onder de laatste letter van het woord een stipje in rode inkt.

6232	kop	Dat	[ h ]ijt mochte houden ouer dorperhede
	cor		⪕s⪖ijt

6234	kop	Hi beette		ende daer sprongen knapen toe
	kop,cor		<.>
	toe ] een stipje na het woord.

6237	kop	Dat		hem niet deren en soude
	cor		→si→

6241	mocht horen ] in hs aaneengeschreven.

W

6224 also houde: ‘onmiddellijk’. 6227-8 Op... nu: ‘als het tijd zou zijn om onderdak te zoeken, zou het niet nodig zijn om het te vragen’. 6230 al dat si mochte: ‘zoveel als zij kon’. 6232 Dat... dorperhede: ‘dat zij het (verwijst naar vs. 6233) als schandelijk gedrag zou kunnen beschouwen’. 6233 hem... dede: ‘zich zozeer liet smeken’. 6235 ontwapenden: ‘van zijn wapenrusting ontdeden’. 6236 jegen tcoude: ‘tegen de kou’ (om sterke afkoeling te voorkomen). 6241 mocht horen: ‘hebt kunnen horen’.

T

6224 De jonkvrouwe grijpt in het Oudfrans het paard van G. bij de teugel. Vgl. Inleiding, p. 80. 6224-33 De vertaler heeft de dialoog in deze passage ingrijpend vereenvoudigd. Vgl. Inleiding, p. 88. 6234 Volgens het Oudfrans betreft het vier knechten. Vgl. Inleiding, p. 103. 6236 Het aanreiken van een mantel is onderdeel van de gastvrijheid. Vgl. M.-L. Chênerie, Le chevalier errant, p. 528-529. 6241 De wending tot de toehoorders, alse gi mocht horen, is door de dichter toegevoegd ten opzichte van het origineel. Vgl. Inleiding, p. 116.

[p. 239]

Ende sijn wijf die sonder beide
Gurrees te voren viel ende seide,
Als die ene goede vrouwe was tier tijt:
‘Ay edel ridder, gebenedijt
Moetti sijn al u leven,⁺
Die mi minen here hebt weder gegeven.
⁺ Ic geve u sulc wijf als ic bem nu
Uwen wille mede te done u
Ende al dat hier binnen es mede.’
⁺ Doe quam die joncfrouwe daer ter stede⁺
Wel gepareert utermaten,
Diese ter porten in hadde gelaeten,
Lanc ende wel gescapen mede
Ende van so groter scoenhede
Datse bi fauten van scoenheden dan⁺
Ne dorste laeten te minne geen man.
⁺ Soe sprac Gurrees toe met sinnen:^+
+ ‘Ic bem u sculdich sere te minnen,

+ 6245

+ here

+ ende

+ 6250

+ 6255

+ ende

+ F. 18R,b

+ here

P/G

6244

was tier tijt ] in hs aaneengeschreven.

6247	kop		Die mi minen here	he[ eft ] weder gegeuen
	cor			he⪕bt⪖

6258	kop		Soe sprac gurrees toe met	sinne
	cor	ende		sinne<n>
	ende ] leesaanwijzing schuin boven de regel geplaatst omdat vs. 6197 (kol. a) ver doorloopt.

6259	kop		Jc bem v sculdich sere te	minne
	cor	→here→		minne<n>

W

6242 sonder beide: ‘onmiddellijk’. 6243 te voren viel: ‘voor de voeten viel’. Het MNW (9, 1040 bij 10a) merkt op dat een emendatie van voren in voten voor de hand ligt, maar niet noodzakelijk is. 6245 gebenedijt: ‘gezegend’. 6248-49 Ic... u: (vrij vertaald) ‘ik sta geheel tot uw beschikking’. 6250 Ende... mede: verzwegen is het samengetrokken Ic geve u uit vs. 6248. 6252 Wel... utermaten: ‘zeer fraai gekleed’. 6253 Diese: met se wordt naar Gurrees en de vader van de jnkvr. verwezen. 6256-57 Datse... man: ‘dat geen man ervan af kon zien haar lief te hebben uit gebrek aan schoonheid’. 6258 Soe: ‘zij’ (Vlaamse vorm, hier niet - als gebruikelijk - gewijzigd door de corrector); met sinnen: ‘hartelijk’. 6259 sere: heeft waarschijnlijk betrekking op te minnen, maar het woord kan ook op het voorafgaande deel van het vers betrokken worden.

T

6254 Dat een zekere lengte een gewaardeerd lichaamskenmerk was, komt ook naar voren in Velthems Merlijn-continuatie, waar wordt vermeld dat Guenevere langer was dan haar verraderlijke halfzuster (vgl. ed.-Van Vloten (Jacob van Maerlant, Merlijn), vs. 22747).

[p. 240]

Want gi hebt mi, bi mire trouwe,
Geworpen ut groten rouwe⁺
Daer ic in moeste gevallen sijn,
Ne haddi niet bescudt den vader mijn
Ende bracht uut groter noet
Van dien dine wouden slaen te doet.
Nu biddic u dat gi over mi gebiet.⁺
Ic ne sout willen weder seggen niet
Van dien des ic mochte doen, here.’
Dies dankedi hare sere.
Men dede met groter minnen
Gurrees groet ere daer binnen⁺
Ende hadde gedaen noch also groet
En hadde geweest haerre kinder doet,
Die op dien dach verslaegen waren,
Dies si niet mochten vergeten tuwaren.
Die here beval datmen haestelike⁺
Teten make wel ende rikelike.
Sine lieden namen wel ware das.

+ 6260

+ 6265

+ 6270

+ 6275

P/G

6260	kop	Want gi hebt mi bi mire	trouwe/n/
	cor		trouwe

6261	kop	Geworpen	vt| e | /n/ groten rouwe
	cor		vt

6265	doet ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6326 (kol. c).

6270	Men ] initiaal M, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk, representant in linkermarge.

6277	kop	Teten	/beual/	ende rikelike
	cor		→make wel→

W

6260 bi mire trouwe: ‘werkelijk’. 6261 Geworpen ut: ‘bevrijd van’ (MNW 9, 2291). 6262 Daer... sijn: ‘waarin ik zou zijn vervallen’. 6264 bracht... noet: ‘verlost’. 6265 Van dien dine: ‘van hen die hem’. 6266 over mi gebiet: ‘over mij beschikt’. 6267-68 Ic... doen: ‘ik zal u niets weigeren, heer, wat binnen mijn vermogen ligt’. 6269 Dies: ‘daarom’, d.w.z. om haar woorden. 6270 dede: ‘bewees’; met groter minnen: ‘met veel genoegen’. 6272 noch also groet: ‘twee keer zo veel’. 6273 En: ‘als niet’. 6274 verslaegen: ‘gedood’. 6277 Teten make: ‘het eten zou bereiden’. 6278 namen... das: ‘zorgden daar goed voor’.

T

6273-74 Terwijl men in het Oudfrans de dood van één zoon betreurt, wordt hier vermeld dat verscheidene kinderen gedood zijn. Waarschijnlijk betreft het een kopiistenfout (vgl. Inleiding, p. 37-38).

[p. 241]

⁺ Tirsten datmen geseten was,
Die here metter vrouwen sat
Ende Gurrees metter joncfrouwen at.^+
+ Na etene gingen si uter herbergen
Hen in een scone proyeel mergen,
⁺ So dattie here entie vrouwe tien tide
Geseten waren an dene side.
⁺ An dander side, dat suldi weten,⁺
Was Gurrees metter maegt geseten.
⁺ Aldaer Gurrees bider joncfrouwen sat,
Hi versuchte van minnen ende bat
Dat sine minnen soude ende daer nare
Vragede si hem wie hi ware.⁺
‘Joncfrouwe, ic wils berechten u.
Ic bem van Arturs herberge nu

+ ende

+ 6280

+ ende

+ al

+ ende

+ 6285

+ ende

+ 6290

P/G

6284

tide ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6345 (kol. c).

6288	kop		Daer gurrees bider ioncfrouwen sat
	cor	ende ←al←	Daer
	Aldaer ] de corrector kan al ook als leesaanwijzing bedoeld hebben, maar gezien de aanwezigheid van ende lijkt het waarschijnlijker dat al bij Daer dient te worden betrokken en als correctie beschouwd dient te worden.

6289	kop		[ S ]i versuchte van minnen		ende bat
	cor		←h←i	<.>

6290	kop		Dat sine minnen soude		ende daer nare
	cor			<:>

W

6283 Hen [...] mergen: ‘zich ontspannen’; proyeel: lett. ‘grasveld’. Het betrof gewoonlijk een lusthof, een tuin met bomen en bloemen, waar men op het gras kon zitten. 6289 Hi... minnen: ‘verlangde hij naar de liefde’, vgl. MNW 9, 88 bij 3. J las ‘verslichte’ voor versuchte. Verdam heeft bij deze lezing aangetekend dat zij hier onjuist is. Hij stelt vragenderwijs de emendatie ‘versuchte’ voor (vgl. MNW 8, 2458, aanm. 1). 6292 berechten: ‘meedelen’. 6293 Ic... herberge: ‘ik behoor tot A.'s gezelschap’.

T

6281 Men moet zich hierbij voorstellen dat G. en de jonkvrouwe uit één schotel eten. Vgl. ook vs. 6779.

[p. 242]

Ende Walewein es die broeder mijn.’
‘Ja,’ sprac si, ‘ic hadde sot gesijn,
Haddic u gegeven mine minne,⁺
Bedi gi sijt te rike man, als ict kinne,
Te minnen sulke joncfrouwe als ic bem.’
⁺ Daer na sprac si tote hem:
⁺ ‘Ic bidde u dat gi mi berecht des
Wie die scone edel bruen ridder es⁺
Die dusgedane wapinen draegt.’
Die wapine visierde hem die maegt.
⁺ Gurrees vragede hare
Ocht si iet wiste wie sine name ware.
⁺ ‘Ic wane dat hi heet Lanceloet.’^+
+ Gurrees antworde hare al bloet:
‘Wistic dat Lanceloet levende ware,

+ 6295

+ ende

+ here

+ 6300

+ ende

+ mer

+ 6305

+ ende

P/G

6301	kop		Wie	[ een ] scone edel bruen ridder es
	cor			⪕die⪖

6305	kop		Ocht si		wiste wie sine nameware
	cor			⪕iet⪖
	sine ] inktstip onder laatste letter, vermoedelijk geen expungeringsteken.
	name ware ] in hs aaneengeschreven.

6306	kop		Jc wane		hi heet lanceloet
	cor	mer		→dat→

6308	kop		Wistic dat	[ hi ]	leuende ware
	cor			→lannceloet→
	Lanceloet ] hs lannceloet; evidente verschrijving van de corrector. Na het woord heeft de corrector een punt geplaatst, die onderdeel kan uitmaken van de afkorting of bedoeld kan zijn als versscheiding t.o.v. vs. 6369 (kol. c).
	levende ] de derde en vierde letter van het woord zijn door een vlek moeilijk leesbaar.

W

6295 sot: ‘dwaas’. 6297 rike: ‘aanzienlijk’, ‘vooraanstaand’; als ict kinne: ‘voor zover ik weet’, ‘zoals ik weet’. 6298 sulke joncfrouwe: bedoeld is ‘zo'n onaanzienlijke jonkvr.’ (vgl. M iv, lxxi, 7: ‘si povre damoisele’; zie ook S v, p. 12, r. 19). 6301 bruen: ‘bruine’, d.i. de kleur van zijn huid. 6302 dusgedane: ‘zulke’; verwijst naar de beschrijving in vs. 6303. 6303 Die... maegt: ‘het meisje beschreef hem het wapenteken’. Vgl. M iv, lxxi, 7: ‘(“qui porte .I. tel escu?”) Si li devise la façon’; zie ook S v, p. 12, r. 22. 6305 iet: ‘soms’. 6306 wane: ‘meen’. 6307 al bloet: ‘onomwonden’.

T

6297-98 De jonkvrouwe wijst G. af, omdat in haar ogen een man in zijn positie geen serieuze relatie met haar zal willen beginnen. Hij is uit op een avontuurtje, waarvoor zij zich niet leent. 6301 Op andere plaatsen in de tekst blijkt heel duidelijk dat Lanceloet een lichtbruine huidkleur heeft: vgl. J Bk. ii, vs. 11814, 13331.

[p. 243]

Ic soude seggen openbare
Dat geen beter man ne leeft
Heden, die ridders name heeft,⁺
Sonder Walewein mijn broeder allene,
Mar, joncfrouwe, wi wanen al gemene
Dat hi doet es; daer bi en weet ic u
Van hem niet berechtene nu.’
‘Doet?’ antworde die joncfrouwe saen,⁺
‘Daer af hoedene sonder waen
Die Here es van hemelrike.
⁺ Het ware te grote scade sekerlike⁺
Ende te grote rouwe storve noch sulc een man.’
⁺ Gurrees vragede hare dan⁺
Ocht si den ridder hadde gesien.
‘Jay ic, here,’ sprac si mettien.
‘Dunct hi u dan so scone wesen,’
Sprac hi, ‘als gi segt van desen?’
⁺ Si sprac: ‘Ne dochte mi des niet, here,⁺

+ 6310

+ 6315

+ want

+ F. 18R,c

+ ende

+ 6320

+ ende

+ 6325

P/G

6313	kop		Mar		wi wanen al gemene
	cor			→joncfrouwe→

6314	kop		Dat hi doet es daer bi		weet ic v
	cor			→en→

6316	kop		Doet antworde die ioncfrouwe saen
	cor

6319	kop		Het ware		grote scade sekerlike
	cor	want		⪕te⪖

6320	kop		Ende		rouwe storue noch sulc een man
	cor			⪕te grote⪖
	storve ] de kopiist vergat één poot van de u af te schrijven.

6323

here ] vlek boven het woord.

W

6309 openbare: ‘ronduit’, ‘expliciet’. 6311 die... heeft: ‘die ridder is’. 6312 Sonder: ‘behalve’. 6313 wi... gemene: ‘wij vermoeden allen’, d.i. zij die tot Arturs hof behoren. 6314-15 daer... nu: ‘om die reden kan ik u niet over hem inlichten’. 6317 Daer af: ‘daarvoor’ (voor de dood); hoedene: ‘moge hem behoeden’. 6319 scade: ‘verlies’. 6320 storve... man: ‘als zo'n man toch zou sterven’.

T

6312 Pas later in het verhaal, en vooral in de Queeste van den Grale, krijgt Walewein een veel mindere reputatie, hier zijn Lanceloet en Walewein nog onbetwist de beste ridders van de Tafelronde. 6313-14 Vgl. de samenvatting van het voorafgaande tekstgedeelte van Lanceloet. 6321-23 Deze ontmoeting wordt in de roman niet beschreven.

[p. 244]

So waer ic uten wege sere.
⁺ Hi dunct mi die scoenste ridder sijn
Die noit en saegen die oegen mijn.
⁺ Vergave God dat hi nu ter tijt
Also gesont ware alse gi sijt⁺
Ende hi mi also gewaerlike woude
Minnen als icken gherne minnen soude,
Also helpe mi God, ic en souden dan
Wisselen willen om genen man,
⁺ Om vrouwe te sine geheellike⁺
Van alden lande van erderike.’
Mettien horden si buten der porten carmen
Enen man ende ropen: ‘Ocharmen,
Wat sal ic moegen doen nu mere?
Ic hebbet al verloren, God Here,⁺
Mijn goed.’ Gurrees sprac: ‘Ic hebbe gehort dien,

+ want

+ ende

+ 6330

+ ja

+ 6335

+ 6340

P/G

6328	kop		Hi dunct mi die scoenste ridder sijn
	cor	→want→

6329	kop		Die noit		saegen die oegen mijn
	cor			⪕en⪖

6333	kop		Minnen als icken		minnen soude
	cor			→gherne→

6336	kop		Om vrouwe te sine geheellike
	cor	→ja→

6338

Mettien ] initiaal M, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk.

6340

nu mere ] in hs aaneengeschreven.

6341	kop		Jc	hebbe	al verloren god here
	cor			hebbe⪕t⪖

6342	kop		Gurrees sprac ic hebbe gehort dien
	cor	←miin goed:←
	Mijn goed ] de d is boven de e geschreven; voor Mijn punt als versscheiding t.o.v. vs. 6281 (kol. b).

W

6327 So... sere: ‘dan zou ik heel erg op de verkeerde weg zijn’, d.i. ‘dan zou ik het volledig bij het verkeerde eind hebben’. 6329 noit en: ‘ooit’. 6330 Vergave God: ‘als God zou geven’, d.i. ‘als God ervoor zou zorgen’. 6332 also gewaerlike: ‘even oprecht’. 6334-37 ic... erderike: ‘ik zou hem dan voor geen enkele andere man willen ruilen, zelfs niet als ik daardoor de heerschappij over de gehele wereld zou kunnen verkrijgen’. 6338 carmen: ‘luid klagen’. 6339 Ocharmen: ‘ach, ik ongelukkige’. 6340 moegen: ‘kunnen’. 6341 hebbet: voorlopig lijdend vw. (-t) verwijst naar Mijn goed in vs. 6342. 6342 goed: ‘bezit’; Ic... dien: ‘ik heb die gehoord’, d.w.z. ‘ik hoor iemand’. Vgl. M iv, lxxi, 9: ‘Ha, sire, fait Guerrehés a son oste, avez vos oï celi qui ainsi se plaint?’ (zie ook S v, p. 12, r. 39-40).

[p. 245]

Om Gode laeten ons gaen sien
Wat hi heeft.’ Doe gingen si daer.
⁺ Gurrees vragede hem daer naer
Waer bi hi hem mesliet so sere.^+
+ ‘Waer bi? Ic segt u, lieve here.
Ic brachte heden gelaeden hout
Op minen esel in dit wout,
⁺ So datter een ridder gereden quam.
Ic was ververt als icken vernam.^+
+ Ic vloe daer ic tbosch dicts vant.
Doe quamen daer VI wolve thant
Dine worgeden ende beeten doet.
Hier omme es mijn rouwe so groet,
Want ic ne hadde hulpe negene⁺
Sonder minen esel allene
Mijn broet mede te winne, here.

+ ende

+ 6345

+ .

+ al

+ 6350

+ ende

+ 6355

P/G

6343	kop		Om	go| e |de laeten ons gaen sien
	cor			gode

6344	kop		Wat hi heeft		doe gingen si daer
	cor			⪕.⪖

6346	kop		Waer bi		hem mesliet so sere
	cor			→hi→

6347	kop		Waer bi		ic segt v lieue here
	cor	.		<.>

6348

hout ] tweede poot van de h door de corrector verlengd.

6350

gereden ] hs gerenden; evidente verschrijving van de kopiist.

6351	kop		Jc was	ver| re |t	als icken vernam
	cor			v⪕erv⪖ert

6353	kop		Doe quamen daer .vi.	wolue/n/	thant
	cor			wolue

W

6346 hem mesliet: ‘zich beklaagde’. 6348 brachte [...] gelaeden: ‘vervoerde’. 6350 So datter: ‘toen daar’. 6351 ververt: ‘bevreesd’. 6352 Ic... vant: ‘ik vluchtte naar het dichtst begroeide gedeelte van het bos’ (zodat de ridder hem niet kan volgen; vgl. ook vs. 6152-53). 6354 Dine: ‘die hem’, d.i. de ezel; worgeden: ‘bij de keel grepen’. 6356-57 ic... sonder: ‘ik had geen andere hulp dan’. 6358 Mijn... winne: ‘om de kost te verdienen’; te winne: gebruikelijk is te winnen(e).

T

6344 In het Oudfrans wordt expliciet beschreven dat men het kasteel verlaat. Vgl. Inleiding, p. 80. 6348-52 Het voorval wordt beschreven in de verzen 6110-6120.

[p. 246]

⁺ Ic moet mijn broet bidden nu mere,
Want ic ne hebbe waer mede
Enen andren te copene in sine stede.’^+
+ Gurrees sprac: ‘Ochtu hads een part,
Ne soutstut niet hebben also wart
Alse den esel in dinen sinne
Dijn broet mede te winnen?’
‘Jay ic,’ sprac hi, ‘het soude beter wesen.’⁺
Gurrees bat den here na desen
Ende sprac: ‘Ic bidde u, here, dat gi
Hem een part geeft om die minne van mi,
Bedi ic was die ghene van wien
Hi was vervart dat hi ginc vlien,⁺
So dat hi bi minen live heeft toren
Van dien dat hi heeft verloren.
Daer bi biddic u sere dies
Dat gi hem verstoert sijn verlies.’
⁺ Die here sprac het soude sijn gedaen.⁺
Die here gaf hem een starc part saen.

+ ende

+ 6360

+ ende

+ 6365

+ 6370

+ ende

+ 6375

P/G

6365	kop		Dijn broet mede te	winne
	cor			winne<n>

6368	kop		Ende sprac ic bidde		here dat gi
	cor			⪕v⪖

6369

van mi ] in hs aaneengeschreven en omlijnd op de vorige regel boven die minne geplaatst.

6371	kop		Was veruart dat hi ginc vlien
	cor	←hi←

6372	kop		So dat hi bi	/vwen/	liue heeft toren
	cor			→minen→
	minen ] het woord is door slijtage moeilijk leesbaar.

W

6359 Ic... mere: ‘ik moet mijn brood voortaan verdienen met bedelen’. 6360 waer mede: ‘het benodigde om’. 6362 Ochtu: ‘als jij’. 6363-64 Ne... sinne: ‘zou je het (nl. het paard) niet evenzeer op prijs stellen als de ezel’ (lees i.v.m. het rijm sinnen). 6367 bat: ‘verzocht’. 6369 om... mi: ‘omwille van mij’. 6371 dat: ‘zodat’. 6372 bi minen live: ‘door mij’; toren: ‘verdriet’, ‘schade’. 6375 Dat... verlies: ‘dat u hem schadeloos stelt voor zijn verlies’. 6376 het... gedaen: ‘dat het zou gebeuren’.

T

6362-65 Ook bij deze tweede ontmoeting wordt de man door Gurrees getutoyeerd. Vgl. de toelichting bij vs. 6119.

[p. 247]

⁺ Die man voer metten perde thuswart
Ende Gurrees keerde metter vart.
Die wert beval datmen haestelike⁺
Gurrees soude maken wel ende rikelike⁺
Sijn bedde daer hi in soude slaepen.
⁺ Daer toe liepen thant knapen
Die sijn gebod daeden metter vart.
Ende alse des vroet was die wart
Wie Gurrees was, hi pijndem mere⁺
Te diennen dan hi dede eere.
⁺ (Sijn dochter haddem vroet gemaect das
Dat Gurrees Waleweins broeder was.)
⁺ Alst tijt was te gane slaepen,
Die heren ende sine knapen⁺
Gingen met Gurrees tehant
⁺ Daer hi een scone bedde vant.

+ ende

+ F. 18V,a

+ 6380

+ al

+ 6385

+ want

+ ende

+ 6390

+ al

P/G

6378	thuswart ] over de w een vlek.

6380	kop	Die wert beual datmen	/soude/	haestelike
	cor		-
	haestelike ] het laatste gedeelte van het woord (telike) is op de volgende regel onder haes geschreven.

6381	kop	Gurrees soude maken		rikelike
	cor		→wel→ ⪕ende⪖
	wel ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. het erop volgende woordgedeelte telike (vgl. commentaar bij vs. 6380).

6386	kop	Wie gurrees	wa[ re ]	hi pijndem mere
	cor		wa⪕s⪖

6387	kop	/Hem/	te	dienne	dan hi dede eere
	cor	-		dienne<n>

W

6380 wert: ‘gastheer’. 6381 Gurrees: ‘voor G.’; maken: ‘opmaken’; rikelike: ‘kostbaar’ (d.w.z. met luxe beddegoed, etc.). 6385 des vroet was: ‘ervan op de hoogte was’. 6386-87 hi... diennen: ‘spande hij zich nog meer in te dienen’ (‘om hem te dienen’ past beter, maar Hem is door de corrector doorgestreept; vgl. hierboven). 6388 haddem... das: ‘had hem ervan op de hoogte gebracht’. 6391 heren: lees here.

T

6383-84 Het bed voor G. bevindt zich volgens het Oudfrans ‘en une molt bele chambre au pié de la tor’ (M iv, lxxi, 10; zie ook S v, p. 13, r. 20-21). Vgl. Inleiding, p. 94.

[p. 248]

⁺ Die wert ne sciet niet vanden goeden man
Vor dien dat hi slapen began.
⁺ Daer na gingen heren ende knapen⁺
Altegader te bedde slapen
Als die moede waeren sonder waen.
⁺ Nachts was daer een knape op gestaen
Ende als hi vor die porte quam,
Sach hi daer buten ende vernam⁺
Wel X sergante die staken
Optie porte ende dedense kraken.
⁺ Als hi dat sach hi liep doe
Int huus ende loec die doren toe
Ende liep daer sijn here lach saen⁺
Ende dede hem die dinc verstaen
Dat hi verraden was, ende daer nare
Seidi dattie porte te broken ware

+ ende

+ ende

+ 6395

+ ende

+ 6400

+ ende

+ 6405

P/G

6403	dedense ] moeilijk leesbaar door een vlek.

6405	toe ] boven de e een inktstreepje.

6408	kop	Dat hi verraden was		ende daer nare
	cor		<.>

6409	ware ] vlek boven de laatste twee letters.

W

6394 ne sciet niet: ‘verliet niet’. 6395 slapen began: ‘sliep’. 6396 heren: de emendatie tot here (vgl. vs. 6391) ligt voor de hand, maar is niet strikt noodzakelijk, aangezien ook andere aanwezige edelen onder de noemer heren (i.t.t. knapen) kunnen vallen. 6402 X sergante: ‘tien krijgsknechten’, ‘mannen’; staken: ‘beukten’. 6403 ende dedense kraken: ‘en haar (de poort) openbraken’ (vgl. MNW 3, 2035-36 bij ii). 6404 liep: ‘rende’. 6405 loec... toe: ‘sloot de deuren af’. 6408 verraden: ‘onverhoeds overvallen’ (zie MNW 8, 2262 bij 3). 6409 te broken: ‘opengebroken’.

T

6394-95 Evenals het prachtige bed dat in vs. 6381-82 wordt vermeld is dit gedrag van de gastheer een teken van buitengewoon eerbetoon aan de gast. 6399 De Lancelot en prose deelt mee dat de schildknaap opstond om aan zijn natuurlijke behoefte te voldoen. Vgl. Inleiding, p. 84. 6402 In de Lancelot en prose gaat het om twintig personen (vgl. M iv, lxxi, 11 en S v, p. 13, r. 28), m.u.v. de lezing van BN 122, die met het Mnl. overeenkomt. Vgl. echter ook vs. 6411, waar het getal XX wordt vermeld. 6408 In het Oudfrans geeft de ridder antwoord. Vgl. Inleiding, p. 87.

[p. 249]

Ende dat daer binnen waren comen dan
Wel XX gewapende man,⁺
Mochten si, diene doet souden slaen.
Die here spranc uut sinen bedden saen
Ende wapendem des geloeft
Ende sette enen helm op thoeft
Ende dede kersen ontsteken.⁺
Daer na ginc hi Gurrees spreken.
Hi seide: ‘Here, gi moet op staen
Ende u wapenen sonder waen:
⁺ Onse viande sijn hier binnen comen.’
⁺ Alse Gurrees dat hadde vernomen,⁺
Hi stont op ende eeschede sine wapen,
Die hem thant brachten die knapen,
Ende hi wapendem metter vart
Ende hi hadde sciere gegort sijn swart
Ende sinen scilt haddi oc genomen,⁺
Ende es also in die zale gecomen.
⁺ Die here hadde van sinen knapen
Hem VI oec doen wapen.

+ 6410

+ 6415

+ want

+ ende

+ 6420

+ 6425

+ ende

P/G

6422	op ] hs pp; evidente verschrijving van de kopiist.

6424	kop	Ende		wapendem metter vart
	cor		→hi→

6425	kop	Ende hi hadde		ge÷h÷ort sijn swart
	kop			ge<g>ort
	cor		⪕sciere⪖
	swart ] slijtage maakt de laatste letter moeilijk leesbaar.

6426	kop	Ende sinen scilt haddi		genomen
	cor		⪕oc⪖

6427	kop	Ende es		so in	die/n/ zale		comen
	cor		⪕al⪖	so	die	⪕ge⪖	comen

W

6412 Mochten... slaen: ‘die hem zouden doden als zij daartoe gelegenheid kregen’. 6413 bedden: lees met J bedde. 6414 wapendem: ‘trok zijn wapenrusting aan’. 6416 kersen: ‘kaarsen’. 6422 ende... wapen: ‘en vroeg om zijn wapenrusting’. 6425 sciere: ‘snel’; gegort: ‘omgedaan’, ‘aan zijn gordelriem bevestigd’. 6429 wapen: ‘wapenen’ (vgl. voor de vorm MNW 9, 1733).

T

6418-21 De vertaler vermijdt in deze passage wisseling van spreker. Vgl. Inleiding, p. 86.

[p. 250]

Doe sprac Gurrees dese tale:
‘Ondoet die doren vander zale,⁺
Dattie vianden niet op ons steken
Die dore ende niet op ons en breken.’
Si dedent ende gingen uut ten selven stonden
Allegader ende si vonden
Die viande int hof met viere,⁺
Diet dar wouden ontsteken sciere,
Ende die thant optie van binnen riepen
Ende met haeren zwerden op liepen.
⁺ Gurrees trac sijn zwert thanden
Ende hi liep opdie vianden⁺

+ 6430

+ 6435

+ mer

+ F. 18V,b

P/G

6430	Doe ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

6432	kop	Dattie vianden niet op	onsteken
	cor		on⪕s⪖steken
	ons steken ] in hs aaneengeschreven.

6433	kop	Die	dore/n/ ende		op ons		breken
	cor		dore	⪕niet⪖		⪕en⪖
	dore ] in vs. 6431 is ‘doren’ niet gewijzigd.

6434	kop	Si		gingen vut ten seluen stonden
	cor		→dedent→ ⪕ende⪖

6435	kop	Algader	ende si vonden
	cor	Al→le→gader

6436	hof ] de o is dichtgelopen.

6437	kop	Diet		wouden ontsteken sciere
	cor		⪕dar⪖

6438	kop	Ende		thant optie van binnen riepen
	cor		→die→
	die ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6499 (kol. b).

6441	kop	Ende hi liep	/sere/	op| t |ie viande
	cor		-	op⪕d⪖ie viande<n>

W

6430 Doe... tale: ‘toen zei G.’. 6431 Ondoet: ‘open’; zale: d.i. het grote woonvertrek waar zij zich verzameld hebben. 6432-33 Dattie... breken: ‘opdat de vijanden niet ten nadele van ons de poort opensteken en naar binnen toe doorbreken’. Vgl. M iv, lxxi, 12: ‘Et Guerrehés conmande que li huis de la sale soit ouverz, “que il ne fussent brisié sor nos.”’ (zie ook S v, p. 14, r. 6-7). 6436 int hof: ‘op de binnenplaats’; viere: ‘vuur’. 6437 ontsteken: ‘in de brand steken’. 6438 optie... riepen: ‘schreeuwden tegen de belegerden’. 6439 op liepen: ‘aanvielen’.

T

6437 Men probeert volgens de Lancelot en prose de brand aan te steken ‘en unes loges qui estoient deles la sale’ (S v, p. 14, r. 9; zie ook M iv, lxxi, 12). Vgl. Inleiding, p. 94.

[p. 251]

Ende geraecter so enen int gevoech
Dat hi hem enen arm af sloech,
⁺ So dattie gene herde lude riep
Ende al vliende danen liep.
Gurrees liep opden andren saen⁺
Ende seide daer ne souder geen ontgaen.
Die here vandaer binnen vacht sere.
⁺ Sine knapen holpen wel haeren here.
Dat vechten gedurde lange tijt.
⁺ Het was in twifele welc dien strijt⁺
Verwinnen soude, mar, sijt seker des,
En hadde daer niet geweest Gurrees,
Die van binnen waeren onder bleven.
⁺ Hi namer hem IV hare leven
Ende hi wondere VII nochtan⁺
Vanden vianden, metten man

+ al

+ 6445

+ ende

+ ende

+ 6450

+ want

+ 6455

P/G

6442	kop		Ende	geraecte	so enen intgeuoech
	cor			geraecte⪕r⪖
	int gevoech ] in hs aaneengeschreven.

6446	kop		Gurrees liep	op| t |en andren saen
	cor			op⪕d⪖en

6451	kop		Het was in twifele welc	die	strijt
	cor	ende		die<n>

6452	kop		Verwinnen soude		mar sijt seker des
	cor			<:>

6455	kop		Hi namer hem .iiij. hare leuen
	cor	→want→

6457	kop		Vanden vianden		metten man
	cor			<:>

W

6442 geraecter: ‘trof er’; int gevoech: ‘op het gewricht’ (MNW 2, 1812 bij 2), ‘op de juiste wijze’ (MNW 2, 1819 bij 10d). Op grond van de aanwezigheid van so kiest Verdam voor de tweede betekenis. Het Oudfrans verwijst echter naar de eerste betekenis: ‘si en fiert .I. si qu'il li cope le braz par antre l'espaule (“schouder”) et le cote (“elleboog”)’ (M iv, lxxi, 12; S v, p. 14, r. 11-12). 6444 herde lude riep: ‘het uitgilde’, nl. van pijn. 6445 vliende: ‘vluchtend’; danen liep: ‘wegrende’. 6448 vacht sere: ‘vocht zeer fel’. 6451 in twifele: ‘onzeker’; welc: ‘welke partij’. 6452 Verwinnen: ‘winnen’. 6453 En [...] niet: ‘als [...] niet’. 6454 onder bleven: ‘de mindere gebleven’, d.i. verslagen. 6455 Hi... leven: ‘hij doodde er vier’. 6456 nochtan: ‘bovendien’. 6457-58 metten... sloech: het is onduidelijk of deze man tot de zeven gewonden wordt geteld of als de achtste gewonde wordt beschouwd. In het eerste geval interpreteert men metten als ‘onder wie’, in het tweede geval als ‘naast’. Het Oudfrans vermeldt zeven gewonden: ‘et .VI. en navra estre (“zonder”) le premier a cui il avoit le braz copé’ (M iv, lxxi, 13; S v, p. 14, r. 18-19).

[p. 252]

Dien hi den arm af sloech, ende daertoe
Vingen sire achte doe.
⁺ Die andre vlouwen alle gemene,
Drove ende met groten wene⁺
Om hare vrient die som waren gevaen
Ende som verslaegen sonder waen.
Doe keerde int huus Gurrees
Sere blide ende in hogen des
Dattie viande verwonnen waren soe⁺
Ende alsi dar binnen quamen, daer waren doe
Vele bliscapen van heren ende van knapen.
Daer na gingen si weder slaepen.
⁺ Die here dede die porte wachten,
Ocht die vianden met haren crachten⁺
Weder quamen binnen der nacht stonden
Dat sise niet onbewart ne vonden.
Mar sine setten hem daer toe niet:
Hen was daer so lede gesciet.

+ .

+ 6460

+ 6465

+ mer

+ 6470

P/G

6458	kop		Dien hi den arm af sloech		ende daertoe
	cor			<:>

6460	kop		Die	andre/n/ vlouwen alle gemene
	cor			andre

6465	kop		Sere blide ende in	hoge	des
	cor			hoge<n>

6466	kop		Dattie viande	verw| i |nnen waren soe
	cor			verw⪕o⪖nnen

6467	kop		Ende alsi		binnen quamen daer waren doe
	cor			⪕dar⪖

6468	kop		Bliscap	van heren ende van knapen
	cor	←vele←	Bliscap⪕en⪖

6474

daer ] de eerste letter is door slijtage vrijwel onleesbaar.

W

6458 daertoe: ‘bovendien’. 6460 alle gemene: ‘allen’. 6462-63 die som [...] Ende som: ‘waarvan sommigen [...] en anderen’. 6465 in hogen: ‘opgewekt’. 6467-68 daer... knapen: ‘toen was de vreugde er groot onder de heren en de schildknapen’. 6470 wachten: ‘bewaken’. 6471 Ocht: ‘voor het geval dat’; met haren crachten: ‘met een groot aantal gewapenden’. 6473 onbewart: ‘onbeschermd’. 6474 Mar... niet: ‘maar daar gingen zij niet toe over’.

T

6464 In het Oudfrans achtervolgt G. de vluchtende vijanden. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 253]

⁺ Sander daeges alst begonste dagen⁺
Die gene die daer niet gevaen laegen
Senden toten here dat si
Gerne pays souden maken, woude hi.
⁺ Hi antworde dat hi soude
Hem beraden wat hi doen woude.⁺
Hi ginc thant daer Gurrees lach
Ende ontboet hem goeden dach
Ende Gurrees groettene weder.
⁺ Die here sprac: ‘Here, hier neder
Sijn boden comen altehanden,⁺
Die comen van onsen vianden
Ende seggen dat si gerne pays namen
Ende te mire vrientscap quamen.
⁺ Ic come tote u om dat gi mi
Seggen sult welc u raet si.⁺
Dien sal ic doen alst recht es,

+ ende

+ 6475

+ ende

+ 6480

+ ende

+ 6485

+ ende

+ 6490

P/G

6477	kop	Die gene die daer		geuaen laegen
	cor		→niet→
	niet ] de corrector heeft na het woord een punt geplaatst, waarvan de functie onduidelijk is.

6479	kop	Gerne pays	soude	maken woudehi
	cor		soude<n>
	woude hi ] in hs aaneengeschreven.

6484	groettene ] hs groeettene; evidente verschrijving van de kopiist.

W

6476 alst begonste dagen: ‘bij zonsopgang’. 6478 Senden toten here: ‘lieten de heer weten’. 6479 pays souden maken: ‘tot een verzoening wilden komen’. 6481 Hem beraden: ‘bij zichzelf te rade gaan’, ‘overleggen’. 6483 ontboet... dach: ‘wenste hem goede dag’. 6485 neder: ‘beneden’ (vgl. toelichting). 6489 Ende... quamen: ‘en de goede verstandhouding met mij zouden willen herstellen’ (vgl. MNW 9, 1350 bij 1). 6492 alst recht es: ‘zoals het behoort’.

T

6477 In het Oudfrans gaat het verzoek om verzoening uit van hen die gevangen zijn. Zij dringen er (in sommige hss.: bij hun vrienden) op aan vrede te sluiten (M iv, lxxi, 14 en S v, p. 14, r. 30-31). De Middelnederlandse dichter vertaalde dit getrouw, maar de corrector zorgde voor een betekeniswijziging door niet in te voegen. Blijkens de verzen 6486 en 6498-99 betreft het een correctie waardoor een oneffenheid die al in de Oudfranse grondtekst voorkwam, werd gladgestreken. 6485 Uit neder kan men afleiden dat de kamer van G. ergens boven in een toren gelegen was. Het Oudfrans maakt er op deze plaats geen melding van (M iv, lxxi, 14 en S v, p. 14, r. 37), maar heeft eerder opgemerkt dat de kamer zich ‘au pié de la tor’ bevond. In het Middelnederlands (vs. 6383-84) ontbreekt dit detail.

[p. 254]

Want ic ne ware nimmermeer des
Toe comen dat mi es gesciet,
Ne haddi mi geholpen niet.
⁺ Nu raet mi van dat ic u seggen sal,⁺
Ic sets minen raet ane u al.
Here, mijn broeder ende mijne neven, si
Hebben om pays gesint tote mi
Ende, danc hebbe God ende gi, here,
Ic bem van hem te boven sere.^+
+ Willic, ic machse al bederven⁺
Ende van allen goede ontherven.
⁺ Here, ne haddi niet gewesen,
Ic ne ware niet boven comen van desen
Ende van desen ne steet mi niet⁺
Anders te done dan gi gebiet.’
Gurrees sprac: ‘Biden goeden dage,
⁺ Si sijn u vlescelike mage
Ende van so na magescapen, here,

+ here

+ 6495

+ 6500

+ want

+ F. 18V,c

+ ende

+ 6505

+ here

P/G

6493	Want ] de kopiist is iets ingesprongen omdat vs. 6432 in de vorige kolom ver doorloopt.

6497	kop	Jc sets minen raet ane		al
	cor		⪕v⪖

6498	kop	Here mijn broeder ende	mijn	neve	si
	cor		mijn⪕e⪖	neve<n>

6501	kop	Jc bem van hem		bouen sere
	cor		⪕te⪖

6509	vlescelike ] het laatste gedeelte van het woord (like) is door slijtage slecht leesbaar.

W

6493-94 ic... comen: ‘ik had nooit dat kunnen bereiken’. 6497 Ic... al: ‘ik laat mijn besluit geheel van u afhangen’. 6499 om... mi: ‘mij een vredesvoorstel gestuurd’. 6501 Ic... sere: ‘ben ik hen volstrekt de baas’. 6502 al bederven: ‘volledig ruïneren’. 6503 van... ontherven: ‘beroven van alle bezittingen’. 6505 desen: ‘hen’. 6506 van desen: ‘om die reden’; steet mi: ‘past het mij’. 6508 Biden goeden dage: ‘bij Gods genade’ (MNW 2, 3). 6509 vlescelike mage: ‘bloedverwanten’. 6510 na magescapen: ‘hoge graad van bloedverwantschap’.

T

6508-16 De verplichting om bijstand te verlenen bestaat niet alleen ten opzichte van een leenheer, maar ook tegenover familieleden. Dit maakt een vete tussen bloedverwanten tot een tragische aangelegenheid in de feodale maatschappij. Vgl. voor de familiesolidariteit R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen, p. 234, 323-324.

[p. 255]

Dat ic u ne rade nemmermere⁺
Jegen hem lieden te hebbene strijt,
Bedi al woude teneger tijt
Al die werelt op hem striden,
Gine mochts niet laeten liden,
Gine moest in hare hulpe wesen.⁺
Hier bi es mijn raet van desen
Dat gi pays maect jegen die lieden.’
⁺ Doe dedi sinen broeder ontbieden,
Die met sinen vrienden gewillike quam
Tirst dat hi die boetscap vernam,⁺
Ende Gurrees maecte tien tiden
Goeden pays in beden siden.
Si vergaven malcanderen allen euvlen moet gereet.
⁺ Die gevane daeden haren eet
Dat si hem vort an in genen sinnen⁺

+ 6510

+ 6515

+ ende

+ 6520

+ ende

+ 6525

P/G

6511	kop		Jc		ne	rae| t |	[ v ]	nemmermere
	cor	←dat←		⪕v⪖		ra⪕d⪖e	-

6524	kop		Si vergauen		allen euvlen moet gereet
	cor			→malcanderen→

6526	kop		Dat si		vort an in genen	sinne
	kop,cor					sinne<n>
	cor			⪕hem⪖

W

6513 teneger tijt: ‘ooit’. 6514 Al die werelt: ‘iedereen’; op: ‘tegen’. 6515 Gine... liden: ‘dan zou u dat niet kunnen laten passeren’ (MNW 4, 497). 6516 Gine... wesen: ‘maar u zou hen moeten bijstaan’. 6520 vrienden: ‘vrienden’, ‘verwanten’; gewillike: ‘volgaarne’. 6522-23 maecte... siden: ‘zorgde toen voor beide partijen voor een gunstige verzoening’. 6524 Si... gereet: ‘zij vergaven elkaar zonder meer alle kwade bedoelingen’. 6525 Die... eet: ‘de gevangenen zwoeren’. 6526-27 Dat... jegen: ‘dat zij zich voortaan op geen enkele wijze zouden verzetten tegen’.

T

6518 In het Oudfrans geeft de here het volgende antwoord: ‘Par Dieu, sire, fait li ostes, molt est vostre consauz loiax et je le ferai, et d'itant com vos en avez dit vos sai je bon gré’ (M iv, lxxi, 15; zie ook S v, p. 15, r. 3-5). Dit antwoord ontbreekt in de vertaling. Vgl. Inleiding, p. 87. 6522-31 G. maakt een einde aan de vete door de partijen te verzoenen (vs. 6522-23). Het was bij een dergelijke verzoening gebruikelijk dat de schuldige partij beloofde de andere partij te zullen bijstaan in geval van nood (vs. 6525-29). Vgl. R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen, p. 284.

[p. 256]

Ne zouden setten jegen den here van daer binnen,
Mar zouden hem te staeden staen emmermere,
Sonder jegen haren rechten here.
Ende si sekerden in beiden siden
Goeden pays vort an tallen tiden.⁺
Dus wart van desen doetslaegen vianden
Gurrees peys maecckere tehanden
Ende si gaven beide gisele van desen,
Dattie pays gestaede soude wesen.
⁺ Gurrees, die thant woude riden,⁺
Ontboet sine wapene tien tiden.
⁺ Men bat hem dat hi bliven soude,
Dat hi altoes niet doen ne woude.
⁺ Men wapenden dat hem niet gebrac

+ 6530

+ ende

+ 6535

+ mer

+ ende

P/G

6527	kop	Ne		setten iegen den here vandaer binnen
	cor		→zouden→
	here ] de eerste letter is door slijtage moeilijk leesbaar.
	van daer ] in hs aaneengeschreven.

6528	kop	Mar		hem te staeden staen emmermere
	cor		→zouden→

6530	kop	Ende si	seker÷t÷	in beiden siden
	kop		seker<d>en

6532	Dus ] initiaal D, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk, representant in linkermarge; vs. 6532 en 6533 over twee regels verdeeld, met na desen en maecckere regelovergangen.
	van desen ] in hs aaneengeschreven.

6533	kop	Gurrees peys [ ge ]	maec| t |	tehanden
	cor		maec⪕ckere⪖

6534	kop	Ende		gauen beide gisele van desen
	cor		→si→

W

6528 te staeden staen: ‘bijstaan’. 6529 Sonder: ‘behalve’; rechten here: ‘wettige heer’, d.i. leenheer. 6530 sekerden: ‘beloofden plechtig’. 6532 doetslaegen vianden: ‘doodsvijanden’. 6533 peys maecckere: ‘vredestichter’ (lees maeckere?; vgl. MNW 4, 1052 en 6, 51-52). 6534 gisele: ‘gijzelaars’; van desen: ‘hiertoe’. 6535 Dattie... wesen: ‘opdat de verzoening duurzaam zou zijn’. 6537 Ontboet sine wapene: ‘liet zijn wapenrusting brengen’. 6539 altoes niet: ‘in geen geval’. 6540 dat: ‘totdat’; niet: ‘niets’.

T

6534-35 Bij een verzoening zijn gijzelaars van minder belang dan bij een vrede, een tijdelijke wapenstilstand. In het laatste geval is gijzeling een middel om handhaving van de vrede af te dwingen (de vijandschap blijft bestaan), terwijl de betrokkenen bij een verzoening de vijandschap hebben afgezworen. De gijzelaars dienen bij een verzoening als extra waarborg. Vgl. R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen, p. 264-280.

[p. 257]

Dan sijnen helm ende hi sprac⁺
Toter joncfrouwen dat sijt horde:
‘Joncfrouwe, mach u gedinken der worde
Die gi lest spraect jegen mi?’
‘Jaet wale, here, wat wildi?’
⁺ Hi sprac: ‘Ic segt u, joncfrouwe.⁺
Mocht icken vinden, bi mire trouwe,
Ic ne liet omden besten casteel
Die Artur heeft al geheel
Ic ne soude u bode daer af wesen.’
⁺ Die joncfrouwe wart al blide van desen.⁺
Hi bant den helm ende bi orlove
Van hem lieden sciet hi uten hove.
⁺ Hi reet toten middage toe
Ende quam in enen beemt doe.
⁺ In midden den beemt in enen pleine⁺
Vant hi ene overscone fonteine

+ 6540

+ ende

+ 6545

+ ende

+ 6550

+ ende

+ ende

+ 6555

P/G

6541	kop		Dan	sijn	helm		ende hi sprac
	cor			sijn⪕en⪖		<.>

6545	kop		Jaet wale here wat	w[ ou ]di
	cor			w⪕il⪖di

6551	kop		Die ioncfrouwe wart al	/gereet/ van desen
	cor	ende		⪕blide⪖

6552	kop		Hi bant den helm		ende bi orloue
	cor			<.>

6553	kop		Van hem		sciet hi vten houe
	cor			→lieden→

W

6543 mach... worde: ‘kunt u zich de woorden herinneren’. 6544 lest: ‘laatst’. 6545 Jaet wale: ‘zeker wel’. 6547 icken: ‘ik hem’, d.i. Lanceloet (vgl. toelichting bij vs. 6544). 6548 Ic ne liet: ‘ik liet het niet na’, nl. om te doen wat in vs. 6550 wordt meegedeeld. 6549 al geheel: ‘geheel en al’. Deze bepaling bij heeft (‘die A. geheel en al in zijn bezit heeft’) kan ook betrokken worden op casteel in het vorige vers: ‘met alles wat erbij hoort’. 6552 bi orlove: ‘met toestemming’. 6555 beemt: ‘weide’. 6556 in enen pleine: ‘op een open plek’. 6557 overscone: ‘zeer fraaie’; fonteine: ‘bron’.

T

6544 Zie daarvoor vs. 6326-37. 6551 In het Oudfrans is de reactie van de jonkvrouwe met meer gevoel voor nuance weergegeven: ‘Et ele conmance a rougir de ce, si se repent de ce que ele li ot dit.’ (M iv, lxxi, 16; ook S v, p. 15, r. 22-23). De corrector heeft het blozen van de jonkvrouwe veranderd in blijdschap (vgl. P/G).

[p. 258]

Die ten voeten van enen sicamore spranc.
⁺ Hi maecte daerwart sinen ganc
Als die gerne vercoelt ware
Van der heiten dine pijnde sware.^+
+ Daer vant Gurrees III vrouwen
Van messeliken ouden int opscouwen.
⁺ Die ene hadde wel LX jaer,
⁺ Dander min dan XX daer naer,
⁺ Die derde XL ocht van diere maten.^+
+ Si hadden vor hem daer si saeten
Op tgras gespreedt ene witte dwale
Ende si aeten doe tien male
Pasteiden van hokinen, mare
Sine hadden nemmeer manne dare⁺
Dan enen naen, die hem diende doe.
⁺ Alser Gurrees quam toe
Die vrouwen stonden op mettien

+ ende

+ F. 19R,a

+ al

+ want

+ ende

+ ende

+ 6565

+ ende

+ 6570

+ ende

P/G

6558	kop		Die ten	voete	van		sicamor	spranc
	cor			voete<n>		→.i.→	sicamor⪕e⪖

6561	kop		Van		heiten dine pijnde sware
	cor			⪕der⪖

6564

LX ] hs .lx. ; onder de l een inktvlekje.

6566

XL ] hs xl. ; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

6570	kop		Pasteiden van hokinen		mare
	cor			<.>

6572	kop		Dan enen naen		die hem diende doe
	cor			<.>

6573	kop		Alse	[ daer ]	gurrees quam toe
	cor	ende	Alse⪕r⪖	-

6574	kop		Die	vrouwe	stonden op mettien
	cor			vrouwe<n>

W

6558 Die... spranc: ‘die aan de voet van een vijgeboom ontsprong’. 6561 Van... sware: ‘van de hitte die hem zeer kwelde’. 6563 Van... opscouwen: ‘van verschillende leeftijd naar het uiterlijk (te oordelen)’. 6565 Dander: ‘de tweede’. 6566 ocht... maten: ‘of daaromtrent’; vgl. MNW 4, 1218, waar van diere maten wordt vertaald met ‘van dien leeftijd’. 6568 dwale: ‘kleed’. 6569 tien male: ‘als maaltijd’ (MNW 4, 967 bij 6). 6570 Pasteiden van hokinen: ‘pasteien, gevuld met geitevlees’. 6571 nemmeer manne: ‘geen andere man’. 6572 naen: ‘dwerg’.

T

6572 Het Oudfrans vermeldt hier meer details: de dwerg bedient de vrouwen met een zilveren beker. Vgl. Inleiding, p. 80.

[p. 259]

Alsi den ridder hadden gesien
Ende hietene wellecome wesen.^+
+ ‘Wi waeren,’ seiden si, ‘in talen van desen
Dat wi wouden ende hadden gere
Dat hier enich ridder comen were
Die hier wandelde in dit lant.’
⁺ Die naen brachte water thant.^+
+ Hi ginc sitten eten ende na dien
Begonste hi optie joncste vrouwe te sien,
Die hem ser scone dochte, ende daer toe
Ne sceen si niet wel tegemake doe.
⁺ Hi sach op dandre vrouwe na desen,⁺

+ 6575

+ here

+ ende

+ 6580

+ ende

+ ende

+ 6585

P/G

6577	kop		Wi| e | waeren seiden si		in talen van desen
	cor	here	Wi	<.>

6582	kop		Hi ginc sitten eten		ende na dien
	cor	ende		<.>

6583	kop		Begonste hi optie ioncste		sien
	cor			→vrouwe → ⪕te⪖
	vrouwe ] afkortingsteken voor ‘ro’ ontbreekt.

6584	kop		Die hem		scone dochte		ende daer toe
	cor			⪕ser⪖		<.>

W

6577 Wi waeren [...] in talen van desen: ‘wij voerden hierover (nl. over wat in de volgende verzen wordt gezegd) een gesprek’. 6580 wandelde: ‘rondzwierf’. 6583 Begonste [...] te sien: ‘keek’. 6585 Ne... doe: ‘leek zij niet erg gelukkig’.

T

6579-80 Het kan zijn dat de vrouwen een willekeurige ridder op het oog hebben (vgl. Oudfrans: ‘demantant d'aucun chevalier’ (M iv, lxxi, 17 en S v, p. 15, r. 35)), maar uit hun woorden valt wellicht ook op te maken dat zij graag één van de dertien ridders van de Tafelronde zouden willen ontmoeten. Het is immers bekend (vgl. bijv. vs. 6024-26 en verderop vs. 7779-80) dat deze ridders op zoek naar Lanceloet rondzwerven. 6581 De dwerg brengt water om G. de mogelijkheid te bieden zijn handen te wassen. Vgl. het Oudfrans ‘Et li nains li aporte de l'eve a ses mains laver’ (M iv, lxxi, 18; ook S v, p. 15, r. 36-37). 6584 In het Oudfrans wordt door de vertelinstantie bevestigd dat de jonkvrouwe mooi is: ‘que molt li semble bele, et si ert ele’ (M iv, lxxi, 18; ook S v, p. 15, r. 38-39). De Middelnederlandse dichter heeft dit commentaar weggelaten. Verderop wordt de schoonheid van de jonkvrouwe nog eens bevestigd, opvallend genoeg door de jonkvrouwe zèlf (vs. 6618). Dit ontbreekt in het Oudfrans (M iv, lxxi, 19 en S v, p. 16, r. 15).

[p. 260]

Die hem dochte bet gepareert wesen
Dan die joncfrouwe was, ende daer nare
Sprac Gurrees al dus tote hare:
‘Ay vrouwe, wat pensedi? Ic ne sach
Noit vrouwe op en genen dach⁺
Also scone alse gi sijt, sine dochte mi
Bat gepareert sijn dan gi
Ende blider. Mi dunct dat gi nu
Belget om dat ic ete met u.’
⁺ ‘Ic ne doe, here, dat suldi weten.⁺
Noch u comen noch u eten
Ne deert mi niet, ic bems tegemake.
⁺ Mijn gepens es om ander sake
Dat ic ne mach lude no stille
Gebetren te minen wille.’⁺
‘Ay vrouwe,’ antworde Gurrees,
‘Heeft enich vreemt man macht des
Dat hijt betren mochte?’ Si seide doe:
‘Jaet, woudire pine doen toe.’
‘Also helpe mi God, wistic die sake⁺

+ 6590

+ ay

+ 6595

+ mer

+ 6600

+ 6605

P/G

6588	kop	Dan die ioncfrouwe was		ende daer nare
	cor		<.>

6590	kop	Ay vrouwe wat pensedi		ic ne sach
	cor		<.>

6594	kop	Ende blider		mi dunct dat gi nv
	cor		<.>

6598	kop	Ne deert mi niet		ic bems tegemake
	cor		<.>

6604	kop	Dat hijt betren mochte		si seide doe
	cor		<.>

W

6587 bet gepareert: ‘mooier gekleed’ (hoewel MNW 2, 1463 en 6, 133-134 geen steun biedt voor de betekenis ‘beter gestemd’, ‘vrolijker’, valt deze vertaling te overwegen blijkens vs. 6593-94 en M iv, lxxi, 18; ‘si esgarde les autres et les voit assez plus anvoisies que cele n'estoit’; ook S v, p. 15, r. 40-41). 6590 wat pensedi: ‘waar denkt u aan’. 6592 sine: ‘of zij’. 6594-95 gi nu Belget: ‘u zich nu kwaad maakt’. 6598 ic bems tegemake: ‘ik ben ermee in mijn schik’. 6600-01 Dat... wille: ‘waarin ik op geen enkele wijze een verandering ten goede brengen kan’ (MNW 2, 964 bij 3, waar deze vertaling wordt gegeven). 6603 vreemt man: ‘van elders komende man’, ‘buitenstaander’. 6604 betren: ‘rechtzetten’. 6605 woudire... toe: ‘als hij zich ervoor zou willen inspannen’.

[p. 261]

Daer gi af sijt tongemake,
Ic souder met al minen gedochte
Dat beste toe doen dat ic mochte.
⁺ Ic bidde u dat gijt mi doet verstaen.’
‘Here, gerne,’ seide si saen.^+
+ ‘Het es wel III jaer leden nu
Dat mijn vader starf, seggic u,
Die here van Brestele was, ende hi
Woende in enen casteel hier bi.
Ende mijn moeder hadde vrese das,⁺
Om dat ic jonc ende scone was,
Alse gi sien moeget openbaerlike,
Ne huwede si mi niet haestelike,
Datmen mi met crachte soude nemen hare
Ende si beriet hare daer nare⁺

+ ende

+ 6610

+ here

+ 6615

+ 6620

P/G

6607	tongemake ] onder n een inktstip.

6611	kop	Here gerne	seide[ n ] si saen
	cor		seide

6614	kop	Die here van brestele		ende hi
	cor		→was→ <.>
	was] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. het verwijsteken vóór vs. 6674 (kol. b).

6615	kop	Woende/n/ in enen casteel hier bi
	cor	Woende

6620	kop	Datmen mi met	crachte/n/ soude nemenhare
	(kop),cor		crachte
	nemen hare ] in hs aaneengeschreven.

W

6607 tongemake: ‘ongerust’, ‘bedroefd’. 6608-09 Ic... mochte: ‘dan zou ik mij er volledig voor inzetten’. 6610 doet verstaen: ‘vertelt’. 6618 openbaerlike: ‘duidelijk’. 6620 Datmen... hare: ‘dat men mij met geweld aan haar zou ontnemen’. 6621 beriet hare: ‘overlegde’.

T

6612 In het Oudfrans is het twee jaar geleden dat de vader van de jonkvrouwe stierf (M iv, lxxi, 19 en S v, p. 16, r. 13). Dit verschil leidt niet tot andere wijzigingen in de chronologie van Lanceloet. 6615 De heer van B. woonde volgens het Oudfrans op een berg. Vgl. Inleiding, p. 94. 6618 Zie de toelichting bij vs. 6584. 6620 Vrouwenroof was een misdrijf met het doel de ontvoerde vrouw tegen haar wil te dwingen tot een huwelijk met haar ontvoerder of met een derde. Zie R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen, p. 101-104.

[p. 262]

Met onsen drossate wat hem dochte⁺
Dat si best met mi doen mochte.
Hi was rike man, mar van genen
Edelen geslachte, mar van clenen,
Ende mijn vader hadden mede⁺
Ridder gemaect om sine rijchede.
Ende als hi minre vrouwen wille verstont
Dat si mi huwen wilde tier stont,
Hi seide wart hare bequame
Dat hi mi gerne te wive name⁺
Ende dat hi mi also houden woude
Alse mijn vrouwe fisieren soude
Ende doen also groete ere
Ende daer af faelgieren nembermere,
⁺ So dat mijn vrouwe wart te rade daer af⁺

+ F. 19R,b

+ 6625

+ 6630

+ al

+ 6635

P/G

6222	kop	Met onsen drossate	wa[ n ]t hem dochte
	cor		wat

6624	kop	Hi was rike man		mar van genen
	cor		<.>

6625	kop	Edelen geslachte		mar van clenen
	cor		<.>

6628	kop	Ende als hi	mine/n/ vrouwen wille verstont
	cor		min⪕r⪖e

6631	kop	Dat	| s |i mi gerne	[ in ] wiue name
	cor		⪕h⪖i	⪕te⪖

6633	vrouwe ] na de e een inktstreepje (wilde de corrector hiermee fi van fisieren in ver wijzigen?).

W

6622 drossate: ‘hofmaarschalk’. 6625 van clenen: ‘van een niet-adellijk (geslacht)’. 6628 minre... verstont: ‘de wens van mijn vrouwe vernam’. 6630 wart hare bequame: ‘indien zij het wenste’. 6631 te wive name: ‘zou huwen’. 6632 houden: ‘behandelen’. 6633 fisieren soude: ‘zou voorschrijven’ (J las ‘versieren’, in MNW 8, 2431 bij 3 opgenomen onder de bet. ‘Beschrijven, onder woorden brengen’; vgl. ook P/G bij vs. 6633). 6634 Ende... ere: ‘en (dat hij mij) zoveel eer zou bewijzen (als de vrouwe zou voorschrijven)’. 6635 Ende... nembermere: ‘en (dat hij) daarin nooit tekort zou schieten’. 6636 wart... af: ‘besloot’ (MNW 6, 972).

T

6624-27 Het is veelbetekenend dat de lage afkomst van de ridder hier wordt vermeld. Zijn wangedrag, dat nog ter sprake zal komen, wordt er in middeleeuwse ogen begrijpelijk door. Hij bezit namelijk wel de status van een ridder, verkregen door rijkdom, maar niet de hoge morele opvattingen die bij de aanzienlijken ‘aangeboren’ zijn. Het Oudfrans brengt de lage afkomst duidelijker onder woorden: ‘mais touz ert estrez de vilains’ (M iv, lxxi, 19; S v, p. 16, r. 17-18).

[p. 263]

Dat si mi hen mijns ondancs gaf.
Ende alse hi mi hadde in huwelike,
Hi helt mi herde eerlike,
Mar daernaer onlange, here,
⁺ Begonsti mi veronwarden sere⁺
Ende verspreken. Als enich ridder quam
Tonser herbergen ende hi vernam
Dat ic op genen ridder sach,
Hi seide dat hi mire minnen plach
Ende hi wart so jalous van mi toe⁺
Dat hise mi alle ane teech doe,
⁺ So dat met ons herbergede daernaer,
Des es leden omtrent een jaer,
Lanceloet van Lac. Ende alst wiste mijn man,

+ do

+ 6640

+ 6645

+ al

P/G

6639	herde eerlike ] in hs aaneengeschreven.

6642	kop	Ende verspreken		als enich ridder quam
	cor		<.>

6643	kop	Tonser herbergen		ende hi vernam
	cor		<.>

6647	alle ane ] vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament heeft de kopiist extra ruimte tussen deze twee woorden opengelaten.

6648	herbergede ] hs her bergede; de kopiist heeft om een dichtgenaaide scheur heengeschreven.

6649	omtrent een ] extra ruimte tussen de twee woorden (vgl. aant. bij vs. 6647).

6650	kop	Lanceloet van lac		alst wiste mijn man
	cor		<.> ⪕ende⪖
	alst ] het vs. is over twee regels verdeeld met na alst de regelovergang (vgl. aant. bij vs. 6647).

W

6637 hen: ‘hem’ (deze vorm is zeldzaam, vgl. Van Loey I, par. 28d); mijns ondancs: ‘tegen mijn wil’. 6639 Hi... eerlike: ‘behandelde hij mij zeer eervol’. 6640 daernaer onlange: ‘kort daarna’. 6641 veronwarden: ‘slecht te behandelen’. 6642 verspreken: ‘te beledigen’. 6643 herbergen: ‘woning’. 6644 op [...] sach: ‘keek naar’. 6645 dat... plach: ‘dat hij (d.i. de ridder die onderdak heeft gekregen) van mij hield’ (MNW 6, 445). M iv, lxxi, 19 leest: ‘que je l'amasse’ (zie ook S v, p. 16, r. 26). Het is zeker niet uitgesloten dat kopiist A, die moeite had met pronominale aanduidingen, zich verschreven heeft en men ‘ic sire minnen’ moet lezen. 6647 Dat... doe: ‘dat hij mij allen ten laste legde’, d.i. ‘dat hij mij ervan beschuldigde met hen allen overspel te hebben gepleegd’ (vgl. voor deze betekenis MNW 1, 165 bij 3). 6648 So dat: ‘toen (op een gegeven moment)’.

T

6637 Het motief van het gedwongen huwelijk komt een aantal malen voor in de roman. Vgl. M ix, p. 185. 6648-50 Dit bezoek wordt niet eerder in de roman beschreven.

[p. 264]

Hi ontfingene herde wel dan,⁺
Om dat hi van sire doeget hadde gehort
Menichwarf spreken scone wort.
Ende als wi waeren geseten
Te gadere ende souden eten,
So begonstickene sere te besien⁺
Om sine scoenhede ende bidien
Dat ic menich werven hadde gehort
Doeget van hem spreken weder ende vort.
⁺ Alse mijn man dat hadde versien,
Hi seide als die gram was van dien:⁺
‘Gi hebt Lancelote wel besien, vrouwe.
Nu segt mi bi ure trouwe
Wat u van hem dunct.’ Ende ic seide:
‘Ic ne does niet bi mire waerheide,
Gi souts mi ondanc weten dan.’⁺
‘Ic ne sal, bi trouwen,’ sprac mijn man.
⁺ Mi verwies mine herte ende ic gaf
Al erre hem antworde daer af:

+ 6650

+ 6655

+ ende

+ 6660

+ 6665

+ ende

P/G

6651	herde wel ] extra ruimte tussen de woorden (vgl. aant. bij vs. 6647).

6652	gehort ] de laatste letter van het woord is moeilijk leesbaar door de scheur in het perkament.

6655	kop	Te gadere		ende	soude	eten
	cor		<.>		soude<n>

6656	kop	So begonstickene sere		besien
	cor		⪕te⪖

6657	kop	Om sine scoenhede		ende bidien
	cor		<:>

6664	kop	Wat v van hem dunct		ic seide
	cor		<.> ⪕ende⪖

6666	weten dan ] het bovenste laagje van het perkament is losgekomen, waardoor de tweede e van weten en de eerste letter van dan moeilijk leesbaar zijn.

6669	kop	Al erre		antworde daer af
	cor		⪕hem⪖

W

6652 sire doeget: ‘zijn voortreffelijke eigenschappen’. 6656 So... besien: ‘toen ging ik hem nauwkeurig bekijken’. 6657-58 bidien Dat: ‘omdat’. 6659 weder ende vort: ‘overal’ (verbonden met spreken), ‘in alle opzichten’ (verbonden met Doeget), vgl. MNW 9, 1890-1891. 6661 als... dien: ‘als iemand die daarover kwaad was’. 6663 bi ure trouwe: ‘oprecht’ (vgl. voor de vorm ure MNW 8, 857). 6665 bi mire waerheide: ‘op mijn woord van eer’. 6666 ondanc weten: ‘kwalijk nemen’. 6668 Mi... herte: ‘mijn gemoed zwol op’ (van boosheid; vgl. voor deze vertaling MNW 9, 296 bij 2). 6669 erre: ‘woedend’.

[p. 265]

‘Na dien dat gi tweten wilt, here,
Ende gire om gepijnt sijt so sere,⁺
In dien dat gi mi seker doet vandien
Datter mi geen quaet af en sal gescien.’
‘Ic selt u sekeren, alsone saelt oc,’ antworde hi ter stede
Ende hi sekerdet mi mede.
⁺ Ic was erre ende begonste grongieren⁺
Ende antworden hem in deser manieren:
‘Here, willic u seggen wat mi
Vanden goeden man dunct?’ ‘Jagi.’
‘Here, so seggic u dan van desen
Dat mi in hem duncket wesen⁺
Also vele doeghedachticheden⁺

+ 6670

+ ende

+ 6675

+ 6680

+ F. 19R,c

P/G

6670	kop		Na dien dat gi		weten wilt	[ dat ]	here
	cor			⪕t⪖	weten	-

6671	kop		Ende	gi	gepijnt sijt so sere
	cor			gi⪕re om⪖

6673	kop		Datter mi geen quaet af		sal	[ m ]esscien
	cor			⪕en⪖		⪕g⪖esscien
	gescien ] hs gesscien; de correctie is onvolledig, omdat bij de wijziging van mes in ge de s niet is doorgestreept en/of geëxpungeerd.

6674	kop		Sone saelt		antworde hi ter stede
	cor	→ic selt v sekeren→←al←		⪕oc⪖
	Ic ] punt van corrector voor het woord als scheiding t.o.v. het laatste woord, stede, van het vers.

6675	kop		Ende hi	sekeret	mi mede
	cor			seker⪕d⪖et

6676

grongieren ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6737 (kol. c).

6677

in deser ] in hs aaneengeschreven.

6678

Here ] initiaal H, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk, representant in linkermarge.

6679	kop		Vanden goeden man dunct		jagi
	cor			<:>

6682	kop		Also vele	/dogeden/
	cor			→doeghedachticheden→
	doeghedachticheden ] waarschijnlijk heeft de corrector dit woord ontleend aan vs. 6698.

W

6670-73 Na... gescien: de hoofdzin (bijv. ‘Ic sal u antworden’) is weggelaten. 6671 Ende... sere: ‘en dit uw rust beneemt’ (vert. Verdam, MNW 6, 360 bij 1). 6672 seker doet: ‘verzekert’. 6673 Datter... gescien: ‘dat het mij geen ongeluk zal brengen’. 6674 alsone saelt oc: verwijst naar 6673 (vrije vert.: ‘dat zal niet gebeuren’). 6676-77 begonste... hem: ‘begon te mopperen en hem van repliek te dienen’, ‘begon hem mopperend van repliek te dienen’. 6682 doeghedachticheden: ‘edele eigenschappen’ (vgl. MNW 2, 256).

[p. 266]

Als in u sien quaetheden
Ende gelijc datmen hem es sculdich ere
Te done, men es u sculdich mere
Onneren te doene ende scanden.^+
+ Hi es man van allen landen
Vander werelt dies best verdient heeft
Datmen hem lof ende prijs geeft
Ende dat hi heeft goed ende eere.’
⁺ Si worden alle te barenteert sere,⁺
Die saeten ter taflen, vanden worden
Die si mi daer seggen horden.
⁺ Als mijn man spreken mochte, hi bat mi saen
Dat ic hem die worde bet daede verstaen
Die ic hadde geseit te voren.⁺
Ic seide: ‘Gerne, wildise horen.
⁺ Ic seide dat in Lancelote doechdechticheden
Niet so vele en es als in u quaetheden.
⁺ Siet an hem alle die doegt die hebben mach
Enich ridder heden den dach:⁺

+ 6685

+ want

+ ende

+ 6690

+ ende

+ 6695

+ ende

+ want

+ 6700

P/G

6685	kop		Te done		men es		sculdich mere
	cor			<:>		⪕v⪖

6686

Onneren ] inktstip in linkermarge.

6695	kop		Dat ic hem die worde		daede verstaen
	cor			→bet→

6698	kop		Jc seide dat in	/hem/	doechdechticheden
	cor	ende		→lancelote→
	Lancelote ] na het woord een punt van de corrector, waarvan de functie onduidelijk is.

6700	kop		Siet		alle die doegt die hebben mach
	cor	want		→an hem→
	want ] inktstip voor de leesaanwijzing.

W

6683 sien: ‘zijn’; quaetheden: ‘ondeugden’. 6684-85 gelijc... done: ‘zoals men hem behoort te eren’. 6685-86 men... scanden: ‘behoort men in sterkere mate u oneervol te behandelen en te schande te maken’. 6687-88 Hi... heeft: ‘van allen ter wereld is hij degene die het het meest toekomt’. 6689 lof... geeft: ‘roemt’. 6690 goed ende eere: ‘bezit en aanzien’. 6691 te barenteert: ‘verschrikt’, ‘ontzet’. 6692 Die... taflen: bepaling bij Si (vs. 6691). 6694 Als... mochte: haar echtgenoot was zo verbijsterd dat hij in eerste instantie geen woord kon uitbrengen (of leidde de schrik van de toehoorders tot rumoer?). 6695 bet daede verstaen: ‘beter zou meedelen’, d.i. ‘zou toelichten’. 6698 doechdechticheden: ‘ridderdeugd’; blijkens de ww-vorm in vs. 6699 (es) moet het woord als enkelvoud worden begrepen (vgl. ook vs. 6748). 6700 alle die doegt: ‘alle deugden’.

[p. 267]

Prouetsen, stoutheit, scoenhede,
Goedertierheit, hovescheit, milthede,
Macht van goede ende van vrienden toe.
Nu marct van desen goeden man hoe
Hi bewart es van al desen,⁺
Op dat si alle te gader mochten wesen
In enichgen sterfliken man.
Van hem bem ics wel seker dan,
Want hi heeft met prouetcen geleden
Alle die leven opten dach van heden.⁺
Hi es stouter dan els iemen warlike.

+ 6705

+ 6710

P/G

6703	kop	Goedertierheit	/stoutheit/ milthede
	cor		→houescheit→
	hovescheit ] waarschijnlijk heeft de corrector dit woord ontleend aan vs. 6720.

6705	kop	Nv marct van desen goeden		hoe
	cor		→man→

6706	kop	[ Die ]	bewar[ en ]t es van al desen
	cor	←hi←	bewart

6707	kop	Op dat si alle te gader	mo[ egen ]	wesen
	cor		mo⪕chten⪖

6709	kop	Van hem bem	ic	wel seker dan
	cor		ic⪕s⪖

6710	kop	/Dat/ hi		prouetcen	/heeft/		leden
	cor	←want←	→heeft→ ⪕met⪖		-	⪕ge⪖	leden
	hi ] moeilijk leesbaar door slijtage.

6711	Alle ] het vers is 8 mm ingesprongen vanwege een scheur in het perkament waar de kopiist omheen geschreven heeft.

W

6702 Prouetsen: ‘ridderlijk gedrag’; stoutheit: ‘dapperheid’. 6703 Goedertierheit: ‘zachtaardigheid’, ‘edele gezindheid’ (MNW 1, 716 bij α als vert. v. goedertierheit in vs. 6718: ‘goedheid’); milthede: ‘vrijgevigheid’. 6704 Macht... toe: ‘evenals vele bezittingen en vele vrienden’ (vgl. voor Macht in de bet. ‘grote hoeveelheid’ MNW 4, 933 bij 7b, waar dit vs. wordt geciteerd). 6705-06 Nu... desen: ‘bemerk nu hoe deze goede man voorzien is van al deze deugden’. 6707-08 Op... man: ‘voor zover zij (de deugden) samen aanwezig kunnen zijn in één mens’. 6710 Want... geleden: ‘want hij heeft in ridderlijk gedrag overtroffen’. 6712 els iemen: ‘wie dan ook’.

T

6703 Voor Goedertierheit leest het Oudfrans gentillesce, debonnaireté. Wellicht kwam gentillesce niet voor in de grondtekst. Het is ook mogelijk dat de Mnl. dichter gentillesce en debonnaireté beschouwde als een tautologie. Vgl. voor deze corruptie in de grondtekst of vertaalfout Inleiding, p. 38-39.

[p. 268]

Van scoenheden en es niewer sijn gelike
Ende van geslachte mochti wel wesen
Coninc van al der werelt, want wi lesen
Dat hi van also groeten geslachte es gecomen⁺
Als iemen diemen mochte nomen.
⁺ Van goedertierheit diemen an hem siet
Ne mach men begripen niet.
⁺ Van hovessceden magic seggen wel
Dat hem noit eer en mesvel.^+
+ Van sire miltheit ne houdic gene grote tale,
Bedi men macht no niet weten wale,
Om dat hi geen goet en heeft,

+ 6715

+ ende

+ ende

+ 6720

+ mer

P/G

6713	kop		Van scoenheden		es	nie÷t÷	sijn gelike
	kop,(cor)					nie<wer>
	cor			⪕en⪖

6715	kop		Coninc van al der werelt		want wi lesen
	cor			<:>

6716	kop		Dat hi van also groeten geslachtees		comen
	cor			⪕ge⪖	comen
	geslachte es ] in hs aaneengeschreven.

6721	kop		Dat hem noit eer	[ meer ] mesvel
	cor			⪕en⪖

6722	kop		Van sire miltheit ne houdic gene		tale
	cor	mer		⪕grote⪖

6723	kop		Bedi men macht		niet weten wale
	cor			⪕no⪖

W

6713 niewer: ‘nergens’. 6714 geslachte: ‘afkomst’. 6716-7 Dat... nomen: ‘dat hij afstamt van een edeler geslacht dan wie ook’. 6719 Ne... niet: ‘kan men niets op hem aanmerken’. Vert. Verdam, die niet meer wist uit welke tekst de vindplaats afkomstig was (MNW 1, 716 bij α). 6721 Dat... mesvel: ‘dat hij nog nooit een misstap beging’. 6722 ne... tale: ‘kan ik niet veel vertellen’. 6723 no: ‘vooralsnog’. 6724 goet: ‘bezit’ (in de vorm van land).

T

6715-17 De woorden want wi lesen suggereren dat de vrouwe zich beroept op een schriftelijke, naar alle waarschijnlijkheid bijbelse, bron. De Lancelot en prose vermeldt hier de verwantschap met David en Joseph van Arimathea (zie M iv, lxxi, 21 en S v, p. 17, r. 13-15). Vgl. Inleiding, p. 102. 6724 Lanceloet bezit geen landgoederen omdat zijn vader, Ban van Benoyc, in het begin van de roman door Claudas werd overwonnen en zijn bezittingen aan hem verloor. In het Ofr. komt dit beter tot uitdrukking: ‘de sa largesce ne vos puis je dire riens, car chevaliers sanz terre et deseritez ne puet monstrer comment il seroit larges, s'il a richesce venoit’ (M iv, lxxi, 21; zie ook S v, p. 17, r. 17-19).

[p. 269]

En zie als hem davonture goet geeft,
Ocht hi dan melde wesen sal.^+
+ Van machte van vrienden swigic oc al,
Bedi ment vint lieden, des sijt gewes,
Die machtichger sijn dan hi es.
Ziet, aldus moegedi verstaen an mijn spreken
Dat an desen goeden man gebreken⁺
Sulke vanden doegeden daer gi
Hier te voren af horet spreken mi,
Mar an u en gebreect niet
Van quaetheden diemen siet
Desen dogeden contrarie wesen.^+
+ Nu hort die redene van desen.
Gine hebt stoutheit noch edelhede,
Hovescheit noch goedertierhede
Noch miltheit. Van haven siedi rike,
Dat en es hi niet sekerlike,⁺

+ 6725

+ ende

+ 6730

+ 6735

+ ende

+ 6740

P/G

6725	kop		/Om dat/	hem dauonture goet geeft
	cor		←en zie← ⪕als⪖

6727	kop		Van machte van vrienden swigic		al
	cor	ende		⪕oc⪖
	vrienden ] de tweede en derde letter zijn door een vlekje moeilijk leesbaar.

6730	kop		D| i |÷t÷ moegedi verstaen an mijn spreken
	cor	←ziet al←	D⪕v⪖<s>

6733	kop		Hier		voren af horet spreken mi
	cor			⪕te⪖
	Hier ] inktstip in linkermarge.

6735	kop		Van quaetheden		diemen siet
	cor			<.>

6740	kop		Noch miltheit . van hauen siedi rike
	. ] de kopiist schreef geen punt, maar een streepje af.

W

6725-26 En... sal: ‘of, als het toeval (het geluk) hem bezittingen schenkt, hij dan vrijgevig zal zijn’ (te verbinden met weten in vs. 6723). 6728 Bedi... lieden: ‘omdat er geen personen te vinden zijn’ (lees voor ment: men). 6729 Die... es: lett. ‘die machtiger zijn dan hij’, d.i. ‘die over meer vrienden beschikken dan hij’. 6730 verstaen an: ‘opmaken uit’. 6731-33 Dat... mi: ‘dat deze goede man enkele van de deugden mist waarover u mij zojuist heeft horen spreken’ (L. heeft immers zijn vrijgevigheid nog niet kunnen bewijzen). 6734 niet: ‘niets’. 6735-36 Van... wesen: ‘aan ondeugden waarvan men weet dat zij aan deze deugden tegengesteld zijn’. 6737 Nu... desen: ‘luister nu naar de argumentatie hiervoor (voor deze bewering)’. 6738 edelhede: ‘een adellijke afkomst’ (vgl. vs. 6624-25). 6740 Van... rike: ‘u bent rijk’ (vgl. vs. 6624 en 6627).

[p. 270]

Ende van vrienden oc gebreket u,
Dier hi genoech hevet nu.⁺
Ende bedi dat in hem gebreect
Sulke doeget daer men af spreect
Ende om dat en gene quaetheit gebreect an u,⁺
Daer bi so seggic nu
Dat in u es meer quaetheden
Dan in hem doechdechticheden.
⁺ Nu moegedi wel merken hier ave:
Die van uwer verdiente u den loen gave,⁺
Hi soude doen in allen keren
U meer scanden dan hem eeren.’
⁺ Mijn man was om dit seggen so gram
Dat hi na uten sinne quam,
Mar hi liet dien nacht liden wale⁺
Dat hi ne helt daer af gene tale.
⁺ Daer na in tiden ende in steden
Alse Lanceloet wech was gereden,
Leide hi mi dese dinc te voren

+ F. 19V,a

+ 6745

+ ende

+ 6750

+ ende

+ 6755

+ mer

P/G

6742	kop	Ende van vrienden		gebreket v
	cor		⪕oc⪖

6744	kop	Ende bedi	/dat/	in hem gebreect
	cor		→dat→
	bedi ] lezing van J, siedi, niet geheel uitgesloten.
	dat ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6805 (kol. b).

6746	kop	/Ende/ en gene quaetheit gebreect an v
	cor	/mer/
	cor	←ende om dat←

6747	kop	Daer bi so seggic		v
	kop,cor		<n>	v

6751	kop	Die van	vwe/n/	verdiente v den loen gaue
	cor		vwe⪕r⪖

W

6748 quaetheden: ‘ondeugd’ (vgl. Van Loey I, par. 14, opm. 3). 6749 doechdechticheden: ‘voortreffelijkheid’. 6750 Nu... ave: ‘nu zult u wat dit betreft wel begrijpen’. 6751 Die... gave: ‘iemand die u voor uw goede werk zou belonen’. 6752 in allen keren: ‘op alle manieren’. 6753 hem: Lanceloet. Hoewel ook de interpretatie ‘zichzelf’ (degene die beloont) mogelijk is, ligt dit minder voor de hand. 6755 na... quam: ‘bijna uitzinnig werd’. 6756 liden: ‘voorbijgaan’. 6757 Dat... tale: ‘zonder dat hij erover sprak’. 6758 in tiden... steden: ‘bij geschikte gelegenheid’ (MNW 7, 1988 bij 6 vermeldt dat ‘stede’ in de bet. ‘gelegenheid’ vaak met ‘tijt’, ‘stade’ en ‘stonde’ wordt verbonden). Vgl. M iv, lxxi, 22: ‘si tost com il vit leu et tens’ (ook S v, p. 17, r. 32-33). 6760 Leide... voren: ‘legde hij mij dit ten laste’.

[p. 271]

Ende om dat hijt mi hadde gesworen,⁺
Sprac hi, hine soude mi niet doet slaen,
Mar hi souts sulke wrake ontfaen
Dat ic gelijc getrouweden wive
Nemmermeer en genaecte sinen live,
Mar alse ene cameriere.⁺
Ende hi nam mi in deser maniere
Mine rike cleder daer toe
Ende dede so vele ane mi doe
Dat ic ne hadde van allen dingen
So vele machts als van II penninge,⁺
Noch ne hebbe, dat suldi weten,
Ende heeft mi oc oit sint doen eten
Metten gersoenen, dat ic niet
Gebetren mach, dats mi groet verdriet.

+ 6760

+ 6765

+ 6770

P/G

6762	slaen ] tegen het eerste woord van vs. 6823 (kol. b) aangeschreven.

6765	kop	Nemmermeer		genaecte sinen liue
	cor		⪕en⪖

6768	kop	Mine rike cleder		daer toe
	cor		<.>

6772	weten ] de tweede letter van het woord is door een scheurtje in het perkament moeilijk leesbaar.

6773	kop	Ende heeft mi		oit sint doen eten
	cor		⪕oc⪖

6775	kop	Gebetren mach		dats mi groet verdiet
	cor		<.>
	verdriet ] hs verdiet; evidente verschrijving van de kopiist. Vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament plaatste de kopiist et onder di en werd et omlijnd.

W

6763 Mar... ontfaen: ‘maar hij zou het zo wreken’. 6764-66 Dat... cameriere: ‘dat ik nooit meer met hem zou omgaan als zijn vrouw, maar als een kamenier’. 6769-71 Ende... penninge: ‘en bracht mij in zo'n positie dat ik niets meer bezat dat (meer dan) twee penningen waard was’ (een penning is een kleine koperen munt van geringe waarde). Lees i.v.m. het rijm penningen. 6773 oit sint: ‘sindsdien’. 6774 gersoenen: ‘knechten’. 6775 Gebetren: ‘veranderen’.

T

6761-62 De man heeft beloofd dat de woorden van zijn echtgenote niet tot vergelding zouden leiden (vs. 6672-75). Dat wordt nu uitgelegd als een toezegging dat hij haar niet zal doden.

[p. 272]

⁺ Hier omme begonstic wenen als gi⁺
Ten etene wart geseten bi mi,
Want hets lange tijt geleden dat
Geen ridder uut mire scotelen en at.’
⁺ Gurrees antworde: ‘Vrouwe,
U here hout u qualike trouwe⁺
Ende mochtic noch hier nare
In steden comen daer hi ware,
Hine souts mi niet moegen ontgaen,
Ine soude op hem doen staen
Dat hi heeft ongetrouwichede⁺
Gedaen ende hem versworen mede.
Ende ic wilde dat mi nembermee man
Over ridder en helde vort an

+ here

+ 6775

+ ende

+ 6780

+ 6785

P/G

6776	wenen ] hs weren ; evidente verschrijving van de kopiist.

6777	kop		Tetene	wart geseten bi mi
	cor		T⪕en⪖ etene

6778	kop		Want hets lange tijt		leden		dat
	(kop),cor					<.>
	cor			⪕ge⪖	leden

6780	kop		Gurrees antworde		vrouwe
	cor	ende		<.>

6787	kop		Gedaen		ende hem versworen mede
	cor			<.>

6789	kop		Ouer ridder		helde vort an
	cor			⪕en⪖

W

6779 Geen... at: ‘een ridder met mij uit mijn schaal at’ (men eet paarsgewijs, vgl. ook vs. 6281). 6781 hout... trouwe: ‘komt zijn belofte jegens u slecht na’. 6783 In steden: ‘ergens’. 6784 Hine... ontgaen: ‘dan zou hij mij niet ontsnappen’ (vgl. voor de s van souts in deze constructie met ontgaen MNW 5, 1049). 6785 Ine... staen: ‘maar ik zou bewijzen’ (vgl. MNW 7, 1877 bij 8). 6786-87 ongetrouwichede Gedaen: ‘zich schandelijk gedragen’. 6787 hem versworen: ‘een valse eed gedaan’ (vgl. toelichting bij vs. 6761-62). 6788-90 Ende... dat: ‘en ik zou willen dat niemand mij als ridder zou beschouwen als ik niet zó zou handelen dat’.

T

6776-77 Hoewel in de voorafgaande verzen (vs. 6583-6611) duidelijk werd dat de vrouwe terneergeslagen was, is niet verteld dat zij huilde toen G. bij haar ging zitten om te eten. Ook in het Oudfrans vertelt de vrouwe op deze plaats dat zij huilde: ‘Et por ce commançai ge ore a plorer’ (M iv, lxxi, 22). Sommige Oudfranse redacties lezen penser (vgl. S v, p. 17, r. 40), hetgeen meer in overeenstemming is met het voorafgaande.

[p. 273]

Ne dadic niet dat hijs hadde scande
Ende gi ende ic eere in allen lande.’⁺
Als si in dese tale waren,
Quam daer een kint van V jaren
Ende het seide aldus mettien
Toter oudster vrouwen vanden III:
‘Vrouwe, gi moet thus comen nu,⁺
Daer wille een ridder spreken u.’
‘Riddre? Ay lieve kint, sech mi
Hoe gedane wapene draget hi?’
⁺ ‘Groene met enen roeden liebarde,’
Seide dat kint. Doe mesbarde⁺
Utermaten sere die vrouwe
Ende dreef herde groten rouwe.
⁺ Si seide: ‘Ay arme.’ Daer nare:⁺

+ 6790

+ 6795

+ vrouwe

+ 6800

+ ende

+ F. 19V,b

P/G

6790

Ne dadic ] in hs aaneengeschreven.

6792

Als ] initiaal A, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

6796

comen nu ] in hs aaneengeschreven.

6798	kop		Riddre		lieue kint sech mi
	cor			<.> →ay→
	Ay ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6860 (kol. b).

6800	kop		Groene		met enen roeden liebarde
	kop,(cor)			<>
	cor	vrouwe

6801	kop		Seide dat kint		doe mesbarde
	cor			<.>
	mesbarde ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6863 (kol. b).

W

6792 Als... waren: ‘terwijl zij zo spraken’. 6795 III: lees ‘drien’ i.v.m. het rijm. 6796 thus: deze vorm komt meer voor in de Lancelotcompilatie (vgl. naast vs. 6378 bijv. J Bk. II, vs. 23683 en 36839). 6799 Hoe... hi: ‘wat voor wapenrusting draagt hij’. 6800 met... liebarde: ‘met (op het schild) een rode leeuw’ (vgl. M iv, lxxi, 23: ‘Quels armes porte il? Dame, fait il, unes vers et en son escu .I. lion vermoil’ (zie ook S v, p. 18, r. 10-11)). 6801 mesbarde: ‘jammerde’. 6803 Ende... rouwe: ‘en gaf uiting aan haar grote droefheid’. 6804 Ay arme: ‘ach, ik ongelukkige’.

T

6793 In de Lancelot en prose wordt meegedeeld dat het kind tien jaar oud is (vgl. M iv, lxxi, 23 en S v, p. 18, r. 7).

[p. 274]

‘Dits te minen boef drove niemare.
Nu haddic liever te sine doet⁺
Dan te levenne in desen rouwe groet.’
Die vrouwe sprac Gurrees toe:
‘Ay here, raedt mi wat ic best doe.’
‘Vrouwe, segt mi wat et es dan.
⁺ Ic sal u raeden so ic best kan.’⁺
Si seide: ‘Here, God loent u,
Ende ic saelt u seggen nu.
Here, ic quam tjaren gereden
In dit lant tere steden
Ende een mijn knape, daer ic vernam⁺
Dat een ridder jegen mi gereden quam
Van desen lande, die mi met crachte vinc.
Ende hi behiet mi ene dinc:
Hi soude mi in vangnessen leiden,
Daer ic nembermee uut ne soude sceden,⁺

+ 6805

+ ende

+ 6810

+ 6815

+ 6820

P/G

6807	rouwe ] de o is boven de regel geplaatst.

6810	kop	Vrouwe segt		wat et es dan
	cor		⪕mi⪖

6814	kop	HEre ic quam	| s |aren gereden
	cor		⪕ti⪖aren
	Here ] initiaal H, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk, representant in linkermarge.

6816	kop	Ende een mijn knape		daer ic vernam
	cor		<:>

6818	kop	Van desen lande die mi met	crachte/n/ vinc
	cor		crachte

6820	kop	Hi soude mi in vangnessen	leden
	cor		le⪕i⪖den

W

6805 Dits... niemare: ‘dit is slecht nieuws voor mij’ (boef is een samengetrokken vorm van behoef). 6809 raedt mi: ‘geef mij raad’. 6812 loent u: ‘moge u ervoor belonen’. 6814 tjaren: ‘dit jaar’ (voor tjaren verwijst MNW 8, 376 naar saren, waar dit vs. wordt geciteerd onder bet. 2, ‘vroeger’, ‘in de loop van het jaar’, maar blijkens het Ofr. ouan, ‘dit jaar’ (M iv, lxxi, 24 en S v, p. 18, r. 17), hoort het thuis onder bet. 1, ‘van 't jaar’, ‘in dit jaar’ (MNW 7, 163). Vgl. ook vs. 6943, hens niet I jaer, M iv, lxxi, 27 en S v, p. 19, r. 32: n'a mie encore .I. an). 6815 In... steden: ‘ergens in dit land’. 6816 Ende... daer: ‘met een page van mij, toen’ 6817 jegen... quam: ‘mij tegemoet gereden kwam’. 6818 met crachte: ‘met geweld’. 6819 behiet... dinc: ‘dreigde mij met iets’. 6821 Daer... sceden: ‘waar ik nooit meer uit zou komen’.

[p. 275]

Het ne ware dat ic hem woude
Sekeren dat ic doen soude
Dat hi mi heeschen soude daer.
Ic hadde vander doet groeten vaer.
⁺ Ic kindene wreet ende fel⁺
Ende die macht was dar sijn, dat wistic wel.
⁺ Ic sekerdem dat ic doen soude
Al dat hi mi heeschen woude
Op dat ic macht hadde, mer hi seide doe
Hine ware niet seker genoech also.^+
+ Hi dede die helegen bringen daer

+ ende

+ 6825

+ ende

+ 6830

+ ende

P/G

6823	kop		Sekeren		dat ic doen soude
	cor			<.>

6824	kop		Dat hi mi heeschen soude daer	[ naer ]
	cor			-

6827	kop		Ende die macht was		sijn		wistic wel
	cor			⪕dar⪖		⪕dat⪖

6829

mi heeschen ] vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament heeft de kopiist extra ruimte tussen deze twee woorden opengelaten (vgl. aant. bij vs. 6647 e.v.).

6830	kop		Op dat	| h | i | js | macht hadde		hi seidedoe
	cor			i⪕c⪖	<:> →mer→
	ic macht ] extra ruimte tussen deze woorden (vgl. aant. bij vs. 6829).
	mer ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 6891 (kol. c).
	seide doe ] in hs aaneengeschreven.

6831

ware ] hs w are; veel ruimte tussen de eerste letter en de rest van het woord (vgl. aant. bij vs. 6829).

6832	kop		Hi dede die	helege	bringen daer
	cor	ende		helege<n>
	Hi dede ] veel ruimte tussen deze woorden (vgl. aant. bij vs. 6829).

W

6822-24 Het... daer: ‘tenzij ik hem plechtig wilde beloven dat ik datgene zou doen wat hij van mij zou verlangen’. 6825 vaer: ‘angst’. 6826 Ic... fel: ‘ik wist dat hij wreed en boosaardig was’. 6827 Ende... sijn: ‘en hij had de macht in dat gebied’. 6830 Op... hadde: ‘indien ik er toe in staat zou zijn’. 6831 also: ‘op deze manier’. 6832 helegen: ‘relieken’.

T

6832 Het afleggen van een eed gaat gepaard met rituelen, waaronder het aanraken van heilige voorwerpen (een kruisbeeld, het evangelieboek, relieken van heiligen). Vgl. voor de (onschulds)eed R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht in Vlaanderen, p. 152-153.

[p. 276]

Ende dede mi sweren daer naer
Dat ic hem mine dochter, ene joncfrouwe,
- Die scoenste maget, bi mire trouwe,
Die nu es in al dit lant⁺
Noch diemen in langen daer in vant -
Geven soude mede te done
Sinen wille als hijs mi vermone,
⁺ So dat ic met eeden van hem sciet.
Noit sint en vermaendi mi niet⁺
Dan nu; ic en weet wat doen te desen.
Ic en soude niet drover wesen
Sagicse slepen met enen perde
Dan ocht hise vorde sire verde,
Want hi een recht verrader es⁺

+ 6835

+ al

+ 6840

+ 6845

P/G

6833	kop	Ende dede		sweren daer naer
	cor		→mj→
	Ende ] slecht leesbaar en ingesprongen vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament (vgl. aant. bij vs. 6829).
	dede ] veel ruimte na dit woord (vgl. aant. bij vs. 6829).
	mi ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6895 (kol. c).

6834	kop	Dat ic		mine dochter ene ioncfrouwe
	cor		→hem→

6836	Die ] tweede letter slecht leesbaar door slijtage.

6842	kop	Dan nv		ic en weet wat doen tedesen
	cor		<:>
	te desen ] in hs aaneengeschreven.

W

6837 Noch: ‘en’ (vgl. MNW 4, 2461); in langen: ‘sinds lange tijd’. 6838 Geven soude: subject is ic (vs. 6834). 6838-39 mede... wille: ‘om met haar te doen wat hij zou willen’. 6839 als... vermone: ‘als hij mij daartoe zou aanmanen’. 6840 met eeden: ‘gebonden door mijn eed’. 6841-42 Noit... nu: ‘hij herinnerde mij er niet eerder aan dan nu’. 6844 Sagicse... perde: ‘als ik zag dat zij achter een paard gesleept werd’. 6845 Dan... verde: ‘dan wanneer hij haar zou meenemen’. 6846 recht verrader: ‘echte valsaard’.

T

6844 Het slepen achter een paard was een bijzonder oneervolle straf, die meestal voorafging aan ophanging. Vgl. R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafrecht in Vlaanderen, p. 162.

[p. 277]

Ende hi es comen, des sijt gewes,
Van quaden dorpren, mar dor das
Dat hi so stout van lichamen was
Maecten ridder die grave
Van Valdrien ende gaf hem lant ende have.^+
+ Sider dedi prouetschen so vele
Dat hem die here vanden castele
Sire dochter te wive gaf,
Ende hi dancten so wel daer af
Dat hine doet sloech met sire hant⁺
Om te hebbene al sijn lant.
Ende alsi dat lant hadde ontfaen
Ende si hem manscap hadden gedaen
Die sculdich waren te sine sijn man,
Hi wart jegen sijn wijf wreet dan⁺
Dat hi cume jegen hare sprac een wort.

+ 6850

+ mer

+ 6855

+ 6860

P/G

6848	kop	Van quaden dorpren		mar dor das
	cor		<.>

6849	kop	Dat hi so stout van	l| a |chamen was
	cor		l⪕i⪖chamen

6852	mer ] de leesaanwijzing is boven de regel geplaatst omdat vs. 6790 uit de vorige kolom ver doorloopt.

6857	kop	Om te hebbene		sijn lant
	cor		→al→

6858	kop	Ende alsi dat lant	hadde/n/	ontfaen
	cor		hadde
	ontfaen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 6918 (kol. c).

W

6847-48 es comen [...] Van quaden dorpren: ‘is afkomstig uit een zeer minderwaardig geslacht’. 6849 stout van lichamen: ‘sterk’, ‘krachtig’ (vgl. MNW 7, 2247 bij 4). 6851 have: ‘goederen’. 6852 Sider... vele: ‘daarna verrichtte hij zoveel dappere daden’. 6853 here vanden castele: d.i. de graaf van Valdrien. 6855 dancten... af: ‘betuigde hem daarvoor zo keurig zijn dank’ (ironie). 6856 met sire hant: ‘eigenhandig’. 6859-60 Ende... man: ‘en zij die zijn leenmannen behoorden te zijn hem leenhulde hadden gebracht’. 6861 wreet: ‘(zo) bars’.

T

6847-51 De minderwaardige afkomst van deze ridder zal in middeleeuwse ogen begrijpelijk gemaakt hebben dat hij de morele regels waaraan een ridder zich vanzelfsprekend houdt, met voeten treedt (vgl. aant. bij vs. 6624-27). 6850-51 De graaf van Valdrien (Oudfrans: Valdon) komt verder in de roman niet voor. 6857 De dochter van de graaf van Valdrien was blijkbaar de enige erfgenaam van het grafelijk bezit.

[p. 278]

⁺ Hi anteretse so qualike vort
Dat hise om ene cleine dinc
Daer na an enen boem verhinc
Ende om dat hi dus dede hare⁺
Bem ic in sorgen ende in vare.
Ende dat ic ne weet wat doen, dat seggic u,
Ende dat si mi liever doet ware nu
Dan dat si nu levet mere.
⁺ Ic soude dan haers vergeten eere⁺
Dan ic nu sal ende bidde u dat gi,
Here, op dese dinc raet mi.’
⁺ Hi seide: ‘Vrouwe, geeft mi God geval,
Ic segge u wat ic doer u doen sal
Ende dore die vrouwen die hier sijn⁺
Ende doer uwer dochter, dat scone magedijn,
Daer het grote scade af ware
Viel si in sulken handen hier nare.
Ic sal gerne met u gaen
Ende na dat ic an sijn spreken can verstaen⁺
Sal ic u, bider Gods genaden,

+ ende

+ F. 19V,c

+ want

+ 6870

+ ende

+ 6875

+ 6880

P/G

6865	kop		Daer na an enen boem	/verg/	verhinc
	kop			-

6868	kop		Ende dat ic ne weet wat doen		seggic v
	cor			⪕dat⪖

6869

ware nu ] in hs aaneengeschreven.

6871	kop		Jc soude dan haers vergeten eere
	cor	→want→

6872	kop		Dan ic nv sal		ende bidde		dat gi
	cor			<:>		⪕v⪖
	ic ] boven de c een inktstip.

6875	kop		Jc segge		wat ic doer v doen sal
	cor			⪕v⪖

6876	kop		Ende dore die vrouwen die	hie	sijn
	kop,cor			hie<r>

6879	kop		Viel si in	sulke	handen hier nare
	(kop),cor			sulke<n>

W

6863 Hi... vort: ‘hij behandelde haar daarna zo slecht’. 6865 verhinc: ‘door ophanging om het leven bracht’. 6867 Bem... vare: ‘ben ik bezorgd en bevreesd’. 6869-70 Ende... mere: ‘en dat ik liever zou hebben dat zij dood was dan dat zij leeft’. 6873 op dese dinc: ‘hierover’. 6874 geeft... geval: lett. ‘als God mij geluk geeft’, d.i. ‘als ik geluk heb’ (vgl. MNW 2, 1779 bij b). 6875 doer: ‘omwille van’. 6878 Daer... ware: ‘voor wie het zeer treurig zou zijn’. 6881 Ende... verstaen: lett. ‘en aan de hand van hetgeen ik uit zijn woorden kan opmaken’.

[p. 279]

In sulker manieren geraden
Dattie sake een deel sal gaen
Na uwen wille.’ Si seide saen:
‘Danc hebt van Gode, Onsen Here.⁺
Varen wi dan, here, ic sorge sere
Dat hise sal hebben genomen
Met crachte eer wi daer comen.’
Hi bant sinen helm metter vart
Ende sat sciere op sijn part.⁺
Hi sprac toter vrouwen daer nare
Van den drien ende bat hare
Dat si hem wijsde hare woninge.
⁺ Hine liet om gene dinge
Hine soutse sien eer hi sciede⁺
Uten lande, hem en gesciede
Avonture diene daer toe brochte
Dat hire niet comen en mochte,
Ende si wisetse hem metter vart,
Dat hi wel wiste den wech daer wart.⁺

+ 6885

+ 6890

+ went

+ 6895

+ 6900

P/G

6885	kop	Na vwen wille		si seide saen
	cor		<⁝>

6887	kop	Varen wi		ic sorge sere
	cor		→dan here→

6889	kop	Met	crachte/n/ eer wi daer comen
	cor		crachte
	comen ] onder eerste letter een inktstip.

6892	kop	Hi sprac toter	[ioncfrouwen]	vrouwen daer nare
	(kop),cor		-

6893	kop	Van		drien ende bat hare
	cor		→den→

6897	kop	Vten lande		hem en gesciede
	cor		<⁝>

6899	kop	Dat hire niet	[ toe ]	comen en mochte
	cor		-

W

6884-85 Dattie... wille: ‘dat de kwestie ten dele zal verlopen zoals u wenst’. 6887 Varen wi: ‘laten wij gaan’; sorge: ‘vrees’. 6888-89 sal... crachte: ‘met geweld zal hebben meegenomen’. 6891 sciere: ‘direct’. 6892 toter vrouwen: bedoeld wordt ‘tot de jongste vrouw’. 6895-96 Hine... sien: ‘hij zou zeker niet nalaten haar te bezoeken’. 6897-99 hem... mochte: ‘tenzij hem iets zou overkomen, waardoor hij niet zou kunnen komen’. 6901 Dat: ‘zodat’.

T

6892-93 De jongste van de drie vrouwen heeft als eerste aan G. haar moeilijkheden verteld, waarna hij haar zijn hulp heeft aangeboden. Vgl. vs. 6583 e.v.

[p. 280]

Elc beval andren Gode van hem lieden.
Gurrees entie vrouwe scieden
Ende reden totien dat si vernamen
Dat si ter vrouwen woninge quamen,
Die starc was ende in enen broec gestaen.⁺
Die vrouwe riep in ter porten saen,
⁺ Daer tehant cnapen quamen toe
Diese vanden perde hieven doe
Ende ontfingen Gurrees met minnen.
Die vrouwe ginc daer na daer binnen.^+
+ Tirst dat si daer binnen es comen
Heeft si des ridders part vernomen,
Daer si af hadde den groeten vaer.
⁺ Si sprac te Gurrees daernaer:
‘Siet hier des quaets mans part, here.⁺
Wat sal ic moegen doen nu mere?’
⁺ Hi seide: ‘Ne sijt niet ververt hier of.
Hout u vorwarde, quijt u gelof
Ende levert hem u dochter nu.

+ 6905

+ al

+ 6910

+ ende

+ ende

+ 6915

+ ende

P/G

6902

Elc ] initiaal E, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk; vs. 6902 is over twee regels verdeeld, met na Gode de regelovergang.

6907	kop		Die vrouwe riep		ter porten saen
	cor			⪕in⪖

6908	kop		Daer tehant cnapen		toe
	cor	al		→quamen→

6910	kop		Ende	ontfin÷c÷	gurrees met minnen
	cor			ontfin<g>⪕en⪖

6918	kop		Hi seide ne sijt niet	verert	hier of
	cor	ende		ver⪕v⪖ert

W

6902 Elc... lieden: lett. ‘zij bevalen elkaar in Gods aandacht aan’, d.i. ‘zij namen afscheid van elkaar’. 6906 broec: ‘moeras’. 6907 riep... porten: ‘riep naar de poort om binnengelaten te worden’. 6910 met minnen: ‘vriendelijk’. 6914 vaer: ‘angst’ (Daer... vaer slaat terug op de ridder; het antecedent is opgesloten in des ridders part in vs. 6913). 6917 moegen: ‘kunnen’. 6918 ververt: ‘bevreesd’. 6919 Hout... gelof: ‘houdt u aan de overeenkomst, los uw belofte in’.

T

6906 Volgens de Lancelot en prose is het kasteel klein. Vgl. Inleiding, p. 94. 6908 Volgens het Oudfrans worden G. en de vrouwe door acht knechten welkom geheten. Vgl. Inleiding, p. 103.

[p. 281]

Ic gelove ende sekere u:⁺
Eer hise vort ene halve mile
Ic salre jegen wesen tiere wile.
⁺ Ne wille hise mi niet mindelike
Weder geven, ic sal indelike
Jegen hem vechten tote dien dat hi⁺
Ocht ic in stride verwonnen si.’
⁺ Si gingen daer in daer si tien stonden
Dien ridder al gewapent vonden,
⁺ Die toter vrouwen seide mettien
Doe hise irst mochte gesien:⁺
‘Vrouwe, ic come u heescen nu
Dat belof dat es tusscen mi ende u.
Nu quijt u also alse gi
U sculdich sijt te quitene jegen mi.’
⁺ Gurrees sprac: ‘Wat es dat gelof⁺
Daer gi die vrouwe calengiert of?

+ 6920

+ ende

+ F. 20R,a

+ ende

+ ende

+ 6930

+ ende

+ 6935

P/G

6922	kop		Eer hise vort ene halue	| wile |
	kop			→mile→

6924	kop		Ne wille hise mi niet	/weder geuen/	÷int÷like
	cor	ende		-	<min>⪕de⪖like

6927	kop		Ocht ic		in stride verwonnen si
	cor			<.>

6928	kop		Si	gin÷c÷	daer in		daer si tien stonden
	(kop),cor					<.>
	cor	ende		gin<g>⪕en⪖

6931	kop		D/at/ hise irst mochte gesien
	cor		D⪕oe⪖

6933

dat ] vlek onder de eerste letter.

6937

Daer ] vlek in de linkermarge.

W

6921 gelove ende sekere: ‘beloof en verzeker’. 6922 vort: ‘meeneemt’. 6923 Ic... wile: ‘zal ik er dan bij zijn’. 6924 mindelike: ‘goedschiks’ (MNW 4, 1636 bij 4). 6925 indelike: ‘beslist’. 6927 si: ‘zal zijn’. 6932 heescen: ‘eisen’. 6933 Dat belof: ‘de vervulling der belofte’ (vgl. MNW 2, 603 bij 3). 6934 quijt u: ‘los uw belofte in’. 6936-37 Wat... of: ‘wat houdt (de vervulling van) de belofte in die u van de vrouwe vraagt’.

T

6927 In het Oudfrans geeft de vrouwe G. antwoord, waarna de dialoog door G. wordt afgesloten: ‘Sire, fait ele, autretel joie vos en doinst Diex com je voudroie avoir. - Si avrai je, fait il, se Diex plaist.’ (M iv, lxxi, 26; zie ook S v, p. 19, r. 24-25). Vgl. Inleiding, p. 87.

[p. 282]

⁺ Ic wilde wel daer af dat ware
Weten, oft u wille ware.’
⁺ Die ridder sprac hoverdichlike
Dat hijs niet ne seide sekerlike.^+
+ Die vrouwe seide: ‘Here, dats waer,
Ic gelovede u, hens niet I jaer,
Dat ic u mine dochter also saen
Levren soude sonder waen
Alse gise quaemt soeken. Ic sal hier af⁺
Mi quiten ende doen mijn gelof,
Mer eer gise wech vort so seggic u
Vor desen riddre die hier es nu:
Om mi vanden gelove, sonder waen,
Te quitene, dat ic hebbe gedaen,⁺
So willic u gerne geven vri
Desen tor ende al datter toe hort,’ seide si,
‘In dien dat gi wilt laeten huwen mi
Mire dochter daert mijn wille si.’
⁺ Hi sach optie vrouwe daer nare⁺
Ende hi sprac al dus tote hare:

+ want

+ ende

+ 6940

+ mer

+ 6945

+ 6950

+ ende

+ 6955

P/G

6939	kop		Weten		oft v wille ware
	kop,(cor)			<>

6941	kop		Dat hijs niet ne	/daede/ sekerlike
	cor			→seide→
	seide ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7002 (kol. b).

6947

Mi ] vlek in de linkermarge.

6948	kop		/Ende/ eer gise wech vort		seggic v
	cor		←mer←	⪕so⪖

6949

riddre ] vlek na het woord.

6952	kop		Willic v gerne geuen vri
	cor	←So←

6953	kop		Desen tor ende		datter toe hort seidesi
	cor			⪕al⪖
	seide si ] in hs aaneengeschreven.

W

6939 oft... ware: ‘als het u behaagt’. 6940 hoverdichlike: ‘hoogmoedig’. 6943 hens... jaer: ‘nog geen jaar geleden’ (hens < het en es). 6946-47 Ic... gelof: ‘ik zal mij hiervan kwijten en mijn belofte vervullen’ (af: lees i.v.m. het rijm of). 6949 Vor: ‘ten overstaan van’. 6951 dat... gedaen: moet worden verbonden met gelove (vs. 6950). 6952 geven vri: ‘ten geschenke geven’. 6953 Desen tor: ‘dit kasteel’. 6955 daert... si: ‘zoals het mij goeddunkt’.

[p. 283]

‘Vrouwe, waerbi maecti dangier
Van uwer dochter dus groet hier
Tenen wive te gevene mi?
⁺ Ic bem riker van goede dan gi⁺
Ende ic bem van meerre machte
Dan es algader u geslachte.
Ende eist u wille ocht en es,
Ic salse hebben, sijt seker des,
Ende om die wort die ghi⁺
Daer toe segt, weet wel dat si
Meer quaets dan goets hebben sal.’
Die vrouwe sprac temayiert al:
‘Ay vri man, ne belget niet, ic bids u.
⁺ Ic en seide dese wort niet nu⁺
In quade te u wart, here,
Mar ic minne mijn kint so sere,
Mocht wesen, dat ict gerne sage
Dat met mi bleve al mine dage.’
⁺ Doe ginc in die camere die vrouwe⁺
Ende vant haerre dochter met groten rouwe.
⁺ Si seide: ‘Lieve kint, waer bi
Siedi dus drove, segt mi?’
‘Waer bi, soete moeder? Ne bem ic niet

+ want

+ 6960

+ 6965

+ want

+ 6970

+ .

+ 6975

+ ende

P/G

6964	kop	En	eist v wille ocht en es
	cor	En<de>

6967	segt ] inktvlek na het woord.

6969	temayiert ] hs te mayiert

6977	rouwe ] de o is bovengeschreven.

6978	waer ] inktvlek boven laatste letter.

6980	kop	Waer bi soete moeder		ne bem ic niet
	cor		<.>

W

6958-60 waerbi... mi: ‘waarom hebt u er zoveel op tegen mij uw dochter tot vrouw te geven’ (vgl. MNW 2, 59 bij 3). 6964 eist... es: ‘of u wilt of niet’. 6969 temayiert: ‘onthutst’. 6970 Ay... u: ‘ach edele heer, wees niet boos, ik smeek het u’. 6972 In... wart: ‘ten nadele van u’ (vgl. MNW 6, 816 en 6, 818 bij 2). 6974-75 Mocht... dage: ‘dat ik graag zou zien, als het mogelijk was, dat het mijn leven lang bij mij zou blijven’. 6978 waer bi: ‘waarom’. 6980-85 Ne... varen: ‘zou ik niet bedroefd hoeven te zijn nu ik een moment in mijn leven heb bereikt waarop ik er juist (Tidich) op vooruit zou kunnen gaan, maar ik nu mijn dood tegemoet moet gaan’ (bet. van Tidich is onzeker, vgl. MNW 8, 308, bij aanm.) Vgl. S v, p. 20, r. 5-7: ‘ne doi iou mie faire grant doel. qui maues norrie si grant comme iou sui. Et sui uenue en aage damender [M iv, lxxi, 28: marier]. et a la mort men conuient aler’.

[p. 284]

Sculdich te hebbene rouwe ende verdriet,⁺
Nadien dat ic so verre bem comen
Dat mi baten ende vromen
Tidich te gesciene waren
Ende dat ic nu te mire doet moet varen.
⁺ Dies ic niet hebbe verdient,⁺
Noch over mi vechten en wille noch maech noch vrient.’^+
+ Die vrouwe sprac: ‘Lieve dochter mijn,
Gi sult bi desen herde seker sijn,
Want hier binnen een ridder es,
Die herde vrome es, sijt seker des,^+
+ Die segt, wille dese ridder u
Met crachten henen voeren nu,
Dat hi den ridder sal weder staen
Ende jegen hem vechten sonder waen
Toter wilen ende totien tide⁺
Dat hi u gewint met stride.
Ende mi dinct dat gi met desen
Sere versekert moeget wesen.’
⁺ Die joncfrouwe antworde tier ure:

+ 6980

+ ende

+ 6985

+ F. 20R,b

+ ende

+ 6990

+ ende

+ 6995

+ ende

P/G

6981	rouwe ] de o is bovengeschreven.

6985	varen ] vanwege ruimtegebrek is het woord omlijnd boven moet geschreven.

6987	kop	Noch ouer mi		noch maech noch vrient
	cor		⪕vechten en wille⪖

6996	kop	Toter wilen ende		tien tide
	cor		⪕to⪖	tien

6998	dinct ] rechtsboven de t een inktstip.

W

6986 Dies... verdient: de woordvolgorde wijst erop dat dit vs. bij vs. 6985 aansloot, maar de corrector gaf blijkens zijn leesaanwijzing de voorkeur aan een nieuwe zin. 6987 Noch... vrient: (vrije vert.) ‘en ik heb evenmin verdiend dat noch een verwante noch een vriend voor mij wil opkomen’ (Noch: lett. ‘noch dat’). 6989 Gi... sijn: ‘u kunt er helemaal gerust op zijn’. 6991 vrome: ‘moedig’. 6993 Met crachten: ‘gedwongen’. 6994 weder staen: ‘tegenhouden’. 6999 versekert: ‘gerust’.

T

6983-84 De jonkvrouwe heeft de voordelen van een gunstig huwelijk op het oog, zoals de lange versie expliciet aangeeft: ‘et venue en aage de marier’ (M iv, lxxi, 28).

[p. 285]

‘Ay vrouwe, dat es in avonture,⁺
Dat doet mi in vresen wesen.’
⁺ Die vrouwe seide na desen:
‘Lieve kint, ic wille dat gi u
Pareert ten scoensten dat gi cont nu.
⁺ Soe u die ridder scoenre siet,⁺
Soe meerre sal wesen sijn verdriet.’
Die joncfrouwe, die niet ne liet
Te done dat hare har moeder hiet,
Pareerde hare so si best mochte.
⁺ Daer na die vrouwe brochte⁺
Haerre dochter vort geleedt
Wel gepareert ende wel gecleedt.
⁺ Alse die ridder wart geware,
Die daer comen was om hare,
Dat si so over scone was,⁺
Hem vernoyede sere das
Dat hi so lange lette daer,
Hine hadde die joncfrouwe hem bet naer.
⁺ Hi sprac toter joncfrouwen na desen:
‘Joncfrouwe, wel moetti comen wesen.⁺
Die ghene die van uwer scoenhede
Mi spraken, si seiden waerhede,
Want gi sijt scoenre sonder waen

+ 7000

+ ende

+ want

+ 7005

+ ende

+ 7010

+ ende

+ 7015

+ ende

+ 7020

P/G

7001	kop	Ay vrouwe dat es		auonture
	cor		⪕in⪖

7007	wesen ] onder de tweede e een inktstip.

7008	Die ] initiaal D, 3 regels hoog, rood, zwart penwerk.

7009	kop	Te done dat hare		moeder hiet
	cor		⪕har⪖

7020	joncfrouwen ] de derde letter is dichtgelopen.

7021	wesen ] punt van de corrector na dit woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7082 (kol. c).

W

7001 in avonture: ‘onzeker’. 7002 Dat... wesen: ‘dat maakt mij bang’. 7005 Pareert: ‘tooit’, ‘aankleedt’. 7006 Soe... siet: ‘hoe mooier u bent in de ogen van de ridder’. 7007 Soe... verdriet: ‘hoe groter zijn verdriet zal zijn’ (nl. wanneer de jnkvr. hem door G. ontnomen is; vgl. M iv, lxxi, 28 en S v, p. 20, r. 13-5). 7008 niet ne liet: ‘niet naliet’. 7009 hiet: ‘gebood’. 7011-12 brochte [...] vort geleedt: ‘bracht mee’. 7017 Hem... das: ‘speet het hem zeer’ (vernoyede: J las vermoyede. Dit wordt in MNW 8, 2154 geciteerd met de aant. ‘vindplaats niet opgeteekend’, als enige bewijsplaats van het onpersoonlijk gebruik van het ww. vermoyen). 7018 lette: ‘talmde’. 7019 Hine... naer: ‘en hij haar niet in handen had’.

[p. 286]

Dan si mi deden verstaen.
⁺ Ic houde mi wel gepayt van u.⁺
Beveelt ure vrouwen Gode nu:
⁺ Na dat ic u hebbe, ne willic niet
Langer hier letten, wats gesciet.’
⁺ Gurrees sprac aldus den ridder an:
‘Waendise aldus wech voren dan?’^+
+ ‘Doer wien soudict laeten?’ antworde hi.
⁺ Gurrees sprac weder: ‘Dore mi,
Die de joncfrouwe minne also sere
Dat ic jegen u sal vechten ere.’
‘Bi Gode, ic bem lettel vervart daer bi⁺
Dat gi met vechtene dreget mi.
⁺ Bi allen helichgen so sweric u:
Waerdi uwer derder van riddren nu,
Al sulc alse gi sijt, ic soudse nochtan
En wech voren ende niet laeten doer u dan.’⁺

+ ende

+ 7025

+ want

+ ende

+ 7030

+ .

+ ende

+ 7035

+ want

+ 7040

P/G

7025	kop		Dan	[ gh ]i mi	d| a |ed| t | verstaen
	cor			⪕s⪖i	ded⪕en⪖

7030	kop		Gurrees sprac		dus den ridder an
	cor	ende		⪕al⪖	dus

7031	kop		Waendise		dus wech voren dan
	cor			⪕al⪖	dus

7034	kop		Die de ioncfrouwe minne		so sere
	cor			⪕al⪖	so

7036	kop		Jc bem lettel veruart daer bi
	cor	→bi gode→
	Gode ] na het woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 7097 (kol. c).

7038	kop		Bi allen helichgen		sweric | n |	v
	cor	→want→		⪕so⪖		v
	want ] na het woord een punt van de corrector als versscheiding t.o.v. vs. 7099 (kol. c).

7039	kop		Waerdi vwer	derd| r |e van riddren nv
	cor			derde⪕r⪖
	nu ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de correctie voor vs. 7100 (kol. c).

W

7025 deden verstaen: ‘zeiden’. 7026 ic... u: ‘ik ben zeer in mijn schik met u’. 7027 Beveelt... nu: ‘neem nu afscheid van uw vrouwe’. 7028 Na dat: ‘nu’, ‘aangezien’. 7029 wats gesciet: ‘hoe dan ook’. 7031 Waendise... dan: ‘denkt u haar dan zo te kunnen meenemen’. 7035 ere: ‘liever’ (nl. liever dan haar te laten meevoeren). 7036 lettel vervart: ‘weinig bevreesd’. 7039-40 Waerdi... sijt: ‘al zou u nu met twee andere ridders zijn zoals u bent’ (MNW 2, 126). 7040 soudse: ‘zou haar’, d.i. de jonkvrouwe. 7041 ende... dan: ‘en dat dan niet nalaten omwille van u’.

[p. 287]

⁺ Gurrees antworde hem al erre:
‘Ridder, gi hebt gesproken te verre.
⁺ Weet wel, gine vorse heden meer niet
Tuwer herbergen, wat soes gesciet.
⁺ Nu doet daer toe al uwe macht,⁺
Mar hier binnen ne doe ic u gene cracht,
Dat gise wech vort, om daer of⁺
Te houdene der vrouwen gelof,
Mar als gi daer buten sijt,
Weet wel dat ic u tier tijt⁺
Sonder versten sal bestaen.’
⁺ Die ridder antworde saen:
‘Ic ontsie u dreygen lettel nu.’
⁺ Die ridder sprac: ‘Vrouwe, quijt u
Van uwen gelove jegen mi.’⁺
Si antworde: ‘Here, dat si.’
⁺ Si nam haerre dochter bider hant
Ende levretse hem thant.
⁺ Si seide: ‘Neemt hier die dinc, here,
Die ic in die werelt minne mere.’⁺
Hi dankets hare ende metter vart
Dede hise sitten op een part
Ende hi vorde en wech die joncfrouwe,
Die begonste maken groten rouwe
Als hise wech begonste leden⁺

+ ende

+ want

+ ende

+ 7045

+ F. 20R,c

+ 7050

+ ende

+ ende

+ 7055

+ ende

+ ende

+ 7060

+ 7065

P/G

7042	kop		Gurrees antworde hem al erre
	cor	→ende→

7044	kop		Weet wel gine vorse	hede	meer niet
	cor	want		hede<n>

7047	kop		Mar hier binnen ne doe ic		gene cracht
	cor			⪕v⪖

7048	kop		Dat gise		vort		om daer of
	cor			⪕wech⪖		<:>

7053

antworde ] hs ontworde; evidente verschrijving van de kopiist.

7066	kop		Als ÷si÷se	wech begonste leden
	cor		Als <h>⪕i⪖se

W

7042 erre: ‘boos’. 7043 gi... verre: ‘u bent in uw woorden te ver gegaan’. 7046 Nu... macht: ‘span u in zoveel u kunt’ (te verbinden met Dat gise wech vort in vs. 7048). 7047 ne... cracht: ‘gebruik ik geen geweld tegen u’. 7048 daer of: ‘zo’. 7049 Te... gelof: ‘de belofte van de vrouwe te vervullen’. 7052 Sonder... bestaen: ‘onmiddellijk zal aanvallen’. 7054 Ic... lettel: ‘ik heb weinig ontzag voor uw dreigen’. 7055-56 quijt... mi: ‘los uw belofte jegens mij in’. 7059 levretse: ‘gaf haar’. 7061 mere: ‘bovenal’.

[p. 288]

Ende si sach dat si moeste sceden
Van haerre moeder ende metten genen varen
Daer si seker af waent sijn tuwaren
Dat hise emmer sal slaen te doet.
Ende al hadde die dochter rouwe groet,⁺
Die moeder drovede noch mere,
Die hare kint minde so sere
Alse moeder hare kint minnen mach.
⁺ Si maecte groet hantgeslach
Op Gurrees ende es met allen⁺
Hem optie voeten gevallen.
⁺ Si seide: ‘Edel ridder ende vri,
Vart na mire dochter ende brincse mi.’
‘Ay vrouwe,’ sprac Gurrees saen,
‘Om Gode laet u wenen staen.^+
+ Ic hope an Gode, Onsen Here,

+ 7070

+ ende

+ 7075

+ ende

+ 7080

+ want

P/G

7068	kop		Van haerre moeder ende	mett| i |en		varen
	cor			metten	→genen→

7069

tuwaren ] rode vlek in rechtermarge.

7075	kop		Si	maecte[ n ] groet hantgeslach
	cor	ende		maecte

7076	kop		Op Gurrees		ende es met allen
	cor			<.>

7078	kop		S[ o ] seide edel ridder		ende vri
	cor	ende	S⪕i⪖	<:>

7079	kop		Vart na mire dochter ende	brinc| t |se mi
	cor			brincse

7081	kop		Om	go| e |de laet v wenen staen
	cor			gode

7082	kop		Jc hope an	go| e |de onsen here
	cor	want		gode

W

7069 Daer... tuwaren: ‘van wie zij wel zeker wist’. 7070 emmer: ‘ongetwijfeld’. 7074 moeder: ‘een moeder’; mach: ‘kan’. 7075-76 Si... Gurrees: ‘zij beklaagde zich zeer bij G.’. 7076 met allen: ‘geheel en al’ (preciezer: ‘languit’). 7077 optie: ‘voor de’. 7078 Edel... vri: ‘edele en voortreffelijke ridder’. 7079 Vart na: ‘(achter-) volg’. 7081 laet... staen: ‘wees niet bedroefd’. 7082 Ic hope an: ‘ik stel vertrouwen in’ (vgl. MNW 3, 585 bij 11).

T

7078-79 In de Lancelot en prose stelt de vrouwe G. haar dochter als beloning ter beschikking. Vgl. Inleiding, p. 110.

[p. 289]

Gi sult eer avont verhogen sere.’
Hi porretde ende volgedt metter vart
Den ridder die metter joncfrouwen vart.
Hi achterretene ende hi⁺
Riep: ‘Hoedt u jegen mi.
⁺ Ic ontsegge u.’ Ende dander seget:
‘Dats ene dinc daer mi lettel an leget.’
⁺ Hi keerde sijn pert te hem wart
Alse die te joesteren begart.⁺
Si lieten beide lopen die perde
Onderlinge, want elc andren begerde,
So sere dat si beide met allen
Metten orsen sijn gevallen.
⁺ Si sprongen op beide metter vart⁺
Ende elc van hem trac sijn swert

+ 7085

+ want

+ ende

+ 7090

+ mer

+ 7095

P/G

7084	kop		Hi	porret	ende	volget	metter vart
	cor			porret⪕de⪖ <.>		volge⪕d⪖t
	porretde ] wellicht een onvolledige correctie (bedoeld lijkt ‘porrede’).
	volgedt ] wellicht een onvolledige correctie (bedoeld lijkt ‘volgede’).

7085	kop		D| i |en ridder die metter ioncfrouwen vart
	cor		Den

7088	kop		Jc ontsegge v		dander seget
	cor	want		<.> ⪕ende⪖

7091	kop		Alse die		ioesteren begart
	cor			⪕te⪖

7093	kop		Onderlinge		want elc andren begerde
	cor			<.>
	andren ] door dr inktvlekken.

W

7083 Gi... sere: ‘dat u voor het avond is zeer verheugd zult zijn’. 7084 porretde: ‘reed weg’ (variant van de corrector, gebruikelijk is porrede); volgedt: ‘volgde’ (presens historicum, afwijkende spelling van de corrector). 7086 achterretene: ‘haalde hem in’. 7088 Ic ontsegge u: ‘ik verklaar u tot mijn vijand’. 7089 Dats... leget: ‘dat is iets waar ik mij niet erg bezorgd om maak’. 7090 Hi: de ridder; hem: Gurrees. 7091 te... begart: ‘het tweegevecht graag wilde aangaan’. 7092-93 lopen... Onderlinge: ‘de paarden op elkaar inlopen’. 7093 want... begerde: ‘omdat zij het op elkaar gemunt hadden’. 7094 So sere: heeft betrekking op Si... Onderlinge (vs. 7092-93); 7094-95 met... orsen: ‘met paarden en al’. 7097 swert: lees i.v.m. het rijm swart.

T

7086 In de meeste Oudfranse handschriften haalt G. de ridder in ‘a l'avaler d'un tertre’ (BN 122: ‘a lentres de la foriest’). Vgl. Inleiding, p. 93. 7094-95 In het Oudfrans wordt nog vermeld dat de lansen niet breken. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 290]

Ende hebben elc andren seer an gelegen,
⁺ So dat Gurrees heeft geslegen
Hem enen zwaren slach ende al so int gevoech
Dat hi den riddre die hant af sloech⁺
Daer hi den scilt mede helt, ende daer nare,
Alse dat die ridder wart geware
Dat hi verminct was, woudi vlien,
Mar dat ne mocht hem niet gescien,
Want hem Gurrees noch enen slach gaf⁺
Dat hem sijn hoeft vloech af
Ende hi viel ter erden doet neder.
⁺ Gurrees quam toter joncfrouwen weder⁺
Ende seide: ‘Joncfrouwe, wat dunct u,
Hebbix genoech gedaen nu?’⁺
‘Ja gy, here,’ antworde si,
‘Gi hebt so vele gedaen doer mi
Dat u Onse Here moete geven
Also vele bliscepen al u leven
Als icker hebbe dat hi doet es.’^+
+ Doe sprac toter joncfrouwen Gurrees:
⁺ ‘Nu sullen wi weder thuus wart keren

+ al

+ 7100

+ 7105

+ ende

+ F. 20V,a

+ 7110

+ 7115

+ ende

+ joncfrouwe

P/G

7098	kop		Ende hebben elc andren		an gelegen
	cor			⪕seer⪖

7099	kop		So dat gurrees heeft geslegen
	cor	→al→

7100	kop		Enen zwaren slach		so int geuoech
	cor	←hem←		<.> →ende al→

7102	kop		Daer hi den scilt mede helt		ende daer nare
	(kop),cor			<.>

7104

vlien ] ie samengevallen.

7106

noch enen ] in hs aaneengeschreven.

7111

genoech ] onder de o een vlekje.

7115

vele bliscepen ] in hs aaneengeschreven.

W

7098 Ende... gelegen: ‘en zij bestookten elkaar met slagen’, ‘en zij hebben het elkaar zeer moeilijk gemaakt’. 7099 So dat: ‘totdat’. 7100 ende... gevoech: ‘en zo welgemikt’ (de bet. ‘op het gewricht’ past hier niet; vgl. aant. bij vs. 6442 en MNW 2, 1819 bij 10d). 7104 vlien: ‘vluchten’. 7105 Mar... gescien: ‘maar dat lukte hem niet’. 7111 Hebbix... nu: ‘heb ik u hiermee nu genoegdoening verschaft’. 7113 doer: ‘omwille van’. 7114 moete: ‘moge’. 7115 Also vele bliscepen: ‘zoveel vreugde’. 7116 dat: ‘omdat’. 7117 Gurrees: subject van sprac.

[p. 291]

Ende ic sal u bider helpen Ons Heren
Uwer vrouwen weder geven nu,
Die mi so sere bat over u.’⁺
‘Dat varen, here, ende dat bliven toe
Staet an u selven,’ seide si doe.
⁺ Gurrees sat weder op thant
Ende nam sine glavie in die hant
Ende si namen hare vart⁺
Weder ter joncfrouwen moeder wart.
⁺ Hi sach optie joncfrouwe binnen desen,
Die hem so scone dochte wesen
Dat hem wonder dochte van hare.
⁺ Hi versochtse van minnen daer nare.^+
+ Si sprac: ‘Here, na dien dat gi
Mi versoect van minnen, wie siedi?
Nochtan en weet ic niet wel
Ocht gi met mi hout u spel.’

+ 7120

+ ende

+ 7125

+ ende

+ ende

+ 7130

+ ende

P/G

7119	kop		Ende ic sal		bider	h/u/lpen ons heren
	cor			⪕v⪖		h⪕e⪖lpen

7120	kop		Vwer vrouwen weder geuen	| v |	nv
	kop			-

7122	kop		Dat varen here		ende dat bliuen toe
	cor			<.>

7123	kop		Staet an v seluen	| doe |	seide si doe
	kop			-
	doe ] punt van corrector na dit woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7184 (kol. b).

7127	kop		Ter ioncfrouwen moeder wart
	cor	←weder←

7129

wesen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7190 (kol. b).

7133	kop		Mi versoect van minnen		wie siedi
	cor			<.>

7134	niet ] de n is dichtgelopen.
	wel ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing of de toevoeging vóór vs. 7195 (kol. b).

W

7121 Die... u: ‘die mij zo (om hulp) smeekte omwille van u’. 7122 Dat... toe: ‘of wij nu vertrekken of blijven, heer’. 7123 Staet... selven: ‘hangt af van u’. 7124 sat [...] op: ‘steeg op’. 7125 glavie: ‘lans’. 7126 namen hare vart: ‘reden’. 7128 Hi... desen: ‘intussen keek hij naar de jonkvrouwe’. 7130 Dat... hare: ‘dat hij zich over haar (schoonheid) verbaasde’. 7131 versochtse van minnen: ‘vroeg om haar liefde’. 7132 na dien dat: ‘aangezien’. 7134-35 Nochtan... spel: ‘bovendien weet ik niet goed of u mij voor de gek houdt’.

[p. 292]

⁺ Gurrees antworde hare⁺
Dat hi van Arturs hove ware
Ende geselle vander Tafelronden.
⁺ Oec seidi har ten selven stonden
Dat hi Waleweins broeder ware.
⁺ ‘Hoe es u name,’ sprac si daer nare.^+
+ ‘Ic hete Gurrees, joncfrouwe.’
⁺ Si seide tote hem: ‘Bi mire trouwe,
Ic hebbe genoech gehoren
Spreken van u hier te voren.
Ic kinne wel dat gi goet ridder sijt⁺
Ende gi hebt een scone lief nu ter tijt
Ende hovardich ende so hoge vrouwe
Dat ic wel weet bi mire trouwe
Dat gijt niet en sout willen laeten om mi,
Ende gi versocht mi van minnen, bedi⁺
Dat gi mi wout proven.’ Ende hi seide doe

+ ende

+ 7135

+ ende

+ ende

+ 7140

+ mer

+ ende

+ 7145

+ 7150

P/G

7138	kop		Ende geselle vander	tafelronde
	cor			tafelronde<n>

7139	kop		Oec	se[ n ]di h[ em ] ten seluen	stonde
	cor	ende		se⪕i⪖di h<ar>	stonde<n>

7146

Ic ] inktvlek voor het woord.

7150	kop		Dat gijt niet en sout	wil	laeten ommi
	cor			wil⪕len⪖
	om mi ] in hs aaneengeschreven; inktvlek onder de laatste letter.

7152	kop		Dat gi mi wout prouen		ende hi seide doe
	cor			<.>

W

7143 Bi mire trouwe: ‘waarlijk’. 7144 gehoren: ‘horen’ (vgl. voor de vorm J. Verdam, ‘Infinitief in plaats van participium’, in TNTL 32 (1913), p. 72). 7146 kinne: ‘weet’. 7147 lief: ‘vriendin’. 7148 hovardich: ‘fier’, ‘trots’ (heeft betrekking op lief (vs. 7147)); hoge: ‘van edele geboorte’. 7150 gijt: ‘u haar’ (t verwijst naar het onzijdige lief); laeten: ‘verlaten’. 7151-52 Ende... proven: ‘maar u deed mij een aanzoek omdat u mij op de proef wilde stellen’.

T

7151-52 Deze verklaring van de jonkvrouwe - een mooi voorbeeld van hoofs raffinement - biedt G. de gelegenheid zijn aanzoek zonder gezichtsverlies terug te nemen.

[p. 293]

Dat hi geen lief en hadt, ende hi swort toe,
Ende dat hise utermaten gerne soude
Minnen op dat sijt also woude.
⁺ ‘Ic weet wel,’ seide si, ‘ende bem seker des⁺
Dat noch niet I jaer en es
Dat gi sere minnet in dit lant
Ene scone joncfrouwe ende wel becant.’
⁺ Hi antworde: ‘Segt mi wien.’
⁺ Die joncfrouwe seide hem nadien⁺
Dien name vander joncfrouwen.
Hi sprac: ‘Ic mindese iens en trouwen,
Mar ic ne minnese nu niet mere.’
⁺ Doe sprac die joncfrouwe: ‘Ja here,
Ocht ic u mine minne gave,⁺
Hoe soudic seker sijn daer ave
Dat gi mi niet laeten ne sout

+ ende

+ 7155

+ ende

+ ende

+ 7160

+ ende

+ 7165

P/G

7153	hadt ] onder t een inktstip.
	swort toe ] in hs aaneengeschreven.

7154	kop	Ende dat hise		gerne soude
	cor		→vtermaten→
	utermaten ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7215 (kol. b).

7159	kop	/Die/ scone ioncfrouwe ende wel becant
	cor	←.i.←

7162	kop	Die	name vander ioncfrouwen
	kop,cor	Die<n>

7163	kop	Hi sprac		ic	minnese	en trouwen
	(kop),cor		<.>
	cor				minn⪕d⪖ese ⪕iens⪖
	mindese ] hs minndese; onvolledige correctie.

7164	kop	Mar ic ne minnese		niet mere
	cor		⪕nv⪖

W

7153 ende... toe: ‘en hij deed er ook een eed op’. 7154 Ende dat: ‘en (hij zei) dat’. 7155 op dat: ‘als’. 7157 Dat... es: ‘dat het nog geen jaar geleden is’. 7159 becant: ‘beroemd’. 7163 iens: ‘ooit’. 7166 Ocht... gave: ‘als ik u mijn liefde zou schenken’. 7167 Hoe... ave: ‘hoe zou ik er gerust over kunnen zijn’.

T

7162 In de Lancelot en prose wordt deze jonkvrouw de damoisele de la Blanche Lande genoemd. Vgl. Inleiding, p. 100-101.

[p. 294]

Om ene andre ocht gise minnen woud?’
‘Ic sals u,’ seit hi, ‘in sulker manieren⁺
Seker doen alse gi zelve sult visieren.’⁺
‘Sekerlijc, het ware sere
Pijnlic te gelovene, here,
Dat gi sout willen houden ane mi
Getrouwelike, nadien dat gi
Hebt gelaeten die gone⁺
Die so hoge wijf es ende so scone
Ende veel hoger ende scoenre dan ic si.’
Ende vort tote hem seide si:
⁺ ‘Ic hebbe wel daer mede gevaren
Dat gijt mi hebt geseit, tuwaren.^+
+ Ne haddic niet geweten die waerhede,
Ic hadde u gemint mede,
⁺ Daer ic grote sotheit an hadde gedaen.

+ F. 20V,b

+ 7170

+ 7175

+ here

+ 7180

+ want

+ al

P/G

7169	kop		Om	ene/n/	andre/n/ ocht gise minnen woud
	cor			ene	andre

7170	kop		Jc	sal	v seit hi		in sulker manieren
	cor			sal⪕s⪖		<.>
	manieren ] vlek na het woord.

7171	kop		Seker doen alse gi		sult visieren
	cor			→zelue→
	zelve ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7232 (kol. c).

7174

houden ] inktstip na het woord.

7175	kop		Getrouwelike		nadien dat gi
	kop,cor			<.>

7178	kop		Ende		hoger ende scoenre dan ic si
	cor			→veel→
	veel ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7239 (kol. c).

7182

waerhede ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de toevoeging vóór vs. 7243 (kol. c).

7184	kop		Daer ic		sotheit an hadde gedaen
	cor	al		→grote→
	grote ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7245 (kol. c).

W

7170-71 in... visieren: ‘zo verzekeren zoals u zelf zult voorschrijven’ (vgl. MNW 9, 548 bij B1, waar dit vs. wordt geciteerd). 7173 Pijnlic: ‘moeilijk’. 7174-75 Dat... Getrouwelike: ‘dat u mij oprecht toegedaan zou willen zijn’. 7176 gelaeten: ‘in de steek gelaten’. 7180 Ic... gevaren: ‘ik heb geluk gehad’. 7181 gijt: ‘u het’ (nl. hetgeen G. voorheen vertelde). 7184 Daer... gedaen: ‘waarmee ik dwaas zou hebben gehandeld’.

[p. 295]

⁺ Sekerliken ende sonder waen
Gi sout mi hebben gelaeten alse gi⁺
Uwen wille hadt gehadt met mi,
Alse gi die andre liet, ende bi desen
Haddic sere bedroegen gewesen.’
⁺ ‘Al dat gi segt ne diedt niet nu,
Ic moet minen wille hebben van u.^+
+ Wi sijn hier allene, ic ende ghi,
Ende verre van lieden, dat siedi.’
‘Here, wildi dat met crachte doen?’
⁺ ‘Nenic,’ antworde die baroen,
‘Mar ic bidde u vriendelike⁺
Dat gijt wilt doen goedertierlike.’
Si seide: ‘Wat sout sijn dat ic doen zoude?’
⁺ Hi antworde dat hise gerne minnen soude.
‘Ende ocht icker niet en woude?’ sprac si.
‘Sone dadicker niet toe,’ sprac hi.^+
+ ‘Dus saels,’ seide si, ‘al mijn wille gescien?’

+ want

+ 7185

+ joncfrouwe

+ 7190

+ want

+ en trouwen

+ 7195

+ ende

+ 7200

+ al

P/G

7185	kop		Sekerlike	ende sonder waen
	cor	want	Sekerlike<n>

7186	kop		Gi sout mi hebben gelaeten		alse gi
	cor			<.>

7188	kop		Alse gi die andre liet		bi desen
	cor			<.> ⪕ende⪖

7192	kop		Wi| e | sijn hier allene ic ende ghi
	cor	want	Wi

7194	kop		Here wildi dat met	crachte/n/ doen
	cor			crachte

7195

en trouwen ] waarschijnlijk bedoeld als leesaanwijzing, maar het is niet uitgesloten dat de woorden als toevoeging in het vers moeten worden opgenomen.

7197	kop		Dat gijt wilt doen	goedertie÷1÷
	kop			goedertie<r>like

7198	kop		S[ o ] seide wat sout sijn	[ ocht ]	ic| t | doen	[ w ]oude
	cor		S⪕i⪖	⪕dat⪖	ic	⪕z⪖oude

7199	kop		Hi antworde dat	hi	soude
	cor	ende		hi→se gerne minnen→
	minnen ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7260 (kol. c).

W

7187 Uwen... mi: ‘de liefde met mij had bedreven’. 7188 Alse: ‘zoals’. 7190 ne diedt niet: ‘richt niets uit’. 7193 dat siedi: ‘zoals u ziet’. 7194 wildi... doen: ‘wilt u dat (de liefde bedrijven) met geweld doen’, d.i. zonder de instemming van de jonkvrouwe. 7195 baroen: ‘ridder’, ‘edelman’. 7197 goedertierlike: ‘goedschiks’. 7198 Wat... zoude: ‘wat zou er gebeuren als ik het zou doen’. 7201 Sone... toe: ‘dan zou ik niets doen’. 7202 Dus saels: ‘aldus zal in dezen’ (saels is zeer gebruikelijk in de Lancelotcompilatie, vgl. bijv. J Bk. ii, vs. 250, 4324, 4948).

[p. 296]

Hi seide: ‘Gi segt waer van dien.’
⁺ ‘Nu segt mi,’ sprac si thant,
‘Es enichge joncfrouwe in dit lant
Ocht in erderike binnen⁺
Die gi bi minnen wout minnen
Ende gi wel wist dat si u
Haette ende onwart hadde nu?’
‘Sekerlike neent,’ seide hi.
⁺ ‘Nu segt mi mede dan, woudi⁺
Gemeintscap hebben met haren live
Alse man soude met sinen wive
Om scoenheit die in hare ware
Ende dat gi wel wist van hare
Dat si u haette indelike?’^+
+ Hi seide: ‘Nenic sekerlike
Ende ic ne soudse niet minnen mogen mede.’
⁺ Si seide: ‘Bi gerechter waerhede,

+ here

+ 7205

+ ende

+ 7210

+ 7215

+ ende

+ ende

P/G

7203

dien ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de toevoeging vóór vs. 7264 (kol. c).

7208	kop		Ende gi wel	w/anet/ dat si v
	cor			w⪕ist⪖

7209

ende ] inktvlek boven de eerste letter.

7210	kop		Sekerlike	ne| n | i | c | seide hi
	cor			ne⪕e⪖n⪕t⪖

7211	kop		Nv segt mi		dan[ ne ]	w[ il ]di
	cor	ende		→mede→	dan	w⪕ou⪖di
	mede ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7272 (kol. c).

7215	kop		[ Op ] dat gi wel wist van hare
	cor		←ende←

7218	kop		Ende ic ne soudse niet minnen		mede
	cor			⪕mogen⪖
	mede ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7279 (kol. c).

7219	kop		Si seide bi		rechter waerhede
	cor	ende		⪕ge⪖	rechter

W

7203 Gi... dien: (vrije vert.) ‘dat is juist’. 7206 in erderike binnen: ‘op de wereld’. 7207 bi minnen: ‘uit liefde’ (bet. niet vermeld in MNW 4, 1621-30; zie ook J Bk. ii, vs. 19848). 7208 Ende: ‘terwijl’. 7209 onwart hadde: ‘verachtte’. 7214 Om... ware: hoewel hare ook naar sinen wive (7213) kan verwijzen, heeft het woord betrekking op enichge joncfrouwe (7205): (zou u met een jonkvrouwe de liefde willen bedrijven) ‘vanwege de schoonheid die zij bezit’. 7215 Ende dat: ‘terwijl’. 7216 indelike: ‘beslist’. 7218 mogen: ‘kunnen’.

[p. 297]

Gine sult dan an mi niet leggen minne,
Want ic hate u in minen sinne⁺
Ende hebbe u onwart van dien done
Dat gi hebt jegen die gone
Gevalsch van minnen die u mere
Minde dan hare selven, here,
Ende nieman en salre af spreken horen,⁺
Hine sal u min minnen dan te voren
Alsmen sal weten datmen segt
Dat gi bi costumen plegt
Te bedriegene vrouwen ende joncfrouwen
Achter lande, die u minnen met trouwen.⁺
Ende ic bem oc wel seker van u:
Also alse gi mi versoect nu
Suldi morgen versoeken ene andre
Es dat sake dat si met u wandre
Ende ic ne weet in mine verstantnesse⁺
Gene so arme verraetnesse
Alse wive te bedriegene

+ 7220

+ 7225

+ F. 20V,c

+ 7235

P/G

7222	Ende] hs En; evidente verschrijving van de kopiist.

7231	kop	Achter lande		die v		met trouwen
	(kop),cor		<.>
	cor				⪕minnen⪖

7232	kop	Ende ic bem		wel seker van v
	cor		⪕oc⪖

7238	bedriegene ] boven ge een inktstip.

W

7220 Gine... minne: ‘u moet mij dan geen liefdesvoorstel doen’. 7222 van dien done: ‘hierom’. 7223-24 Dat... minnen: Verdam vertaalt ‘dat gij door geveinsde liefde misleid hebt haar’ (MNW 2, 1785). Het lijkt ook mogelijk om het Mnl. weer te geven met ‘dat u uw liefdesbelofte jegens haar gebroken hebt’ (vgl. MNW 8, 1216 bij 3). Het Ofr. leest ‘vos avez failli (S v, p. 22, r. 18: “fausse”) vers amors’ (M iv, lxxi, 34). 7225 hare selven: ‘zichzelf’. 7226 af: ‘over’. 7227 min: ‘minder’. 7229 Dat... plegt: ‘dat het uw gewoonte is’. 7231 Achter lande: ‘overal in het land’ (MNW 1, 17 bij 3); met trouwen: ‘oprecht’. 7232 Ende... u: ‘en ik ben er wat u betreft van overtuigd’. 7233 Also... nu: ‘precies zoals u mij nu een aanzoek doet’. 7235 Es... wandre: ‘als zij met u zou omgaan’. 7237 arme verraetnesse: ‘lage valsheid’.

T

7223-25 Deze jonkvrouwe is in vs. 7156-64 ter sprake gekomen.

[p. 298]

Met scoenre spraken ende met liegene
In gelike van vrayer minnen,
Bedi men machse lichte verwinnen.⁺
Ende mi dunct dat gi mocht mere
Daran scanden bejagen ende onnere
Dan eren, na dien dat ic merke,
In te doene sulke gewerke.’
⁺ Hi sprac: ‘Joncfrouwe, in desen⁺
Mesprijsdi mi zer. Ende waer bi macht wesen
Dat gi mi haedt? Ende ic waende bat nu
Hebben verdient die minne van u
Dan uwe haettie sonder waen.’
⁺ Si seide: ‘Ic saelt u seggen saen.⁺
Here, het es waer, des sijt gewes,

+ 7240

+ ende

+ 7245

+ ende

+ 7250

P/G

7239

scoenre spraken ] hs scoenr espraken

7241	kop		Bedi men	mach| t |se lichte verwinnen
	cor			machse

7243	kop		Scanden beiagen ende onnere
	cor	←daran←

7244	kop		Dan eren na dien dat	ic| t | merke
	cor			ic

7247	kop		Mesprijsdi mi		waer bi macht wesen
	cor			→zer→ <.> →ende→
	Ende ] lijkt door de corrector bedoeld als leesaanwijzing.

7248	kop		Dat gi mi haedt		ic waende bat nv
	cor			<.> ⪕ende⪖
	haedt ] tweede poot van de h door corrector verlengd.
	Ende ] lijkt door corrector bedoeld als leesaanwijzing.

7251	kop		S/o/ seide ic saelt v seggen saen
	cor	ende	S⪕i⪖

W

7239-40 Met... minnen: ‘met mooie praatjes en leugens met de uiterlijke schijn van oprechte liefde’. 7241 lichte verwinnen: ‘eenvoudig voor zich winnen’. 7243 bejagen: ‘verkrijgen’. 7244 na... merke: ‘zoals ik weet’. 7245 In... gewerke: ‘door zo te handelen’, ‘door dergelijke dingen te doen’. 7247 Mesprijsdi: ‘minacht u’. 7248-50 ic... haettie: ‘ik meende uw liefde meer te hebben verdiend dan uw haat’.

T

7241 De opmerking van de jonkvrouwe dat vrouwen eenvoudig te verleiden zijn, weerspiegelt de algemene opvatting in de middeleeuwen dat de vrouw een zwak, psychisch labiel wezen is (vgl. Middeleeuwers over vrouwen, 2 dln., Utrecht, 1985; met name dl. 2, p. 121-133). 7246-50 De vertaler vermijdt in deze passage wisseling van spreker. Vgl. Inleiding, p. 86.

[p. 299]

Dat inden lande een ridder es
Die mi lange heeft geminnet,
Ende ic hebben oc weder also gesinnet
Dat ic hem in allen sinne⁺
Hebbe gegeven mine minne
Om die doeget die icker an hebbe gevonden,
Nochtan dat hi noit te genen stonden
Mi so na en quam alse gi sijt nu.
Mar dat willic wel seggen u⁺
Dat ic hem hebbe gedaen gelof
Van mijnre minnen daer ic niet en wille sceden of.
Weet dat icker meer af sceden en sal
Ende het en es man in dese werelt al

+ 7255

+ 7260

P/G

7255	kop		Ende ic hebben		weder		so gesinnet
	cor			⪕oc⪖		→al→	so

7258	kop		Om die doeget die icker an hebbe		vonden
	cor			⪕ge⪖	vonden

7259	kop		Nochtan dat	[ g ]i noit te genen stonden
	cor			⪕h⪖i

7260	kop		Mi so na		qua| e | m | t | alse gi sijt nv
	cor			⪕en⪖	quam

7261	kop		Mar dat willic		seggen v
	cor			→wel→

7262	kop		Dat ic		hebbe gedaen gelof
	cor			→hem→

7263	kop		Daer ic niet en wille sceden of
	cor	→miinre minnen→
	cor	→⪕van⪖→
	minnen ] laatste letters door slijtage slecht leesbaar.

7264	kop		Dat icker meer af sceden		sal
	cor	←weet←		⪕en⪖

W

7255 Ende... gesinnet: ‘en ik heb van mijn kant ook zoveel liefde voor hem opgevat’ (vgl. MNW 2, 1651-52). 7256 in allen sinne: ‘onvoorwaardelijk’. 7258 Om... gevonden: ‘vanwege het goede (of: de edele beweegredenen) dat ik erin (in zijn liefde) heb gevonden’ (vgl. voor vinden ane MNW 9, 503 bij 13). In het Oudfrans schenkt zij haar liefde vanwege zijn moed: ‘et tant a fait par sa prouesce que je li ai m'amor donnee’ (M iv, lxxi, 35 en S v, p. 22, r. 30). 7259 Nochtan dat: ‘hoewel’. 7260 Mi so na [...] quam: ‘zo dicht bij mij was’; vgl. Ofr. ‘toucha a moi de si pres’ (M iv, lxxi, 35 en S v, p. 22, r. 31). 7262-63 Dat... minnen: ‘dat ik hem mijn liefde beloofd heb’. 7263 daer... of: ‘waar ik niet van wil afzien’. 7264 meer [...] en: ‘nooit meer’.

[p. 300]

Doer wien ic verwandelen woude⁺
Die minne van hem ende ic soude
Die gene haeten met allen sinnen
Die mi hier boven versochte van minnen,
Want hi soect mi te minnen allene
Bi hovesscer minnen ende bi rene⁺
Ende alle die gene die mijns vanden
Van minnen, begeren mire scanden.
⁺ Nu hebbic u ontdect mede
Twi ic lachtre u bede.
⁺ Nu vragic u ocht gi mi, here,⁺
Enichge cracht sult doen vort mere
Vandien dat gi mi hebt gebeden nu?’

+ 7265

+ 7270

+ here

+ ende

+ 7275

P/G

7266

verwandelen ] boven 1 een inktvlek.

7267	kop		Die minne van hem	[ mar ] ic soude
	cor			⪕ende⪖

7270	kop		Want hi soect mi te	minne	allene
	cor			minne<n>

7272	kop		Ende	die	alle	die		mijns vanden
	cor			<alle	/die/>
	cor				-		→gene→ ⪕die⪖
	alle die ] verandering van woordvolgorde door corrector met verwijsstreepjes aangegeven.

7273	kop		Van minnen		begeren mire scanden
	(kop),cor			<.>

7275	kop		Twi ic	[ v ] lachtre	[ hare ] bede
	cor			-	⪕v⪖

7276	kop		Nv vragic		ocht gi mi here
	cor	ende		⪕v⪖

7277	kop		Enichge cracht sult	vort doen mere
	cor			<doen vort>
	doen vort ] verandering van woordvolgorde door corrector met verwijsstreepjes aangegeven.

W

7266-67 Doer... hem: ‘voor wiens liefde ik de zijne zou willen ruilen’ (vert. MNW 9, 272 bij 2). 7267 soude: ‘moet’. 7268 met allen sinnen: ‘met heel mijn hart’. 7269 hier boven: ‘desondanks’ (vgl. MNW 3, 429 bij 3). 7270-71 Want... rene: ‘want hij (haar geliefde) wil mij alleen op een hoofse en zuivere wijze beminnen’. 7272-73 alle... minnen: ‘allen die mij een liefdesaanzoek doen’ (MNW 8, 1235 bij 1, met deze verzen als enige bewijsplaats). 7274 Nu... mede: ‘hiermee heb ik u nu geopenbaard’. 7275 Twi... bede: ‘waarom ik uw verzoek verwerp’. 7277 doen: ‘aanwenden’. 7278 Vandien: ‘voor hetgeen’.

[p. 301]

⁺ Hi sprac: ‘Joncfrouwe, ic sect u.
Allen begerdic u nu also sere
Als ic enich wijf dede noit ere,⁺
Gi hebt u so wel van zulken saken
Ontsculdicht jegen mi met spraken,
Ic ne versoeke u niet vort an tuwaren
Van stucken die u moegen verswaren,
Ende seggu tote heden den dach⁺
Van al den mageden die ic oyt sach
Dat ic noit gene en vant sekerlike
Die sprac also getrouwelike
Alse gi hebt gedaen, ende ic bidde u
Dat gi die mesdaet mi vergevet nu⁺
Vanden worden die ic nu hebbe gehadt⁺
Jegen u,’ ende si dede tehant dat.

+ ende

+ 7280

+ 7285

+ 7290

+ F. 20a,R,a

P/G

7280	kop		Begerdic v nv also sere
	cor	←allen←

7282	kop		Gi hebt v so wel van	[ dien ]	saken
	cor			→zulken→
	zulken ] de corrector heeft de plaats van de plaats van de toevoeging niet met verwijsstreepjes aangegeven.

7284	kop		Jc ne		soeke v niet vort an tuwaren
	cor			⪕ver⪖	soeke
	niet ] de t is dichtgelopen.

7290	kop		Alse gi hebt gedaen		ende ic bidde v
	cor			<.>

7291	kop		Dat gi die mesdaet		vergeuet nv
	cor			→mi→

7293	kop		Jegen	v| i |		si dede tehant dat
	cor			v	⪕ende⪖

W

7279 sect: deze vorm treft men naast secgt en segt een enkele keer aan (vgl. J Bk. ii vs. 46798, Bk. iii vs. 164, Bk. iii vs. 24246 en Bk. iv vs. 5833). 7280 Allen: ‘ook al’ (< al en). 7282-83 Gi... spraken: ‘u hebt u zo goed in dezen gerechtvaardigd tegenover mij’. 7284-85 Ic... verswaren: ‘dat ik u in het vervolg beslist niet zal vragen om iets dat u onaangenaam zou kunnen stemmen’. 7286 seggu tote: ‘zeg u dat tot op’. 7289 getrouwelike: ‘oprecht’. 7291-93 Dat... u: ‘dat u mij de laakbare woorden die ik tegen u heb gesproken wilt vergeven’.

[p. 302]

Si reden sprekende te samen
Went dat si te haerre moeder huus quamen
Ende alse die moeder vernam⁺
Dat hare dochter gesont weder thuus quam,
Si liep sere jegen hare doe
Ende cussetse C werven toe
Ende si weende van groter bliscepen
Daer si mede was begrepen.^+
+ Die joncfrouwe sprac na desen:
‘Ay soete vrouwe, wat sal dit wesen?
Van mi ne maket bliscap negene,
Mar van desen ridder allene,
Die bi sire groter doeget sonder waen⁺
Doer u ende mi hevet gedaen
Wine mochtent verdienen te gere uren.
⁺ Hi heeft hem geset in avonturen
Om u ende om mi heden den dach,
Nochtan dat hi mi noit ne sach.⁺
Dar om laet ons pensen tavont mere
Hem te diennen ende te doen eere.

+ 7295

+ 7300

+ ende

+ 7305

+ want

+ 7310

P/G

7294

Si] initiaal S, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

7295	kop		Dat si te haerre moeder huus quamen
	cor	⪕went⪖

7297	kop		Dat hare dochter gesont		thuus quam
	cor			→weder→
	weder ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7358 (kol. b).

7306	kop		Die bi sire		doeget sonder waen
	cor			→groter→
	sonder ] de s gedeeltelijk verdwenen door gat in het perkament (vgl. aant. bij vs. 7616).

7312	kop		[ Nv ]	laet ons pensen tauont mere
	cor		←dar om←

7313	kop		Hem te	dienne	ende te doen eere
	cor			dienne<n>

W

7295 Went dat: ‘totdat’. 7298 Si... doe: ‘toen holde zij naar haar toe’. 7301 Daer... begrepen: ‘waarmee zij was vervuld’ (vgl. MNW 1, 719 bij c). 7304 Van... negene: ‘richt uw vreugde niet op mij’. 7306 doeget: ‘dapperheid’. 7307-08 Doer... uren: ‘omwille van u en mij heeft volbracht wat wij nooit zouden kunnen belonen’. 7309 Hi... avonturen: ‘hij heeft zijn leven op het spel gezet’. 7311 Nochtan dat: ‘hoewel’. 7312 laet ons pensen: ‘laten wij ons best doen’ (vgl. MNW 6, 261 bij c).

[p. 303]

⁺ Wine sullenre hem niet so vele
Doen mogen in ernste noch in spele
Dat wi hem sullen moegen van dien⁺
Gedanken dat ic van hem hebbe gesien
⁺ Dat hi heden doer ons dede
Bi sire groter vromichede.’
Die joncfrouwe beette van haren perde
Ende bat Gurrees doe herde⁺
Ende seide tot hem: ‘Lieve here,
Ic bidde u dat gi herberget tavont mere.’
Hine blever niet, antworde hi hare,
Want geen tijt herbergens en ware
Ende hi hadde so vele te doene toe⁺
Dat hi niet en mochte bliven doe.
⁺ Die joncfrouwe quam tote hem thant
Ende sloech an sinen breidel hare hant

+ want

+ 7315

+ ende

+ 7320

+ 7325

+ ende

P/G

7315	kop	Doen		in ernste noch in spele
	cor		→mogen→
	mogen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7376 (kol. b).

7317	kop	Gedanken dat ic		hebbe gesien
	cor		→van hem→
	hem ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7378 (kol. b).

7320	beette van ] in hs aaneengeschreven.

7324	antworde hi ] in hs aaneengeschreven.

7325	kop	Want	gen| e |	tijt herbergens		ware
	cor		ge⪕e⪖n		⪕en⪖

7327	niet ] onder t vlek.

7328	quam ] met blauwe inkt op het woord gemorst.

7329	an ] met blauwe inkt op het woord gemorst.

W

7314-19 Wine... vromichede: ‘wij zullen daar (-re) bij lange na niet zoveel voor hem kunnen doen dat wij hem zouden kunnen bedanken voor hetgeen ik hem heb zien doen en voor hetgeen hij door zijn grote moed heden voor ons deed’ (interpretatie o.i.v. ende voor vs. 7318). 7321 bat... herde: ‘nodigde G. toen van harte uit’. 7323 herberget tavont mere: ‘vannacht (bij ons) blijft’. 7325 tijt herbergens: ‘tijd om een overnachtingsplaats op te zoeken’. 7326 toe: ‘ook’. 7329 Ende... hant: ‘en greep zijn teugel’.

T

7326-27 De woorden van G. brengen in herinnering dat hij niet alleen op zoek is naar Lanceloet, maar dat hij ook aan de vrouwe met de jaloerse echtgenoot heeft beloofd haar te zullen helpen. Vgl. vs. 6781-91 en 6892-6901.

[p. 304]

Ende seide tot hem: ‘Wat soes gesciet,
U ontseggen ne helpt u niet.^+
+ Gi moet hier bliven met crachte nu,
Wildi oft ne wilt, dat seggic u.’
⁺ ‘Ic sal bliven,’ antworde Gurrees,
‘Op dat ic gaen mach alst mijn wille es.’
⁺ Die joncfrouwe antworde daer nare⁺
Dat dat wel hare wille ware.
Hi beette ende ginc also houde
In die herberge alse die hem rusten woude,
Bedi het hadde heet gedaen.
⁺ Die knapen quamen gelopen saen⁺
Die den ridder wouden ontwapen,
Mar hi ontseit den cnapen.
⁺ Hine woude niet af doen groet noch clene
Sonder sinen helm allene,
Om dat hi micte danen te tidene⁺
Eer avont quame ende te ridene.
⁺ ‘Wat wildi doen?’ sprac die vrouwe,
⁺ ‘So helpe mi God in goeder trouwe,
Ic hadde liever dat ic te hande
Verlore een deel van minen lande⁺
Dan gi tavont sout sceden van mi.’
⁺ ‘Ic bleef optie vorwarde,’ sprac hi,⁺

+ 7330

+ want

+ joncfrouwe

+ ende

+ 7335

+ ende

+ 7340

+ want

+ 7345

+ here

+ al

+ 7350

+ vrouwe

+ F. 20a,R,b

P/G

7330

tot ] met blauwe inkt op het woord gemorst.

7331	kop		V ontseggen ne	help	v niet
	cor			help⪕t⪖

7332	kop		Gi moet hier bliuen met	crachte/n/ nv
	cor	want		crachte

7343	kop		Mar hi ontseit	d| i |en cnapen
	cor			den

7344

want ] woord vóór vlek in linkermarge geschreven.

7353

vrouwe ] boven de regel geplaatst i.v.m. vs. 7292 (kol. a) dat ver doorloopt.

W

7331 U ontseggen: ‘uw verzet’ (MNW 5, 1233 bij 8 citeert dit vers als enige bewijsplaats voor het gebruik als znw. van ontseggen). 7332 met crachte: ‘gedwongen’. 7333 Wildi oft ne wilt: ‘of u wilt of niet’. 7335 Op dat: ‘als’. 7340 het... gedaen: ‘het was warm geweest’, ‘hij had het warm gekregen’. 7342 ontwapen: ‘van zijn wapenrusting ontdoen’. 7343 ontseit: ‘belette het’. 7345 Sonder: ‘behalve’. 7346 Om... tidene: ‘omdat hij daarvandaan wilde vertrekken’. 7350 te hande: ‘nu’. 7352 Dan: ‘dan dat’.

[p. 305]

‘Dat ic als ic woude soude varen
Ende mijn wille es tuwaren
Dat ic noch tavont henen kere.⁺
Ende ic ne lige te nachte mere
In gene herberge, het ne si
Dat davonture bringet mi
Ter herbergen, bi mire trouwe,
Daer woent die jonge vrouwe⁺
Daer wi af scieden, des onlanc es.’
⁺ Die vrouwe sprac tote Gurrees:
⁺ ‘Ic ne rader u niet te varne wel.
⁺ Hare man es wreet ende fel,
Die u lichte soude willen slaen doet,⁺
Daeddi in sijn huus cleine ocht groet
Dat jegen sinen wille ware iet.’
⁺ Hi seide: ‘Vrouwe, ic ne laets niet
Om gene dinc, ic ne salre varen.’
⁺ Die vrouwe sprac: ‘Dats mi leet tuwaren.^+
+ God moete u laeten weder keren
Met bliscepen ende met eren.’
⁺ Si beval te gereidene die spise,
Alse die woude in alre wise

+ 7355

+ 7360

+ ende

+ here

+ want

+ 7365

+ ende

+ ende

+ 7370

+ ende

+ ende

P/G

7354

Dat ] voor het woord een stip in de marge.

7357	kop		Ende ic ne	li| e |ge te	nacht	mere
	cor			lige	nacht⪕e⪖

7360	kop		Ter herbergen bi mire	trouwe/n/
	cor			trouwe

7364	kop		Jc ne rader v niet		varne wel
	cor	here		⪕te⪖

W

7355 tuwaren: ‘waarlijk’. 7356 henen kere: ‘wegga’. 7357-62 Ende... es: ‘en ik zal vannacht nergens onderdak hebben, tenzij het toeval mij brengt bij de woning van de jonge vrouwe van wie wij kort geleden afscheid namen’ (vgl. voor lige in vs. 7357 P/G; gebruikelijk is ‘licge’ of ‘ligge’). 7364 Ic... wel: ‘ik adviseer u beslist niet daar heen te gaan’. 7365 fel: ‘boosaardig’. 7366 lichte: ‘ongetwijfeld’. 7367-68 Daeddi... iet: ‘als u in zijn woning iets zou doen dat ook maar enigszins tegen zijn wil zou indruisen’. 7369-70 ic... varen: ‘ik zal om geen enkele reden nalaten erheen te gaan’. 7374 te... spise: ‘het eten te bereiden’. 7375 in alre wise: ‘hoe dan ook’.

T

7361-62 Vgl. vs. 6902.

[p. 306]

Dat hi ate eer hi danen sciede;⁺
Dat daeden thant hare liede.
Die spise was gereet ende si saeten
Ten taflen ende aeten.
⁺ Alsi lange hadden geseten
Ten taflen drinken ende eten⁺
Ende Gurrees hadde doen verstaen
Der vrouwen hoet was vergaen
Tusschen harre dochter ende hem, binnen
Dien dat hise versochte van minnen
Ende wat antworde si hem gaf,⁺
Die vrouwe was herde blide daer af
Ende si seide tote Gurrees:
‘Dat si vroet es, here, sijt seker des,
Dat es hare wel onslachte nu.
⁺ Hare vader was, dat seggic u,⁺
Die vroetste die hier was int lant.’
⁺ Hi heeschede sine wapene thant.
⁺ Hi sat op ende voer uten hove
Metter vrouwen orlove

+ 7375

+ ende

+ 7380

+ 7385

+ want

+ 7390

+ ende

+ ende

P/G

7382

hadde ] onder e vlek.

7384	kop		Tusschen harre dochter ende hem		binnen
	cor			<.>

7385	kop		Dat hise versochte van minnen
	cor	←dien←
	dien ] punt van corrector na het woord als scheiding t.o.v. het eerste woord van het vers.

7386	kop		Ende	wa[ n ]t antworde si hem gaf
	cor			wat

7387

af ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7448 (kol. c).

7392

int lant ] in hs aaneengeschreven; in tlant ook mogelijk.

W

7382 doen verstaen: ‘verteld’. 7384-85 binnen... minnen: ‘toen hij haar een aanzoek deed’. 7389 vroet: ‘verstandig’. 7390 onslachte: ‘door afstamming aangeboren’, ‘van nature eigen’ (vgl. MNW 5, 932 waar dit vs. als enige bewijsplaats wordt geciteerd). 7393 heeschede: ‘vroeg’. 7394 sat op: ‘steeg te paard’.

T

7377-78 De Lancelot en prose vermeldt een tijdstip voor de maaltijd: ‘ainz ore de vespres’. Vgl. Inleiding, p. 99. 7378-79 In Lanceloet blijft onvermeld dat G. zijn handen wast voor de maaltijd. Vgl. Inleiding, p. 79-80.

[p. 307]

Ende metter joncfrouwen, die hem van dien⁺
Baeden dat hise quame sien
Ten minsten enewerven ere
Hi uten lande kere.
⁺ Hi seide dat mochte wel gescien,
Gave hem God avonture te dien.⁺
Alse Gurrees opten wech quam,
Hi reet so verre dat hi vernam
Enen casteel staende in een dal,
Starc ende scone bemuert al
Ende wel berecht van cantelen⁺
In allen siden, in allen delen,
⁺ So dat hine wel kinde saen
Bi litekine die hi hadde verstaen
Ende hi daer wart sinen wech nam.
⁺ Tirst dat hi ter bruggen quam,⁺
Vant hi die vrouwe daer al gereet

+ 7395

+ ende

+ 7400

+ 7405

+ al

+ ende

+ 7410

P/G

7399	kop	[ Eer ]	hi vten lande kere
	cor	-

7400	gescien ] ie onleesbaar door naaiwerk (vgl. aant. bij vs. 7402).

7401	kop	Gaue hem god auonture	| d |	te dien
	kop		-

7402	Alse ] initiaal A, rood, 3 regels hoog, zwart penwerk.
	wech ] door het woord loopt een scheur in het perkament, die dichtgenaaid was, maar waarvan nu nog slechts een klein stukje naaidraad rest. Deze scheur loopt in de volgende verzen door de woorden hi (7403), staende (7404), bemuert (7405), cantelen (7406), delen (7407), saen (7408), hadde (7409), wech (7410), bruggen quam (7411), vrouwe en gereet (7412), binnen (7413).

7409	kop	Bi litekine	d| at |	hi hadde verstaen
	cor		d⪕ie⪖

W

7396 Ende metter joncfrouwen: ‘en met de toestemming van de jonkvrouwe’. 7396-99 die... kere: ‘die hem vroegen hen minstens één maal te bezoeken voor hij het land zou verlaten’. 7400-01 Hi... dien: ‘hij zei dat dat best zou kunnen gebeuren, indien God hem daartoe in de gelegenheid zou stellen’. 7405 scone bemuert al: ‘geheel omgeven door goede muren’. 7406-07 Ende... delen: ‘en rondom voorzien van een goede borstwering’. 7408-09 So... verstaen: ‘zodat hij het (kasteel) herkende aan de hand van de aanwijzingen die hij had gekregen’. 7412 al gereet: ‘geheel klaar’, nl. om G. te ontvangen.

T

7400-01 De vrouwen en G. ontmoeten elkaar niet opnieuw in de roman.

[p. 308]

Vander binnen, die daer ontbeet
Om sien ocht hi dar soude comen.^+
+ Tirst dat sine hadde vernomen
Liep si jegen hem blidelike⁺
Om te doene beeten haestelike,
Want die vrouwe daer hi hadde geeten
Hadde hare wel gedaen weten
Wie hi was ende hoe hi hadde mede
Wel gedaen hare besichede.⁺
Si namen metten breidele saen
Ende seide: ‘Beet, here, gi sijt gevaen.’
⁺ Gurrees antworde hare
Dat hi gerne hare gevangene ware.
Hi beette ende die vrouwe dede⁺
Twee cnapen comen daer ter stede.
Die een nam sijn pert,
⁺ Dander scilt ende zwert.
⁺ Die vrouwe namen bider hant

+ F. 20a,R,c

+ ende

+ 7415

+ 7420

+ ende

+ 7425

+ ende

+ ende

P/G

7414	kop	Om	[ hem ]	sien ocht hi		soudecomen
	cor		-		⪕dar⪖
	soude comen ] in hs aaneengeschreven.

7416	blidelike ] onder de vlekken.

7421	besichede ] inktvlek na het woord.

7426	kop	Hi beette		ende die vrouwe dede
	cor		<⁝>

W

7413 Vander: ‘van daar’; ontbeet: ‘wachtte’. 7416 Liep... blidelike: ‘rende zij hem verheugd tegemoet’. 7417 Om... haestelike: ‘om (hem) snel te laten afstijgen’. 7419 gedaen weten: ‘laten weten’ (hoewel het niet uitgesloten is dat de kopiist onder invloed van Wel gedaen in vs. 7421 een afschrijffout heeft gemaakt (optische contaminatie, vgl. A.M. Duinhoven, Bijdragen dl. 1, p. 192-203) en ‘doen weten’ moet worden gelezen, maken andere gevallen aannemelijk dat deze constructie gebruikelijk is. Vgl. vs. 7790-91, gedaen [...] slaen en 7977-78, gedaen Breken). 7421 Wel... besichede: ‘haar belangen uitstekend behartigd’ (vgl. MNW 1, 1038 bij 7). 7422 metten breidele: ‘bij de teugel’.

T

7418-21 Blijkens deze verzen heeft de oude vrouwe een boodschapper op pad gestuurd (vgl. ook vs. 7437). Dit wordt in het verhaal niet beschreven.

[p. 309]

Ende leidene in die zale thant.⁺
Si deden ontwapen gereet.
⁺ Si dedem an doen een licht cleet,
Om dat hi gepijnt was van hitten,
Ende deden op tgrone gars gaen sitten.
Si sagen gerne om die doeget groet⁺
Die hem die vrouwe van hem ontboet,
Ende si ginc bi hem sitten daer nare.
⁺ Onlange nadien quam al dare
Die here, die gejaget hadde alden dach.
⁺ Tirst dat hi sinen gast so scone sach,⁺
Wart hi erre dat hire comen was,
Mar hine maecte gene gelike das
Om dat hi was vremde, mar haddi
Redene moegen vinden waer bi
Hine hadden moegen verdriven,⁺

+ 7430

+ ende

+ 7435

+ ende

+ ende

+ 7440

+ 7445

P/G

7431	kop	Ende leidene in	die[ n ] zale thant
	cor		die

7432	kop	Si	dede| m | ontwapen gereet
	cor		dede<n>
	deden ] corrector expungeerde van de m de laatste poot.

7443	Mar ] voor dit woord een inktvlek in de marge.

7444	kop	Om dat hi was vremde		mar haddi
	cor		<⁝>

W

7431 die zale: de grote zaal, het belangrijkste vertrek van het kasteel (zale zou hier ook kunnen verwijzen naar het hoofdgebouw van de burcht; vgl. MNW 7, 96-98 bij 7 en 8). 7432 ontwapen: vgl. voor deze vorm MNW 5, 1395-96, vgl. ook vs. 7342 en de aant. bij vs. 6429; gereet: ‘onmiddellijk’. 7433 licht cleet: ‘een dun bovenkledingstuk’. 7434 Om... hitten: ‘omdat de warmte hem zwaar viel’. 7435 gars: deze vormvariant van gras komt veelvuldig voor (vgl. MNW 2, 2105). 7436 sagen gerne: lett. ‘zag hem graag’, d.i. ‘was hem zeer vriendelijk gezind’ of ‘achtte hem zeer’. 7436-37 om... ontboet: ‘vanwege zijn grote moed, waarover de vrouwe mededeling had gedaan’ (vgl. vs. 7418-21). Voor het eerste hem moet haer worden gelezen; wellicht heeft kopiist A een afkorting in zijn legger verkeerd opgelost. 7439 Onlange nadien: ‘kort daarna’. 7442 erre: ‘boos’. 7443 Mar... das: ‘maar hij liet het niet blijken’. 7444 Om... vremde: ‘omdat hij (G.) een vreemdeling was’ (en dus als gast moet worden behandeld). 7446 Hine hadden: ‘hij hem had’ (lees hadde).

T

7435 De vloer van de grote zaal werd soms met gras bedekt, en wie daarop zijn gast liet zitten, gaf hem een ereplaats (vgl. J. te Winkel, Het kasteel in de dertiende eeuw, p. 104).

[p. 310]

Hine hadden niet laeten bliven,
⁺ Bedi hi sorgede dat hi dare
Om sijns wijfs wille gecomen ware.
⁺ Hi sprac toten ridder na desen
Ende hieten willecome wesen.^+
+ Gurrees antworde tier ure:
‘Here, God geve u goede avonture.’
⁺ Hi seide oc: ‘Vrouwe, es dit u man?’
‘Ja hi,’ sprac si. Hi seide dan:
⁺ ‘Het en es geen wonder dat gine ontsiet,⁺
Want ic en za(----)
Enichgen man die bat sceen fel wesen
Dan mi nu dinct van desen.’
⁺ Binnen dien dat si spraken also
Quamer een man gelopen toe,⁺
Die der vrouwen seide openbare
Dat buten der porten een ridder ware,
Die gerne herberge name:

+ went

+ ende

+ 7450

+ ende

+ ende

+ vrouwe

+ 7455

+ ende

+ 7460

P/G

7449	kop		Om sijns wijfs wille		comen ware
	cor			⪕ge⪖	comen

7453

avonture ] de letters a en r slechts gedeeltelijk leesbaar door gaten in het perkament.

7454	kop		Hi seide		vrouwe es dit v man
	cor	ende		⪕oc⪖

7455	kop		Ja hi sprac si		hi seide dan
	cor			<⁝>

7457	kop		-
	cor		→want ic en za(----)→
	za(----) ] rest van het vers door afsnijding bij latere inbinding verloren gegaan.

7462

Die der ] in hs aaneengeschreven.

W

7448 sorgede: ‘vreesde’. 7453 goede avonture: ‘voorspoed’. 7456 dat gine ontsiet: ‘dat u bang voor hem bent’. 7457 Want... za(----): bedoeld is ‘want ik zag nooit’. Het Ofr. leest ‘car je ne vi onques mais’ (M iv, lxxi, 40 en S v, p. 24, r. 33). 7458 die... wesen: ‘die boosaardiger leek’. 7462 openbare: ‘openlijk’ (d.w.z. zo dat G. het kon horen). 7464 Die... name: ‘die (hier) graag zou overnachten’.

T

7454 Na G. te hebben verwelkomd, trekt de ridder zich terug, zoals uit het vervolg blijkt (vgl. vs. 7467-71 en 7495-99). Vgl. S v, p. 24, r. 29-31, waar de vrouwe haar man begroet en hij daarna de zaal verlaat: ‘et la dame uet uers li a grant paur et li dit que ben soit il uenuz et cil li rent son salu mut lurdement . si passe outre . et la dame reuent a Guerrehes’. Dit ontbreekt in M iv, lxxi, 40 en in (de grondtekst van) de Middelnederlandse vertaling.

[p. 311]

‘Vrouwe, eist u bequame
Dat hi herberget tavont mere?’⁺
‘Jaet, laetten in eer coemt mijn here,
⁺ Bedi hadt mijn here vernomen
Eer hi in die herberge ware gecomen,
Hine quamer niet in, des sijt gewes,
Om dat hier een ridder binnen es.’⁺
Die knape ginc ten ridder daer nare
Ende seide dat hi geherberget ware.
Hi voer in ende alte hant quamen die knapen
Die hem af holpen doen sine wapen.
⁺ Tirst dat hi binnen der zalen quam,⁺
Gurrees besagene ende vernam
Dat Sagrimor was. Hi liep met desen
Tote hem ende hietene wellecome wesen.
⁺ Sagramor helsedene weder sere
Ende seide: ‘Hoe quaemdi hier, here?’⁺
‘Ic quam recht hier,’ sprac Gurrees.

+ 7465

+ went

+ 7470

+ ende

+ F. 20a,V,a

+ ende

+ 7480

P/G

7469	kop		Eer hi in die herberge ware		comen
	cor			⪕ge⪖	comen

7474	kop		Hi voer in		alte hant quamen die knapen
	cor			<.> ⪕ende⪖

7476

binnen ] onder bi een inktstip.

7478	kop		Dat sagrimor was		hi liep met desen
	cor			<.>

7480	kop		Sagramor helsedene		sere
	cor	ende		→weder→
	weder ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7542 (kol. b).

W

7465 eist u bequame: ‘is het u aangenaam’, ‘vindt u het goed’. 7469 hi: d.i. de ridder die om onderdak vraagt. 7473 hi... ware: ‘hem onderdak verleend was’. 7478 met desen: ‘direct’. 7479 hietene wellecome wesen: ‘verwelkomde hem’. Voor de corrector hebben deze woorden wellicht (ook) de betekenis ‘omarmde hem’, zoals zou kunnen blijken uit het toevoegen van weder in vs. 7480 (tenzij weder moet worden opgevat als ‘bij herhaling’, vgl. MNW 9, 1893 bij 4). 7480 helsedene weder: ‘omarmde hem ook’ (of: ‘herhaaldelijk’). 7482 recht: ‘zojuist’.

T

7478 S. is eerder in het verhaal door Walewein bevrijd uit gevangenschap (J Bk. ii, vs. 2565-2688). Hij heeft zich aangesloten bij de ridders die op zoek zijn naar Lanceloet en is bij de opsplitsing van de groep ridders zijn eigen weg gegaan (vs. 2918-23). Zijn belevenissen sinds de opsplitsing zijn nog niet beschreven in de roman.

[p. 312]

⁺ Die vrouwe vrageden wie die ridder es.
⁺ Gurrees antworde hare
Dat hi van Arturs hove ware
Ende geselle vander Tafelronden,⁺
Een der bester diemen nu weet ten stonden.
⁺ Die vrouwe haelde van samite doe
Enen roc ende enen mantel toe
Ende gafse hem an te doene.
⁺ Tirst dat ontwapent was die gone⁺
Ende sijn ansichte hadde gedwegen
Ende sinen hals, alse ridders plegen,
Was hi een scone ridder ende openbare.
Die here quam uut ere camere daer nare
Ende hi vragede als hine vernam⁺
Weltijt die ander ridder quam.
⁺ Men seiden dat hi daer na quam saen
Dat hi in sine camere was gegaen.
⁺ Die here vragede hem wanen si waren.
⁺ Si antworden hem sonder sparen:⁺
‘Wie sijn van Arturs hove, here’.
Doe ontsach hi hem herde sere

+ ende

+ ende

+ 7485

+ ende

+ ende

+ 7490

+ 7495

+ ende

+ ende

+ ende

+ 7500

P/G

7483	kop		Die vrouwe	vragede	wie die ridder es
	cor	ende		vragede<n>

7487	kop		Een	de| s | bester diemen nv	weett| i | enstonden
	cor			de⪕r⪖	weettenstonden
	weet ten stonden ] in hs aaneengeschreven.

7498	kop		Men	seide	dat hi daer na quam saen
	cor	ende		seide<n>

W

7488-89 van samite [...] Enen... mantel: ‘een onderkleed en een mantel van fluweel’. 7490 an te doene: ‘om aan te trekken’. 7492 gedwegen: ‘gewassen’. 7493 alse... plegen: ‘zoals ridders gewoon zijn te doen’. 7494 scone [...] ende openbare: ‘uitermate mooie’. 7497 Weltijt: ‘wanneer’. 7498-99 dat... Dat: ‘dat hij direct kwam nadat’. 7500 wanen: ‘vanwaar’. 7501 sonder sparen: ‘onmiddellijk’. 7503 ontsach hi hem: ‘vreesde hij’ (hem = zich).

T

7496-98 In de Lancelot en prose stelt de heer des huizes zijn vraag aan een garçon. Vgl. Inleiding, p. 104.

[p. 313]

Datse sijn wijf hadde ontboden
Om dat sine souden doden.
⁺ Hi keerde in sine camere ende dede⁺
Sinen broeder daer in gaen mede
Ende II van sinen neven toe.
⁺ Hi seide hem lieden in rade doe:
‘Ic ne weet wat mijn wijf heeft gedacht
Te doene, die dese ridders heeft bracht⁺
Hier binnen jegen minen orlof.
Ic bem een deel in wane daer of,
Tien tiden dat ic in slape sal sijn,
Dat si mi sal doen nemen dat leven mijn.’
⁺ Die broeder seide: ‘Ic segge u⁺
Watmen daer mede sal doen nu.
Hier binnen sijn genoech cnapen,
Dien gi sult seggen dat si hem wapen
Ende in ene camere bliven stille.
Ocht enich vanden ridders wille⁺
Enichge overdaet doen ocht striden,
Si sullense doet slaen in corten tiden.’

+ ende

+ 7505

+ ende

+ 7510

+ ende

+ 7515

+ 7520

P/G

7504	kop		Datse sijn wijf hadde	ontbo| e |den
	cor			ontboden

7505	kop		Om dat sine souden	do| e |den
	cor			doden

7506	kop		Hi keerde in sine camere		ende dede
	cor	ende		<.>

7510

gedacht ] dacht is omlijnd op de vorige regel boven heeft ge geschreven.

7511	kop		Te doene		die dese ridders heeft bracht
	cor			<.>
	Te doene ] veel ruimte tussen de woorden door gat in het perkament.

7516

Die ] na de e een gaatje in het perkament.

7517

Watmen ] van de m heeft de kopiist tengevolge van een gat in het perkament eerst twee poten afgeschreven en ná het gat de derde.

7520

Ende ] hs Ende; gaatje door tilde.

7522

Enichge overdaet ] hs Enich geouerdaet

W

7505 Om dat: ‘opdat’. 7509 in rade: ‘vertrouwelijk’ (vgl. MNW 6, 970 bij 9). 7512 jegen minen orlof: ‘zonder mijn toestemming’, ‘tegen mijn wil’. 7513 Ic... wane: ‘ik heb enigszins het vermoeden’. 7514-15 Tien... mijn: omkering van de versvolgorde levert een betere zin op. 7517 daer mede: ‘daaraan’. 7519 hem wapen: ‘zich bewapenen’. 7521 Ocht: ‘als’. 7522 overdaet: ‘vermetele daad’ (MNW 5, 2111 bij 3, waar dit vs. wordt geciteerd). De betekenissen ‘gewelddaad’ of ‘schanddaad’ passen hier eveneens.

[p. 314]

⁺ Die here antworde: ‘Dese raet es goet.
⁺ Ic wille datmen also doet.’
⁺ Hi dede in ene camere na desen⁺
X knapen al gewapent wesen
Ende hi beval hem lieden vaste,
Ocht si verstoeden dat sine gaste
Enichge overdaet doen wouden,
Dat si hem thant op lopen souden⁺
Ende doet slaen metter vart.
⁺ Si soudense vinden onbewart
Van wapenen ende sine souden tier uren
Jegen hem niet moegen geduren.
⁺ Si seiden: ‘Porrensi cleine ocht groet,⁺
Wi sullense beide slaen doet.’
Alse dit aldus gesproken was,⁺
Een knape wart geware das
Ende ginc te sire vrouwe saen
Ende dede hare dese dinc verstaen.⁺
Si antworde den cnape gereit:
‘Eist waer dattu heves geseit,
Sone was noit gesproken tote hare
Sulke verraetnesse alse dat ware.’

+ ende

+ ende

+ ende

+ 7525

+ 7530

+ want

+ ende

+ 7535

+ F. 20a,V,b

+ 7540

P/G

7527	X ] hs X.; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

7532	kop	Ende	[ te ]	doet slaen metter vart
	cor		-

7534	kop	Van wapenen		ende sine souden tier vren
	cor		<.>

7537	kop	Wi| e | sullense beide slaen	[ te ]	doet
	cor	Wi	-
	Wi... doet ] na dit laatste vs. van kol. a resteert nog één regel, die niet is gebruikt, omdat de ruimte voor de initiaal (vs. 7538) ontbrak.

7538	Alse ] initiaal A, blauw, drie regels hoog, rood penwerk.

7540	vrouwe ] aan de e een tongetje.

W

7528 vaste: ‘nadrukkelijk’. 7529 verstoeden: ‘bemerkten’. 7531 op lopen: ‘aanvallen’. 7533-34 onbewart Van wapenen: lett. ‘niet voorzien van wapens’, d.i. ‘onbewapend’. 7534-35 ende... geduren: ‘en zij (de ridders) zouden dan tegen hen (de aanvallers) niet kunnen standhouden’. 7536 Porrensi... groet: ‘indien zij ook maar de geringste (verkeerde) beweging maken’. 7538 Alse: ‘terwijl’. 7542 gereit: ‘onmiddellijk’. 7543-45 Eist... ware: ‘als je de waarheid spreekt, dan is dit de verraderlijkste aanval (of: ergste samenzwering) die tot op heden (vgl. voor tote hare MNW 3, 153 bij b) is beraamd’.

[p. 315]

⁺ ‘Neest niet waer, ic sal gedoegen⁺
Datmen uut steke mijn oegen.’
‘Dat es om niet,’ sprac die vrouwe.
⁺ ‘Ic gelove Gode bi mire trouwe
Dat ic die ridders sal van dien
Bescermen, dat hem niet sal messcien.’^+
+ Si dede den ridders te wetene saen
Dat hare here doe hadde gedaen
Ende si seide: ‘Heren, ic rade u
Dat gi daer af u versiet nu
Dat gi jegen hem bewarent sijt.⁺
Ne doedijs niet ende siet hijs tijt
Dat hi uwes boven moege comen,
U wart u lijf thant genomen.’
⁺ Si seiden: ‘Ocht God wille, Onse Here,
Dat en gevallet nembermere⁺
Dat hi ons, het ne doe groet mesfal,
Met sulker verraetnesse doeden sal.’
⁺ Gurrees sprac dus Sagramorre toe:

+ vrouwe

+ 7545

+ want

+ 7550

+ ende

+ 7555

+ ende

+ 7560

+ ende

P/G

7546	kop		Neest niet waer ic sal gedoegen
	cor	→vrouwe→
	vrouwe ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7610 (kol. c).

7549	kop		Jc geloue gode bi mire trouwe
	cor	→want→
	want ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7613 (kol. c).

7553

doe ] de e door slijtage moeilijk leesbaar.

7557	kop		Ne doedijs niet		ende siet hijs tijt
	cor			<.>

7558	kop		Dat hi vwes bouen moege	come
	cor			come<n>

7559

genomen ] hs gonomen; evidente verschrijving van de kopiist.

7560	kop		Si	seide	ocht god wille onse here
	cor	ende		seide<n>

W

7546 Neest... waer: ‘als het niet waar is’. 7548 Dat... niet: ‘dat is nergens voor nodig’. 7549 gelove: ‘beloof’. 7551 dat... messcien: ‘zodat hen niets kwaads zal gebeuren’. 7553 Dat: ‘hetgeen’. 7555 Dat... nu: ‘dat u zich erop voorbereidt’. 7556 Dat... sijt: ‘dat u voor hem op uw hoede bent’ (vgl. MNW 1, 1208 bij 4). 7557 siet hijs tijt: ‘acht hij het geschikte ogenblik gekomen’. 7558 Dat... comen: ‘dat hij u zou kunnen verslaan’. 7559 lijf: ‘leven’. 7561 Dat... nembermere: ‘zal dat in geen geval gebeuren’. 7562 het... mesfal: ‘tenzij het ongeluk over ons komt’, ‘tenzij door grote pech’.

[p. 316]

⁺ ‘Ic segge u watmen best doe.
Ic ne sal tavont meer niet eten.⁺
Hets onlanc dat ic at, dat suldi weten.
Ic sal mi oec vensen ende gaen
Liggen in gene camere saen
Daer onse wapenen sijn, ende alse gi
Sult sijn geseten, ic sal mi⁺
Wapenen saen ende magic verhoren
Dat gi mijns noet hebt daer voren,
Ic sal comen ende houden den strijt
Tote dien dat gi gewapent sijt,
Ende waren wi wel gewapent bede⁺
Sine hilden jegen ons gene stede
Al waerre noch also vele, dat verstaet.’
⁺ Mettien Gurrees liggen gaet
In die camere ende doet verstaen
Dat hi met siecheden es bevaen.⁺

+ here

+ 7565

+ 7570

+ 7575

+ ende

+ 7580

P/G

7565	segge ] se vrijwel onleesbaar door slijtage.

7566	Ic ] de c vrijwel onleesbaar door slijtage.

7570	kop	Daer onse wapenen sijn		alse gi
	cor		<⁝> ⪕ende⪖

7571	kop	Sult sijn geseten		ic sal mi
	cor		<.>

7572	kop	Wapenen saen		ende magic verhoren
	cor		<⁝>

7573	kop	Dat gi mijns noet hebt daer	[ te ]	voren
	cor		-

7577	stede ] kopiist heeft in de d geknoeid; wellicht schreef hij eerst c of t af.

7580	kop	Jn die camere		ende doet verstaen
	cor		<⁝>

W

7568 mi oec vensen: lees siec voor oec, dus ‘mij ziek houden’. Vgl. MNW 8, 1409 bij ii, i en J, dl. 1, p. 320, aant. bij vs. 7567. Het Ofr. leest ‘me faindrai a estre malades’ (M iv, lxxi, 43 en S v, p. 26, r. 1). 7572 magic verhoren: ‘als ik zal horen’. 7573 mijns noet hebt: ‘mij nodig hebt’. 7574 houden: ‘voeren’. 7577 Sine... stede: ‘dan zouden zij zich tegen ons niet staande kunnen houden’. 7578 Al... vele: ‘al waren er twee keer zoveel (tegenstanders)’; dat verstaet: ‘besef dat wel’. 7580 doet verstaen: ‘laat weten’. 7581 met... bevaen: ‘ziek geworden is’.

T

7567 Deze opmerking over een eerdere maaltijd herinnert aan het vorige avontuur van G. (vgl. vs. 7374-81).

[p. 317]

⁺ Sagramor bleef metter vrouwen daer.
⁺ Die here bleef vragende daer naer
Waer die ander ridder es becomen
Als hine niet en hevet vernomen.
⁺ Si seide: ‘Hi dede ons verstaen⁺
Dat hi siec es ende es te bedde gegaen.’
Althant sweech die here
Ende hine vragede daer omme niet mere,
Als diere luttel om soude geven
Al ware hi thant doet bleven.⁺
Die eten tijt quam ende men ginc dwaen
Ende si gingen sitten saen.
Ende om dattie here niet ne woude
Datten Sagramor over dorper houde
Ne liet hi doe sijn wijf niet eten⁺
Metter maysniede, dat suldi weten,
Ende dedse met Sagrimor eten dan
Ende dat dede hi bedi nochtan
Dat hise woude begripen saen

+ ende

+ mer

+ ende

+ 7585

+ 7590

+ 7595

P/G

7582	daer ] boven de d een vlek.

7586

seide ] door dit woord loopt het begin van een scheur in het perkament (vgl. aant. bij vs. 7402). Deze scheur loopt in de volgende verzen door de woorden Dat (7587), thant (7588), hine (7589), diere (7590), ware (7591), eten (7592), gingen (7593), om (7594), sagramor (7595), hi (7596), maysniede (7597), dedse met (7598), dat en hi (7599), begripen (7600), van (7601).

7587	kop	Dat hi siec es ende		te bedde gegaen
	cor		→es→
	es ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de correctie vóór vs. 7650 (kol. c).

7591	kop	Al	wa| s | hi thant doet bleuen
	cor		wa⪕re⪖

7597	suldi ] hs sul di

W

7583 bleef vragende: ‘vroeg’ (vgl. Stoett par. 257 voor deze constructie). 7584 es becomen: ‘is heengegaan’. 7591 hi: d.i. Gurrees. 7592 dwaen: ‘de handen wassen’. 7595 Datten... houde: ‘dat S. hem voor een onbeschaafd persoon zou aanzien’. 7597 maysniede: ‘bedienden’. 7598 dedse: gebruikelijker is deedse. 7599-7600 Ende... saen: ‘maar dat deed hij evenwel, omdat hij haar spoedig wilde betrappen’.

T

7596-97 Het was gewoonte van de heer des huizes om zijn vrouw met de bedienden te laten eten. Vgl. vs. 6773-74.

[p. 318]

Ende es op dander zide van har zitten ghegaen.⁺
Daer was wel in alre wise⁺
Gedient van dranke ende van spise.
⁺ Alsten derden gerechte quam
Ene joncfrouwe brochte, als ict vernam,
II rosene hoede gedragen tier stat⁺
Daer die vrouwe met Sagrimorre sat,
Die si hadde gemaect in dien boengart,
Ende si gafse herre vrouwen ter vart,
Diese hare heescede, dies geloeft.
⁺ Si sette den enen op hare hoeft⁺
Ende gaf Sagramorre den andren doe,

+ 7600

+ F. 20a,V,c

+ ende

+ 7605

+ ende

+ 7610

P/G

7601	kop	-
	cor	↓ende es op dander zide van har zitten ghegaen↓

7608	kop	Die[ n ] si hadde gemaect in dien boengart
	cor	Die

W

7602 in alre wise: ‘volop’. 7606 rosene hoede: ‘kransjes gevlochten van rozen’. 7606-07 tier stat Daer: ‘daar waar’. 7608 Die: verwijst naar II rosene hoede; boengart: ‘boomgaard’, ‘vruchtbomentuin’ (vgl. J. te Winkel, Het kasteel in de dertiende eeuw, p. 42-54). 7609 herre: ‘haar’, deze vorm komt nog één maal voor in de Lancelotcompilatie (nl. hierna vs. 8945). 7610 Diese... heescede: ‘die haar (de jonkvrouwe) om de kransjes vroeg’.

T

7601 De corrector vulde met dit vers het weesrijm aan, waardoor Lanceloet afwijkt van de Lancelot en prose, waar informatie over de zitplaats van de heer des huizes ontbreekt. Vgl. M iv, lxxi, 44: ‘et tout ce fist il pour entreprandre la dame d'aucune chose.’ (ook S v, p. 26, r. 14-15). Het weggevallen vers bevatte waarschijnlijk een nadere bepaling bij begripen in vs. 7600 (vgl. de woordverklaring bij vs. 7599-7600). 7605 als ict vernam: vgl. voor deze verwijzing naar een ongespecificeerde bron Inleiding, p. 67-68. 7605-12 Het vlechten van bloemenkransjes was een gebruikelijk hoofs tijdverdrijf, zo vermeldt J. te Winkel (Het kasteel in de dertiende eeuw, p. 47). Het aanbieden van een rozenkransje kan een speelse liefdesbetuiging inhouden, waarmee de vrouwe in deze situatie uiteraard haar jaloerse man provoceert. Een mooi voorbeeld van deze functie van een rozenkransje vindt men in de Perchevael, waar Gariet en Ywein na een gewonnen gevecht deze kransjes aangeboden krijgen: ‘Also vollijc als dit [het gevecht] was gedaen Quam daer [uit het kasteel van waaruit vrouwen, die zijn getooid met rozenkransjes, de strijd volgen] een knape utgegaen Ende brachte elken enen rosen hoet Die opter vrowen hoeft stoet, Die gerre ridders vrindinne waren. Gene knape seide doe sonder sparen: “Gi ridders, u sinden gene .ij. vrowen, Die gi sonder hoet moget scouwen, Dese .ij. hoede op rechte minne, Ende elke es worden u vrindinne (...)”’ (J Bk. ii, vs. 37945-54).

[p. 319]

Dies hare man balch, diere sach toe,
Ende sloechse soe dat si met allen
Ter erden neder moeste vallen
Ende seide: ‘Quade pute, thanden⁺
Neemt hier uwen loen vander scanden
Die gi in mine herberge doet.
Gi sijt al te coene in uwen moet,
Dat gi dorst u leckeringe toegen
Daer ic toe sach met minen oegen.’⁺
‘Ay here,’ sprac Sagramor saen,
‘Nu hebdi herde sere mesdaen
Dat gi dese vrouwe hebt geslaegen soe
Ende om niet, daer ic sach toe.’
⁺ Die ridder seide: ‘Dat ics dede nu,⁺
Dat dedic in despite van u.’
‘Ja,’ sprac Sagramor, ‘dadi?
Ic ware quaet dan ic ne wraecs mi

+ 7615

+ 7620

+ ende

+ 7625

P/G

7613	kop	Dies hare man balch	die	sach toe
	cor		die⪕re⪖

7616	Quade ] de d slechts gedeeltelijk leesbaar door een gat in het perkament (vgl. aant. bij vs. 7306).

7617	kop	Neemt hier vwen loen	vande/n/ scanden
	cor		vande⪕r⪖

7618	kop	D[ at ] gi in mine herberge doet
	cor	D⪕ie⪖

7622	kop	Ay here sprac	| sl |	sagramor saen
	kop		-

7623	kop	Nv	/haddi/ herde sere mesdaen
	cor		→hebdi→

7624	kop	/Die/ dese vrouwe hebt geslaegen soe
	cor	→dat gi→

7629	kop	Jc ware	/d/	quaet danic ne wraecs mi
	kop		-
	dan ic ] in hs aaneengeschreven.
	mi ] omlijnd boven wraecs op de vorige regel afgeschreven.

W

7613 Dies... toe: ‘waarover haar man, die dit zag, boos werd’. 7614 met allen: ‘geheel en al’. 7616 Quade pute: ‘lelijke hoer’; thanden: kan ook met seide verbonden worden. 7619 Gi... moet: ‘u bent wel zeer overmoedig’. 7620 leckeringe: volgens MNW 4, 354 ‘onbehoorlijk gedrag, onzedelijkheid’, waarbij dit vers als enige bewijsplaats wordt geciteerd. Het Ofr. (lecherie) maakt het waarschijnlijk dat ‘wellust’ een preciezere vertaling is. 7625 om niet: ‘zonder reden’. 7627 in despite van u: ‘om mijn minachting voor u te tonen’. 7628-29 dadi... mi: ‘deed u het daarom? Ik zou onjuist reageren als ik mij niet zou wreken’ (dan ic kan zijn ontstaan uit dat en ic, ‘als ik niet’ (vgl. Van Loey I, par. 32b)).

[p. 320]

Vander buffen die gi hare hebt gegeven.’
⁺ Sagramor heeft die vuest verheven,⁺
Die groet was ende vir cante also wel,
Ende sloegen soe dat hi vel
Vander taflen verdort daer neder.
⁺ Daer wart altehant wech ende weder
Groete nose ende geluet dor das⁺
Dattie here so geslagen was
Ende die in die wachte waren
Sprongen uut al sonder sparen
Met getrecten swerden sonder waen
Ende wouden Sagramorre doet slaen.^+
+ Gurrees quamer gelopen toe
Ende hi was wel gewapent doe
Met ere haecsen in sinen handen,
Daer hi mede cloefde toten tanden
Den irsten die quam in sijn gemoet.^+
+ Daerna liep hi met groter spoet
Toten here, die woude opstaen,
Ende sloegen metter haecsen saen,
Dat hi hem sloech sijn hoeft af
Metten slage die hi hem gaf.⁺
Ende alse die andre dat saegen,
Si liepen hem op met groten slaegen

+ ende

+ 7630

+ al

+ 7635

+ 7640

+ mer

+ 7645

+ ende

+ 7650

P/G

7644	kop	Met ere haecsen in	sine	handen
	cor		sine<n>

7650	kop	/Ende/ hi hem sloech sijn hoeft af
	cor	←dat←

7653	slaegen ] onder de s een gaatje in het perkament.

W

7630 buffen: ‘klap’. 7632 vir cante: MNW 9, 453 bij 2 citeert het vers onder de betekenis ‘grof, massief’, maar ‘vierkant’ lijkt ook mogelijk. Vgl. Ofr. quarré (M iv, lxxi, 45 en S v, p. 26, r. 28). 7634 verdort: ‘versuft’ (vgl. MNW 8, 1626-27 bij 2). 7635 wech ende weder: ‘overal’. 7636 nose ende geluet: ‘lawaai en geschreeuw’. 7638 in... waren: ‘toezicht hielden’ (het is ook mogelijk om die wachte met ‘wachtpost’ te vertalen). 7639 Sprongen... sparen: ‘kwamen snel tevoorschijn’. 7644 haecsen: ‘bijl’. 7646 Den... gemoet: ‘de eerste die hij tegenkwam’. 7650 Dat: ‘zodat’. 7653 Si... slaegen: ‘vielen zij hem fel aan’.

[p. 321]

Ende hi weerde hem wel, alsict las.
⁺ Alse Sagramor gewapent was
Ende si beide te gader waren,⁺
Si scofierden alle die scaren
Ende maketse vlouchtich, dat si tier stont
Vlouwen gequetst ende ter doet gewont
Ende binnen in die camere bleven
Des heren broederer doet ende sine neven.⁺
Alsi dit aldus hadden gedaen,⁺
Die vrouwe ontboet hare mage saen
Dat si tote hare souden comen.
Si quamen ende alsi hadden vernomen
Hoet was gevaren, si waren blide sere,⁺
Bedi si haetten sere den here
Ende si minden die vrouwe mede

+ mer

+ 7655

+ 7660

+ F. 21R,a

+ 7665

P/G

7654	las ] de s moeilijk leesbaar door gat in het perkament.

7659	kop	Vlouwen gequetst ende		doet gewont
	cor		→ter→

7661	kop	Des heren	broedere[ n ] doet ende sine neuen
	cor		broedere⪕r⪖
	broederer ] vermoedelijk is de correctie onvolledig, omdat de corrector vergeten is de ‘er’-krul door de strepen en/of te expungeren.
	Des... neven ] na dit laatste vers van kol. c resteert nog één regel, die niet is gebruikt, omdat de ruimte voor de initiaal (vs. 7662) ontbrak.

7662	kop	Alsi dit		dus hadde	gedaen
	cor		⪕al⪖	dus hadde<n>
	Alsi ] initiaal A, rood, vier regels hoog, zwart penwerk.

7663	Die... saen ] vs. over twee regels verdeeld; na ontboet de regelovergang.

7664	kop	Dat sitote hare	soude	comen
	(kop),cor		soude<n>
	si tote ] in hs aaneengeschreven.

7666	kop	Hoet was		si waren blide sere
	cor		→gevaren→

7668	kop	Ende si	minde	die vrouwe mede
	cor		minde<n>

W

7657 Si... scaren: ‘hakten zij de hele groep in de pan’. 7658 maketse vlouchtich: ‘joeg hem (d.i. de scare, vs. 7657) op de vlucht’; dat: ‘zodat’. 7661 broederer: lees vermoedelijk broeder (vgl. P/G). 7663 Die... mage: ‘de vrouwe liet haar verwanten verzoeken’. 7666 Hoet was gevaren: ‘wat er was gebeurd’.

T

7654 alsict las: vgl. voor deze verwijzing naar een ongespecificeerde bron Inleiding, p. 67.

[p. 322]

Om hare grote hoveschede
Ende om dat si hare nichte was toe.
⁺ Si namen den doeden ridder doe⁺
Ende leiden wel eerlike
In een scone coffer rike
Met dieren pellen bedect
Ende droegene also berect
Inden middel vander zale,⁺
Daer men alden nacht bewaecte wale.
⁺ Die vrouwe ne woude gedoegen niet
Dat hare gasten souden waken iet,
Mar si deedse slapen gaen tier ure
Ende si rusten alden nacht dure.^+
+ Des ander dages ruemden si thof
Ende namen an die vrouwe orlof,
Die hem vriendelike bat thant
Of si wederkeerden doer dat lant
Dat sise quamen sien. Si seiden doe⁺
Dat sijt gerne daeden, gevielt hem also.

+ ende

+ 7670

+ 7675

+ mer

+ 7680

+ ende

+ 7685

P/G

7674	kop	Met dieren	pellen[ le ] bedect
	cor		pellen

7676	kop	Jnden	midde[ n ] vande/n/ zale
	cor		midde⪕l⪖ vande⪕r⪖

7685	kop	Of si wederkeerden doer		tlant
	cor		⪕da⪖	tlant
	dat lant ] in hs aaneengeschreven.

7686	kop	Dat sise quamen sien		si seiden doe
	cor		<.>

7687	kop	Dat sijt gerne daeden		geuielt hem also
	cor		<.>

W

7672 eerlike: ‘plechtig’. 7673 coffer rike: ‘kostbare doodskist’. 7674 dieren pellen: ‘een kostbaar doodskleed’. 7675 berect: ‘voor de begrafenis gereed gemaakt’ (vgl. MNW 1, 934 bij 4d). 7676 middel: ‘midden’. 7677 bewaecte: ‘bewaakte’, d.i. de dodenwake houden. 7678 ne... niet: ‘stond niet toe’. 7681 dure: ‘door’. 7682 ruemden: ‘verlieten’. 7683 Ende... orlof: ‘en namen afscheid van de vrouwe’. 7685-86 Of... sien: (vrije vert.) ‘of zij haar wilden bezoeken als zij weer in de buurt waren’. 7687 gevielt hem also: lett. ‘als het hun gebeurde’, d.i. ‘als het ervan kwam’.

T

7686-87 Een nieuwe ontmoeting vindt in de roman niet plaats.

[p. 323]

Doe porreden Sagramor ende Gurrees.
⁺ Tirst dat Sagramor opten wech es
Gecomen, vragedi Gurrees thant
Ocht hi noch iet ondervant⁺
Van dien dat si sochten tien stonden.
⁺ Hi sprac hine hadder niet af vonden.
⁺ Sagramor sprac: ‘God moete ons beden
Te sulker stat noch geleden
Daer wijs horen moeten vraye niemaren.’⁺
‘Dat moete ons God geven tuwaren,’
Antworde Gurrees daer toe.
Si reden in enen nauwen pat doe
Ende droegen over een tien tiden
Dat si te gadere souden riden⁺
Des si eniche avonture vonden.
⁺ Si reden toter none tien stonden
Eer si uten foreeste quamen
Ende als sire uut quamen si vernamen

+ ende

+ 7690

+ ende

+ ende

+ 7695

+ 7700

+ ende

P/G

7688	kop		Doe porreden sagramor		ende gurrees
	cor			<.>

7690	kop		Vragedi gurrees thant
	cor	←gecomen←
	Gecomen ] punt van de corrector na het woord als scheiding t.o.v. eerste woord van het vers.
	vragedi ] onder g een inktvlek.

7695	kop		Te sulker stat noch	/ons/	geleden
	cor			-

7696	kop		Daer wijs horen	moete	vraye niemaren
	cor			moete<n>

7699	kop		Si reden		enen nauwen pat doe
	cor			⪕in⪖

7702	kop		Des si	enich	auonture vonden
	cor			enich⪕e⪖

W

7688 porreden: ‘vertrokken’. 7691 ondervant: ‘had vernomen’. 7693 niet af vonden: ‘niets over gehoord’. 7694-96 God... niemaren: ‘moge God ons beiden nog eens naar een plaats leiden waar wij er betrouwbare inlichtingen over kunnen krijgen’. 7699 nauwen: ‘smal’. 7700 droegen over een: ‘besloten’, ‘kwamen overeen’. 7702 Des: ‘tot’. 7703 none: het negende uur van de dag (vanaf zes uur 's ochtends), d.i. drie uur 's middags.

T

7689-92 Deze vraag brengt de zoektocht naar Lanceloet weer in herinnering.

[p. 324]

Vor hem gerecht staen XII pawelgoene⁺
Van ere manieren, van enen doene,
Ende stonden in enen beemt gerecht.
⁺ An elc pawelgoene hingen gehecht
IV scilden ende daer waren toe
Bi elken gezet X glavyen doe.^+
+ Gurrees seide thant: ‘Wi
Moeten joesteren, dat dunket mi.
Wi siere nu gecomen so naer
Dat wi niet en moegen sceden vandaer,
Wine moeten joesteren, here.’^+
+ Dander seide: ‘Dat moet emmer sijn, here.’
⁺ Mettien worden si geware
Van enen naen, die quam tot hem dare
Ende tote hem seide: ‘Gi heren,
Gi moet emmer nu joesteren.⁺

+ 7705

+ ende

+ 7710

+ ende

+ 7715

+ ende

+ ende

+ 7720

P/G

7706	kop	Vor hem gerecht		.xij. pawelgoene
	cor		→staen→
	staen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7767 (kol. b).

7710	daer ] de d is door de eerste poot van een w heengeschreven.

7711	kop	Bi elken		.x. glauyen doe
	cor		→gezet→

7714	kop	Wi| e |	sire	nv		comen so naer
	cor	Wi	si⪕e⪖re		⪕ge⪖	comen

7715	kop	Dat wi niet		moegen sceden vandaer
	cor		⪕en⪖
	Dat wi ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een gat in het perkament.
	vandaer ] tweede letter slecht leesbaar door gat in het perkament.

7716	Wine ] vóór en na het woord een gat in het perkament waar de kopiist omheen geschreven heeft.

7717	seide ] hs se ide; kopiist heeft om gat in het perkament heen geschreven.

W

7706 Vor... pawelgoene: ‘dat voor hen twaalf tenten opgesteld stonden’. 7707 Van... doene: ‘volstrekt identiek’. 7708 beemt: ‘weide’. 7709 gehecht: ‘vastgemaakt’. 7711 glavyen: ‘lansen’. 7713 joesteren: ‘een gevecht met de lans aangaan’. 7714-16 Wi... joesteren: ‘wij zijn nu zo dichtbij gekomen dat wij zonder een gevecht met de lans niet kunnen wegkomen’. 7717 emmer: ‘ongetwijfeld’. 7719 naen: ‘dwerg’.

T

7709-16 De schilden en lansen die zo duidelijk zichtbaar zijn voor iedere voorbijganger, fungeren als een uitdaging voor de ridders die op de tenten stuiten. Dit blijkt ook uit de reactie van S. en G.

[p. 325]

Welc wilt voren joesteren, berecht mi des.’⁺
‘Ic sal voren joesteren,’ sprac Gurrees.
‘Ontbeit hier danne,’ sprac die naen
Ende keerde ten pawelgoene saen.
Die naen ginc in ende na dien⁺
Hebben die ridders thant versien
Enen gewapenden ridder metter vart
Comen gereden te Gurrees wart,
Die brac sijn spere op Gurrees,
Die hem also weder dancte des⁺
Dat hine af stac vanden perde,
Dat hi gestrect lach op die erde.
⁺ Daer na sach comen die here
Wel LX ridders ochte mere
Uten pawelgoene, die met allen⁺
Huedden op dien die daer was gevallen.
⁺ Die naen seide doe tote Gurrees:
‘Here, gi moeget varen alst u wille es.
⁺ Gi hebt u wel gequijt met eren,
Mar u geselle moet joesteren.’^+
+ Sagramor gaf antworde doe
Dat hi gereet was daer toe.
⁺ Thant Sagramor comen vernam
Enen ridder die joesteren quam.
⁺ Sagramor liet lopen metter vart⁺
Ende die ander te hem wart
Ende brac op Sagramor sijn spere.

+ F. 21R,b

+ 7725

+ 7730

+ ende

+ 7735

+ ende

+ want

+ 7740

+ ende

+ al

+ ende

+ 7745

P/G

7722	des ] woord is omlijnd op de volgende regel onder mi afgeschreven.

7725	kop	Ende	keer| t | ten pawelgoene saen
	cor		keer⪕de⪖

7728	vart ] v dichtgelopen.

7731	kop	Die hem also		dancte des
	cor		→weder→

W

7722 Welc... voren: ‘wie wil als eerste’; berecht mi des: ‘vertel het mij’. 7724 Ontbeit: ‘wacht’. 7731 Die... des: ‘die het hem zo betaald zette’. 7733 Dat: ‘zodat’. 7734 here: d.i. Gurrees. 7737 Huedden op: ‘de spot dreven met’ (vgl. MNW 3, 782). 7739 gi... varen: ‘u kunt gaan’. 7740 Gi... eren: ‘u hebt eervol aan uw verplichting voldaan’. 7743 gereet: ‘bereid’, ‘klaar’. 7746 liet lopen: ‘reed’, nl. in de richting van de tegenstander.

[p. 326]

⁺ Sagramor stac den andren so sere
Dat hem niet ne halp doe
Noch scilt noch halsberch toe,⁺
Hine stac hem dor den lichame bede
Tyser entie glavie mede
Ende droegen vanden perde,
Dat hi viel neder ter erde.
⁺ Doe wartmen daer huwende saen,⁺
Gelijc men te voren hadde gedaen.
Doe sprac tote Sagramor die naen:
‘Here, alse gi wilt dan mogedi gaen.’
⁺ Sagramor antworde dat hi
An dat joesteren niet wan, bedi⁺
Hi hadde verloren sine glave.
⁺ Als hine horde claegen daer ave,
Hi seide: ‘Ic sal u wel betalen,
Want ic sal u ene andre halen.’
Altehant hi ene andre sochte,⁺
Die hi Sagramorre brochte,
Ende vragedem wie hi ware.
⁺ Sagramor antworde daer nare:
‘Ic bem van Arturs hove seggic di
Ende hete Sagramor. Ende nu sech mi⁺

+ ende

+ 7750

+ ende

+ 7755

+ ende

+ 7760

+ ende

+ 7765

+ ende

+ 7770

P/G

7749	sere ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7810 (kol. c).

7752	stac hem ] in hs aaneengeschreven.

7753	mede ] onder de laatste letter een inktstip.

7761	kop	An dat ioesteren niet wan		bedi
	cor		<:>

7771	kop	Ende hete sagramor		nv sech mi
	cor		<.> ⪕ende⪖

W

7750 halp: ‘baatte’. 7751 halsberch: ‘borstharnas’ (vgl. aant. bij vs. 5726). 7752-53 Hine... mede: ‘maar hij stak hem zowel de punt als de schacht van de lans door het lichaam’. 7754 droegen: ‘wierp hem’. 7755 Dat: ‘zodat’. 7756 Doe... saen: ‘toen begon men daar onmiddellijk te spotten’. 7761 An... wan: ‘geen voordeel had gehad van het steekspel’. 7763 hine: hi is de dwerg. 7764 betalen: ‘schadeloos stellen’.

T

7755 De lans van S. breekt, zo vermeldt het Oudfrans. Vgl. Inleiding, p. 82. 7770 Ook hier wordt een dwerg getutoyeerd. Vgl. vs. 5819, 8798.

[p. 327]

Wies sijn dese pawelgoene ende hoe
Staen si hier gerecht ende waertoe?’
⁺ Die naen antworde hem tuwaren
Dat si tsgraven Wigans waren,
Die de pawelgoene daer dede slaen,⁺
Om dat hi hadde verstaen
Ende hadde horen vertellen
Dat Walewein met XII gesellen
In dit lant soude sijn ter uren,
‘Ende soeken ine weet wat avonturen.⁺
Ende mijn here hevet wel (....)vragt
Hoe gedane wapine dat hi draegt,⁺
Datten mijn here wel soude ter curen
Kinnen, quame hi hier bi avonturen.

+ ende

+ 7775

+ 7780

+ F. 21R,c

P/G

7772	kop	Wies sijn dese pawelgoene		ende hoe
	cor		<.>

7773	kop	Staen si hier gerecht		ende waertoe
	cor		<:>

7779	XII gesellen ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament.

7780	sijn ter ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament.

7781	wat avonturen ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament.
	avonturen ] ur superscript i.v.m. plaatsgebrek.

7782	(....)vragt ] een aantal, mogelijkerwijs vier, tekens (onder) is verdwenen door een gat in het perkament. Het woordgedeelte gt is dichtgelopen en daardoor moeilijk leesbaar.

7784	kop	Datten mijn here		soude ter curen
	cor		→wel→

7785	kop	Kinnen	quame/n/ hi hier bi auonturen
	cor		quame

W

7772 Wies: ‘van wie’; hoe: ‘waarom’. 7775 Wigans: zie toelichting. 7776 slaen: ‘plaatsen’. 7781 ine < ic ne. 7782 (....)vragt: bedoeld is ‘gevraagd’. 7783 Hoe... draegt: ‘hoe het schildteken (of: “de wapenrusting”) dat hij draagt eruit ziet’. 7784-85 Datten... avonturen: ‘zodat mijn heer hem (W.) zeer goed zou herkennen als hij bij toeval hier passeerde’.

T

7775 Deze graaf, die in het Oudfrans (M iv, lxxi, 50 en S v, p. 28, r. 7) en ook verderop in de vertaling (vs. 8762) Guinas wordt genoemd, is nog niet eerder in de roman voorgekomen. 7776 De tenten staan in de buurt van een kasteel, aldus het Oudfrans. Vgl. Inleiding, p. 94. 7779-81 De mededeling van de dwerg herinnert aan de zoektocht naar Lanceloet. Blijkens vs. 7781 is men niet op de hoogte van de zoektocht en de reden ervoor, te weten Lanceloets verdwijning.

[p. 328]

Ende mijn here es een sere weert⁺
Goet riddre ende hi begert
Sine macht te provene sere
Jegen Waleweine, here,
Ende bi derre redenen hevet hi gedaen
Die pawelgoene die gi hier siet, slaen.’⁺
Sagramoer sciet danen ende hi reet naer
Gurrees, die sijns onbeidde daer.
Doe reden si beidegader tesamen
Went dat si in ene valeye quamen,
Dar si ontmoetten ene joncfrouwe doe⁺
Die scone genoech was ende jonc dartoe.
Si reet een cleine pert ende si groette
Die ridders als sise ontmoette
Ende si groettense weder scone.

+ 7785

+ 7790

+ 7795

P/G

7786	Ende ] voor het woord een vlekje in de marge.

7787	kop		Goet riddre		ende hi begert
	cor			<.>

7789	kop		Jegen	waleweins	/prouetchen/	here
	cor			waleweine	-
	Waleweine ] het is denkbaar dat de corrector waleweins bedoelde als deel van een samentrekking (Waleweins macht).

7792

Sagramoer ] initiaal S, blauw, vier regels hoog, rood penwerk.

7795	kop		Dat si in ene valeye quamen
	cor	→went→
	Went ] mogelijkerwijs bedoeld als leesaanwijzing.

7796	kop		Si ontmoetten ene ioncfrouwe doe
	cor	←dar←

7797	kop		Die scone genoech was ende ionc		toe
	cor			⪕dar⪖	toe
	dartoe ] vlek na het woord.

7798	kop		Si reet een cleine pert		ende si groette
	cor			<:>

W

7786 weert: ‘voortreffelijk’. 7788-89 Sine... Waleweine: ‘zijn kracht te meten met W.’. 7790-91 gedaen [...] slaen: vgl. voor deze constructie de aant. bij vs. 7419. 7793 sijns onbeidde: ‘op hem wachtte’. 7795 Went dat: ‘totdat’. 7797 scone genoech: ‘zeer mooi’. 7800 scone: ‘vriendelijk’, ‘eervol’.

T

7795 De Lancelot en prose vermeldt de tijd waarop de ridders de jonkvrouwe ontmoeten: bas vespre. Vgl. Inleiding, p. 97-98.

[p. 329]

⁺ Si seide: ‘Gi heren, dat u God lone,⁺
Wanen siedi?’ Ende si seiden tuwaren
Dat si van Arturs hove waren.
⁺ ‘Eist soe,’ sprac si, ‘des bem ic blide,
Want dat ic hebbe gesocht wide
Wanic dat gi wel sult wisen mi.’⁺
‘Wat is dat, joncfrouwe?’ spraken si.
⁺ ‘Ic sochte,’ seit si, ‘sonder waen
Minen broeder die de queste hevet bestaen.’
⁺ Doe vragede Gurrees hare
Hoe haers broeder name ware.^+
+ ‘Acglovel heet hi, ocht gijt gebiet.’
⁺ ‘Ic en sachen sint eer gistren niet,’
Antworde hare Gurrees.
⁺ ‘Ic weet wel dat hi gesont es.
⁺ Ic ne sach oec noch ne sprac na dien⁺
Nieman diene hadde gesien.
Mer om die minne van hem, wildi,
Mogedi tenen ridder nemen mi

+ ende

+ 7800

+ heren

+ 7805

+ heren

+ ende

+ 7810

+ here

+ joncfrouwe

+ mer

+ ende

+ 7815

P/G

7802	kop		Wanen siedi		si seiden tuwaren
	cor			<.> ⪕ende⪖

7805

gesocht ] gesecht niet uitgesloten.

7807	kop		Wat is dat ioncfrouwe	spra| c |	si
	cor			spra→ken→

7813	kop		Jc en sachen sint eer gistren niet
	cor	→ioncfrouwe→

W

7805 dat: ‘hetgeen’; wide: ‘overal’. 7809 die... bestaen: ‘die de zoektocht (naar Lanceloet) heeft ondernomen’. 7812 ocht gijt gebiet: ‘met uw welnemen’ (vgl. MNW 2, 969 bij 3). 7817 Nieman: ‘iemand’. 7818-19 Mer... mi: ‘maar als u wilt, kunt u mij omwille van hem tot ridder nemen’ (de vormvariant mer is niet ongebruikelijk in de tekst van de kopiisten, vgl. bijvoorbeeld J Bk. ii, vs. 4143, 10915 en 16642).

T

7812 Acglovel (Oudfrans: Agloval) is de oudere broer van Perceval, die blijkens J Bk. ii, vs. 1724 inderdaad deel uitmaakt van de queeste naar Lanceloet. De jonkvrouwe is dus ook Percevals zus, die in de Queeste van den Grale een belangrijke rol speelt. 7813 Zoals bijna overal in de roman is de tijdaanduiding heel precies: G. heeft A. twee dagen geleden voor het laatst gezien (vgl. vs. 6098-6103). Sindsdien heeft hij tweemaal ergens overnacht: bij de oude ridder (vs. 6391-95) en bij de vrouw met de jaloerse echtgenoot (vs. 7678-81). 7815 In het Oudfrans merkt G. niets op over de gezondheid van A. Vgl. M iv, lxxi, 51: ‘Certes je ne le vi puis avant hier qu'il se parti de nos ne n'oï puis parler de nul qui le veist’ (zie ook S v, p. 28, r. 24-26).

[p. 330]

Ende leiden in allen steden nu
Daer gi mijns hebt te done met u.’⁺
Ende si dankes hem vriendelike.
⁺ Sagramor boet hare oc des gelike
Ende seide: ‘Joncfrouwe, hebbedi te done
Van enen van ons tween, sone
Ontsegt mi niet, dats mijn raet,⁺
Nadien dat gescepen staet.
⁺ Gi sult bat al in een, wildi,
Uwen wille moegen doen met mi
Dan met minen geselle, des sijt gewes,
Om dat hi alte edel man es.^+
+ Ic bem een arm ridder van cleinre machte,
Mer van edelen geslachte,

+ 7820

+ ende

+ 7825

+ want

+ 7830

+ ende

P/G

7823	kop		Sagramor boet hare		des gelike
	cor	ende		⪕oc⪖

7824	kop		Ende seide		hebbedi te done
	cor			→ioncfrouwe→

7826	kop		/N/	ontsegt mi niet dats mijn raet
	kop,cor			ontsegt

7832	kop		Jc bem een arm		van cleinre machte
	cor	ende		⪕ridder⪖
	ridder ] punt na het woord als onderdeel van de abbreviatuur.

7833	kop		/Ende/ van edelen geslachte
	cor		←mer←

W

7821 Daer... done: ‘waar u mij nodig hebt’; met u: te verbinden met leiden in vs. 7820. 7823 boet... gelike: ‘bood haar hetzelfde aan’. 7824-25 hebbedi... tween: ‘hebt u één van ons tweeën nodig’. 7825-26 sone Ontsegt mi niet: ‘wijs mij dan niet af’. 7827 Nadien... staet: ‘in de gegeven omstandigheden’, ‘zoals de zaken er nu voor staan’. Het vers kan ook, als de leesaanwijzing wordt genegeerd en overeenkomstig de interpretatie van J, bij vs. 7828 getrokken worden. 7828 bat al in een: ‘veel beter’. 7829 Uwen... mi: ‘met mij kunnen doen wat u wilt’.

T

7833 In het Oudfrans beveelt Sagramor zichzelf aan door op te merken dat hij arm is èn van lage afkomst: ‘Et je sui .I. povres chevaliers et de bas parenté’ (M iv, lxxi, 51; ook S v, p. 28, r. 30-31). In het Middelnederlands ontbreekt de tegenstelling hoog-laag voor G. en S., waardoor het benadrukken van de hoge afkomst van G. (vs. 7831, 7835) geen functie heeft. Hoewel het niet uitgesloten is dat de vertaler hier van zijn origineel is afgeweken, dient vs. 7833 vermoedelijk op naam te worden geschreven van een kopiist, die het vreemd vond dat S. zich op zijn lage afkomst beriep.

[p. 331]

Ende ic sal u dienen met herten mere
Dan soude dese grote here.
Hier bi radic dat gi mi leit met u⁺
Ocht gi mijns hebt te done nu.’
⁺ Si seide: ‘Ic sal also doen, here,’
Ende si dankede hem harde sere
Dat hi so sinen dienst boet hare.
⁺ Si scieden van Gurrees daer nare⁺
Ende bevalne den Here van hemelrike
Ende hi hem lieden dies gelike.
⁺ Hi reet allene went dat hi vernam⁺
Dat hi recht tenen ingange quam
Van enen boschsce die hem tien tiden⁺
Ongeweget dochte in allen siden.
⁺ Hi sach omtrent hem ende sochte
Ocht hi iewerincs herbergen mochte,
Bedi buten huse lach hi node,

+ 7835

+ ende

+ ende

+ 7840

+ ende

+ F. 21V,a

+ 7845

+ ende

P/G

7839	kop		Ende si dankede hem		sere
	cor			→harde→

7840	kop		Dat hi	/hem/	sinen dienst boet hare
	cor			→so→

7843	kop		Ende hi hem		dies gelike
	cor			→lieden→

7844	kop		Hi reet allene		dat hi vernam
	cor	ende		⪕went⪖

7848	kop		Hi sach omtrent		ende sochte
	cor	ende		→hem→

7849	kop		Ocht hi	iewerinc	herbergen mochte
	cor			iewerinc⪕s⪖

W

7834 met herten: ‘toegewijd’. 7842 Ende... hemelrike: lett. ‘droegen hem op aan God’, d.i. ‘namen afscheid van hem’. 7843 hem lieden: ‘hen’. 7845 ingange: ‘toegang’. 7846 boschsce: deze vorm komt verder niet voor in de Lancelotcompilatie (wel bo(s)sche en bossce). 7847 Ongeweget: ‘onbegaanbaar’, ‘ongebaand’. 7849 iewerincs: ‘ergens’; herbergen mochte: ‘kon overnachten’. Verdam emendeerde het bij J vermelde bergen tot herbergen (Tekstcritiek, p. 74-75; MNW 1, 938 bij aanm. 1), waarbij hij niet heeft opgemerkt dat J al had aangegeven (dl. 1, p. 320) dat er wel degelijk herbergen in het hs. stond. 7850 node: ‘niet graag’.

T

7843 Later in het verhaal blijkt dat Sagramor, evenals Acglovel en nog een aantal ridders van de queeste, door Terquijn gevangen genomen is (M iv, lxxvii, 2; J Bk. ii, vs. 13510-15). De jonkvrouwe komt in de Lanceloet niet meer voor (vgl. ook de toelichting bij vs. 7812).

[p. 332]

Want hi vaste nochtoe van broede,^+
+ So dat hi eens pawelgoene wart geware
Daer hi kersen in sach bernen clare.
⁺ Hi reet ten pawelgoene wart daer naer
Alse die liede waende vinden daer.
⁺ Tirst dat hi daer quam gevaren⁺
Sach hi datter IV pawelgoene waren.
Hi beette ende ginc in tien stonden
Ende hadde sijn pert buten gebonden.
Hi dede sinen helm af thant
Ende als hi binnen quam hi vant⁺
Die taflen gedect eerlike
Ende daer toe genoech spisen rike
Ende hi vant evenen genoech mede
Wel te V perden tere ander stede.
⁺ Tirst dat hi geware wart das⁺
Dat hi vant al dat hem besich was
Ende sinen perde daer toe, hem dochte
Dat dit van Gode wel comen mochte.
⁺ Daer na dedi sinen perde af

+ 7850

+ al

+ ende

+ ende

+ 7855

+ 7860

+ ende

+ 7865

+ ende

P/G

7851	broede ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7912 (kol. b).

7852	kop		So dat hi		pawelgoene wart geware
	cor	al		⪕.i.s⪖

7853	kop		Daer hi kersen		sach bernen clare
	cor			→in→
	in ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 7914 (kol. b).

7855	kop		Alse die	liede[ n ] waende vinden daer
	cor			liede

7858	kop		Hi beette		ende ginc in tien stonden
	cor			<⁝>

7868	kop		Ende sinen perde daer toe		hem dochte
	cor			<:>

W

7851 Want... broede: ‘want hij had nog geen stuk brood gegeten’. 7852 eens: ‘één’ (vgl. MNW 2, 525 bij a). 7858 beette: ‘steeg af’. 7862 eerlike: ‘prachtig’ (vgl. MNW 3, 565 bij 2, waar dit vs. wordt geciteerd). 7863 genoech spisen rike: ‘vele kostelijke spijzen’. 7864 evenen: ‘(zwarte) haver’. 7865 te: ‘voor’. 7867 hem besich was: ‘hij nodig had’. 7869 Dat... mochte: ‘dat dit een Godsgeschenk was’.

T

7859 G. bindt zijn paard in de Lancelot en prose aan een paal. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 333]

Breidel ende gereide ende hi gaf⁺
Hem corens genoech, ende na dien done
Ginc hi in die andre pawelgone.
In dirste pawelgoene vant hi
Viere rike cofren ende dar bi
Op een bedde slapen enen naen.⁺
Ende als hi in dandre quam gegaen
Vant hi II joncfrouwen tere steden
In ene coetse liggende onder hem beden,
⁺ Daer ene bernende kerse voren stont.
⁺ Hi liet dat pawelgoene tier stont⁺
Ende ginc in een ander, daer hi sach
Ene joncfrouwe die bi haren lieve lach
In een bedde ende hem dochte das
Dattie joncfrouwe herde scone was
Daer hise sach liggen, mare⁺
Des ridders en wart hi niet geware,

+ 7870

+ 7875

+ al

+ ende

+ 7880

+ 7885

P/G

7871	kop		Breidel ende gereide		ende hi gaf
	kop,(cor)			<.>

7872	kop		Corens genoech		ende na dien done
	cor	←hem←		<⁝>
	hem ] punt van de corrector na het woord als scheiding t.o.v. het eerste woord van het vs.

7875	kop		Viere rike cofren		ende dar bi
	cor			<⁝>

7876	kop		÷J÷[ n ] een bedde slapen enen naen
	cor		←O←<p>

7878

tere ] boven de laatste letter een vlek.

7879	kop		Jn ene coetse liggende		[ m ]ede
	cor			→onder hem→	⪕b⪖ede<n>
	hem ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 7940 (kol. b).

7884	kop		Jn een bedde		ende hem dochte das
	cor			<⁝>

7886	kop		Daer hise sach liggen		mare
	cor			<⁝>

W

7871 Breidel ende gereide: ‘teugel en zadel’. 7872 corens: ‘graan’, in dit geval haver (vgl. vs. 7864). 7875 rike cofren: ‘kostbare (kleine) kisten’ (vgl. J. te Winkel, Het kasteel in de dertiende eeuw, p. 126). 7876 naen: ‘dwerg’. 7879 coetse: ‘rustbank’ (vgl. J. te Winkel, Het kasteel in de dertiende eeuw, p. 107-108); onder hem beden: ‘samen’. 7881 liet: ‘verliet’.

[p. 334]

Bedi dat op sijn anscijn lach
Een orcussijn, dat hine niet ne sach.
⁺ Hi keerde daer hi sijn part vant
Ende ontwapende hem thant.⁺
Hi ontstac II kersen saen
Ende deedse op die tafle staen.
Hi dwoech sine handen ende daernaer
Ginc hi sitten ter taflen daer.
⁺ Als genoech gegeeten hadde die goede man,⁺
Hem quam grote lust van slapene an.
⁺ Doe pensede hi dat best ware
Dat hi ginge slapen bi hare
Die hi allene liggen liet.
Biden II joncfrouwen ne woudi liggen niet,⁺
Noch biden naen des gelike,
Ende hi moeste slapen indelike.
Hi nam sine wapine ende ginc thant
Ten bedde daer hi die joncfrouwe vant.⁺
Hi ontscoiede hem ende ontcleedde doe⁺
Ende hi sette sijn swert al toe
Ten hoefden vanden bedde daer
Ende hief dat covertoer op daer naer
Als hi die kersen uut hadde gedaen,

+ ende

+ 7890

+ ende

+ 7895

+ ende

+ 7900

+ F. 21V,b

+ 7905

P/G

7891	kop		Ende		wapende hem thant
	cor			⪕ont⪖	wapende

7896	kop		Als genoech		geeten hadde die	gode	man
	cor	ende		⪕ge⪖	geeten	go⪕e⪖de

7897

van ] door de a een streepje.

7901	kop		Biden .ij.		ne woudi liggen niet
	cor			→joncfrouwen→
	joncfrouwen ] punt van de corrector na het woord als onderdeel van de abbreviatuur of als versscheiding t.o.v. vs. 7963 (kol. b).

7908	kop		Ten	hoefde	vanden bedde daer
	cor			hoefde<n>

7910	kersen ] hs ker sen

W

7888-89 Bedi... sach: ‘omdat een hoofdkussen over zijn gezicht lag, zodat hij (G.) hem niet kon zien’. 7894 dwoech: ‘waste’. 7902 Noch... gelike: ‘en evenmin bij de dwerg’. 7903 indelike: ‘in elk geval’. 7906 ontscoiede hem: ‘trok zijn schoenen uit’. 7907 al toe: ‘ook’. 7909 dat covertoer: ‘de deken’. 7910 Als: ‘toen’.

[p. 335]

Dat hem tlicht niet in doegen soude slaen.^+
+ Hi ginc liggen bider joncfrouwen siden,
Die daer of niet wiste tien tiden.
⁺ Als hi was gelegen ende sine besief,
Si waende dat hadde geweest haer lief.
Si begonsten te helsen vriendelike⁺
Ende si custen diere gelike
Ende dede al sinen wille daer.
⁺ Als si lange hadden gespeelt daer naer
Begonste slapen die joncfrouwe,
Diene pensede om gene ontrouwe;⁺
So dede oc Gurrees an dander side.
⁺ Daer na ontspranc in corten tide
Die ridder die bider joncfrouwen lach, bedi
Hi was hare getrouwede man, ende hi
Sloech sinen arm over hare⁺
Ende hi taste ende wart geware
Dat daer een bi sinen wive lach doe
Ende dat hise gehelset hadde toe.

+ 7910

+ ende

+ ende

+ 7915

+ ende

+ 7920

+ ende

+ 7925

P/G

7916	kop		Si begonsten		helsen vriendelike
	cor			⪕te⪖

7922	kop		So dede		gurrees an dander side
	cor			⪕oc⪖

7923	kop		Daer na ontspranc in corten	tide[ n ]
	cor	ende		tide

7924	kop		Die ridder die bider ioncfrouwen lach		bedi
	cor			<.>

7925	kop		Hi was hare getrouwede man		ende hi
	cor			<⁝>

7928	kop		Daer dat	een bi sinen wiue lach doe
	cor		<dat Daer>
	Dat daer ] wijziging woordvolgorde door corrector met twee verwijstekens aangegeven.

W

7911 Dat... slaen: ‘zodat het licht (van de kaarsen) hem niet in de ogen zou schijnen’. 7913 Die... tiden: ‘die daar geen vermoeden van had’, ‘die daarvan niets merkte’. 7914 besief: ‘voelde’ (vgl. MNW 1, 1016 bij 3a). 7916 begonsten te helsen: ‘omarmde hem’. 7917 custen: ‘kuste hem’. 7918 Ende... daer: ‘en bedreef er de liefde met hem’. 7921 Diene... ontrouwe: ‘in wie de gedachte aan ontrouw niet opkwam’. 7922 So: ‘zo’, d.i. gaan slapen. 7923-24 Daer... ridder: ‘kort daarna werd de ridder wakker’. 7925 getrouwede man: ‘echtgenoot’. 7928 een: ‘iemand’. 7929 gehelset hadde: ‘omarmd hield’ (vgl. MNW 3, 317, waar dit vs. als een van de weinige voorbeelden wordt geciteerd). M iv, lxxi, 55: ‘et sant Guerrehet qui tenoit sa fame embracie’; ook S v, p. 29, r. 39.

[p. 336]

Hi wart des so drove tuwaren
Dat hi uut sinen sinne waent varen.⁺
Hi spranc uut sinen bedde thanden
Ende nam met beide sinen handen
Gurrees ende traken vanden bedde daer,
⁺ So dat hi den hals brac wel naer.
⁺ Hi nam die joncfrouwe sonder beide⁺
Bi haeren vlechten ende hi seide
Dat si ter quader tijt hadde brocht dare
Enen andren man liggen bi hare.
⁺ Hi sout wreken bi sire trouwe.
⁺ Doe wart ropende die joncfrouwe:⁺
‘Ay vri man, wat heyscedi mi nu?’
Want sine wiste niet, dat seggic u,
Noch en hads twint beseven,
Dat si te sceerne was gedreven.
⁺ Die II joncfrouwen ende die naen,⁺
Die ten gerope quamen gegaen
Met II kersen, si worden geware
Dattie joncfrouwe stont naect dare.
⁺ Gurrees was op gestaen tehanden
Ende helt sijn swert met beden handen⁺
Ende quam ten ridder wart met gewelt,
Die de joncfrouwe metten vlechten helt,

+ 7930

+ al

+ ende

+ 7935

+ ende

+ ende

+ 7940

+ ende

+ 7945

+ ende

+ 7950

P/G

7933	kop	Ende nam met	beide/n/ sinen handen
	cor		beide

7937	kop	Bi	haere	vlechten		ende hi seide
	cor		haere<n>		<.>

7938	kop	Dat si ter quader tijt	hadde/n/ brocht dare
	cor		hadde

7940	ende ] boven de regel geplaatst i.v.m. toevoeging in rechtermarge van vs. 7879 (kol. a).

7944	Noch ] in de marge voor dit woord een stip.

7953	kop	Die de ioncfrouwe	met	vlechten helt
	cor		met⪕ten⪖

W

7931 Dat... varen: ‘dat hij zijn verstand dacht te verliezen’ (waent presens historicum). 7935 hi: d.i. Gurrees; wel naer: ‘bijna’. 7936 sonder beide: ‘onmiddellijk’. 7938-39 Dat... hare: ‘dat zij een slecht moment had gekozen om een andere man bij haar te laten slapen’. 7941 wart ropende: ‘riep’. 7942 vri man: ‘edele heer’; wat heyscedi mi: ‘wat wilt u van mij’ (vgl. MNW 2, 602 bij 2). 7944 Noch... beseven: ‘en had er niets van gemerkt’. 7945 te... gedreven: ‘bedrogen was’ (vgl. MNW 7, 480). 7947 Die... gegaen: ‘die op het geroep (geschreeuw) afkwamen’. 7952 met gewelt: ‘snel’, ‘met kracht’. 7953 metten: ‘bij de’.

[p. 337]

Ende sloegen metten swerde thanden
Dat hi hem thoeft cloefde toten tanden
Ende hi viel doet ter erde.⁺
Die joncfrouwe die dat sach, mesberde
Sere ende dreef den meesten rouwe
Die enich sins mochte driven joncfrouwe,
Ende si viel in onmacht tier stede
Menichwarf ende dat selve dede⁺
Die naen ende die II joncfrouwen toe.
Die naen seide tot hem doe:
‘Ay here, gi hebt groet quaet gedaen.’
Ende die joncfrouwe seide sonder waen:
‘Ay, haer riddre, hoe hebdi⁺
Jegen Gode verraden mi⁺
Ende jegen die werelt des gelike,
Die minen here doet hebt dus jamerlike.
Nu segt mi waer bi ghi comen sijt

+ 7955

+ 7960

+ 7965

+ F. 21V,c

P/G

7954	kop		Ende sloegen metten	swerde/n/ thanden
	cor			swerde

7955	kop		D/aer/ hi hem thoeft	cloef	ten tanden
	cor		D⪕at⪖	cloef⪕de⪖ ⩽to⩾	ten

7958

rouwe ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de correctie vóór vs. 8019 (kol. c).

7959

joncfrouwe ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8020 (kol. c).

7961	kop		Menichwarf		ende dat seluedede
	cor			<:>
	selve dede ] in hs aaneengeschreven.

7962	kop		Die naen ende die		ioncfrouwen toe
	cor			→.ij.→

7964

here ] laatste letter moeilijk leesbaar vanwege een scheur in het perkament.

7965	Ende die ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een scheur in het perkament.
	waen ] w sterk vervaagd.

7966	kop		Ay	her| e | riddre hoe hebdi
	cor			h⪕a⪖er
	Ay ] veel ruimte tussen de letters vanwege een scheur in het perkament; y sterk vervaagd.

7970	kop		Segt		waer bi ghi comen sijt
	cor	←nv←		→mi→

W

7957 mesberde: ‘jammerde’. 7959 enich sins: ‘op welke wijze dan ook’. 7962 toe: ‘ook’. 7966 haer: ‘heer’ (vormvariant van here, vgl. bijv. ook vs. 5715). 7966-68 hoe... gelike: lett. ‘hoezeer hebt u mij ten opzichte van God en van de wereld verraden’, d.w.z. ‘u hebt mij zowel in het hiernamaals als op aarde in het verderf gestort’. 7969 doet: ‘gedood’; dus jamerlike: ‘zo tot droefheid stemmend’.

[p. 338]

In dit lant nu ter tijt⁺
Niet dan om mi te nemene van hemelrike
Die bliscap ende van erderike:
Die bliscap van erderike daer bi
Dat gi minen man hebt genomen mi;
⁺ Die bliscap van hemelrike sonder waen⁺
Naemdi mi met dat gi mi hebt gedaen
Breken die helege wet
Die Onse Here hevet geset
Van te houdene dat huwelike.
Dus hebbedi mi in al gescaedt swaerlike.’^+
+ Doe begonste si haeren rouwe weder
Ende viel opden doeden ridder neder

+ 7970

+ ende

+ 7975

+ 7980

+ ende

P/G

7971	kop		Jn dit lant	| li |	nv ter tijt
	kop			-

7972	kop		Om mi te nemene van hemelrike
	cor	→niet dan→

7973	kop		Die bliscap		ende van erderike
	cor			<:>

7975

genomen ] vlek onder de één na laatste letter van het woord.

7977	kop		Naemdi mi		met dat gi		hebt gedaen
	cor			<:>		→mj→

7982	kop		Doe	begonste/n/ si haeren rouwe weder
	cor	ende		begonste
	rouwe ] o superscript.

7983	kop		Ende viel	op÷t÷en doeden riderder neder
	(kop),cor			op<d>en
	ridder ] hs riderder; evidente verschrijving van de kopiist.

W

7972-73 Niet... erderike: ‘als het niet was om mij de vreugde in de hemel en op aarde te ontnemen’. 7974-75 Die... Dat: ‘de vreugde op aarde (ontnam u mij) doordat’. J liet dit vs. zonder onderbreking aansluiten bij het vorige vers en schrapte van erderike (7974) als zijnde een kopiistenfout. Zijn lezing komt overeen met M iv, lxxi, 56: ‘por moi tolir la joie del monde et des cielz, quant vos avez mon signor occis’ (in de korte versie, S v, p. 30, r. 17-18, ontbreekt ‘quant... occis’). Zonder de ingreep en met een andere interpunctie (dubbele punt na vs. 7973) levert het Mnl. echter ook een aanvaardbare lezing op, waarbij in vs. 7974-75 eerst het aspect van het verlies van de vreugde op aarde wordt uitgewerkt. 7977-80 met... huwelike: ‘door mij het heilige gebod geen echtbreuk te plegen, dat Onze Heer heeft ingesteld, te laten schenden’ (vgl. voor breken MNW 1, 1431 bij c). 7981 in... swaerlike: ‘in alle opzichten sterk benadeeld’.

T

7976-80 Hoewel de vrouwe overspel heeft gepleegd zonder het zelf te weten, vreest zij dat deze zonde haar zo zwaar zal worden aangerekend dat zij niet langer in aanmerking komt voor een plaats in de hemel.

[p. 339]

Ende custene an sinen mont
Also bloedich als hi was tier stont.
Si prisede sine goedertierhede⁺
Ende die groete doeget die in hem was mede.
Ende die II joncfrouwen brachten hare
Hare himmede gedraegen dare,
Dat si vergeten hadde emmertoe
An te doene, si was naect noch doe.^+
+ Gurrees cleedde hem ende scoyede.
⁺ Die joncfrouwe, die hare moyede
Met rouwen te drivene eenparlike,
Troeste hi herde soetelike.
Des ander dages, als met groter werde⁺
Die lichame was gedaen ter erde,
Gurrees coemt ter joncfrouwen ende seget hare
Dat si op sitte ende met hem vare.
⁺ Si sprac: ‘Ocht God wille, Onse Here,
Dat en gevalt nembermere⁺
Dat ic metten genen uut sal comen
Die mi minen man heeft genomen.’

+ 7985

+ 7990

+ ende

+ ende

+ 7995

+ ende

+ 8000

P/G

7987	kop	Ende		groete doeget die in hem was mede
	cor		→die→

7988	kop	Ende die		ioncfrouwen brachten hare
	cor		→.ii.→

7989	kop	Hare	himmede[ n ] gedraegen dare
	cor		himmede

7991	kop	An te doene		si was naect noch doe
	cor		<.>

7996	Des ] initiaal D, blauw, vier regels hoog, rood penwerk.

8002	Dat ] Dar niet uitgesloten.

W

7986 goedertierhede: ‘edele gezindheid’ (vgl. MNW 2, 2028 bij 1, waar dit vs. wordt geciteerd). 7987 doeget: ‘deugd’. 7989 himmede: ‘hemd’. 7990 emmertoe: ‘steeds’ (bijw. bep. bij vergeten). 7992 scoyede: ‘trok zijn schoenen aan’. 7993-94 die... eenparlike: ‘die zich uitputte in aanhoudend geweeklaag’. 7996 met groter werde: ‘plechtig’. 7999 Dat... vare: ‘dat zij te paard moest stijgen en met hem mee moest gaan’ (vs. 7998-99 in de presens historicum). 8001 Dat... nembermere: ‘zal het nooit gebeuren’. 8002 Dat... comen: ‘dat ik eropuit zal gaan met degene’.

T

7996-97 In het Oudfrans wordt beschreven dat de ridder wordt begraven in de gewijde grond van een klooster. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 340]

⁺ Hi seide: ‘Dat ontseggen ne help u niet,
Ic minne u soe seer, wats soes gesciet,
Al woudic selve, ine soude nu⁺
Niet moegen wesen sonder u.
⁺ Nu biddic u op rechte trouwe
Dats u niet en vernoye, joncfrouwe.
⁺ Het doet mi cracht van minnen dat ict doe.’
⁺ ‘God Here,’ antworde die joncfrouwe doe,⁺
‘Ocht ic met u ga, waer suldi mi leden?’
⁺ Hi seide: ‘Ic en weet in wat steden,
Joncfrouwe, waer ic u leiden sal,
Sonder waer avonture ende geval
Ons sal leden, want ic nu vare⁺
Al omme sokende niemare
Van Lancelote van Lac te verstane,
Of icker iewerinc mochte comen ane.’
⁺ Si sprac toten goeden man:
⁺ ‘Siedi vanden wandelenden ridders dan⁺

+ ende

+ 8005

+ ende

+ want

+ ay

+ 8010

+ ende

+ 8015

+ ende

+ here

+ 8020

P/G

8004	kop		Hi seide dat ontseggen ne help		niet
	cor	ende		⪕v⪖

8005	kop		Jc minne v soe		wats soes gesciet
	cor			→seer→

8006

selve ] onder laatste letter van het woord een vlek.

8010	kop		Het doet mi cracht van minnen dat	ic	doe
	cor	want		ic⪕t⪖

8016	kop		Ons sal leden		want ic nv vare
	cor			<.>

8019	kop		/Mocht/	icker iewerinc		comen ane
	cor		←of←	icker	→mochte→

8021	kop		Siedi vanden	wandelen	ridders dan
	cor	here		wandelen⪕den⪖
	Siedi... dan ] vanwege een gat in het perkament is het vers over twee regels verdeeld; na wande regelovergang. Tussen vanden en wande is veel ruimte om dezelfde reden.

W

8004 ontseggen: ‘weigeren’; ne... niet: ‘zal u niet baten’. 8005 wats soes gesciet: ‘tot elke prijs’. 8006 ine < ic ne. 8007 moegen wesen: ‘kunnen leven’. 8009 vernoye: ‘moge mishagen’. 8010 Het... doe: ‘de kracht van de liefde maakt dat ik dit doe’. 8012 Ocht: ‘indien’; leden: ‘heenvoeren’. 8015 Sonder... geval: ‘maar waar het toeval’. 8017-18 sokende... verstane: ‘om inlichtingen over L.v.L. te vernemen’. 8019 Of... ane: ‘als ik die ergens zou kunnen krijgen’. 8021 Siedi... ridders: ‘behoort u tot de rondtrekkende ridders’.

T

8016-19 Deze woorden herinneren (vgl. ook vs. 7689-92 en 7779-81) aan de zoektocht naar Lanceloet.

[p. 341]

Van Arturs hove?’ Ende hi seide hare
Dat hi een vanden ridders ware.
⁺ ‘Hoe es u name dan, dat segt mi?’
‘Ic hete Gurrees,’ antwerde hi.
⁺ Die joncfrouwe seide te dier tijt:^+
+ ‘Ic weet dan wel wie gi sijt:⁺
Gi sijt Waleweins broeder.’ Hi sprac: ‘Hets waer.’
⁺ Die joncfrouwe seide tote hem daer naer:
‘Bi der trouwen die gi sijt sculdich mi,
So biddic u dat u wille si⁺
Dat ic varen mach daer ic wille.’
Hi seide: ‘Maect des een gestille,
Het ne mochte gescien nembermere.’
‘Gi moeget mi, wildijs niet laeten, here,
Met crachte leden daer gi gebiet;^+
+ Bi minen wille en saelt sijn niet.
⁺ Weet wel datter u quaet af comen sal
Eer dese weke sal verliden al.’
‘Mine roke wat gi segt te mi wart,’
Sprac hi, ‘in dien dat gi met mi vart.’⁺

+ here

+ ende

+ 8025

+ here

+ F. 22R,a

+ ende

+ 8030

+ 8035

+ mer

+ ende

+ 8040

P/G

8022	kop		Van arturs houe		hi seide hare
	cor			<.> ⪕ende⪖
	hi seide ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een gat in het perkament.

8024	kop		Hoe es v name dan		segt mi
	cor	here		→dat→

8026	kop		Die ioncfrouwe seide te	÷t÷ier tijt
	(kop),cor			<d>ier
	cor	ende

8028	kop		Gi sijt waleweins broeder		hi sprac hets waer
	cor			<.>

8031	kop		Biddic v dat v wille si
	cor	←so←
	So ] wellicht door de corrector bedoeld als leesaanwijzing.

8036	kop		Met	crachte/n/ leden daer gi gebiet
	cor			crachte

8041	kop		Sprac hi		in dien dat gi met mi vart
	cor			<.>

W

8031 dat u wille si: ‘dat u ermee instemt’. 8032 varen: ‘gaan’. 8033 Maect... gestille: ‘zwijg hierover’. 8034 nembermere: ‘volstrekt niet’. 8035 wildijs niet laeten: ‘als u er niet vanaf wilt zien’. 8036 Met crachte: ‘onder dwang’. 8038 datter... sal: ‘dat het slechte gevolgen voor u zal hebben’. 8039 Eer... al: ‘voordat deze week geheel zal verstrijken’. 8040 Mine roke: ‘het laat mij koud’. 8041 in dien dat gi: ‘als u maar’.

[p. 342]

⁺ Si seide: ‘Ic sal dan met u gaen
Alst wesen moet.’ Si riep haeren naen
Ende dede hem sekeren dat hi sal
Algader doen dat si hem beval.
⁺ Die naen begonste neder te done⁺
Al te hant die pawelgone.
⁺ Gurrees voer in hogen ende blide
Ende vorde bi sire side
Die vrouwe die hem dochte wel gedaen.
Ende scone soe was si oc sonder waen.^+
+ Si reden also onder hem beden
Totien dat middach was leden
Ende quamen ridende, seget die jeeste,
Ten ingange van enen foreeste
Daer si onder ene horme vonden⁺
Enen gewapenden ridder tien stonden,
Die dat foreest te wachtene plach
Ende die straten. Ende als hi sach

+ ende

+ ende

+ 8045

+ ende

+ 8050

+ ende

+ 8055

P/G

8043	kop	Alst wesen moet		si riep haeren naen
	cor		<:>

8050	gedaen ] hs gedaen; tilde voor ‘n’ vrijwel geheel vervaagd; punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8109 (kol. b).

8051	kop	Ende scone soe was si		sonder waen
	cor		⪕oc⪖

8058	wachtene plach ] in hs aaneengeschreven.

8059	kop	/Vanden foreeste/ ende als hi sach
	cor	⪕ende die straten⪖

W

8044-45 Ende... beval: ‘en liet hem beloven dat hij alles zou doen wat zij hem opdroeg’. 8046 neder te done: ‘af te breken’. 8048 in hogen: ‘opgewekt’. 8050 die... gedaen: ‘die hij mooi vond’. 8052 onder hem beden: ‘samen’. 8053 Totien... leden: ‘tot het middaguur voorbij was’. 8054 die jeeste: ‘het verhaal’. 8056 horme: ‘olm’. 8058 te wachtene: ‘te bewaken’. 8059 straten: ‘paden’, ‘wegen’.

T

8044-45 Uit het vervolg van de tekst valt op te maken dat één van de opdrachten die de dwerg kreeg mogelijk inhield dat hij de broers van de vrouwe moest waarschuwen. Vgl. vs. 8090 e.v. 8054 seget die jeeste: vgl. voor deze verwijzing naar de bron Inleiding, p. 67, n. 163. 8057-61 Zoals gebruikelijk in een Arturroman bewaakt deze ridder het bos en de weg met de bedoeling voorbijkomende ridders uit te dagen tot een krachtmeting. Dat de vrouwe tegen haar wil wordt meegevoerd, is voor hem een reden te meer om G. aan te vallen.

[p. 343]

Dattie vrouwe, die scone was,
Sere weende, vragedi har das⁺
Wat si hadde te weennen al soe.
⁺ Si antworde den ridder doe:
⁺ ‘Dese ridder vort mi met crachte
Mijns ondancs ende bi sire machte
Ende gisternavont sloech hi doet⁺
Minen here, des hebbic rouwe groet.’
‘Ja, es dat waer,’ sprac die goede man,
‘En trouwen, hie sal u hier laeten dan.
⁺ Hi heeft u te verre geleit nu
Ende hi saelt gelden, seggic u.’⁺
Hi nam die glavie in die hant
Ende ontseide Gurrees thant.
Hi reet op hem ende stac
⁺ So dat sine glavie brac
Ende Gurrees staeken so weder⁺
Dat hi viel gewont neder
Ende lach in onmacht tier stont,
Want hi was toter doet gewont.
⁺ Gurrees reet over daer nare
Ende en nam niet meer tote hem ware.⁺

+ 8060

+ ende

+ here

+ 8065

+ ende

+ 8070

+ al

+ 8075

+ ende

+ 8080

P/G

8061	kop	Sere weende vragedi		das
	cor		→har→

8062	kop	Wat si hadde te	weenne	soe
	cor		weenne<n> ⪕al⪖

8069	hie ] hs hi e; wellicht dient de e niet als onderdeel van hie beschouwd te worden, maar als een afschrijffout.

8070	u te ] in hs aaneengeschreven.

8081	ware ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8140 (kol. b).

W

8062 Wat... soe: (vrije vert.) ‘waarom zij zo huilde’. 8069 En trouwen: ‘waarlijk’; hie: bijvorm van hi (vgl. Van Loey I, par. 28) die vaker voorkomt in de Lancelotcompilatie (vgl. bijv. J Bk. ii, vs. 3620 en 11712). 8071 saelt gelden: ‘zal ervoor boeten’. 8072 glavie: ‘lans’. 8073 ontseide Gurrees: ‘verklaarde G. tot vijand’. 8079 toter doet: ‘dodelijk’. 8080 reet over: ‘reed door’ (vgl. MNW 5, 2252 bij 1, 2, waar dit vs. wordt geciteerd). 8081 Ende... ware: ‘en besteedde geen aandacht meer aan hem’.

[p. 344]

Optien nacht lagen si in ere steden
Met enen goeden man onder hem beden
In een bedde te gader, als ict las,
Weder het hare lief of leet was.
⁺ Sanderdages als si op waren gestaen⁺
Voeren si wech als si hadden gedaen
Den dach te voren ende si reden
Tote dat primetijt was geleden.
⁺ Daer na hevet die vrouwe vernomen
IV ridders al gewapent comen.^+
+ Si sprac tote Gurrees mettien:
‘Hebbedi dese ridders gesien
Die jegen ons comen?’ ‘Jay ic,’ sprac hi,
‘Ic siese wel comen. Wie sijn si?’
Si sprac: ‘Ic saelt u seggen sciere:⁺
Si sijn mine broeders alle viere.
Nu suldi mi moeten weder geven,
⁺ Wildi oft en wilt, of het cost u u leven.’

+ ende

+ F. 22R,b

+ ende

+ 8090

+ ende

+ 8095

+ ende

P/G

8082	Optien ] initiaal O, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk, representant in linkermarge.
	Optien... steden ] vs. over twee regels verdeeld; na lagen regelovergang.

8083

Met... beden ] vs. over twee regels verdeeld; na man regelovergang.

8088	kop		Den dach te voren		ende si reden
	cor			<.>

8089	kop		Tote dat primetijt was		leden
	cor			⪕ge⪖	leden

8091

IV ] hs Jiij; geen punten voor en na het cijfer.

8093

gesien ] boven i een inktvlek.

8094	kop		Die iegen ons comen		iay ic sprac hi
	(kop),cor			<.>

8095	kop		Jc siese wel comen		wie sijn si
	(kop),cor			<.>

8099	kop		Wildi oft en wilt		het cost v		leuen
	cor	ende		→of→		⪕v⪖
	of ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8160 (kol. c).

W

8089 Tote... geleden: ‘tot na zes uur 's ochtends’. 8094 Die... comen: ‘die ons tegemoet komen’. 8096 sciere: ‘onmiddellijk’. 8099 Wildi... wilt: ‘of u wilt of niet’.

T

8084 als ict las: vgl. voor deze verwijzing naar een ongespecificeerde bron Inleiding, p. 67.

[p. 345]

⁺ Hi antworde weder ende seide: ‘Minne,
Also lange als ic lijf hebbe inne⁺
Ne laet ic u om genen noet,
Noch oec om vrese vander doet.
⁺ Al comen si u soeken,’ sprac Gurrees,
‘Si moegen wel seker wesen des:
Sine gecrigen die macht niet⁺
Dat si u mi nemen, wats gesciet,
Also lange als ic u sie met oegen.
⁺ Ene dinc willic u toegen:
Al waer ic al moedernaect nu,
So ware mijn scilt wel die minne van u.’^+
+ Hi rechte jegen hem lieden sijn pert
Ende si worden ropende te hem wert
Dat hi doet ware. Ende hi ginc nopen
Tors metten sporen ende hi liet lopen
Jegen den genen die hi vernam⁺
Dat irst op hem geslegen quam,
Die sijn spere brac op Gurrees,

+ ende

+ 8100

+ ende

+ 8105

+ ja

+ 8110

+ ende

+ 8115

P/G

8100	kop		Hi antworde weder		ende seide minne
	cor	ende		<.>

8102	kop		Ne laet ic v om	gene	noet
	cor			gene<n>

8107	kop		Dat si v		nemen wats gesciet
	cor			⪕mi⪖

8111	die minne van ] in hs aaneengeschreven.
	u ] omlijnd op de vorige regel boven minne geschreven.

8113

wert ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8174 (kol. c).

8114	kop		Dat hi doet ware		ende hi ginc nopen
	cor			<:>

W

8101 Also... inne: ‘zolang er leven in mij zit’. 8102 Ne... noet: ‘verlaat ik u (of: “sta ik u af”) onder geen enkele (benarde) omstandigheid’. 8106 Sine... niet: ‘zij zullen er niet in slagen’, ‘zij zullen niet in staat zijn’ (macht gecrigen wordt in MNW 2, 1176-79 en 4, 928-34 niet vermeld, maar 3, 2097-99 geeft voorbeelden van macht crigen). 8109 toegen: ‘duidelijk maken’. 8111 So... u: ‘dan zou mijn liefde voor u mijn schild zijn’. 8112 rechte: ‘wendde’. 8113 worden ropende: ‘begonnen te roepen’. 8114-15 hi ginc... sporen: ‘hij gaf het paard de sporen’. 8117 geslegen quam: ‘kwam inrijden’.

T

8104-11 G. sluit met zijn woorden aan bij een opvatting over de liefde die men in vele middeleeuwse romans aantreft: er gaat een veredelende (waaronder dappermakende) werking van haar uit.

[p. 346]

Ende hi dancte also den genen des
Dat hine stac al sonder vorste
Ende veste hem tyser in die borste⁺
Ende staken met sire groter cracht,
Dat hi viel neder in onmacht.
⁺ Die ander broeder op Gurrees stac
Dat hi sijn spere op hem brac.
⁺ Gurrees hurte dien here⁺
Met lichamen ende met perden so sere
Dat hine dede vanden perde
Ongemackelike vallen ter erde.
⁺ Die andre II brodere si staeken
Op Gurrees dat si hare speren braken,⁺
Mar sine mochten altoes niet
Vanden perde bringen, wat soes gesciet.
⁺ Gurrees trac daerna sijn swert
Ende ginc ten broeders wart.
Hi sloech den enen so dat hem derde⁺
Inden rechten arm ende affoleerde.

+ 8120

+ ende

+ mer

+ 8125

+ ende

+ 8130

+ ende

+ 8135

P/G

8119	kop	Ende hi dancte		den genen des
	cor		⪕also⪖
	dancte ] boven de c een inktstip.

8122	sire groter ] in hs aaneengeschreven.

8124	stac ] na het woord een inktvlek.

8125	Dat ] t dichtgelopen; Dar niet uitgesloten.

8131	kop	Op gurrees dat si hare	spere	braken
	cor		spere<n>
	braken ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8192 (kol. c).

8135	kop	Ende ginc ten	broeder| e | wart
	cor		broeder⪕s⪖

8137	kop	Jnden rechten arm		ende affoleerde
	cor		<:>

W

8119 Ende... des: ‘en hij zette het hem zo betaald’. 8120 sonder vorste: ‘onmiddellijk’. 8121 Ende... borste: ‘en hem de punt van de lans in de borst stak’. 8123 Dat: ‘zodat’. 8124 ander: ‘tweede’. 8126 hurte: ‘botste tegen’, ‘stootte tegen’. 8129 Ongemackelike: ‘onzacht’ (vgl. MNW 5, 614). 8132 altoes niet: ‘in geen geval’. 8134 swert: lees i.v.m. het rijm swart. 8136-37 dat... affoleerde: ‘dat hij op de rechter arm werd geraakt en werd verwond’.

T

8123 Als G. zijn eerste tegenstander van het paard steekt, breekt zijn lans niet volgens de Lancelot en prose. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 347]

⁺ Als hi hem gevoelde gequest also,
Ic segge u dat hi haestelike vlo.
⁺ Als dander hem selven allene siet
Daer hi hem en mochte verweren niet,⁺
Geeft hi sijn zwert op ende bidt toe
Gurrees dat hi hem genaden doe.
⁺ Hi liet wel dat hi verwonnen es.
⁺ Doe quam die vrouwe tot Gurrees.
⁺ Si sprac: ‘Na dien dat dar toe es comen⁺
Dat gi mi III broedere hebt genomen,⁺
Nontheert mi niet al, des biddic u,
Laet mi desen broeder doch leven nu,
Dat hi mi troesten mach.’ Hi sprac doe:
‘Vrouwe, wildi dat si also?’⁺
‘Jay ic, here,’ sprac si, ‘wildi
Ende het so u wille si.’
⁺ Hi sprac: ‘Ic saelt doen in diere manieren,
Vrouwe, dat ghi mi sult otroyeren
U minne met goeden wille⁺
Ende u geselscap lude ende stille.’
⁺ Die vrouwe gaf hem daer af antworde:

+ ende

+ ende

+ 8140

+ want

+ ende

+ ende

+ 8145

+ F. 22R,c

+ 8150

+ ende

+ 8155

+ ende

P/G

8141	kop		Daer hi hem		mochte verweren niet
	cor			⪕en⪖

8143	kop		Gurrees		dat hi hem genaden doe
	cor			<.>

8146	kop		Si sprac na dien dat		es comen
	cor	ende		⩽dar toe⩾

8148	kop		Nontheert mi niet al des	bi÷c÷
	kop			bi<d>dic v

8149	kop		Laet		desen broeder doch leuen nv
	cor			⪕mi⪖

8150	kop		Dat hi mi troesten mach		hi sprac doe
	cor			<.>

8152	kop		Jay ic here sprac si		wildi
	(kop),cor			<.>

W

8138 gequest: lees gequetst. 8139 vlo: ‘vluchtte’. 8141 Daer... niet: ‘in een situatie waarin hij zich niet zou kunnen verdedigen’ (d.w.z. hij beseft dat G. veel sterker is). 8142 Geeft [...] op: ‘draagt [...] over’. 8144 liet: ‘erkent’. 8146 Na... comen: ‘nu het zover is gekomen’. 8148 Nontheert... al: ‘stort mij niet volledig in het verderf’. 8150 Dat: ‘opdat’. 8151 si: ‘zou zijn’. 8153 so: ‘aldus’. 8154 in diere manieren: ‘op deze voorwaarde’. 8155 otroyeren: ‘vergunnen’. 8156 met goeden wille: ‘welwillend’. 8157 lude ende stille: ‘in alle opzichten’.

[p. 348]

⁺ ‘Ic sal u daer af houden vorwarde
Vander tijt dat ic u laeten sal
Dat ic ne sal mijn leven al⁺
Meer in mans geselscap wesen.’
⁺ Hi trac sijn swert na hem bi desen
Ende si ginc te haren broederen IIen daer naer
Die optie erde laegen daer.
Ende alsi haren broeder vernam⁺
Die jegen Gurrees irst quam,
Vant sine herde sere gewont.
⁺ Die ander lach al verdoeft tier stont,
Die daer na op stont cortelike
Ende sloech die hant an tswert verdelike⁺
Ende woude vechten op Gurrees,
Mer sijn broeder seget dat pays es.
⁺ Si gingen houwen bome daernaer
Ende maecten ene loedse daer,
Die een deel vanden wege stont,⁺
Daer in lach hare broeder die was gewont,

+ here

+ 8160

+ ende

+ 8165

+ ende

+ 8170

+ ende

+ 8175

P/G

8163	kop		Hi trac sijn swert na hem	[ n ]
	cor	ende		→bi desen→

8164	kop		Ende si ginc te haren	broeder	daer naer
	cor			broeder<en> →iien→
	broederen IIen ] het is onzeker of deze interpretatie van de correctie juist is.

8174	kop		Si		÷s÷aegen houwen bome daernaer
	cor			[ <g>ae ] gen
	cor	ende			→gin→gen
	daernaer ] d dichtgelopen.

W

8159-62 Ic... wesen: ‘ik zal tegenover u de belofte op zulke wijze gestand doen, dat ik, vanaf het moment dat ik u verlaten zal, van mijn leven niet meer in het gezelschap van een man zal vertoeven’. Het rijmpaar antworde:vorwarde wekt argwaan, maar het Oudfrans biedt geen steun voor dit vermoeden van corruptie. Vgl. M iv, lxxi, 61: ‘Ge vos ferai les couvenanz, fait ele, que puis que je vos lairai, ne tandrai compaignie a home’ (zie ook S v, p. 32, r. 6-7). 8163 na hem: lett. ‘naar zich’, d.i. ‘bij zich’, ‘terug’. 8170 daer na [...] cortelike: ‘spoedig daarna’. 8171 verdelike: ‘snel’. 8172 op: ‘tegen’. 8173 sijn broeder: de derde broer, die zich heeft overgegeven. 8174 houwen: ‘kappen’. 8175 loedse: ‘hut’. 8176 een deel: ‘op een korte afstand’, ‘een stukje’.

T

8159-62 De jonkvrouwe heeft hier vermoedelijk haar intrede in het klooster in gedachten. Zij zal haar belofte nakomen op een wijze die G. zal verrassen, vgl. vs. 8234-45.

[p. 349]

Die niet riden en mochte, ende si
Ontboden enen ersatre daer bi.
⁺ Als hi die wonde hadde besien,
Hi sprac hine hadde geen aerch vandien⁺
Ende dat hi binnen VIII weken wesen
Soude gesont ende genesen.
Ende men geloefde den ghoenen
Datmen sinen dienst wel soude loenen.
⁺ Gurrees porrede vander stede⁺
Ende die vrouwe volgede mede.
⁺ Si reden sonder drinken ende eten
Alden dach, dat suldi weten.
⁺ Si quamen savonts nader sonnen
Tere abedien van witten nonnen.^+
+ Gurrees beette ende hi ginc
Daer binnen, daer men gerne ontfinc.
⁺ Si waeren wel te gemake gedaen
Van al datter binnen was sonder waen.
⁺ Smorgens eer Gurrees gehorde messe⁺
Quam die vrouwe toter abdesse

+ ende

+ 8180

+ ende

+ 8185

+ ende

+ mer

+ 8190

+ ende

+ ende

+ ende

+ 8195

P/G

8178	kop		Die niet riden		mochte		ende si
	cor			⪕en⪖		<:>

8179	kop		Ontbo| e |den enen ersatre daer bi
	cor		Ontboden

8192	kop		Gurrees beette		ende hi ginc
	cor	ende		<.>

8193	kop		Daer binnen		daer men gerne ontfinc
	cor			<.>

W

8179 ersatre: ‘arts’. 8181 hine... vandien: ‘dat het zo erg niet was’ (vgl. MNW 1, 448 bij 3). 8184 geloefde: ‘beloofde’. 8185 wel... loenen: ‘ruim zou belonen’. 8186 porrede: ‘reed weg’. 8190 nader sonnen: ‘na zonsondergang’. 8191 witten nonnen: ‘nonnen die een wit ordekleed dragen’ (wrsch. Cisterciënzer nonnen). 8192 beette: ‘steeg af’. 8193 gerne: ‘hartelijk’. 8194 Si... gedaen: ‘zij werden ruim voorzien’. 8196 gehorde messe: ‘de mis had bijgewoond’, d.i. voordat de kerkdienst voorbij was (vgl. vs. 8254); de vrouwe maakt gebruik van de afwezigheid van G.

T

8179 Volgens het Oudfrans verblijft de arts en la montaingne. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 350]

Ende vertelde hare al bloet
Hoe Gurrees haeren here sloech doet
Ende si telde hare al dure
Haerre beider avonture⁺
Ende hoese Gurrees voerde mede
Jegen haerren wille vander stede.
⁺ Die abdesse antworde hare doe:
‘Vrouwe, ic en mochter niet doen toe,
Het ne ware dat ghi u leven⁺
Wandelen wout ende u begeven
Ende hier bliven in religione.⁺
Ic weet wel hine ware niet so cone
Dat hi u hier name ende bi desen
Mochti best verlost wesen.’⁺
‘Ay lieve vrouwe, ic ne begare
Els niet,’ antworde die vrouwe hare,
‘Dan in religione te sine.’
⁺ Dabdisse sprac: ‘Hets so grote pine
Die sal naden religione⁺
Werken in al sinen done,

+ 8200

+ ende

+ 8205

+ F. 22V,a

+ 8210

+ ende

+ 8215

P/G

8203	kop	Jegen	haerre	/beder/	wille vander stede
	cor		haerre<n>	-

8210	kop	Dat		v hier name		ende bi desen
	cor		⪕hi⪖		<⁝>

W

8198 al bloet: ‘onomwonden’. 8200 al dure: ‘zonder onderbreking’, ‘volledig’. 8201 Haerre... avonture: ‘de lotgevallen van hen beiden’, d.w.z. van de vrouwe en G. 8205 ic... toe: ‘ik kan er niets aan doen’. 8206 Het ne ware dat: ‘tenzij’. 8207 Wandelen: ‘veranderen’; u begeven: ‘u van de wereld afzonderen’. 8208 in religione: ‘in een geestelijk, godgewijd leven’. Vert. van Verdam, die de betekenis ‘klooster’ uitsluit op grond van in; vgl. MNW 6, 1270 bij 2. 8209 cone: ‘brutaal’. 8210 name: ‘zou wegnemen’; bi desen: ‘zodoende’. 8213 Els niet: ‘niets anders’. 8214 Dan... sine: ‘dan een godgewijd leven te leiden’. 8215-17 Hets... done: (vrije vert.) ‘men moet zich grote moeite getroosten om zich volledig aan het kloosterleven te onderwerpen’.

T

8209-10 De abdis vertrouwt erop dat G. het gebod dat niemand tegen zijn wil mag worden weggevoerd van een plaats die aan God gewijd is, niet zal durven overtreden.

[p. 351]

Ende notan: die dient met goeder herten,
Die pine ne darf hem niet smerten
Ende si gelieft mi in lanc so mere.
⁺ Wistic wel, dat kinne Onse Here,⁺
Dat wel u wille ware,
Ic daede nu cleder bringen hare,
Dat eer die messe ware gelesen
Ende ware gedaen, gi sout hier binnen nonne wesen.’
⁺ Doe seide die vrouwe: ‘Bi Onsen Here,⁺
Ic en begerde noit dinc so sere
Alse nonne te sine hier inne;
⁺ Ic haete die werelt in minen sinne.’
⁺ Dabdisse sprac: ‘Ic ne beits niet mere,
Nadien dat gijt begert so sere,⁺
In Gods name moet wesen.’
⁺ Si viel hare te voeten met desen.

+ ende

+ 8220

+ ende

+ 8225

+ want

+ ende

+ 8230

+ ende

P/G

8218	kop		Ende		die dient met goeder herten
	cor			→notan→
	notan ] wellicht is dit woord een verkorte vorm van nochtan; punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8280 (kol. b).

8223	kop		/Dat/	ic daede nv cleder bringen hare
	cor		-

8225	kop			Gi sout hier binnen nonne wesen
	cor	ende
	cor		←ware gedaen←
	Ende ware gedaen ] de bedoeling van deze correctie is onduidelijk. Vermoedelijk had de corrector de leesaanwijzing ende al geplaatst toen hij nog een linkermargecorrectie wilde toevoegen. Die correctie bracht met zich mee dat de leesaanwijzing in het vers moest worden opgenomen.

8226

vrouwe ] hs brouwe; evidente verschrijving van de kopiist.

8227	kop		Jc en	begere	noit dinc so sere
	cor			beger⪕d⪖e

8233	kop		[ H ]i viel hare te voeten met desen
	cor	ende	←S←i

W

8218 Ende notan: ‘maar toch’ (MNW 4, 2469-70 vermeldt wel de vorm nodan, maar niet notan; vgl. ook 4, 2461-66 bij nochtan en de aant. bij P/G); die: ‘voor wie’; met goeder herten: ‘innig’, ‘ijverig’, ‘van harte’. 8219 Die... smerten: ‘is de inspanning niet tot last’. 8220 Ende... mere: ‘en zij (de inspanning) is mij steeds aangenamer’. 8221 Wistic wel: ‘als ik zeker wist’; kinne: ‘weet’. 8223 hare: ‘hier’. 8224 Dat: ‘zodat’; ware gelesen: ‘zou zijn opgedragen’. 8225 Ende ware gedaen: ‘en voorbij zou zijn’. 8227 dinc: ‘iets’. 8229 in minen sinne: ‘in mijn gemoed’, ‘in mijn hart’. 8230 Ic... mere: ‘ik stel het niet langer uit’. 8232 In... wesen: ‘in Gods naam moet het (nl. de wijding van de vrouwe tot non) gebeuren’. 8233 Si: de vrouwe.

[p. 352]

⁺ Dabdisse beval datmen hare
Nonnen cleder brochte dare.
Dat was altehant gedaen.⁺
Si sneet der vrouwen vlechten af saen
Ende si dede hare nonnen cleder an,
Die si soetelike ontfinc dan.
Dabdisse namse bider hant
Ende leidese in die kerke thant⁺
Ende die nonnen songen alle sere
Lof van desen zaken Gode, Onsen Here,
Ende si ontfingense daer binnen
Allegader tere gesellinnen.
Die nonnen waeren alle blide⁺
Van haerre coemste ten selven tide.
⁺ Si hadden recht, want daer nare
Wart die stat gevordert bi hare,
Bedi si wart een helich wijf
Ende sere religioeus al haer lijf,⁺
Alse gi hier na ter cure
Lesen moecht in die avonture.

+ ende

+ 8235

+ 8240

+ 8245

+ ende

+ 8250

P/G

8243	kop	Lof van desen		go| e |de onsen here
	cor		→zaken→	gode

8244	kop	Ende si	ontfingen	daer binnen
	cor		ontfingen⪕se⪖

8247	kop	Van haerre coemste ten seluen	tide/n/
	cor		tide

W

8239 soetelike: ‘deemoedig’. 8242-43 songen... Gode: ‘loofden hiervoor allen God zeer’. 8245 tere: ‘als’ (‘tot een’). 8247 ten selven tide: ‘toen’. 8248 Si hadden recht: ‘zij hadden gelijk’, nl. met hun vreugde. 8249 Wart... hare: ‘werd de bloei van de plaats (het klooster) door haar bevorderd’. 8251 religioeus: ‘godvruchtig’, ‘vroom’; al haer lijf: ‘haar hele leven’. 8252-53 Alse... avonture: ‘zoals u hierna uitvoerig (of: ter bestemder plaatse) in het verhaal zult kunnen lezen’.

T

8237 Het afsnijden van de vlechten van de vrouwe is een ritueel dat verbonden is aan haar intrede in het klooster. In haar gewijzigde haardracht komt, evenals in de geschoren kruin (tonsuur) van een monnik, de verzaking van de wereld tot uitdrukking: zij doet afstand van alle wereldse genoegens, waarvan haar vlechten het symbool zijn. 8252-53 De vooruitwijzing, die gericht lijkt tot een lezer, wordt niet waargemaakt; de jonkvrouwe komt verder in de roman niet voor.

[p. 353]

⁺ Alse Gurrees messe hadde gehort
Quam hi uter kerken vort
Ende ginc in die camere thant,⁺
Daer hi die vrouwe niet ne vant.
⁺ Als hi miste van hare
Vragede hi waer si ware
Ende men en dorst hem ontecken niet
Die dinc die daer was gesciet.^+
+ Dabdesse quam tote hem daer naer
Ende vragedem waer na hi wachte daer.
Hi antworde hare dat hi wachte
Na die vrouwe die hi daer brochte.
⁺ Si seide: ‘Here, wachti nu⁺
Om gene ander dinc, so radic u
Dat gi vart van deser steden,
Want gine zulse niewerinc leden.’
⁺ ‘Waer omme es dat, vrouwe?’ sprac hi.^+
+ Dabdisse antworde: ‘Bedi⁺
Dat in hare geselscap nemmere
Man en coemt alse gi wart, here.’
⁺ Si leiddene in die kerke daer naer
Ende si wijsde hem altehant waer
Si metten andren nonnen sat.^+
+ Als hijt sach, hi was drove omdat.

+ ende

+ 8255

+ ende

+ 8260

+ mer

+ ende

+ 8265

+ .

+ F. 22V,b

+ ende

+ 8270

+ ende

+ 8275

+ ende

P/G

8257	ne ] no niet uitgesloten.

8259	kop	Vragede		waer si ware
	cor		→hi→

8260	en dorst ] in hs aaneengeschreven.

8263	kop	Ende	vragede÷n÷ waer na hi wachte daer
	cor		vragede<m>
	vragedem ] de corrector wijzigde n in m door na de n een vertikaal streepje te plaatsen.

8268	kop	Dat gi vart		van deser steden
	cor		<.>

8269	kop	/So ne suldise/	niewerinc leden
	cor	⩽want gine zulse⩾

8275	kop	Ende si wijsde hem altehant	| d |aer
	cor		⪕w⪖aer

W

8260-61 men... gesciet: ‘men durfde hem niet te vertellen hetgeen daar gebeurd was’. 8263 waer na: ‘waarop’. 8265 brochte: lees brachte i.v.m. het rijm. 8269 niewerinc: ‘nergens’. 8273 Man... wart: ‘een man zoals u bent, komt’. 8277 omdat: ‘daarover’.

[p. 354]

⁺ Hi sprac: ‘Vrouwe, eist nu dus ter tijt?’
‘Jaet here, God sijs gebenedijt,
Die mi den wille heeft gegeven
Dat ic hebbe bestaen dit leven,⁺
Bedi omme te gane met u,
Als ic hebbe gedaen tote nu,
Daer af ne mochte mi nemmere
Niet af sijn comen dan onnere,
Bedi weet wel, here, in bem niet⁺
Van so nederen geslachte dat ic iet
Met manne sculdich te varne ware
Als sine amie harentare.’
⁺ Gurrees antworde te desen:
‘Gi scijnt wel van hogen geslachte wesen.’^+
+ Die vrouwe antworde daer an:
‘Al nescijnict niet sijn, ic bent nochtan,
Bedi mijn vader was coninc
Ende mijn moeder in waerre dinc
Was coninginne sonder waen.^+
+ Noch doe ic u ene dinc verstaen:

+ ende

+ 8280

+ 8285

+ ende

+ 8290

+ ende

+ 8295

+ ende

P/G

8283	kop	Als| t | ic hebbe gedaen tote nv
	cor	Als

8288	ware ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8350 (kol. c).

8293	kop	Al	nescijnt	niet sijn ic bent nochtan
	cor		nescijn⪕ic⪖t
	nochtan ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8355 (kol. c).

W

8278 eist... tijt: MNW 8, 349 bij aanm. 1 geeft als wrsch. bet. op ‘is het nu zover gekomen’. M iv, lxxi, 65 leest: ‘Est il ainsi’ (vgl. ook S v, p. 33, r. 13). 8279 God... gebenedijt: ‘God zij daarvoor geprezen’. 8281 Dat... leven: ‘om met dit (klooster-) leven te beginnen’. 8282 omme... u: ‘om met u op te trekken’. 8284-85 ne... comen: ‘zou mij nooit iets anders ten deel kunnen vallen’. 8286 in < ic en. 8287 nederen geslachte: ‘lage afkomst’. 8287-89 dat... harentare: ‘dat ik op een of andere wijze met een man overal zou moeten rondtrekken als zijn liefje’. 8292 daer an: ‘daarop’. 8293 Al... nochtan: ‘al schijn ik het (nl. van hoge afkomst) niet te zijn, ik ben het toch’. 8295 in waerre dinc: ‘waarlijk’. 8297 Noch... verstaen: ‘ik vertel u ook het volgende’.

[p. 355]

Ic hebbe int geslechte mijn
Beter ridders dan int uwe sijn.’
‘Nu noemt mi danne enen van dien
Die gi segt dat si zien.’^+
+ ‘Men machse wel nomen, nu hort:
Et is Lanceloet van Lac ende Behort
Ende Lioneel. Dese drie sijn
Herde na die mage mijn.
Ende gevielt datse avonture brochte⁺
Hier, dat icse spreken mochte,
Ic soude u doen danken sonder waen
Vander doeget diegi mi hebt gedaen.

+ 8300

+ here

+ 8305

P/G

8298	kop		/Ende/	ic hebbe int geslechte mijn
	cor		-

8300	kop		Nv noemt mi danne	/wie sijn/	di
	cor			⪕.i. van⪖	di<en>
	dien ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8362 (kol. c).

8301	kop		/Enen van dien ic segge dat si/
	cor		↓die gi segt dat si zien↓

8303	kop		Lanceloet van lac ende behort
	cor	←et is←
	et ] punt van corrector vóór het woord als leesaanwijzing of als versscheiding t.o.v. vs. 8241 (kol. a); er niet uitgesloten.

8308	kop		Jc soude		doen danken sonder waen
	cor			⪕v⪖

8309	gedaen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8371 (kol. c).

W

8301 dat si zien: lett. ‘dat zij zijn’ (de vorm met ie komt soms voor, aldus Van Loey I, par. 74). Er lijken twee interpretaties mogelijk van deze bijzin: ‘dat zij betere ridders zijn’ en ‘dat zij leden van uw geslacht zijn’. 8302 Men... nomen: (vrij vert.) ‘zij zijn het noemen waard’. 8304-05 sijn... mijn: ‘zijn zeer nauw verwante familieleden van mij’. 8306-07 Ende... Hier: ‘en als het mocht gebeuren dat het toeval hen hier bracht’. 8307 dat: ‘zodat’. 8309 doeget: ‘eer’; vanzelfsprekend ironisch gebruikt. Bedoeld is: schande, zoals het Ofr. vermeldt (honte, M iv, lxxi, 65 en S v, p. 33, r. 23).

T

8303-04 Behort (Oudfrans: Bohort) en Lioneel (Oudfrans: Lionel) zijn broers, zonen van Bohort de Gaunes. Evenals hun neef Lanceloet zijn zij ridders van de Tafelronde. 8306 In plaats van avonture gebruikt het Oudfrans hier een formulering die explicieter naar een Goddelijke ingreep wijst: ‘et se Diex les amenoit’ (M iv, lxxi, 65; ook S v, p. 33, r. 21-22). 8309 Door een ingreep van de vertaler (vgl. W) uit de vrouwe zich hier ironisch. Dit ironische taalgebruik past gezien vs. 8159-62 goed bij haar.

[p. 356]

Ende ic en mochte mi niet nu
Anders verlossen jegen u⁺
Dan aldus ende ic bem wel blide daer af
Datmen mi hier dat broet gaf
Ende men mi heeft ontfangen,
Bedi ic liete mi eer hangen
Ocht datmen mi afsloge mijn hoeft⁺
Eer ic soude willen, dat geloeft,
Sulc leven leiden als ic met u
Hebbe geleit tote nu.’
⁺ Alse Gurrees wart geware
Dat hi els niet en hadde an hare,⁺
Hi wapendem ende sat op sijn part
Ende voer danen metter vart
Ende hi reet al dore dien dach
Ende dien andren diere na gelach
Ende vragede harentare⁺
Van Lancelote om niemare,
⁺ So dat hi niemen vinden ne mochte
Die iet wiste van dat hi sochte.
Hi reet ene maent al dure
Dat hi ne vant gene avonture⁺

+ 8310

+ 8315

+ ende

+ 8320

+ 8325

+ al

+ 8330

P/G

8310	kop		Ende ic en mochte mi niet /met/		v
	cor			⪕n⪖	v

8312	kop		Ende ic bem wel blide daer af
	cor	→dan aldus→
	af ] punt van corrector na het woord als scheiding t.o.v. de correctie in de rechtermarge.
	aldus ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8374 (kol. c).

8316	hoeft ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8378 (kol. c).

8322	part ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8384 (kol. c).

8330	maent ] a dichtgelopen.

W

8311 jegen: ‘van’. 8312 aldus: nl. door het klooster in te gaan. 8313 Datmen... gaf: ‘dat men hier in mijn levensonderhoud wilde voorzien’. 8321 els niet: ‘verder niets’. 8325 gelach: ‘kwam’. 8326 harentare: ‘overal’. 8327 Van... niemare: ‘om nieuws over L.’ 8328 So dat: ‘terwijl’. 8331 Dat... avonture: ‘waarin hij geen enkel avontuur beleefde’.

T

8315 De toevoeging ic liete mi eer hangen wordt besproken op p. 89 van de Inleiding.

[p. 357]

Die te vertelne wardich ware,⁺
Nu voren, nu achter, harentare,
⁺ So dat hi eens maendages, alsict vernam,
Ten Berge vanden Keytiven quam.
⁺ Als hi den brief vant anden voet⁺
Vanden berge ende hi verstoet
Wattie lettren daer af spraken
Die Sornahan hadde doen maken,
Loech hi ende hi seide mede:
‘Na dat ic bem comen teser stede,⁺
Ine kere wat so mijns gesciet
Om enen ridder weder niet.’
⁺ Hi reet op wart als hi den wech vant.
⁺ Hi horde enen horen blasen thant.
⁺ Doe wart hi geware saen,⁺
Daer hi ridende quam, van enen naen
Ende hi vragede den naen dies

+ F. 22V,c

+ al

+ ende

+ 8335

+ 8340

+ ende

+ ende

+ ende

+ 8345

P/G

8335	kop	Ten	berge/n/ vanden keytiuen quam
	cor		berge

8337	kop	Vanden berge		ende hi verstoet
	cor		<⁝>

8339	maken ] hs maken; door de abbreviatuur voor n een inktvlek.

8340	kop	Loech hi		ende hi seide mede
	cor		<⁝>

8342	kop	Jne kere	/niet/	wat so mijns gesciet
	cor		-

8347	kop	Daer hi ridende quam		van enen naen
	cor		<⁝>

8348	kop	Ende		vragede den naen dies
	cor		⪕hi⪖

W

8332 Die... ware: ‘dat het vertellen waard zou zijn’. 8333 Nu... harentare: ‘nu eens hier, nu eens daar, overal’. 8334 So dat: ‘totdat’; eens maendages: ‘op een maandag’. 8335 Berge vanden Keytiven: ‘Berg van de Rampzaligen’. 8336 brief: ‘opschrift’. 8338 Wattie... spraken: ‘wat de letters (het opschrift) daarover (nl. over de B. vanden K.) zeiden’. 8340 Loech: ‘lachte’. 8342 Ine... gesciet: ‘keer ik niet om, wat er mij ook door overkomen mag’. 8347 naen: ‘dwerg’.

T

8334 alsict vernam: vgl. voor deze verwijzing naar een ongespecificeerde bron Inleiding, p. 67-68. 8335 Zie de toelichting bij vs. 5628. 8337-39 Vgl. voor de tekst van het opschrift vs. 6084-88. 8345 De dwerg die op een hoorn blaast, treedt ook op in de vs. 5814-17. 8347 Het Oudfrans vermeldt hier dat de dwerg op de hoorn heeft geblazen. Vgl. Inleiding, p. 80.

[p. 358]

Waer bi hi den horen blies.
⁺ ‘Om dat ic woude,’ sprac hi,
‘Ende om dat recht es daer bi,⁺
Dat uwe coemste worde cont
Den riddre vanden berge die stont
Dat gi daer boven sult comen wesen.’
⁺ Gurrees vragede hem na desen
Ocht die brief daer lange hadde gestaen.⁺
‘Neen hi, here,’ antworde die naen,
‘Hine heefter niet gestaen XV dage,
Dat seggic u al sonder sage.’
⁺ Gurrees voer op wart daer naer
Ende die naen bleef al stille daer.^+
+ Alse Gurrees daer boven quam,
Wart hi geware ende vernam
Sornahan comen gewapent wel
Op een groet starc ors ende snel.
Sine ondergroetten hem niet, mare⁺
Elc stac op andren so sere dare
Dat hare halsbergen scorden doe
Ende dyser vanden glavien al toe
Gingen in hare vleesch al bloet,
⁺ So dat elc andren hadde doet,⁺
Mar dattie glavien braken,

+ mer

+ 8350

+ ende

+ 8355

+ ende

+ 8360

+ ende

+ 8365

+ al

+ 8370

P/G

8353	kop	Den riddre	vand| i |en berge	/tier/ stont
	cor		vanden	⪕die⪖

8366	kop	Sine ondergroetten hem niet		mare
	cor		<:>

8372	kop	Mar dattie	glauie	braken
	cor		glauie<n>

W

8351 Ende... bi: ‘en bovendien omdat het juist (nodig) is’. 8352 Dat: ‘opdat’; cont: ‘bekend’. 8353 die stont: ‘op het moment’. 8358 Hine... dage: ‘hij staat er nog geen vijftien dagen’. 8359 al sonder sage: ‘in waarheid’. 8361 bleef... daer: ‘deed er het zwijgen toe’. 8365 snel: bep. bij comen (8364) of bij ors (8365). 8366 ondergroetten hem: ‘groetten elkaar’. 8368 Dat... doe: ‘dat hun borstharnassen toen spleten’. 8369 dyser vanden glavien: ‘de ijzeren punten van de lansen’; al toe: ‘geheel en al’, ‘volledig’. 8370 vleesch: ‘lichaam’; al bloet: lett. ‘eenvoudig weg’, d.i. ‘ongehinderd’. 8371 doet: ‘gedood’. 8372 Mar... braken: ‘als de lansen niet waren gebroken’.

[p. 359]

Nochtan dat si elc andren staken
Dat elc van sinen perde
Gequetst moeste vallen ter erde
Ende elkerlijc was so gewont⁺
Dat hi ersaters hadde noet tier stont.
⁺ Die ridder die vanden berge was here,
Hine was niet gequetst sere.
⁺ Gurrees was sere gewont
In die scoudere, om dat tier stont⁺
Daer in was bleven bede
Yser ende hout mede,
⁺ So dat hi viel metten vallen
III warf in onmachte met allen.
⁺ Sornehan was metter vart opgestaen,⁺
Alse die geen noet hadde sonder waen,
Ende toech thant sijn zwert
Ende liep te Gurrees wert,
Die in onmach lach emmertoe.
Hi ontwapendem thoeft doe⁺
Ende heeften geslagen ende gesteken
Dat hi een wort niet mochte spreken

+ 8375

+ mer

+ mer

+ 8380

+ al

+ ende

+ 8385

+ 8390

P/G

8380	kop		Gurrees was	[ so ]	sere gewont
	cor	mer		-

8381	kop		Jn die scoudere		dat tier stont
	cor			→om→

8382	kop		/Dat/	daer in was bleuen bede
	cor		-

8384	kop		So dat hi viel metten	valle
	(kop),cor			valle<n>
	cor	al

8385	kop		.iij. warf in	onmacht	met	alle
	(kop),cor					alle<n>
	cor			onmacht⪕e⪖
	onmachte ] t dichtgelopen.

8393

Dat ] t dichtgelopen.

W

8373 Nochtan dat: ‘alhoewel’. 8377 Dat... noet: ‘dat hij een arts nodig had’. 8382 bleven: ‘blijven steken’. 8383 Yser ende hout: ‘de ijzeren punt en (een gedeelte van) de lans’. 8384-85 So... allen: ‘zodat hij na zijn val drie maal het bewustzijn geheel verloor’. 8387 Alse... waen: ‘alsof hij werkelijk nergens last van had’. 8388 toech: ‘trok’. 8390 onmach: gebruikelijker is onmacht; emmertoe: ‘nog altijd’. 8391 ontwapendem thoeft: ‘deed zijn helm af’. 8392 gesteken: ‘gestompt’. 8393 Dat: ‘zodat’.

[p. 360]

Ende lach in onmacht al in een,⁺
Dat hi bat doet dan levende sceen.
⁺ Sornahan kinde wel mede⁺
Datet ware grote quaethede
Sloegh hine also doet,
⁺ So dat hi sine cnapen ontboet
Ende deden ontwapennen daer.
⁺ Hi dede sinen ersatre comen daer naer⁺
Ende vragede hem van desen
Ocht hi soude moegen genesen.
⁺ Hi besach sine wonden thant,
Die hi lelijc ende vreselijc vant,
Ende hi dede hem ute bede⁺
Dat dyser ende dat hout mede.
Ende Sornahan seide: ‘Ic bidde u,
Ocht gi moeget dat gine geneest nu,
⁺ Bedi ic weet wel ende hebbe verstaen
Dat hi goet ridder es sonder waen.⁺
Het ware scade storve hi
Bi fauten van helpen, dunket mi.’
⁺ Die meester sprac: ‘Na dat gijt gebiet,

+ F. 23R,a

+ ende

+ 8395

+ al

+ ende

+ 8400

+ ende

+ 8405

+ went

+ 8410

+ ende

P/G

8395	kop	Dat hi bat doet dan	/den/	leuende sceen
	cor		-

8397	kop	Dat	ware grote quaethede
	cor	Dat⪕et⪖

8398	kop	Sloeg/en/	also	[ te ]	doet
	cor	Sloeg⪕h⪖ ⪕hinc⪖		-

8400	kop	Ende	dede	[ hem ]	ontwapennen daer
	cor		dede<n>	-

8409	gine geneest ] in hs aaneengeschreven.

8413	kop	Bi fauten van	h| u |lpen dunket mi
	cor		h⪕e⪖lpen

8414	gebiet ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8474 (kol. b).

W

8394 Ende: ‘maar’; al in een: ‘geheel’. 8395 Dat: ‘zodat’; bat: ‘meer’. 8396 kinde: ‘wist’, ‘besefte’. 8397 quaethede: ‘wandaad’, ‘misdaad’. 8398 Sloegh: gebruikelijker is sloech (vgl. Van Loey I, par. 61). 8400 deden: dede + hem; het enclitische ‘hem’ kan zowel verwijzen naar S. als naar G., maar de laatste lijkt bedoeld. 8402 van desen: d.i. Gurrees (of is ‘hierover’ bedoeld?). 8405 Die... vant: ‘die er lelijk en gevaarlijk (of: verschrikkelijk) uitzagen’. 8407 dyser ende dat hout: vgl. vs. 8383 (Dat dyser: lees Dat yser). 8410 hebbe verstaen: ‘heb ondervonden’. 8412 Het ware scade: ‘het zou jammer zijn’. 8413 Bi fauten van: ‘door gebrek aan’.

[p. 361]

Hine sal bi fauten van helpen sterven niet,
Want ic willich te done ben⁺
Mine macht om te genesene hen.
⁺ Ic hope dat hi wesen sal
Binnen ere maent genesen al.’
⁺ Sornahan hieten daer ter steden
Te sinen torre in prisone leden.^+
+ Hi wille hem al doen leveren daer
Dat hem nuttelic es ende orbaer.
⁺ Als sine wonden wel waren besien,
Hi was in prisone geleidt na dien,
Daer Agraveyn sijn broeder lach tier stonde.⁺
Hine mochte niet spreken metten monde,
Sine pine was so swaer.
Agraveyn ne kinnets niet daer,
Bedi datmen niet claer ne sach
In die vangnesse daer hi in lach.^+
+ Des ander daeges alse waren
Sine wonden vermaect sonder sparen,
Ondede sine oegen die here
Ende hi sprac wenende sere:
‘Ay Here God, waer bem ic nu?’^+
+ Agraveyen seide: ‘Here, ic segt u.

+ 8415

+ ende

+ ende

+ 8420

+ mer

+ ende

+ 8425

+ 8430

+ mer

+ 8435

+ ende

P/G

8415	kop		Hine sal bi fauten van	h| u |lpen steruen niet
	cor			h⪕e⪖lpen

8417	kop		Mine macht		om te genesene hen
	cor			<⁝>

8427

metten monde ] in hs aaneengeschreven.

8437	kop		Agraueyen		ic segt v
	cor	ende		→seide here→
	here ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8497 (kol. b).

W

8416-17 Want... macht: ‘want ik wil graag doen wat in mijn vermogen ligt’. 8417 hen: ‘hem’ (vgl. voor deze vorm Van Loey I, par. 28d; gebruikelijk is het rijmpaar bem:hem). 8420 hieten: ‘gaf opdracht om hem’. 8421 torre: ‘kasteel’; leden: ‘te brengen’. 8422 al doen leveren: ‘voorzien van alles’. 8423 Dat... orbaer: ‘dat nuttig en voordelig voor hem is’. 8424 besien: ‘verzorgd’. 8426 lach: ‘gevangen zat’. 8429 ne kinnets niet: ‘herkende hem niet’. 8430 claer: ‘duidelijk’, ‘goed’ (vanwege het gebrek aan licht). 8433 vermaect sonder sparen: ‘grondig verschoond’. 8434 Ondede [...] die here: ‘opende de heer (G.)’.

T

8426 Agravein is na het verloren gevecht tegen Sornahan gevangengezet. Vgl. vs. 6066-67.

[p. 362]

Gi sijt in vangnessen, maer
Ine weet in wat steden noch waer.’
⁺ Agraveyn sprac: ‘Here, wanen siedi?’
Gurrees antworde ende seide dat hi⁺
Van des conincs Arturs hove quame
Ende dat Gurrees was sine name.
⁺ Als Agraveyn dat verstont,
Hi wart sere wenende te dier stont
Ende seide: ‘Lieve broeder, siedi daer?’^+
+ ‘Wie siedi,’ sprac Gurrees daer naer,
‘Die segt dat ic u broeder si?’
⁺ Doe antworde die ridder vri:
‘Ic bem Agraveyn ende hebbe gewesen
Meer dan VII weken in desen⁺
Kerker daer wi in sijn gevaen.’
Ende hi telde sinen broeder saen
Hoe hi was gevaen ende gewont⁺
Ende hoe dat hi over lange stont
Doet hadde geweest, maer⁺
Dat des heren nichte quam daer

+ ende

+ 8440

+ ende

+ 8445

+ here

+ ende

+ 8450

+ F. 23R,b

+ 8455

P/G

8438	kop	Gi sijt in vangnessen		maer
	cor		<⁝>

8439	kop	Jne weet in wat steden	| m |och waer
	kop		<n>och
	noch ] de kopiist wijzigde m in n door de laatste poot van de m te expungeren.

8450	kop	Jc bem agraueyn		ende hebbe gewesen
	cor		<:>

8452	kop	Kerker		daer wi in sijn geuaen
	cor		<:>

8456	kop	Doet hadde geweest		maer
	cor		<:>

8457	kop	Dat	[ dat ]	des heren nichte quam daer
	cor		-

W

8440 wanen siedi: ‘waar komt u vandaan’. 8445 wart sere wenende: ‘begon ontzettend te huilen’. 8449 ridder vri: ‘edele ridder’. 8453 telde: ‘vertelde’. 8455 over lange stont: ‘al lang’. 8456-57 maer Dat: ‘als niet’.

T

8451 De tijdaanduiding is in overeenstemming met eerdere gegevens. Het opschrift staat er volgens de dwerg zo'n vijftien dagen (vs. 8358) en is ongeveer een maand na Agraveins nederlaag geplaatst (vs. 6068-88). Het Oudfrans (M iv, lxxi, 68; S v, p. 34, r. 35) vermeldt dezelfde tijdaanduiding.

[p. 363]

Vanden irsten dage dat hi daer was,
Die hem sine wonden genas.
⁺ ‘Noit haddic anders hulpe negene
Dan vander joncfrouwen allene.’^+
+ Si gingen wenen onder hem beden.
⁺ Sine waenden nembermeer sceden
Vander vangnessen daer si in waren.
⁺ Alsi waren in dit mesbaren
Horden si datmen die dore ontdede⁺
Vander vangnessen te dier stede.
⁺ Agravein sprac: ‘Mijn joncfrouwe coemt nu.
Ay lieve broeder, nu biddic u
Dat gi haer danket sonder waen
Van vele goets dat si mi heeft gedaen⁺
Hier liggende in dit prisoen.’
⁺ Hi seide hi sout gerne doen.
⁺ Mettien quam die joncfrouwe daer inne,
Die hovesch ende vroet was van sinne.
Agraveyn stont op na desen⁺
Ende hietse wellecome wesen.
⁺ Daer na, alse spreken mochte Gurrees,
Dancti der joncfrouwen des
Dat si sinen broeder dede
Menich goet ende hoveschede.⁺
Ende alsi wart geware das
Dattie gene Gurrees was,
Si dede hem herde blidelike
Al die feeste van erderike
Ende si sprac tote Gurrees daer naer:⁺

+ ende

+ 8460

+ ende

+ want

+ ende

+ 8465

+ ende

+ 8470

+ ende

+ ende

+ 8475

+ ende

+ 8480

+ 8485

P/G

8460	haddic ] boven de h een lusje.

8471	heeft gedaen ] in hs aaneengeschreven.

W

8458 Vanden: ‘vanaf de’. 8460 Noit... negene: ‘nooit had ik enige hulp van iemand anders’. 8462 onder hem beden: ‘samen’. 8463-64 waenden... vangnessen: ‘meenden de gevangenis nooit meer te kunnen verlaten’. 8465 Alsi... mesbaren: ‘terwijl zij zo jammerden’. 8466 ontdede: ‘opende’. 8471 Van... gedaen: ‘voor de uitstekende wijze waarop zij mij heeft verzorgd’. 8472 Hier... prisoen: te verbinden met mi (vs. 8471). 8475 Die... sinne: ‘die hoofs en verstandig was’. 8480-81 Dat... hoveschede: ‘dat zij zijn broer zo goed had verzorgd en zo welwillend had behandeld’. 8482 wart geware: ‘vernam’. 8484-85 Si... erderike: ‘onthaalde zij hem verheugd op een zeer feestelijke wijze’.

[p. 364]

‘Here, weet dat wel over waer:
Al tgoet dat hem hier es gesciet
Dat ne dedic om el niet
Dan doer uwen wille, here Gurrees.
⁺ Gi daet mi, dat niet lanc ne es,⁺
Daer ic was geport in ene vart
Te varne te Arturs hove wart.
Het es alse luttel als een jaer
Dat gi quaemt gereden daer
Een ridder mi hadde gevaen⁺
Inden bosch van Karlioen sonder waen
Ende mijns ondancs wech vorde mi.
Here, alse gi dat saeget, ghi
Bescuddet mi hovesschelike
Bi ure prouetsen ende stoutelike.⁺
Gi vocht jegen hem so lange stont
Dat gine onder daet ende verwont
Ende verlosset mi bi desen
Van scanden die mi gesciet souden wesen.

+ want

+ 8490

+ 8495

+ 8500

P/G

8498	kop	Ende mijns ondancs wech	vore| t | mi
	cor		vor⪕d⪖e

8505	kop	Van scanden die		gesciet	soude	wesen
	cor		⪕mi⪖		soude<n>
	wesen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8566 (kol. c).

W

8487 over waer: ‘voor zeker’. 8488 hem: d.i. Agravein. 8489-90 om... wille: ‘om niets anders dan om u’. 8491 Gi... es: ‘u bewees mij, nog niet zo lang geleden, een dienst’ (vert. overeenkomstig MNW 2, 267 bij 3, waarbij wordt aangenomen dat doget is weggelaten. Te overwegen valt dat dat verwijst naar tgoet in vs. 8488 en dat na dat een komma moet worden geplaatst: ‘u deed dat (goede), niet lang geleden, voor mij’). 8492 Daer... vart: ‘toen ik op weg was’. 8493 Te: ‘om te’. 8494 alse... jaer: ‘niet langer dan een jaar geleden’. 8498 mijns ondancs: ‘tegen mijn wil’. 8500 Bescuddet: ‘beschermde’. 8501 prouetsen: ‘dapperheid’; stoutelike: ‘moedig’ (te verbinden met Bescuddet mi in vs. 8500). 8503 onder daet: ‘overwon’; verwont: ‘verwondde’. 8504-05 Ende... wesen: ‘en (u) behoedde mij daardoor voor de schande die mij zou zijn overkomen’.

T

8491-8505 Dit voorval is niet eerder in de roman beschreven. 8497 Karlioen (Oudfrans: Karlion) is één van de burchten waar Artur hof houdt.

[p. 365]

Om dese doeget, dat seggic u,⁺
Hebbic uwen broeder geholpen nu
Met al mire mogenthede
Ende ic sal u helpen mede
Metten besten dat ic mach, here.
Nu en mestroest u niet sere.⁺
Weet wel, wardi genesen ic soude
Pine daer toe doen menichfoude
Ocht ic soude u helpen dat gi
Uter vangnessen sout comen vri⁺
Ende laetent om minen oem niet,^+
+ Om gene dinc, wat soes gesciet.
⁺ Ic doe u seker van desen:
Also lange alse gi hier sult wesen,
Men sal u doen bede nacht ende dach
Al dat goet datmen doen mach⁺
Enen ridder die gevaen es.’
Si dancten hare sere des.
Aldus vonden an die joncfrouwe
Dese II gebroedere grote trouwe
Ende hulpe in haerre swaerre noet,⁺
Daer si of hadden confort groet.
Si waren blide van diere sake
Ende si waren wel te gemake

+ 8505

+ 8510

+ F. 23R,c

+ 8515

+ ende

+ ende

+ 8520

+ 8525

P/G

8506	kop	Om dese doeget		seggic v
	cor		→dat→

8512	soude ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8573 (kol. c).

8513	kop	Pine daer toe doen	menic÷f÷
	kop		menic<h>foude

8514	kop	Ocht ic soude		helpen dat gi
	cor		⪕v⪖

8526	hulpe ] na de e schreef de kopiist het begin van een volgende letter (n) af.

8527	kop	Daer si		hadde	confort groet
	cor		→of→	hadde<n>

W

8506 doeget: ‘goede daad’. 8508 Met... mogenthede: ‘uit alle macht’, ‘zo goed ik kon’. 8510 Metten... mach: ‘zo goed als ik kan’. 8511 Nu... sere: ‘wees nu niet wanhopig’. 8513-14 Pine... helpen: ‘mij er zeer voor inspannen om u te helpen’. 8514 dat: ‘zodat’. 8516 Ende... niet: ‘en ik zou er niet van afzien omwille van mijn oom (Sornahan)’. 8517 Om... gesciet: ‘om geen enkele reden, wat er ook gebeurt’. 8518 Ic doe u seker: ‘ik verzeker u’. 8524-25 Aldus... gebroedere: ‘zo ondervonden deze twee broers van de jonkvrouwe’. 8527 confort: ‘troost’. 8529 wel te gemake: ‘ruim voorzien’.

[p. 366]

Van al dien dat hem goet dochte
Datmen eten of drinken mochte.⁺
Ende ne haddem niet vernoyet
Die vangnesse ende vermoyet,
Si hadden gehadt in dien dagen
In die vangnessen daer si in laegen
Al dat gemac dat hebben mochte⁺
Enich ridder waer dat hijt sochte.
⁺ Nu swiget davonture van desen
Ende salre af spreken alst tijt sal wesen
Ende sal van den avonturen tellen
Die Gariette gevellen.⁺
Nu gewaget davonture das,
Alse Gariet gesceden was
Van minen here Waleweine,
Dat hi lange reet alleine,
So dat hi quam op enen dach⁺
Tenen bossche diemen te hetene plach
Dat Geboemte in dat lant.
Daer quam in sijn gemoet thant
Ene joncfrouwe gereden op een part.

+ 8530

+ 8535

+ mer

+ 8540

+ 8545

P/G

8541	gevellen ] hs gouellen; evidente verschrijving van de kopiist.

8542	Nu ] initiaal N, vier regels hoog, blauw, rood penwerk.

8545	alleine ] onder a een inktvlek.

W

8530-31 Van... mochte: ‘van alles wat zij lekker vonden aan eten en drinken’. 8532 vernoyet: ‘mishaagd’. 8533 vermoyet: ‘gekweld’, ‘verveeld’. 8534-36 Si hadden gehadt [...] Al dat gemac: ‘dan zouden zij voorzien zijn geweest van alles’. 8538 davonture: ‘het verhaal’; van desen: ‘hierover’. 8540 van... tellen: ‘de gebeurtenissen beschrijven’. 8541 gevellen: ‘overkwamen’, ‘ten deel vielen’. 8542 gewaget: ‘vermeldt’. 8546 So dat: ‘totdat’. 8547 te hetene plach: ‘gewoonlijk noemde’. 8549-50 quam... gereden: ‘kwam hem een jonkvrouwe tegemoet gereden’.

T

8541 Gariet, of gebruikelijker Gaheret (Oudfrans: Gaheriet), is de jongste zoon van koning Lot en de broer van Walewein, Agravein en Gurrees. Hij behoort tot de ridders die op zoek zijn naar Lanceloet (vgl. J Bk. ii, vs. 1719). 8543-44 Vgl. J Bk. ii, vs. 2918-23 en de samenvatting van het voorafgaande tekstgedeelte. 8546 De Lancelot en prose vermeldt de tijd (a ore de vespres), maar duidt evenals de vertaling de dag waarop deze ontmoeting plaatsvindt niet nader aan. Vgl. Inleiding, p. 99. 8548 De naam van het bos (Oudfrans: Arbroie) komt verder in de roman niet voor.

[p. 367]

⁺ Hi groettese metter vart.^+
+ So dede si hem ende daer nare
Vragede si hem wie hi ware.
⁺ Hi seide dat hi van Arturs hove was.
‘Ghi sult mi danne wel berechten das
Dat ic vare soeken,’ sprac si.⁺
‘Wien soecti danne?’ vragede hi.
Si seide dat si Lancelote sochte,
Dien si niet vinden ne mochte.
⁺ Hi sprac: ‘Ic en weet wat seggen des,
Sonder datmen seget dat hi doet es.^+
+ Daer omme sijn geporret nu
Wel XIII ridders, seggic u,
Om te wetene dat ware
Ende varne soeken harentare.’
⁺ Si sprac: ‘God hoedene vander doet,⁺
Het ware jamer alte groet.’
Ende alsi dit hadde vernomen,
Si keerde den wech dien si was gecomen.
⁺ Gariet reet met hare
Ende hi vragede hare daer nare⁺
Waer omme si Lancelote sochte.

+ ende

+ 8550

+ al

+ ende

+ 8555

+ ende

+ 8560

+ ende

+ ende

+ 8565

+ ende

+ 8570

P/G

8552	kop		So dede si hem		ende daer nare
	cor	al		<:>

8557	kop		Wien soecti danne	vrage	hi
	cor			vrage⪕de⪖

8558

. ] punt zou ook bedoeld kunnen zijn als versscheiding t.o.v. vs. 8497 (kol. b).

8563	kop		Wel	x.	ridders seggic v
	cor			x.⪕iii⪖
	XIII ] punt vóór het getal ontbreekt.

8566	kop		[ H ]i sprac god hoedene vander doet
	cor	ende	⪕S⪖i

8569	kop		Si keerde den wech	die	si was		comen
	cor			die<n>		⪕ge⪖	comen
	keerde ] na de laatste letter expungeerde de kopiist de eerste poot van een n
	was gecomen ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een scheur in het perkament.

W

8555-56 Ghi... soeken: ‘u zult mij dan wel willen inlichten over hetgeen ik zoek’. 8561 Sonder: ‘behalve’. 8562 geporret: ‘uitgereden’. 8565 Ende... harentare: ‘en om hem overal te gaan zoeken’. 8567 Het... groet: ‘dat (nl. L.'s dood) zou zeer te betreuren zijn’.

T

8560-65 Vgl. de samenvatting van het voorafgaande tekstgedeelte.

[p. 368]

⁺ Si seide met droven gedochte:
‘Here, ic hebben gesocht, bedi
Haddicen vonden hi soude mi
Te rechte houden wel ter curen⁺
Jegen enen van minen geburen,
Die mi niewinge met sire macht
Ontherft heeft ende met sire cracht.’
Gaheret sprac: ‘Joncfrouwe, segget mi
Waer om hijt dede.’ Ende si sprac: ‘Dat si.⁺
Here, nu hort die dinc algader.
Die here van Malinges was mijn vader.
⁺ Hine hadde niet meer kinder dan mi
Ende ere mire suster, die hi
Gaf binnen sinen live⁺
Enen fellen ridder te wive,

+ ende

+ F. 23V,a

+ 8580

+ ende

+ 8585

P/G

8573	gedochte ] hs gedo chte; om scheur in het perkament heengeschreven.

8574	gesocht bedi ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een scheur in het perkament; onder o een naaigaatje.

8575	kop	Haddic	vonden hi soude mi
	cor	Haddic→en→
	soude mi ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een scheur in het perkament.

8576	kop	Te rechte houden		wel ter	cure
	cor		<.>		cure<n>

8577	kop	Jegen enen van minen	gebure
	cor		gebure<n>

8579	kop	Ontherft heeft		met sire cracht
	cor		<.> ⪕ende⪖

8581	kop	Waer		hijt dede		si sprac dat si
	cor		→om→		<.> ⪕ende⪖

8582	Here ] initiaal H, rood, drie regels hoog, zwart penwerk.

8583	Die... vader ] vs. over twee regels verdeeld; na malinges regelovergang.

8585	kop	Ende ere mire suster		die hi
	(kop),cor		<.>

W

8573 met droven gedochte: ‘bedroefd’. 8575 Haddicen vonden: ‘als ik hem had gevonden’. 8575-76 mi Te rechte houden: lett. ‘mij in mijn rechten handhaven’, d.i. ‘voor mij opkomen’. 8576 wel ter curen: ‘buitengewoon goed’. 8577 geburen: ‘buren’. 8578 niewinge: ‘onlangs’. 8579 Ontherft heeft: ‘mijn erfland(en) ontnomen heeft’. 8581 Dat si: ‘dat zal gebeuren’, ‘dat zal ik doen’. 8582 algader: ‘geheel en al’, ‘volledig’. 8585 ere mire suster: ‘mijn enige zuster’. 8586 binnen sinen live: ‘tijdens zijn leven’. 8587 fellen: ‘boosaardige’.

T

8583 De vader van de jonkvrouwe was volgens het Oudfrans ook heer van de Forteresce. Vgl. Inleiding, p. 101. Hij komt verder in de roman niet voor.

[p. 369]

Ende mijn vader starf daer naer,
Des es leden een half jaer.
⁺ Ic was oyr van sinen goede.
⁺ Om dat mi dochte in minen moede⁺
Datmen hem meer ontsach dan mi
Ende hi mijn swager oc was, woudic dat hi
Die manscap ontfinge vanden lande.
⁺ Ic dede hem manscap doen thande
Minen lieden van minen lande tuwaren,⁺
Dat si van mi sculdich te houdene waren.
⁺ Ic dedem mine rente ontfaen mede
Alsi quamen van elker stede.
⁺ Ic sprac daerna een huwelic te done,
Dat mi rieden mine barone,⁺
An enen jonchere in dat lant,
⁺ Dat ic hem droech mijn goet in hant
Dat mi hadde gelaeten mijn vader.

+ ende

+ ende

+ 8590

+ ende

+ 8595

+ ende

+ ende

+ 8600

+ also

P/G

8593	kop	Ende		÷nijn÷ swager		was		woudicdat hi
	kop			<mjin>
	cor		⪕hi⪖		⪕oc⪖		<.>
	woudic dat ] in hs aaneengeschreven.

8596	kop	Minen lieden van		lande tuwaren
	cor		→minen→
	tuwaren ] punt van corrector na het woord als scheiding t.o.v. de correctie.
	minen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8659 (kol. b).

8597	waren ] w dichtgelopen.

8598	mede ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de correctie vóór vs. 8661 (kol. b).

8599	quamen ] inktstipje na het woord wellicht interpunctieteken.

W

8590 oyr: ‘erfgenaam’; goede: ‘bezittingen’. 8591 in minen moede: ‘bij mij zelf’. 8592 hem meer ontsach: ‘meer ontzag had voor hem’. 8594 Die... lande: ‘de hulde van de leenmannen voor hun landgoederen zou ontvangen’. 8595-97 Ic... waren: (vrije vert.) ‘ik liet hem huldigen als leenheer door hen die land van mij in leen hielden’. 8598 rente: ‘opbrengst van de lenen’ (afgedragen door de leenmannen). 8599 Alsi: ‘toen zij (nl. de leenmannen)’. 8600 Ic... done: ‘ik verklaarde daarna een huwelijk te willen sluiten’. 8601 Dat... barone: ‘hetgeen mijn leenmannen mij aanraadden’. 8602 An: ‘met’. 8603 Dat... hant: ‘zodat ik mijn landgoederen in zijn handen overdroeg’.

T

8600 daerna is de vertaling van Avant ier. Vgl. Inleiding, p. 98.

[p. 370]

⁺ Ic seit oc minen swager algader
Dat ict gedaen hadde, mer als hijt verstoet,⁺
Wart hi wel na al verwoet.
⁺ Hine antworde mi niet daer toe,
Mer hi verspiede den jonchere doe
Ende sloegen doet verradelike.
Daer na quam hi te mi cortelike⁺
Ende sprac dat ic sotheit dede daer an
Dat ic anders mans goet gave enichgen man.
⁺ Ic seide: ‘Here, dat en mach niet sijn,
Ic en hebbe niemans goet gegeven dan dmijn.’
⁺ Hi vragede mi waer mijn lant ware⁺
Ende ic seit hem daer nare.
‘Dat lant en wart u niet,’ sprac hi thant,
‘Vart elre soeken ander lant.
⁺ Wildi ocht ne wilt, ic sal dit nu mere
Houden, want ic bem daer af here.’⁺

+ ende

+ 8605

+ ende

+ 8610

+ ende

+ ende

+ 8615

+ ende

+ 8620

P/G

8605	kop		Jc seit		mine	swager algader
	cor	ende		⪕oc⪖	mine<n>
	minen ] het is niet uitgesloten dat de haal aan de e als het begin van een tilde van de kopiist moet worden beschouwd.

8606	kop		Dat ict gedaen hadde		als hijt verstoet
	cor			<:> →mer→
	mer ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8669 (kol. b).

8609	kop		/Ende/ hi verspiede den ionchere doe
	cor		←mer←

8610	kop		Ende sloegen doet	verrade| n |like
	(kop),cor			verradelike

8612

an ] inktvlek na het woord.

8613	kop		Dat ic anders mans goet	ga| f | enichgen man
	cor			ga⪕ue⪖
	man ] omlijnd op volgende regel onder enichgen geschreven.

8615

dan dmijn ] tilde van dan en stok van d van dmijn lopen in elkaar over; in hs aaneengeschreven.

W

8606 als hijt verstoet: ‘toen hij het hoorde’. 8607 wel na al verwoet: ‘bijna volstrekt uitzinnig’ (door het huwelijk zou hij immers zijn positie als vertegenwoordiger van de jonkvrouwe verliezen). 8608 Hine... toe: ‘hij zei mij niets daarover’. 8609 verspiede: ‘beloerde’, ‘ging de gangen na van’. 8611 Daer na [...] cortelike: ‘spoedig daarna’. 8613 enichgen man: ‘iemand’. 8614 mach: ‘kan’. 8615 gegeven: ‘weggegeven’; dmijn: ‘het mijne’. 8618 en... niet: ‘zal u niet toebehoren’. 8619 elre: ‘ergens anders’. 8620 nu mere: ‘vanaf nu’. 8621 Houden: ‘in bezit houden’.

[p. 371]

⁺ Als hi mi sulke antworde gaf,
Ic beriet mi met minen vrienden daer af,
⁺ So dat mi riet een goet man
Dat icken dede dagen dan
Vor die vrouwe van Roestoc, daer dit lant⁺
Af porrede, ende ic deedt thant.
⁺ Ic clagede alsic vor hare quam
Dat hi mi mijn lant met crachte nam.
⁺ Hi sprac hine hadde mi niet genomen,
Mar dat lant was hem gecomen⁺
Van minen vader, diet hem gaf
Als hi starf, ende hi woude wel daer af
Antworden in allen doene,
⁺ Ware enich ridder so coene,

+ ende

+ al

+ 8625

+ ende

+ ende

+ 8630

+ ja

P/G

8625	kop	Dat icken	d| a |ede	da| e |gen dan
	cor		dede	dagen
	dagen ] n (tilde) niet geheel zeker.

8627	kop	Af porrede		ende ic deedt thant
	cor		<.>

8629	kop	Dat hi mi mijn lant met	crachte/n/ nam
	cor		crachte

8631	kop	Mar dat lant was hem		comen
	cor		⪕ge	⪖comen
	Mar ] ingesprongen vanwege scheur in het perkament.

8632	Van ] ingesprongen vanwege scheur in het perkament.

8633	kop	Als hi starf		ende hi woude	/hem/ daer af
	cor		<:>		→wel→
	wel ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8696 (kol. b).
	Als ] ingesprongen vanwege scheur in het perkament.

8634	Antworden ] ingesprongen vanwege scheur in het perkament.

8635	Ware ] ingesprongen vanwege scheur in het perkament.

W

8623 beriet mi: ‘overlegde’. 8625 dagen: ‘dagvaarden’. 8626-27 daer... porrede: ‘van wie dit land afkomstig was’ (vgl. MNW 6, 580 bij 4, waar dit vs. als enige bewijsplaats wordt geciteerd). Bedoeld is dat de jonkvrouwe haar land in leen hield van de vrouwe van R., waardoor zij bij haar kan klagen. 8629 met crachte: ‘met geweld’. 8630 niet: ‘niets’. 8631 was hem gecomen: ‘had hij gekregen’. 8634 Antworden... doene: lett. ‘zich in alle opzichten verantwoorden’, d.i. reageren (in een gerechtelijk tweegevecht) op een aanklacht. 8635 coene: ‘vermetel’.

T

8626 De vrouwe van Roestoc (Oudfrans: la dame de Roestoc) is een vaker optredend personage in de roman. Zij is bijvoorbeeld al eens door Walewein tegen haar vijand Segurades beschermd (vgl. de toelichting bij vs. 9358-61).

[p. 372]

Die seggen woude dat anders ware.^+
+ Als die ridders worden geware,
Van minen lande, dat hi doe⁺
Emmer met campe woude dar toe,
Sone waser geen so coene
Die hem onderwant van minen doene.⁺
Ende als si mi dus gingen ave,
Ic bat datmen mi vorst gave
XL dage: ic soude binnen dien
Soeken enen riddre met wien
Ic mi soude verweren daer af.⁺
Ende als men mi die verste gaf,
Ic pensede dat ic sonder sparen
Totes conincs Arturs hove soude varen
Ende soeken Lancelote al daer,
Bedi ic wiste wel over waer⁺

+ 8635

+ ende

+ F. 23V,b

+ 8640

+ 8645

+ 8650

P/G

8636	kop	Die	segge	woude/n/ dat anders	ware/n/
	cor		segge<n>	woude	ware
	Die seggen ] veel ruimte tussen de woorden vanwege scheur in het perkament.

8637	Als die ] veel ruimte tussen de woorden vanwege scheur in het perkament.

8639	kop	Emmer met campe woude		toe
	cor		⪕dar⪖

8646	verweren ] inktstipje na het woord geen interpunctieteken, maar uiteinde van haal aan de laatste e

8647	kop	Ende	al/sene/		mi	de[ n ] verst	gaf
	cor		al⪕s⪖	⪕men⪖		d⪕i⪖e verst⪕e⪖

8649	kop		Tes conincs arturs houe soude varen
	cor	←to←	Tes
	Totes ] to mogelijkerwijs bedoeld als leesaanwijzing.

W

8636 dat: ‘dat het’. 8639 Emmer... toe: ‘zich beslist in een tweegevecht teweer wilde stellen hiervoor (om zijn gelijk te halen)’. 8640 coene: ‘dapper’. 8641 Die... doene: ‘die mijn zaak verdedigde’. 8642 gingen ave: ‘afvielen’, ‘in de steek lieten’. 8643 vorst: ‘uitstel’. 8646 verweren: ‘verdedigen’. 8648 sonder sparen: ‘onmiddellijk’. 8649 Totes: ‘naar’. 8651 wel over waer: ‘zeer zeker’.

T

8643-46 De jonkvrouwe vraagt veertig dagen uitstel (een gebruikelijke termijn, die onder meer wordt vermeld in de Wrake van Ragisel, ed.-Gerritsen, vs. 1449) om een kampioen te zoeken. Het was gebruikelijk dat bij een gerechtelijk tweegevecht de aanklager en/of beklaagde door een ander (een ridder) vertegenwoordigd werd. Vgl. R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht in Vlaanderen, p. 141-42.

[p. 373]

Tirst dat hi mi kinde, hi soude
Met mi varen daer ic woude,
Bedi ic hebbe hem dienst gedaen
Die mi es ongeloent sonder waen,
Mar na dien dat aldus es,⁺
Ic sal keren sere drove des
Ende sel tote minen swager varen.
⁺ Ic sal hem bidden sonder sparen
Dat hi minen noet wille an scouwen
Ende als ere onterfder joncfrouwen⁺
Mi wille geven mine lijfnere.’
Ende si wort wenende sere,
⁺ So dats ontfarmde Gariette
Ende dat hi se in talen sette

+ 8655

+ ende

+ 8660

+ al

P/G

8652	kop		Tirst dat hi mi kinde		hi soude
	cor			<.>

8653	kop		Met mi varen		daer ic woude
	cor			<.>

8658	kop		Ende		tote minen swager varen
	cor			⪕sel⪖

8659	kop		Jc sal hem bidden sonder sparen
	cor	⪕ende⪖

8660	kop		Dat hi minen noet wille		scouwen
	cor			→an→

8661	kop		Als ere onterfder ioncfrouwen
	cor	←ende←
	Ende ] mogelijkerwijs bedoeld als leesaanwijzing.

8662	kop		Wille geuen mine lijfnere
	cor	←mi←

8665	kop		/So/ dat hi se in talen sette
	cor		←ende←

W

8652 Tirst... kinde: ‘dat zodra hij mij zou herkennen’. 8654-55 Bedi... ongeloent: ‘want ik heb hem een dienst bewezen, waarvoor ik (nog) niet beloond ben’. 8660 an scouwen: ‘in ogenschouw nemen’. 8661 onterfder joncfrouwen: ‘j. die van haar landgoederen is beroofd’. 8662 Mi... lijfnere: ‘in mijn levensonderhoud wil voorzien’. 8664 So... Gariette: ‘zodat G. daardoor medelijden kreeg’. 8665 hi... sette: ‘hij haar aansprak’.

T

8654-55 De goede dienst aan Lanceloet, waarover de jonkvrouwe hier spreekt, wordt in de roman niet beschreven.

[p. 374]

Ende seide: ‘Joncfrouwe, hebbedi goede orconden⁺
Van dat gi segt nu ten stonden?’
‘Jay ic, here, went mochtic vinden enen man
Die mi bescermen woude dan,
Ic soude vinden C man ende mere
Onder ridders ende vavasore, here,⁺
Die alle haren eet souden doen des
Dat mine clage getrouwe es.’
⁺ Gaheret seide: ‘Sone dorredi
Genen andren riddre soeken dan mi.
⁺ Ic wille vor u den camp bestaen⁺
Tigens uwen swager sonder waen.
Ende sijn also gerecht uwe saken
Alse gi segt, ic salne, wilt God, gelovich maken.’
⁺ Si seide: ‘Ay here, gi moet van desen
Van Gode gebenedijt wesen.^+
+ Nu hebbedi mi vertroest sere.
⁺ Ic sal gereet vinden, here,

+ 8665

+ 8670

+ ende

+ want

+ 8675

+ ende

+ 8680

+ here

+ ende

P/G

8666	kop		Ende seide		hebbedi goede orconden
	cor			→ioncfrouwe→
	Joncfrouwe ] punt van corrector na het woord bedoeld als onderdeel van de abbreviatuur of als versscheiding t.o.v. vs. 8729 (kol. c).

8668	kop		Jay ic here		mochtic vinden		man
	cor			<:> →went→		⪕.i.⪖

8677	kop		/Vor/ vwen swager sonder waen
	cor		→tigens→

8679	kop		Alse gi segt		ic salne		gelouich maken
	cor			<:>		⪕wilt God⪖

8681	kop		Van	go| e |de gebenedijt wesen
	cor			gode

8683	kop		Jc sal	greet	vinden here
	cor	ende		g⪕e⪖reet

W

8666 orconden: ‘getuigenissen’. 8671 vavasore: ‘edelen’, ‘achterleenmannen’. 8672 haren... doen: ‘zouden zweren’. 8673 getrouwe: ‘oprecht’, ‘terecht’. 8674 dorredi: ‘hoeft u’. 8676 den camp bestaen: ‘het tweegevecht aanvaarden’. 8677 Tigens: ‘tegen’ (ongebruikelijke vorm, die in MNW 8, 157-58 niet wordt vermeld). 8678 gerecht: ‘rechtvaardig’. 8679 gelovich maken: ‘dwingen de strijd op te geven’, wat impliceert: dwingen zijn ongelijk te erkennen. 8681 gebenedijt: ‘gezegend’. 8683 gereet: ‘bereid’.

[p. 375]

CC mans die sullen sweren u
Dat mine clage es gerecht nu.’
‘Ic ne gere niet meer,’ seide hi,⁺
Ende si antworde: ‘Danc hebdi.’
Dus reden si te gadere onder hem tween,
Ende reden so verre al in een
Dat si vernachten in enen bosch ende si
Horden ene clocke luden daer bi.⁺
Si reden daer wart met haesten groet,
Want si hadden herbergens noet.
⁺ Si reden onverre te dien stonden
Dat si ene witte abdie vonden,
Besloten met grachten ende met muren⁺
Jegen dieve, die daer waren tier uren
Inden bosch om hare gewin.
⁺ Gaheret riep ter porten in.
Doe quamen II broedere dare
Om te wetene wie daer ware.^+
+ Als si saegen dat hi gewapent was
Wisten si wel die waerheit das
Dat hi was een vanden ridders doe
Die wandelden, ende si spraken hem toe

+ 8685

+ 8690

+ ende

+ 8695

+ ende

+ F. 23V,c

+ ende

P/G

8684	kop	.CC.	man	die sullen sweren v
	kop,cor		man<s>

8690	kop	Dat si vernachten in enen bosch		ende si
	cor		<:>

8700	Doe ] inktstip voor het woord.
	II ] hs ij. ; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

8705	kop	Die wandelden		ende si spraken hem toe
	cor		<:>

W

8686 gere: ‘verlang’. 8689 al in een: ‘aan één stuk door’. 8690 Dat... bosch: ‘dat zij in een bos door de nacht werden overvallen’. MNW 8, 2173 vermeldt dit vs. onder de bet. ‘overnachten’ van vernachten (bij 1, 1; onder 1, 3 worden plaatsen geciteerd waar het woord met ‘het’ als subject ‘nacht worden’ betekent), maar vgl. M iv, lxxii, 5: ‘tant qu'il lor anuite en la forest’ (ook S v, p. 37, r. 1-2). 8693 hadden... noet: ‘hadden behoefte aan onderdak’. 8695 Dat: ‘totdat’; witte abdie: ‘een abdij waarvan de bewoners een wit ordekleed dragen’ (Cisterciënzers). 8696 Besloten: ‘omsloten’. 8698 gewin: ‘buit’. 8705 wandelden: ‘rondtrokken’.

T

8691 daer bi is de vertaling van a destre del chemin. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 376]

Ende hietene willecome wesen⁺
Ende oc die joncfrouwe tote desen.
Si ontfingen Gariette eerlike
Entie joncfrouwe diere gelike.
⁺ Si leidense in ene capelle daer naer
Ende ontwapenden den ridder daer.⁺
Een broeder vandaer binnen quam daer toe,
Die de joncfrouwe kinnede doe
Ende seide: ‘Wel lieve nichte mijn,
Hier moetti ons wellecome sijn.’
Si sach op hem ende wart geware das⁺
Dattie broeder haer oem was.
⁺ Hi hadde haerre moeder broeder gewesen,
Stout ende wert ridder vor desen.
Si helsedene ende weende mede.
⁺ Si hadde groete jamerhede.^+
+ Hi vragede hare wat zi daede.
⁺ Si teldet hem al bi staeden,

+ 8705

+ ende

+ 8710

+ 8715

+ want

+ ende

+ 8720

+ ende

+ ende

P/G

8707	kop		Die ioncfrouwe tote desen
	cor	←ende oc←
	joncfrouwe ] boven c een inktvlek.

8708	kop		Si ontfingen		eerlike
	cor			→Gariette→

8710	kop		Si	leidene	in ene capelle daer naer
	cor	ende		leiden⪕s⪖e

8711	kop		Ende	ontwapenden| e |		daer
	cor			ontwapenden	→den ridder→

8712	kop		Een		vandaer binnen quam daer toe
	cor			⪕broeder⪖

8716	kop		/H/i sach op hem ende wart geware das
	cor		←s← i

8720

Si ] voor de S een vertikale streep.

8722	kop		Hi vragede hare wat	[ hi ]	daede
	cor	ende		→zi→

8723	kop		Si	tel| l |et hem al bi	staede
	cor	ende		tel⪕d⪖et	staede<n>

W

8708 eerlike: ‘met eerbetoon’. 8711 ontwapenden den ridder: ‘hielpen de ridder uit zijn wapenrusting’. 8713 kinnede: ‘herkende’. 8716 Si... hem: ‘zij richtte haar blik op hem’. 8719 Stout ende wert: ‘dapper en voortreffelijk’. 8720 helsedene: ‘omhelsde hem’. 8721 Si... jamerhede: ‘zij was diep bedroefd’. 8722 wat zi daede: ‘hoe het met haar ging’. 8723 al bi staeden: ‘tot in de kleinste bijzonderheden’ (vgl. MNW 7, 1847-49 bij 4); lees staede i.v.m. het rijm.

[p. 377]

Also alsmen hier te voren horen mochte,
Ende hoe si dien ridder brochte
Om te vechtene over hare.^+
+ Hi ginc toten ridder dar nare
Ende seide: ‘Here, nu besiet,
Wie gi sijt des en weet ic niet,
Mar ic sege u, dat gi deser joncfrouwen
Hulpe hebt geloeft, bi mire trouwen,⁺
Dat en mochte omme gene getrouwer clage
Ridder vechten te genen dage.
⁺ Ic segge u getrouwelike daer an:
Het en es in die werelt so vroem man,
Waer hi jegen mi in campe van desen,⁺
Hine moeste van mi verwonnen wesen
Binnen den dage ocht geslagen doet;
U recht es in dese sake so groet.

+ 8725

+ ende

+ 8730

+ ende

+ 8735

P/G

8725	kop	Ende hoe si	den	ridder brochte
	cor		d⪕i⪖en

8729	weet ] eet dichtgelopen en daardoor moeilijk leesbaar.

8730	kop	Mar		dat gi	/hebt van/	deser ioncfrouwen
	cor		<.> →ic sege v→		-

8731	kop	Hulpe bebt geloeft bi mire	trouwe
	(kop),cor		trouwe<n>
	hebt ] hs bebt; evidente verschrijving van de kopiist.

8732	kop	Dat		omme gene	getrouwe	clage
	cor		→en mochte→		getrouwe⪕r⪖

8733	kop	Ridder	/mochte/	vechten tegenen dage
	cor		-
	te genen ] in hs aaneengeschreven.

W

8726 over: ‘voor’. 8728 besiet: ‘let op’. 8730-33 Mar... dage: ‘maar ik zeg (tegen) u, omdat u deze jonkvrouwe hulp beloofd hebt, dat, op mijn woord van eer, een ridder nooit voor een meer terechte zaak zou kunnen vechten’ (sege: gebruikelijker zijn de vormen segge en secge, vgl. Van Loey I, par. 49). 8734 Ic... an: ‘ik zeg u de oprechte waarheid’ (vgl. MNW 2, 1761 bij 1). 8735 vroem: ‘sterke’. 8737 van: ‘door’. 8738 Binnen den dage: ‘voor zonsondergang’ (vgl. toelichting).

T

8724 Deze wending tot de toehoorders komt ook voor in het Oudfrans. Vgl. Inleiding, p. 116. Er wordt verwezen naar vs. 8583-8662. 8738 Binnen den dage verwijst naar een regel van het strafprocesrecht m.b.t. het gerechtelijk tweegevecht: als de beklaagde voor zonsondergang niet verslagen was, had hij de proef doorstaan en zijn onschuld (of gelijk) bewezen. Vgl. R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht in Vlaanderen, p. 140.

[p. 378]

⁺ Ic wille daer toe u sweren nochtan:
Ne waer ic niet begeven man,⁺
Ic soude over mire nichten vechten
Ende hare claege in desen berechten
Ende els geen man die nu leeft
Ende omden besten casteel die heeft
Die coninc Artur ne liet ics niet nu.^+
+ Bi deser redenen, here, so seggic u
Dat gi vechten moecht sekerlike.’
⁺ Garehet antworde vriendelike:
‘Here, na dien dat aldus si,
Mine roke wiere come jegen mi.’⁺
Des nachts waren si daer binnen
Wel gedient met groter minnen.
⁺ Sanderdages als hi hadde gehort
Messe quam die joncfrouwe vort
Ende si saeten op doe bede⁺
Ende si ruemden die stede.

+ ende

+ 8740

+ 8745

+ ende

+ ende

+ 8750

+ ende

+ 8755

P/G

8741a	kop		/Jc soude ouer mire nichten vechten nochtan/
	(kop),cor		-

8741b	kop		/Ne waer ic niet begeuen man/
	(kop),cor		-

8744

die nu ] hs dien v

8747	kop		Bi deser redenen here		seggic v
	cor	ende		→so→

8748	kop		Dat	÷h÷i vechten moecht sekerlike
	kop			<g>i

8754	kop		Sanderdages als hi	hadde/n/ gehort
	cor	ende		hadde

8755	kop		Messe		quam die ioncfrouwe vort
	cor			<.>

W

8740 nochtan: ‘bovendien’. 8741 begeven man: ‘kloosterbroeder’, ‘geestelijke’. 8743 berechten: ‘bewijzen in het tweegevecht’ (vgl. MNW 1, 923 bij 16b). 8744 els geen man: ‘niemand anders’ (d.w.z. niemand anders dan de oom van de jnkvr.). 8746 ne... niet: ‘zou ik er niet van afzien’. 8751 Mine roke: ‘laat het mij koud’. 8753 Wel... minnen: ‘met grote hartelijkheid goed verzorgd’. 8754 hi: d.i. Gaheret. 8756 saeten op: ‘stegen te paard’. 8757 ruemden: ‘verlieten’.

T

8756-57 De heilwens waarmee G. en de jonkvrouwe in de Oudfranse tekst afscheid nemen van de kloosterlingen ontbreekt in de vertaling. Vgl. M iv, lxxii, 7 en S v, p. 37, r. 29 en Inleiding, p. 109.

[p. 379]

Si reden al dien dach
Ende dien andren die daer na gelach
Ende opten derden dach ter noenen
Quamen si ten pawelgoenen⁺
Die Guinas helt al stille⁺
Daer staende doer Waleweins wille,
Also alsmen hier voren las,
⁺ So dattie naen hem echter te gemoete was
Ende sprac Gaherette toe⁺
Dat hi hem moeste quiten doe
Vander costumen diemen plach dare.
⁺ Hi vragede wat costumen dar ware.
⁺ Hi seide dat in genen tiden
Vremt ridder daer en mochte liden,⁺
Hine moeste, eer hi over lede,
Joesteren daer te dier stede

+ 8760

+ F. 24R,a

+ al

+ 8765

+ ende

+ ende

+ 8770

P/G

8764	kop		Also	| l |	alsmen hier voren las
	kop,(cor)			-

8765	kop		So dattie naen hem		te gemoete was
	cor	al		⪕echter⪖

8769	kop		Hi vragede wat	[ dat ]	costumen		ware
	cor	ende		-		⪕dar⪖

8770	kop		Hi seide	dat/ten/		genen tiden
	cor	ende		dat	→in→

8771	kop		Vremt ridder daer		mochte liden
	cor			⪕en⪖

8772

Hine ] onder e een inktvlek.

8773	kop		Joesteren daer te dier	stede[ n ]
	cor			stede

W

8760 ter noenen: ‘'s middags’, ‘rond drie uur 's middags’. 8761 pawelgoenen: ‘tenten’. 8762-63 Die... wille: ‘die G. daar liet staan in afwachting van W.’. 8764 Also... las: ‘zoals eerder is verteld (voorgelezen)’ (vgl. MNW 4, 397). 8765 So... was: ‘zodat de dwerg hen weer tegemoet kwam’. 8767-68 Dat... dare: ‘dat hij zich moest onderwerpen aan de gewoonte die daar heerste’. 8770 in genen tiden: ‘nooit’. 8771 Vremt ridder: ‘een ridder die niet tot de eigen kring behoort’; liden: ‘passeren’. 8772 Hine... lede: ‘of hij moest voordat hij verder reed’. 8773 Joesteren: ‘strijden met de lans’.

T

8760 ter noenen: deze tijdaanduiding lijkt door de vertaler uit rijmdwang te zijn toegevoegd. Vgl. Inleiding, p. 64. 8764 Vgl. vs. 7774-7791.

[p. 380]

Jegen enen ridder vanden ghonen
Die laegen inden pawelgonen.
Ende hi, die was ten joesteerne⁺
Gereet ende niet tonbeerne,
Antworde den naen daer nare
Dat hi woude dat hi daer ware
Daer hi jegen joesteren soude.
⁺ Die naen antworde boude:^+
+ ‘Hi sal comen metter vart.’
⁺ Die naen ginc ten pawelgoene wart
Ende hi riep lude mettien:
‘Gi heren, coemt die joeste sien.’
⁺ Een ridder trac do uut metter vart⁺
Ende trac te Gaherette wart
Sere ende wel gewapent, ende stac
Op hem dat sine glavie brac
Ende Garehet staken weder soe
Dat hi viel neder ter erden doe.⁺
Daer mochtemen ten pawelgoene horen
Huwen, alsmen dede te voren,
Op hem die daer gevallen lach.
⁺ Die naen seide als hi dat sach:

+ 8775

+ ende

+ 8780

+ here

+ ende

+ ende

+ 8785

+ 8790

+ ende

P/G

8776

joesteerne ] hs ioesteer ne

8783

wart ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de toevoeging vóór vs. 8845 (kol. b).

8786	kop		Een ridder trac		vut metter vart
	cor	ende		→do→

8788	kop		Sere		ende wel gewapent		ende stac
	cor			<:>		<.>

8792

mochtemen ] hs moch temen

W

8775 laegen: ‘verbleven’. 8776 hi: d.i. Gaheret. 8777 Gereet: ‘bereid’; ende niet tonbeerne: ‘en zich er niet aan wilde onttrekken’. 8779 hi (2e keer): d.i. G.'s tegenstander. 8781 boude: ‘kalm’, ‘onmiddellijk’. 8782 metter vart: ‘weldra’. 8785 joeste: ‘tweekamp’. 8786 trac do uut: lett. ‘ging toen uit’, d.i. ‘verscheen buiten de tent’. 8787-88 trac [...] Sere: ‘reed snel’. 8789 glavie: ‘lans’. 8790 staken: ‘stak hem’; weder: ‘op zijn beurt’. 8793 Huwen: ‘jouwen’. 8794 Op: ‘tegen’.

T

8793 Vgl. vs. 7737 en vs. 7756.

[p. 381]

‘Here, alse gi wilt mogedi varen.⁺
Gi hebt u wel gequijt tuwaren.’
‘Du suls te mi eer berechten,’ sprac Gaheret,
‘Twi hier dese pawelgoene sijn geset.’
⁺ Hi seide dat hijt gerne daede.
⁺ Doe vertellede hi it hem bi staeden⁺
Dier gelike dat hi Sagramore
Hadde vertelt daer vore.
⁺ Alse Gaheret dit hadde verstaen,
Hi seide sciere toten naen:
‘Ganc seggen dinen here dat hi hier mede⁺
Heeft bestaen te grote sothede
Dat hi hier in desen pleine
Om te vechtene jegen Waleweine
Dese pawelgoene heeft geset.
Ganc sech hem,’ sprac Gaheret,⁺

+ 8795

+ ende

+ ende

+ 8800

+ ende

+ 8805

+ 8810

P/G

8797	kop		Gi hebt v wel	ge| p | ij | n | t tuwaren
	cor			ge⪕qu⪖ijt
	gequijt ] boven ijt een inktvlek.

8798	kop		Du suls		mi eer berechten sprac gaheret
	cor			⪕te⪖
	Gaheret ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8860 (kol. b).

8801	kop		Doe vertellede hi		hem bi	staede
	cor	ende		⪕it⪖		staede<n>

8806	kop		Ganc seggen dinen here dat		hier mede
	cor			→hi→
	hi ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8868 (kol. b).

W

8796 varen: ‘gaan’. 8797 Gi... tuwaren: ‘u hebt op voorbeeldige wijze aan de verplichting voldaan’. 8798 te: ‘aan’; eer berechten: ‘eerst vertellen’. 8799 Twi: ‘waarom’. 8801 it: ‘het’ (vgl. voor deze vorm Van Loey I, par. 28h (hit, id) en MNW 2, 738 (it)); bi staeden: ‘omstandig’ (lees staede i.v.m. het rijm). 8805 sciere: ‘snel’. 8806 Ganc: ‘ga’. 8807 Heeft... sothede: ‘zeer dwaas heeft gehandeld’, ‘een grote dwaasheid heeft ondernomen’. 8808 pleine: ‘plaats’, ‘open veld’. 8811 Ganc sech hem: ‘ga hem vertellen’.

T

8798 Het is een telkens terugkerend verschijnsel dat dwergen getutoyeerd worden. Vgl. ook vs. 5819, 7770. 8802-03 Vgl. vs. 7774-7791.

[p. 382]

‘Dat hi hier come proven hem
Jegen mi die de minste bem
Van C ridders ende L nu ter stonden
Die behoren ter Tafelronden,
Ende mach hi verwinnen mi⁺
Dat ic in sire genaden si,
Ende en mach hi hem niet met stride
Jegen mi verweren nu te tide,
Waer toe souddi hier in den pleine
Ontbeiden na minen here Waleweine?⁺
Nu ganc dinen here dit vertellen
Ende en coemt hi oc niet, ic sal vellen⁺
Sijne pawelgoene ende bi desen.
⁺ Dat zel mere scande wezen.’
‘Bi mire trouwen,’ seide die naen,⁺
‘Dese boetscap sal wel sijn gedaen,
Mare ic ware u van desen
Dat tkeren beter hadde gewesen.’
‘Ne roke di, ganc sonder beide
Ende doe dat ic di seide.’⁺

+ 8815

+ 8820

+ F. 24R,b

+ ende

+ 8825

+ 8830

P/G

8812

Dat ] t dichtgelopen en daardoor slecht leesbaar.

8818

stride ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8880 (kol. b).

8822

vertellen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 8884 (kol. b).

8823	kop		Ende en coemt hi		niet ic sal vellen
	cor			⪕oc⪖

8824	kop		Sijn	pawelgoene		ende bi desen
	cor		Sijn⪕e⪖		<.>

8825	kop		-
	cor	↓ende	dat zel mere scande wezen↓

W

8812-13 Dat... mi: ‘dat hij zich hier moet komen meten met mij’. 8813 minste: ‘zwakste’. 8817 in... si: ‘aan hem zal zijn overgeleverd’. 8818 Ende: ‘maar’. 8821 Ontbeiden na: ‘wachten op’. 8823-25 ic... wezen: ‘dan zal ik zijn tenten om die reden neerhalen. Dat zal schandelijker zijn’ (de vs. 8824-25 sluiten niet goed op elkaar aan. Door ende in vs. 8824 weg te denken, ontstaat een aanvaardbare lezing, die tevens rekening houdt met de leesaanwijzing van de corrector). 8828 ware: ‘verzeker’ (vgl. MNW 9, 1761 bij 11, 1). 8830 Ne roke di: ‘bekommer je er niet om’; sonder beide: ‘onmiddellijk’.

T

8814 In deze roman telt de Tafelronde een vast aantal leden, nl. 150 ridders.

[p. 383]

⁺ Hi ginc ende vant sinen here
Blide ende borderende sere
Om sinen geselle diere vel
Ende om dattie vremde ridder so wel
Joesteerde ende hi seide dat⁺
Die gene VIII dage al in een bat
Datmen hem die irste joest gave
Ende hi so was gesteken ave.
⁺ Daer sat een ridder die seide doe:
⁺ ‘Die ridders die wandelen emmertoe,⁺
Si joesteren dicken ende vele.
Al sijn si vroeder van desen spele,
Nieman ne darf wonderen daer ave.’
‘En trouwen, het mach wel sijn,’ sprac die grave.
⁺ Die naen quam tot sinen here ende seide,⁺
Daer si alle toe horden, sonder beide:
‘Here, gene ridder ontbiet u
Dat gi groete sotheit hebt bestaen nu
Dat gi ontbeidt in desen pleine
Om te vechten jegen Waleweine.⁺
Mar gaet jegen hem vechten nu,

+ ende

+ 8835

+ al

+ here

+ 8840

+ ende

+ 8845

+ 8850

P/G

8832	kop		Hi ginc		ende vant sinen here
	cor	ende		<.>

8836	kop		Joesteerde		ende hi seide		dat
	cor			<⁝>		<.>

8838	kop		Datmen hem die irste	ioest| e | gaue
	(kop),cor			ioest

8845	kop		Het mach wel sijn sprac die graue
	cor	←en trouwen←
	En trouwen ] mogelijkerwijs bedoeld als leesaanwijzing.

8851	kop		Om		vechten iegen waleweine
	cor			⪕te⪖

W

8833-34 ende... geselle: ‘en de spot drijvend met zijn kameraad’ (MNW 1, 1341 bij 2a vat Om op als ‘in gezelschap van’). 8834 diere: ‘die daar’. 8837 Die gene: d.i. de ridder die verslagen is; al in een: ‘voortdurend’. 8838 die... gave: ‘zou toestaan als eerste te strijden’. 8841 wandelen emmertoe: ‘altijd rondtrekken’. 8842 dicken: ‘vaak’. 8843 Al... spele: ‘als zij de kunst (van het tweegevecht) meer meester zijn (beter onder de knie hebben)’. 8844 Nieman... ave: ‘hoeft niemand zich daarover te verbazen’. 8847 sonder beide: ‘onmiddellijk’. 8848 gene ridder: ‘die ridder daar’; ontbiet u: ‘deelt u mee’.

[p. 384]

Die de minste es, ontbiedt hi u,
Van C ende L ridders nu ten stonden
Die behoren ter Tafelronden.
Ende mogedi verwinnen desen,⁺
Hi sal in uwe genaden wesen.
Ende mach u verwinnen die goede man,
Wat sal mijn here Walewein hier dan?
⁺ Bi desen ontbied hi u nu
Dat hi wilt joesteren jegen u.^+
+ Ne coemdi niet, weet wel hi sal
Uwe pawelgoene neder werpen al;
Dit sal u meerre scande wesen.’
⁺ Die grave antworde te desen
Dat van groter herten ware die here⁺
Ende prijsden meer dan hi dede ere.
Hi eyschede sine wapenne doe.
⁺ Daer sprongen thant cnapen toe,
Diene wapenden metter vart.
Hi sat te hant op sijn part⁺
Ende liet op Gaherette lopen.
⁺ Gaheret ginc sijn ors nopen.

+ 8855

+ ende

+ 8860

+ ende

+ ende

+ 8865

+ al

+ 8870

+ ende

P/G

8853-54

Die... stonden ] tussen de versregels twee inktstippen in de linkermarge (als aanduiding voor een paragraafteken?); onder i van ontbiedt een inktpuntje.

8854

ridders ] hs riderders; evidente verschrijving van de kopiist.

8855	kop		Die behoren	te[ n ] tafelronden
	cor			te⪕r⪖

8860	kop		Bi desen	ontbied/er/ hi v nv
	cor	ende		ontbied

8861

wilt ] inktstip na het woord.

8864	kop		Dit sal v meerre scande	wese
	cor			wese<n>

8870	kop		Diene	wapende	metter vart
	cor			wapende<n>

W

8859 Wat... dan: (vrije vert.) ‘wat heeft heer W. hier dan (nog) te zoeken’. 8866 van groter herten: ‘zeer moedig’ (vgl. MNW 3, 392 bij 2e). 8868 eyschede: ‘riep om’. 8872 Ende... lopen: ‘en reed op G. af’. 8873 ginc... nopen: ‘gaf zijn paard de sporen’.

T

8871 Guinas pakt een schild en een lans, zo vermeldt het Oudfrans. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 385]

⁺ Si vergaderden also dat si staken
Elc anderen dattie speren braken
Ende si onderhorten hem bede⁺
Met scilden ende met lichamen mede,
Dat si hem onderquetsten herde.
⁺ Die grave vloech van sinen perde,
⁺ So verdoeft dat hi niet ne sach
Noch en wiste weder het nacht was och dach.^+
+ Gaheret vor over met sinen perde.
Daer na beette hi ter erde.
⁺ Het dochtem scande sijn sonder waen
Soude hine tors bestaen⁺
Dien hi ter erden liggen sach.^+
+ Doe ginc hi ten grave daer hi lach
Ende trac hem den helm af.
⁺ Daer na hi hem metten helme gaf
Enen swaren slach int tansichte,
Dat dat bloet uutspranc bedichte⁺
Beide ten monde ende ter nesen.
Die grave bat genaden na desen
Ende sprac alse die hadde vrese groet:
‘Ay here, en slaet mi niet doet.

+ ende

+ 8875

+ mer

+ al

+ 8880

+ ende

+ want

+ F. 24R,c

+ 8885

+ ende

+ ende

+ 8890

P/G

8874	kop		Si vergaderden		dat si staken
	cor	ende		→also→
	also ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 8935 (kol. c).

8875	kop		Elc anderen		dattie speren braken
	kop,(cor)			<.>

8876	kop		Ende si onderhorten hem	bede[ n ]
	cor			bede

8881	kop		Noch en wiste		weder het nacht was och dach
	(kop),cor			<.>
	och dach ] op de volgende regel omlijnd onder was afgeschreven.

W

8874 vergaderden: ‘troffen elkaar’. 8876 onderhorten hem: ‘botsten op elkaar’. 8878 Dat... herde: ‘zodat zij elkaar ernstig verwondden’. 8880 niet: ‘niets’ of ‘niet’ (hij zag noch wist). 8881 weder [...] och: ‘of [...] of’. 8882 vor over: ‘reed voorbij’. 8885 Soude... bestaen: ‘als hij hem te paard zou aanvallen’. 8891 Dat: ‘zodat’; bedichte: ‘onophoudelijk’, ‘onstelpbaar’.

T

8883-86 G. geeft in het Oudfrans zijn paard aan de jonkvrouwe. Vgl. Inleiding, p. 81-82.

[p. 386]

⁺ Neemt mijn swert,’ sprac hi tote hem,^+
+ ‘Ic lie dat ic verwonnen bem.’
⁺ Gaheret nam sijn zwert ende seide:
‘Weetti wat gi doen moet sonder beide?
Ic wille dat gi morgen port metter vart
Ende vart te Waleweine wart⁺
Ende als gi hem hebt gevonden
Dat gi u hem op geeft tien stonden
Van minen halven ende doet hem verstaen
Hoe die saken sijn vergaen
Ende werpt u in sine genaden⁺
Van al uwen overdaeden.’
⁺ Hi dede hem dat sekeren toe.
Hi ginc te sinen perde doe
Ende woude wech varen sonder beide,
⁺ So dattie grave tot hem seide:⁺
‘Here, die dorpernie ne suldi
Niet doen, mer gi sult tavont bliven met mi,
went Het es herbergens tijt nu mere.
Ende ne waens oc niet, lieve here,

+ mer

+ 8895

+ want

+ ende

+ 8900

+ 8905

+ ende

+ al

+ 8910

P/G

8898	kop		Gaheret nam sijn zwert		ende seide
	cor	ende		<:>

8902	kop		Ende als gi hem hebt		vonden
	cor			⪕ge⪖	vonden

8903	kop		Dat gi		hem op geeft tien stonden
	cor			→v→

8904

kop

Van minen haluen ende doet hem verstaen

8906	kop		Ende	werp	v in sine genaden
	cor			werp⪕t⪖

8911

tot ] onder o een gaatje in het perkament (vgl. aant. bij 8972).

8913	kop		Niet doen		gi sult tauont bliuen met mi
	cor			<.>⪕mer⪖

8915	kop		Ende [ i ]	ne waen| t |s		niet lieue here
	cor			ne waens	⪕oc⪖

W

8897 lie: ‘erken’. 8899 sonder beide: ‘zonder uitstel’. 8900 port: ‘op weg gaat’. 8903 Dat... geeft: ‘(wil ik) dat u zich aan hem overgeeft’. 8904 Van minen halven: lett. ‘door mijn toedoen’, d.i. ‘uit mijn naam’; ende... verstaen: ‘en (dat u) hem vertelt’. 8906-07 Ende... overdaeden: ‘en (dat u) zich aan zijn genade overlevert vanwege al uw wandaden’. 8908 sekeren: ‘zweren’. 8912 dorpernie: ‘smadelijke bejegening’, ‘onbeleefdheid’.

T

8900-08 De te verwachten ontmoeting tussen Gauvain/Walewein en Guinas wordt in de roman niet beschreven.

[p. 387]

Van mi dat ic u haete iet⁺
Van dat tusscen ons es gesciet.’
⁺ ‘Ic ne bliver niet,’ antworde hi,
‘Het ne si datter joncfrouwen wille si.’
⁺ Doe batmen hare so vele das
Dat het hare wille was.^+
+ Daer was Gaheret wel ontfaen
Ende hem was eeren vele gedaen
Van alden ridders diere waren doe.
⁺ Die grave sprac sinen ridders toe:
‘Gi heren allegader, ic bidde u⁺
Dat gi desen ridder doet nu
Feeste ende eere. U sal van dien
Al goet ende ere gescien,
Want hi een der bester ridder es
Van erderike, des sijt gewes.^+
+ Ic bems blide dat ic verwonnen bem
Van also goeden ridder als ic kenne hem.’
Sijn gebod daeden minste ende meeste
Ende daeden hem alle ere ende feeste.
⁺ Hem was een bedde gemaect daer naer,⁺
Also rikelike ende openbaer
Alse ocht Arturs boef ware tien tide,
Ende der joncfrouwen een ob ander side.
Des ander dages stont Gaheret op vroe
Ende dede sine gereide leggen doe⁺

+ 8915

+ here

+ ende

+ 8920

+ al

+ ende

+ 8925

+ 8930

+ ende

+ ende

+ 8935

+ 8940

P/G

8916	kop	Van mi		dat ic v haete iet
	cor		<.>

8928	kop	Feeste ende eere		v sal van dien
	(kop),cor		<.>

8929	kop	Al goet		ende ere gescien
	(kop),cor		<.>

8933	kop	Van also goeden ridder als ic	[ can ] hem
	cor		→kenne→

8941	sine ] onder e een inktstip.

W

8917 Van... gesciet: ‘om hetgeen tussen ons is voorgevallen’. 8919 Het ne si: ‘tenzij’. 8924 Van: ‘door’. 8927 doet: ‘betoont’. 8933 Van: ‘door’; als... hem: ‘als ik weet dat hij is’. 8934 minste ende meeste: ‘iedereen’ (van hoog tot laag). 8935 Ende daeden: ‘en (de minste ende meeste) betoonden’. 8936 Hem... naer: ‘er werd daarna een bed voor hem opgemaakt’. 8937 openbaer: ‘mooi’. 8938 Arturs boef: ‘voor Artur’ (vgl. MNW 1, 744 bij 4). 8939 een: d.i. ‘een bed’. 8941 sine gereide leggen: ‘zijn paard zadelen’.

[p. 388]

Ende dede die joncfrouwe op staen,
Want hi riden woude saen.
Si saeten op hare perde
Ende reden herre verde.
⁺ Die grave gebrachtene een stuc daer⁺
Met sinen lieden ende keerde daer naer.
⁺ Si reden so verre dat si quamen
Tere wegesceden ende vernamen
VI ridders al gewapent riden.
Ende die III leiden tien tiden⁺
Enen ridder ongetamelike
Ende sloegen sere jamerlike.
⁺ Si hadden sine hande tien stonden
Hem op sinen rucge gebonden.
⁺ Die ander II ridders daer toe⁺
Leiden ene joncfrouwe doe,
In hare himde al naect,
Sere drove ende mesmaect,
Ende sloegense alle eenparlike

+ ende

+ F. 24V,a

+ ende

+ 8950

+ ende

+ ende

+ 8955

P/G

8949	kop		Tere wegesceden		ende vernamen
	cor			<:>

8954	kop		Si hadden sine	hande/n/ tien stonden
	cor	ende		hande

8955	kop		Hem		op sinen rucge gebonden
	cor			<:>

W

8944 saeten op hare perde: ‘stegen te paard’. 8945 herre verde: ‘hun weg’ (vgl. voor herre de aant. bij vs. 7609). 8946 gebrachtene: ‘begeleidde hem (G.)’. 8949 wegesceden: ‘splitsing’. 8951 Ende... leiden: ‘en drie van hen voerden mee’. 8952 ongetamelike: ‘op onbehoorlijke wijze’ (vgl. MNW 5, 705, waar dit vs. als enige bewijsplaats wordt geciteerd). 8956 II: lees III (vgl. toelichting). 8959 mesmaect: ‘diep ongelukkig’. 8960 eenparlike: ‘voortdurend’.

T

8944-45 In de vertaling ontbreekt de heilwens waarmee G. en de jonkvrouwe in het Oudfrans afscheid nemen van hun gastheer. Vgl. Inleiding, p. 109. 8948 G. en de jonkvrouwe gaan een bos in volgens het Oudfrans. Zie ook vs. 9000-9001. Vgl. Inleiding, p. 95. 8956 Over het aantal belagers van de jonkvrouwe bestaat onduidelijkheid in het Oudfrans. Terwijl vaststaat dat Brandalijs door drie ridders wordt meegevoerd (vgl. vs. 9012-9039), vermelden sommige handschriften dat de jonkvrouwe door vier personen wordt mishandeld en andere dat het om drie ridders gaat. De grondtekst van de Middelnederlandse dichter bevatte dezelfde lezing als de andere handschriften van de BN 122-groep: drie ridders (vgl. ook vs. 9107-13).

[p. 389]

Met dorninen roden ontfarmlike,^+
+ So dat si hare himde al roet sagen
Vanden bloeden vanden slaegen.
Die ridder ne sprac een wort niet,
Mar die joncfrouwe hare mesliet
Sere ende riep: ‘Helpt mi, vrie⁺
Edele maget Sinte Marie!’
Ende die den ridder hilden tien tiden
Hilden ane der enere siden
Van den wege entie die joncfrouwe
Leidde, die dreef groeten rouwe,⁺
Reden an dander side al dare.
⁺ Als Garihet quam bet nare
Sach hi ende wart geware das
Dattie ridder ob ander side was,

+ 8960

+ al

+ 8965

+ 8970

+ ende

P/G

8966	kop	Sere		ende riep	help| e | mi vrie
	(kop),cor		<.>
	cor				help⪕t⪖

8969	kop	Hilden ane	dene	side
	cor		d<er>ene⪕re⪖	side<n>
	der enere ] in hs aaneengeschreven.

8970	kop	Van den wege entie		ioncfrouwe
	cor		⪕die⪖

8971	kop	Leidde		die dreef groeten rouwe
	cor		<.>

8972	dander ] onder n een wormgat (vgl. aant. bij vs. 8911).

W

8961 dorninen roden: ‘geselroeden van doorntwijgen’; ontfarmlike: ‘deerniswekkend’. 8962 si: d.i. Gaheret en de jonkvrouwe die hij begeleidt. 8963 Vanden... slaegen: ‘van het bloeden door de slagen’. 8965 hare mesliet: ‘jammerde’. 8966 vrie: ‘voortreffelijke’. 8968 die: ‘degenen die’. 8969 Hilden ane: ‘volgden’. 8969-70 der... wege: lett. ‘één kant van de weg’, d.i. één van de wegen na de splitsing. 8970 entie: ‘en degenen die’. 8971 Leidde: lees Leidden. 8973 bet nare: ‘dichterbij’. 8975 Dattie... was: hoewel men dit vs. goed kan interpreteren als ‘dat de ridder zich aan de overzijde bevond’ (het verst van G. verwijderd), is het naar alle waarschijnlijkheid corrupt overgeleverd. Men leze iets als ‘Dattie ridder Brandalijs was’. Vgl. M iv, lxxii, 12: ‘si connoist que ce est Brandeliz’ (zie ook S v, p. 39, r. 35).

T

8975 Hier werd oorspronkelijk voor het eerst in Lanceloet vermeld dat ook Brandalijs deel uitmaakt van de queeste naar Lanceloet. Hij behoort tot de ridders die bij het samenstellen van de groep zoekers niet met name genoemd worden (vgl. J Bk. ii, vs. 1727-28).

[p. 390]

Ende was een ridder vander Tafelronden⁺
Ende was een vander questen tien stonden,
Mar die joncfrouwe ne kindi niet.
⁺ Hi wart pensende als hi dit siet.
⁺ Hine weet wien irst helpen sonder waen.
Hi siet die joncfrouwe vor hem staen,⁺
Die om helpe roept ende genaden.
⁺ Ne staet hi hare niet in staeden,
Hi es onteert ende bescudt hi oc niet
Sinen geselle, dien hi siet
Smerte gedogen ende groten toren⁺
Ende scande, hi es danne verloren,
went Bedi die vander Tafelronden
Waren onderlinge gebonden
Bi trouwen ende bi sekerheden
Dat si souden in allen steden⁺
Elc andren helpen sonder ontbiden.
⁺ Hi sprac toter joncfrouwen tien tiden
Die met hem daer was gecomen: ‘Ic bidde u,

+ 8975

+ ende

+ ende

+ 8980

+ ende

+ 8985

+ 8990

+ ende

P/G

8976	kop		Ende was		ridder vander tafelronden
	cor			⪕.i.⪖

8980

sonder waen ] waen is op de volgende regel onder sonder afgeschreven; punt van de corrector na sonder als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9040 (kol. b).

8981	kop		Hi siet die ioncfrouwe vor hem	stae
	cor			stae<n>

8982	kop		Die om	h| u |lpe roept ende	genade
	cor			h⪕e⪖lpe	genade<n>

8984	kop		Hi	[ en ]	es onteert		ende bescudt hi		niet
	cor			-		<:>		⪕oc⪖

8987	kop		Ende scande		hi es danne verloren
	(kop),cor			<.>

8988	kop		Bedi die vander	tafelronde
	(kop),cor			tafelronde<n>
	cor	went

8994	kop		Die met hem daer was		ic bidde v
	cor			→gecomen→
	gecomen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9054 (kol. b); ge boven co geschreven.

W

8979 wart pensende: ‘verzonk in gepeins’; siet: ‘zag’ (presens historicum; vgl. ook vs. 8980-92, die de overwegingen van G. in de tegenwoordige tijd weergeven). 8983 Ne... staeden: ‘als hij haar niet helpt’. 8984 ende: ‘maar’. 8986 gedogen: ‘verduren’; toren: ‘leed’. 8987 hi: d.i. G. 8989 onderlinge gebonden: ‘tegenover elkaar verplicht’. 8990 Bi... sekerheden: ‘op hun woord van trouw en eer’. 8991 in allen steden: ‘overal’, ‘op elk moment’. 8992 sonder ontbiden: ‘zonder te talmen’.

[p. 391]

Joncfrouwe, dat gi mi segt nu
In wat steden dat ic u vinden sal⁺
Als ic kere, hebbix geval.
⁺ Ic sal den ridder succureren
Dien ic sie doen so vele onneren.’
⁺ Si seide: ‘Here, gi sult mi een deel
Over den bosch vinden in enen casteel.’^+
+ ‘Nu vart dan,’ sprac hi vriendelike,
‘Ende ontbeid mijns daer cortelike,
Want ic u cortelike volgen sal
So ic irst mach, hebbix geval.’
Gaheret reet al dat hi mochte⁺
Daer wart dat hem dochte
Dat hi den ridder sach leden.
Hi hadde onlange gereden
Dat hi daer gherre wart geware
Die sinen geselle leidden dare.⁺

+ 8995

+ want

+ ende

+ 9000

+ joncfrouwe

+ F. 24V,b

+ 9010

P/G

8995	kop		Joncfrouwe		dat gi mi segt nv
	kop,cor			<.>

8999	kop		Dien ic	sie[ n ] doen so vele	onnere
	kop,(cor)				onnere<n>
	cor			sie

9000	kop		Si	seide[ n ]		gi sult mi een deel
	cor	ende		seide	⪕here⪖

9002

vriendelike ] onder n een inktstip.

9006

Gaheret ] initiaal G, blauw, vier regels hoog, rood penwerk, representant in linkermarge. Vanwege de ruimte die deze initiaal inneemt, is de laatste regel van de vorige kolom ongebruikt gebleven.

9007	kop		Daer wart	[ al ]	dat hem dochte
	cor			-

9011	kop		Die sinen	geselle/n/ leidden dare
	cor			geselle

W

8996 In wat steden: ‘waar’. 8997 hebbix geval: ‘als het geluk mij gunstig gezind is’. 8998 succureren: ‘bijstaan’ (MNW 7, 2410 vermeldt dit vs. als enige bewijsplaats voor deze vorm van secoreren). 9000-01 een deel Over: ‘een eindje voorbij’. 9003 ontbeid mijns: ‘wacht op mij’; cortelike: ‘een korte tijd’. 9004 cortelike: ‘spoedig’. 9005 So... mach: ‘zodra ik in de gelegenheid ben’. 9006 al dat hi mochte: ‘zo snel hij kon’. 9008 sach leden: ‘weggevoerd zag worden’. 9009 onlange: ‘korte tijd’. 9010 Dat... geware: ‘toen hij hen daar zag’.

T

9009 G. achtervolgt zijn tegenstanders tot zij uit het bos zijn. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 392]

⁺ Hi riep op hem allen gemene.
Ende alsi sagen dat hi was allene,
Dochtem lieden dat hi daer mede
Dat hi hem volgede sotheit dede,
Mar si sinden tote hem enen⁺
Om te wetene sijn menen,
Dien hi seide dat hi joeste sochte.
⁺ Hi antwordem hine mochte
Vander joesten niet falgieren
Ende sprac tote hem in deser manieren:⁺
‘Ridder, wacht u jegen mi nu,
Want ic vrede ontsegge u.’
Ende hi porrede van sire steden
Ende quam op Garihette gereden
Ende heeften al so gesteken⁺
Dat sijn scilt moeste breken.
⁺ Garihet stac den ridder weder so wel
Dat hi vanden orse doet vel

+ ende

+ 9015

+ ende

+ 9020

+ 9025

+ ende

P/G

9012	kop		Hi riep	o/m/ hem allen gemene
	cor	ende		o⪕p⪖

9014	kop		Dochte/n/ lieden dat hi daer mede
	cor		Dochte<m>

9015	kop		Dat hi		volgede sotheit dede
	cor			⪕hem⪖

9026	kop		Ende heeften		so gesteken
	cor			→al→

9028	kop		Garihet stac den ridder		so wel
	cor	ende		→weder→
	weder ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9089 (kol. c).

W

9012 Hi... gemene: ‘hij schreeuwde tegen hen allen’. 9014 Dochtem lieden: ‘meenden zij’. 9015 hem: ‘hen’. 9017 sijn menen: ‘wat hij wilde’. 9018 hi: d.i. Gaheret; joeste sochte: ‘wilde strijden’. 9019 Hi: d.i. de ridder. 9019-20 hine... falgieren: ‘dat hij zijn zin zou hebben’, ‘dat hij er genoeg van kon krijgen’ (vgl. MNW 2, 774 bij b). 9022 wacht u jegen mi: ‘neem u in acht voor mij’. 9023 ic... u: ‘ik verklaar u tot vijand’. 9024 porrede: ‘reed weg’. 9027 sijn: d.i. Gaherets.

T

9026-29 In de vertaling zijn details (brekende lans, afgesneden keel) achterwege gelaten. Vgl. Inleiding, p. 81.

[p. 393]

Ende hi liet lopen metter vart
Altehant ten andren wart.⁺
Die hem irst quam te gemoete
Stac hi metten spere so onsoete
Dat hi hem die slinke scoudre stac dure
Ende hi viel vanden orse tier ure.
⁺ Alse die derde hare mesfal siet,⁺
Ne dar hi langer daer bliven niet,
Hine ginc vlien met haesten groet,
Alse die vrese hadde vander doet.
⁺ Garihet ne sette hem niet sere
Den ghenen te volgene vort mere.^+
+ Hi quam te Brandelise ende ontbant
Hem sine handen altehant.
Elc was anders doe sere blide
Ende sonderlinge Brandelijs tien tide.
⁺ Garihet bat Brandalise⁺
Dat hi hem seide in welker wise
Datten die ridders hadden gevaen.
⁺ Brandalis antwordem saen:
⁺ ‘Ic quam gisternavont gereden

+ 9030

+ ende

+ 9035

+ ende

+ 9040

+ mer

+ ende

+ 9045

+ ende

+ here

P/G

9032	kop	Die hem irst quam	te/n/ gemoete
	cor		te

9033	kop	Stac hi metten spere		onsoete
	cor		→so→
	so ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9094 (kol. c).

9035	kop	Ende hi viel vanden orse tier	vre[ n ]
	cor		vre

9036	Alse ] e dichtgelopen.

9047	kop	Dat hi hem seide	/tien tide/
	cor		→in welker wise→
	wise ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9108 (kol. c).

9048	kop	Datten die ridders	hadde	geuaen
	cor		hadde<n>

W

9030 liet lopen: ‘reed’. 9032 Die: ‘degene die’. 9033 onsoete: ‘hard’. 9034 slinke: ‘linker’. 9036 mesfal: ‘nederlaag’, ‘ongeluk’. 9037 dar: ‘durfde’ (pres. hist.) 9038 Hine... vlien: ‘maar hij vluchtte’. 9040 ne... sere: ‘had er weinig behoefte aan’, ‘maakte weinig aanstalten’. 9041 vort mere: ‘verder’. 9044 Elc... blide: ‘zij verheugden zich zeer in elkaars aanwezigheid’. 9045 sonderlinge: ‘in het bijzonder’. 9048 Datten: ‘dat hem’.

[p. 394]

Niet verre van hier tere steden⁺
Ende hadde gereden alden dach,
⁺ So dat ic II pawelgoene sach.
Ic reet daer wart gereet
Ende tirsten dat ic was gebeet,
Ic ginc in dat een pawelgoene thant,⁺
Daer ic een twint niet in ne vant.
⁺ Ic ginc in tander, daer ic sach
Dat ene joncfrouwe op enen bedde lach,
Ende ic vragede hare also houde
Och si mi herbergen woude.⁺
Si seide ja si, ende metter vart
Halp si mi dat ic ontwapent wart.
⁺ Alsic ontwapent was, ic ginc dare
Bider joncfrouwen sitten daer nare,
Die mi so scone wesen dochte⁺
Dat icse van minnen versochte.⁺
Si hadde een lief, antworde si,
Dat si niet en woude laeten dor mi.

+ 9050

+ al

+ 9055

+ mer

+ 9060

+ ende

+ 9065

+ F. 24V,c

P/G

9056	kop	Jc ginc in dat een		thant
	cor		→pawelgoene→
	pawelgoene ] punt van corrector na het woord als onderdeel van abbreviatuur of als versscheiding t.o.v. vs. 9117 (kol. c).

9057	kop	Daer ic een twint niet		ne vant
	cor		⪕in⪖

9062	kop	Si seide ia si		ende metter vart
	kop,cor		<.>

9069	kop	Dat si niet		woude laeten dor mi
	cor		⪕en⪖

W

9053 So dat: ‘toen’; pawelgoene: ‘tenten’. 9054 gereet: ‘onmiddellijk’. 9055 gebeet: ‘afgestegen’. 9057 een twint niet: ‘niets’. 9060 also houde: ‘zonder omwegen’. 9062 ja si: ‘ja’, ‘ja, zij wilde mij onderdak verlenen’. 9063 Halp... wart: ‘hielp zij mij uit mijn wapenrusting’. 9067 Dat... versochte: ‘dat ik om haar liefde vroeg’. 9069 laeten: ‘verlaten’; dor: ‘voor’.

T

9051 Het avontuur begon toen B. het bos uitkwam, aldus de Lancelot en prose. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 395]

Als ic dat horde, ic bat
Har so vele dat si seide dat,⁺
Al had sijs wille ende gedochte,
Dat sijs tien tiden niet doen ne mochte.
‘Bedi,’ si seide, ‘mijn amijs es
Inden bosch, sijt seker des,
Die cortelike in sal comen.’^+
+ Altehant hebben wi vernomen,
Eer hare tale inde nam,
Dattie ridder daer binnen quam
Die der joncfrouwen amijs was.
Ende alse hi wart geware das⁺
Dat ic geseten was bi hare,
Hi seide hi soude mi al dare
Tehant doet slaen met sinen swerde
Ne gingic niet mire verde.
Ende hi was gewapent dat hi⁺
Te overmoedeliker sprac jegen mi.
Ende ic wapende mi daer, doe
Ic en horde dreygen al soe.
⁺ Als ic mine wapene hadde an,
Ic seide ic ne sciede niet van dan⁺

+ 9070

+ 9075

+ ende

+ 9080

+ 9085

+ ende

+ 9090

P/G

9070	kop		Als ic dat horde	/ende/	| s |i bat
	cor			-	i⪕c⪖

9071	kop		So vele		dat si seide dat
	cor	←har←		<.>

9074	kop		Bedi si	sei| t | mijn amijs es
	cor			sei⪕de⪖

9088	kop		Ende ic wapende mi daer		| t |oe
	cor			<.>	⪕d⪖oe

9089	kop		Jc en	horde/n/ dreygen		soe
	cor			horde	⪕al⪖

W

9070-71 ic... vele: ‘drong ik zo bij haar aan’. 9072 Al... gedochte: ‘zelfs als zij zou willen’, ‘al had zij er zin in’. 9074 amijs: ‘geliefde’. 9076 cortelike: ‘spoedig’; in: ‘binnen’. 9078 Eer... nam: ‘voordat zij uitgesproken was’. 9085 Ne... verde: ‘als ik niet vertrok’. 9086 dat: ‘zodat’. 9087 Te overmoedeliker: ‘des te arroganter’ (MNW 5, 2238 vermeldt geen bewijsplaats van overmoedelijc, maar dit wordt in het Supplement (p. 244) gecorrigeerd). 9089 en: ‘hem’. 9091 van dan: ‘daar vandaan’ (dan vormvariant van danen).

[p. 396]

Om sinen wille ende te dien tiden
Begonsten wi onderlinge te striden
Ende sloechen elc op andren slage groet,
⁺ So dat ic en int dinde sloech doet.
⁺ Ic dede do mine wapene af.^+
+ Ic hadde groten honger die mi gaf
Groten lust teten ende gare
Ende ic dede die taflen rechten daer nare.
⁺ Na etene gingen wi slapen saen
Beide te gadere sonder waen⁺
Ende sliepen toten dage toe,
⁺ So dat op mi quamen heden vroe,
Eer ic vanden bedde mochte comen,
Des ridders mage, diet hadden vernomen
Hoet was gevaren ende onse doen,^+
+ So datter VI quamen int pawelgoen
Daer ic lach ende sliep ende vingen mi

+ al

+ ende

+ 9095

+ ende

+ ende

+ 9100

+ al

+ 9105

+ al

P/G

9092	kop		Om sinen wille		te dien tiden
	cor			<:> ⪕ende⪖

9093	kop		Begonsten wi onderlinge		striden
	cor			⪕te⪖

9094	kop		Ende	sloech	elc op andren slage groet
	cor			sloech⪕en⪖

9095	kop		So dat ic		int dinde sloech	[ te ]	doet
	cor	→al→		⪕en⪖		-
	al ] punt van corrector na het woord, waarvan de functie onduidelijk is.

9096	kop		Jc dede		mine wapene af
	cor	ende		⪕do⪖

9098	kop		Groten	/honger/	teten| e | ende gare
	cor			→lust→	teten

9099	kop		Ende		dede die taflen rechten daer nare
	cor			⪕ic⪖
	dede ] in tweede d is geknoeid; waarschijnlijk schreef de kopiist eerst een e af.

W

9092 Om... wille: ‘omwille van hem’. 9095 So... doet: ‘totdat ik hem tenslotte doodde’ (int dinde: lees int inde). 9098 gare: ‘lust’ (om te eten). 9099 dede... rechten: ‘liet de tafels (voor de maaltijd) gereed maken’. 9101 Beide te gadere: ‘samen’. 9103 op mi quamen: ‘mij overvielen’. 9105 Des ridders mage: ‘de verwanten van de ridder’. 9106 Hoet was gevaren: ‘wat er was gebeurd’; onse doen: ‘wat wij hadden gedaan’ (deze woorden zouden betrekking kunnen hebben op de handelwijze van B. en de jonkvrouwe, maar het Oudfrans maakt aannemelijk dat hier verwezen wordt naar het gevecht tussen B. en de ridder. Vgl. M iv, lxxii, 15: ‘Si avint hui, avant que ge fusse levez, que li parent au chevalier mort sorent la verité de la bataille qui entre nos .ii. avoit esté’ (ook S v, p. 41, r. 2-4). 9108 lach ende sliep: ‘lag te slapen’.

[p. 397]

Ende die joncfrouwe mede, die ghi
Saeget hoe si gevoert was,
Ende droegen over een das⁺
Dat die III souden leiden mie
Ende die joncfrouwe die ander drie.’
Binnen dien dat si van deser saken
Onderlinge waren in spraken,
Sagen si comen an dene side⁺
Gosengos van Strangeloet tien tide.
Met hem brachti die joncfrouwe
Die hi hadde gesien met groten rouwe
III ridders wech voren een lettel eer.
Nu was hare gemindert hare seer,⁺
Wantse Gosengoes den ridders nam
Daer hi in hare gemoet quam.
⁺ Tirst dat si hem hadden ondersien,
Si hadden alle bliscap van dien
Ende seiden dat scone avonture⁺
Hem vergaderde tier ure.

+ 9110

+ 9115

+ 9120

+ ende

+ 9125

P/G

9110	kop	Saeget		hoe si geuoert was
	cor		<.>

9112	III ] hs iij. ; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

9113	drie ] boven r een inktvlek.

9114	Binnen ] initiaal B, rood, drie regels hoog, zwart penwerk.

9117	kop	Gosen[ nes ] van strangeloet tien	tide/n/
	cor	Gosen⪕gos⪖	tide

9119	rouwe ] o superscript.

9122	kop	Wantse	gosen| n |oes den ridders nam
	cor		gosen⪕g⪖oes

W

9110 gevoert was: ‘weggevoerd werd’. 9111 droegen over een: ‘besloten’. 9112 mie: ‘mij’, deze vorm komt vaak voor, vgl. Van Loey I, par. 26d. 9113 die ander drie: subject. 9114 Binnen... si: ‘terwijl zij (G. en B.)’. 9116 an dene side: ‘terzijde van de weg’ (vgl. M iv, lxxii, 16: en travers d'un chemin; ook S v, p. 41, r. 8-9). 9119 met groten rouwe: ‘diep bedroefd’, heeft betrekking op de jonkvrouwe. 9121 seer: ‘leed’. 9122 nam: ‘ontnam’. 9123 Daer... quam: ‘toen hij hen (“haar”) ontmoette’. 9124 hem hadden ondersien: ‘elkaar hadden gezien’. 9126 scone avonture: ‘een gelukkig toeval’. 9127 Hem vergaderde: ‘hen samenbracht’.

T

9117 en 9122 Vgl. voor Gosengos en Gosengoes, wijzigingen van de corrector, Inleiding, p. 69, n. 175. Deze ridder, die hier in Lanceloet voor het eerst optreedt, maakt ook deel uit van de groep die op zoek is naar Lanceloet (vgl. ook vs. 9150-9151).

[p. 398]

⁺ Die joncfrouwe, die sere mesmaect was,⁺
Bat den ridders sere das
Dat sise dor Gode souden geleden
Niet verre vandaer tere steden⁺
Daer si hare rusten mochte,
Want si hads noet als hem dochte.
Si seiden si souden varen met hare
Ende si leide die ridders dar nare
In ene valeye, daer si tien stonden⁺
Enen tor nuwinge gemaect vonden.
⁺ Alsi binnen der porten quamen
Ende die van dar binnen vernamen
Dat hare vrouwe was mesmaect also,
Si warens drove ende onvro.^+
+ Die vrouwe bat also houde
Datmense te bedde helpen soude;
⁺ ‘Ic bem so ziec dat ic van desen
Nemmermee ne wane genesen.’
Ende daer ane seide si al waer,^+
+ Sine leefder mar VI dage naer.

+ ende

+ F. 25R,a

+ 9130

+ 9135

+ ende

+ 9140

+ ende

+ want

+ 9145

+ want

P/G

9130	geleden ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9192 (kol. b).

9135	kop	Ende si leide[ nse ]		dar nare
	cor		→die ridders→
	ridders ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9197 (kol. b).

9139	kop	Ende die van		binnen vernamen
	cor		⪕dar⪖

9140	also ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9202 (kol. b).

9146	kop	Ende daer ane	seide/n/ si al waer
	cor		seide

W

9128 die... was: ‘die zeer toegetakeld was’. 9130 dor Gode: ‘omwille van God’; geleden: ‘brengen’. 9133 Want... noet: ‘want zij had er sterke behoefte aan’ (d.i. om te rusten); als hem dochte: ‘zoals zij wel konden zien’. 9137 Enen... gemaect: ‘een onlangs gebouwd kasteel’. 9139 vernamen: ‘zagen’. 9141 Si... onvro: ‘waren zij daarover bedroefd en treurig’. 9142 also houde: ‘onmiddellijk’. 9145 Nemmermee: ‘nooit meer’. 9147 Sine... naer: ‘zij leefde daarna nog slechts zes dagen’.

T

9137 Het kasteel van de jonkvrouwe wordt in het Oudfrans nauwkeuriger beschreven. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 399]

⁺ Alse die III gesellen dane scieden,
Gaheret vragede hem lieden
Ochter ieman heeft gehort niemaren
Van dien dat si soeken varen.^+
+ Si seiden neen si ende doe seide Brandalijs:
‘Ic en can geloven in gere wijs,
Ware Lanceloet noch levende man,
Dat hi iewerinc mochte wesen dan
In enich lant hoe verre het ware,⁺
Wine hadden daer of gehort niemare.
⁺ Na dien dat wi niet hebben vernomen
Van hem ende wire niet toe en sijn gecomen,
⁺ Wanic sekerlike dat hi es doet.’
Garihet sprac: ‘Dat ware scade groet.^+
+ Het behoren nu ter stonden
Sulke XL ter Tafelronden,
Het ne soude van hem allen niet wesen
Also groete scaede alse van desen.

+ ende

+ 9150

+ ende

+ 9155

+ ende

+ so

+ 9160

+ ende

P/G

9152	kop		Si seiden neen si		doe seide brandalijs
	cor	ende		<.> ⪕ende⪖

9157

Wine ] vóór het woord een inktstip.

9159	kop		/Sint dat/	wi /hier/ toe		sijn		comen
	cor		←van hem.← ⪕ende⪖	wi⪕re niet⪖	⪕en⪖		⪕ge⪖	comen

9163

XL ] hs xl. ; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

9164

wesen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9226 (kol. b).

W

9148 scieden: ‘vertrokken’. 9150 niemaren: ‘nieuws’. 9151 Van... varen: ‘over degene naar wie zij op zoek zijn (d.i. Lanceloet). 9153 in gere wijs: ‘volstrekt niet’. 9155 iewerinc: ‘ergens’. 9157 Wine... niemare: ‘of wij hadden er iets over gehoord’ (als L. ergens zou zijn). 9159 ende... gecomen: ‘en wij het (nl. het nieuws over L.) niet gekregen hebben’. 9161 scade: ‘verlies’. 9164 Het: d.i. het verlies.

T

9148 In het Oudfrans krijgt B. eerst een nieuwe wapenrusting voordat de ridders vertrekken: ‘Lors aporta l'an a Brandeliz unes armes et il s'arma’ (M iv, lxxii, 17; ook S v, p. 41, r. 23). 9150-51 Deze verzen brengen de Lanceloet-queeste in herinnering, waar de drie ridders aan deelnemen. Vgl. ook de toelichting bij vs. 8975 en 9117-22.

[p. 400]

⁺ Wi moeten gedoegen alle gemeinlike⁺
Al dat wille die Here van hemelrike.’
Si reden tegadere went dat si vernamen
Dat si tere wegesceden quamen.
Doe sprac Gaheret tote hem lieden
Dat goet ware dat si hem scieden,^+
+ Dat elc sinen wech name.
⁺ Oec seide hi dat hem bequame
Den rechten wech vort te varne doe,
Die ginc vort ten castele toe
Daer die joncfrouwe na hem ontbeet.^+
+ Als sine sach si ginc gereet
Jegen hem ende seide na desen
Dat hi moeste welgecomen wesen.
⁺ Die joncfrouwe vragede hem saen
Hoe die besichede was gedaen⁺
Daer hi omme bleven ware.

+ mer

+ 9165

+ 9170

+ ende

+ ende

+ 9175

+ ende

+ ende

+ 9180

P/G

9166	kop		Wi| e | moeten gedoegen alle gemeinlike
	cor	mer	Wi

9168	kop		Si reden tegadere		dat si vernamen
	cor			⪕went⪖
	Si ] initiaal S, blauw, drie regels hoog, rood penwerk.

9174

rechten ] eerste letter (naar alle waarschijnlijkheid een r) door vlek onleesbaar.

9178	kop		Jegen hem		ende seide na desen
	(kop),cor			<.>

9179	kop		Dat hi moeste	welcomen	wesen
	cor			wel⪕ge⪖comen

9180	kop		Die ioncfrouwe	/antworde/ hem saen
	cor	ende		→vragede→
	vragede ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9242 (kol. b).

W

9166 Wi... gemeinlike: ‘wij moeten allen gezamenlijk lijdzaam ondergaan’. 9169 wegesceden: ‘viersprong’ (vgl. M iv, lxxii, 17 (ook S v, p. 41, r. 34): ‘quarrefor de chemin’). 9171 hem scieden: ‘uiteengingen’. 9173 dat hem bequame: ‘dat het hem behaagde’. 9174 Den rechten wech: ‘de weg rechtdoor’. 9176 na hem ontbeet: ‘op hem wachtte’. 9177 gereet: ‘onmiddellijk’. 9178 Jegen hem: ‘naar hem toe’. 9181 Hoe... gedaen: ‘hoe de zaak was afgelopen’.

T

9166-67 In het Oudfrans spreekt Gosenain deze woorden uit (vgl. M iv, lxxii, 17 en S v, p. 41, r. 32-33). Te overwegen valt dat de lezing van Lanceloet niet oorspronkelijk is.

[p. 401]

Hi hadde bescudt, dat seidi hare,
Den ridder al sonder waen.
‘Ay God,’ seit si, ‘hoe eist vergaen
Vander joncfrouwen die wi horden⁺
So sere ropen in droven worden?’
⁺ Hi seide dat noit te gere ure
En gesciede also scone aventure
Ere joncfrouwen alse hare gevel,⁺
‘Bedi, joncfrouwe, si was bescudt wel:^+
+ Een onse geselle quam daer thant,
Diese hem nam als hise vant
In sulker noet als icse met u sach.
⁺ Wi reden te gadere heden alden dach.’
⁺ Si seide: ‘Het es te wonderne wel⁺
Dat desen tween also gevel.’
⁺ Dus reden si toten navonde toe.

+ 9185

+ ende

+ F. 25R,b

+ 9190

+ want

+ ende

+ ende

+ 9195

+ al

P/G

9185	kop		Ay god seit	/h/i hoe eist vergaen
	cor			⪕s⪖i

9189	kop		-
	cor		↓also scone auenture↓
	cor	←en gesciede←
	gesciede also ] iede is boven also geschreven.

9190	kop		Ere ioncfrouwen		alse hare geuel
	cor			<.>

9191	kop		Bedi		si was bescudt wel
	cor			→ioncfrouwe→

9193	kop		Diese hem nam		als hise vant
	cor			<.>
	nam als ] punt tussen deze woorden mogelijk woordscheiding.

9195	kop		Wi| e | reden te gadere heden alden dach
	cor	ende	Wi
	dach ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9256 (kol. c).

W

9183 bescudt: ‘bevrijd’. 9185-86 hoe... joncfrouwen: ‘hoe is het afgelopen met de j.’. 9187 ropen... worden: ‘bedroefde uitroepen slaken’. 9189-90 En... gevel: ‘een jonkvrouwe zoveel geluk had als zij’. 9193 Diese... vant: ‘die haar van hen (de belagers) afnam toen hij haar zag’. 9196 te wonderne wel: ‘verbazingwekkend’. 9197 Dat... gevel: ‘dat het zo (goed) met deze twee afliep’. 9198 toten navonde: lees toten avonde.

T

9188-94 G. spreekt hier alleen over de gelukkige redding van de jonkvrouwe, niet over haar naderende dood ten gevolge van de mishandeling. Hij vertrok immers onmiddellijk nadat hij haar tot haar woning had begeleid (vgl. vs. 9148), terwijl zij, zo vermeldt de verteller in vs. 9147, zes dagen later zal sterven.

[p. 402]

⁺ Si quamen in ene prayerie doe,
Daer si vonden in dat groene
Geslaegen III pawelgoene.^+
+ Si voeren om herbergen daer,
Bedi het was den avonde naer.
⁺ Gaheret vant int tirste pawelgoen
Enen naen, die gereidde venisoen
Ten etene ende faysante toe;⁺
Hi haester sere mede doe.
⁺ Gaheret bat om herberge desen
Ende die naen hietene welle come wesen
In manieren dat sijns heren wille si
Ende en eist niet zijn wille, dat hi⁺
Als hi coemt sal sciere
Wech varen, ende hi deet in diere maniere
Ende hi ontwapende hem daer naer.

+ ende

+ 9200

+ ende

+ ende

+ 9205

+ ende

+ 9210

P/G

9202	kop		Si	voe| r |	om herbergen daer
	cor	ende		voe⪕ren⪖

9205	kop		Enen naen		die gereidde venisoen
	cor			<.>

9206	kop		Tetene	ende faysante toe
	cor		T⪕en⪖ etene
	faysante ] onder t een inktstip.

9209	kop		Ende		hietene welle come wesen
	cor			→die naen→
	die naen ] naen schuin boven die geschreven.
	naen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9269-70 (kol. c).

9211	kop		Ende en eist niet		dat hi
	cor			→ziin wille→
	wille ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9272 (kol. c).

9212	kop		Als hi coemt	/dat hi/	sal sciere
	cor			-

9213	kop		Wech varen ende hi	d | o | et in diere maniere
	cor			d⪕e⪖et

W

9199 in ene prayerie: ‘op een open vlakte (grasveld)’. 9200-01 Daer... pawelgoene: ‘waar zij drie tenten aantroffen die op de weide waren geplaatst’. 9203 den avonde naer: ‘bijna avond’. 9204 int tirste: lees int irste. 9205 Enen... venisoen: ‘een dwerg, die wildbraad bereidde’. 9206 toe: ‘ook’. 9207 Hi... doe: ‘hij maakte er veel haast mee’. 9210 In manieren dat: ‘op voorwaarde dat’; si: ‘zou zijn’. 9211 hi: d.i. Gaheret. 9212 hi: d.i. de ridder; sciere: ‘onmiddellijk’. 9213 hi... maniere: ‘hij (G.) ging daarmee akkoord’.

[p. 403]

Herde cortelike so quam daer
Een ridder herde zere gewapent wel,⁺
Die sceen hoverdich ende fel,
Ende met hem quamen mede
II joncfrouwen daer ter stede.
Dene was sijn moeder ende dander was
Sijn suster, als ict las.^+
+ Tirst dat Gaheret vernam
Dattie ridder int pawelgoene quam,
Hi stont op thant na desen
Ende hietene wellecome wesen.
⁺ Hine antworde hem niet sonder waen,⁺
Mar hi sprac al dus toten naen:
‘Nu sech ende mac mi vroet des
Ochtu den ridder die hier es
Geherberget hebs tavont mere.’
⁺ Die naen antworde: ‘Jay ic, here.’^+
+ ‘Bi wies orlove?’ sprac die ridder fel.
⁺ Die naen antworde: ‘Ic waende wel
Dat u wille hadde geweest, here,
Anders ne haddict gedaen nemmere.’

+ 9215

+ 9220

+ ende

+ mer

+ 9225

+ ende

+ 9230

+ ende

+ ende

P/G

9215	kop	Herde cortelike		so quam daer
	cor		<.>

9216	kop	Een ridder herde		gewapent wel
	cor		→zere→

9220	kop	Dene was sijn moeder		dander was
	cor		<.> ⪕ende⪖

9227	kop	Mar hi sprac		dus toten naen
	cor		⪕al⪖

W

9215 Herde cortelike: ‘kort hierna’. 9216 herde... wel: ‘volledig bewapend’. 9217 hoverdich ende fel: ‘trots en wreed’. 9228 mac... des: ‘licht mij erover in’ (mac als vorm van maec komt verder niet voor in de Lancelotcompilatie). 9229 Ochtu: ‘of je’. 9230 tavont mere: ‘vanavond’. 9232 Bi wies orlove: ‘met wiens toestemming’; fel: bijw. bij sprac (‘boos’) of bijv. nw. bij ridder (‘wrede’). 9235 nemmere: ‘in geen geval’.

T

9221 als ict las: vgl. voor deze verwijzing naar een ongespecificeerde bron Inleiding, p. 67. 9229 Hier en in de volgende verzen tutoyeert de ridder zijn dwerg. Zie hiervoor de toelichting bij vs. 8798, 7770, 5819.

[p. 404]

⁺ Die ridder seide toten naen:⁺
‘Du hevestet ter quader tijt gedaen.
⁺ Eer du mi sulste ontgaen wesen,
Dune herberges nembermee na desen
Ridder sonder dijns heren orlof,
Dine sal gedinken hier of,’^+
+ So dattie ridder, die was gram,
Den naen biden hoefde nam
Ende hiefne op vander erde
Ende staken neder so herde
Dats cleine gebrac, God weet,⁺
Dat hem therte niet ne spleet
Ende hi in onmachte viel ter stede
Vander pinen die hi hem dede.
⁺ Dat sach Gaheret ende wiste saen
Dat hem tonwerden was gedaen.^+
+ Gaheret trac sijn swert doe
Ende sprac aldus den ridder toe:

+ ende

+ 9235

+ ende

+ 9240

+ al

+ 9245

+ ende

+ F. 25R,c

+ ende

P/G

9236	Die ridder ] in hs aaneengeschreven.
	toten ] hs to ten

9237	kop		Du	heuest	ter quader tijt gedaen
	kop,cor			heuest<et>

9238	kop		Eer du mi	suls	ontgaen wesen
	cor	ende		suls⪕te⪖

9242	kop		So dattie ridder die was gram
	cor	|ende|
	cor	al

9243

nam ] boven dit woord een vervaagde horizontale streep.

9244	kop		Ende hiefne op vander	erde[ n ]
	cor			erde

9248	kop		Ende hi in	onmacht	viel ter stede
	cor			onmacht⪕e⪖

9250	kop		Dat	[ hi ]	sach gaheret ende wiste s(..)n
	cor	ende		-
	saen ] het woord is grotendeels verdwenen doordat de rechterbenedenhoek van het blad is weggesneden.

W

9237 Du... gedaen: lett. ‘je hebt het op een slecht moment gedaan’, d.i. ‘je hebt volkomen verkeerd gehandeld’. 9238 Eer... wesen: lett. ‘voordat je aan mij zult ontkomen’, d.i. ‘als ik met je klaar ben’. 9240 Ridder: ‘een ridder’. 9241 Dine... of: ‘of je zult je dit (d.i. de reactie van zijn heer) herinneren’. 9245 staken neder: ‘kwakte hem neer’ (vert. van Verdam, MNW 7, 2047). 9246 Dats cleine gebrac: ‘dat het weinig scheelde’. 9427 spleet: ‘brak’. 9250 saen: ‘onmiddellijk’. 9251 Dat... gedaen: ‘dat dit te zijner schande gedaan was’.

[p. 405]

‘Here, gi hebt mi scande gedaen nu,
Dies ic noit en verboerde jegen u.’
⁺ Die ridder Gaherette antworde⁺
Dat hijs niet ne micte van enen worde.
⁺ ‘Ne doedi?’ sprac die goede man,
‘Also helpe mi God, gi sult gelden dan.’
⁺ Gaheret liep hem op na dien
Ende die riddre ginc vlien,^+
+ So dat Gaheret al gram
Den ridder ter vart gevolget quam
Ende sloech den ridder so haerde
Metten platten vanden swerde
Dattie ridder al verdoeft⁺
Ter erden viel, des geloeft.
⁺ Gaheret spranc op hem saen
Ende seide hi souden doet slaen,
Hine beterde wel den naen
Dat hi hem hadde mesdaen.^+
+ Die ridder bat van anxten groet
Genaden, datmen nine sloege doet,
Want hi den naen betren woude
Alst Gaheret visieren soude.
⁺ Gaheret sciet van hem saen⁺
Ende hiet hem dat hi daede jegen den naen

+ ende

+ 9255

+ here

+ ende

+ 9260

+ al

+ 9265

+ ende

+ 9270

+ ende

+ ende

+ 9275

P/G

9264	kop	Ende sloech den ridder so	h | o | erde
	cor		h⪕a⪖erde

9266	kop	Dattie ridder al	verdoef
	cor		verdoef<t>

9271	kop	Dat hi hem	[ daer af ]	hadde mesdaen
	cor		-

9277	kop	Ende hiet		dat hi daede iegen den naen
	cor		→hem→

W

9255 Dies... u: ‘dat ik nooit aan u heb verdiend’, ‘waar ik het jegens u nooit naar gemaakt heb’ (vgl. MNW 8, 1527). 9257 Dat... worde: ‘dat hij daar niets om gaf’. 9258 die goede man: d.i. Gaheret. 9259 gi sult gelden: ‘u zult ervoor boeten’. 9260 liep hem op: ‘viel hem aan’. 9261 ginc vlien: ‘vluchtte’. 9263 ter... quam: ‘snel achtervolgde’. 9264 haerde: ‘hard’. 9265 platten: ‘platte kant’. 9270 Hine... naen: ‘tenzij hij de dwerg volledige genoegdoening verschafte voor (hetgeen)’. 9273 nine: ‘niet’. 9275 Alst... soude: ‘op de wijze die G. zou voorschrijven’. 9276 sciet van hem: ‘stapte van hem af’. 9277 hiet: ‘beval’; dat... naen: ‘dat hij tegenover de dwerg zó zou handelen’.

[p. 406]

Dat hi hem vergeve zinen evlen moet.
⁺ Hi seide dat hijt gerne doet.
Hi ginc int pawelgoene na dat,
Daer die naen sere verdoeft sat.⁺
Hi knielde vorden naen also houde
Ende bat dat hi hem vergeven soude
Dat hi jegen hem hadde mesdaen.
‘Ic salt gerne doen,’ sprac die naen,
‘Op sulke vorwarde dat gi⁺
U hande nemmermee doet ane mi
Om quaet te doen tenichger ure
Ende dat gi van deser avonture
Die u nu bi mi es gesciet
Mi ne sult wanconnen niet.’^+
+ Hi sekerde den naen also.
⁺ Gaheret nam sine wapene doe
Ende seide toter joncfrouwe:
‘Sit op, want bi mire trouwe
Ic wille varen wat soes gesciet.^+
+ Ic en blive metten genen niet
Die mi heeft gedaen sulke scande.’
⁺ Die ridder quam tot hem thande
Ende seide: ‘Lieve here, genaden.
Verghevet mi mine mesdaeden⁺
Die ic hebbe gedaen nu,
Bedi, here, ic was so erre op u.

+ ende

+ 9280

+ 9285

+ 9290

+ ende

+ ende

+ 9295

+ want

+ mer

+ 9300

P/G

9278	kop	Dat hi		vergeue	| d |en eulen moet
	cor		→hem→		⪕zin⪖en

9280	Hi ] stip voor het woord.

9288	kop	Om quaet		doen tenichger vre
	cor		⪕te⪖

9295	kop	Sit op		want bi mire trouwe
	cor		<.>

9303	kop	Bedi		ic was so erre op v
	cor		⪕here⪖

W

9278 Dat... moet: ‘dat hij (de dwerg) hem zou vergeven’. 9282 also houde: ‘onmiddellijk’. 9287 U... mi: ‘mij nooit meer aanraakt’. 9288 tenichger ure: ‘ooit’. 9289 van: ‘om’; avonture: ‘gebeurtenis’. 9291 Mi... niet: ‘mij geen kwaad hart zult toedragen’. 9292 sekerde: ‘beloofde’. 9295 Sit op: ‘stijg te paard’. 9296 wat soes gesciet: ‘hoe dan ook’ (het is tevens mogelijk om, met J, deze woordgroep te verbinden met vs. 9297). 9303 erre: ‘kwaad’.

[p. 407]

Men sout mi lachtren te min
Die daer of kinde minen sin.
⁺ Gi hebt mi mesdaen vele mere⁺
Heden dan gi wanet, lieve here.’
⁺ ‘Hoe mach dat sijn?’ seide hi,
⁺ ‘Ic ne sach u noit (---)
‘Here m(------)
D(--------)⁺
(--------)
Ende als gire op quaemt gaende,⁺
Gi bescudten vander noet
Ende sloecht mine II neven doet.
⁺ Ic was die derde, die vor u vloe.⁺
Hier bi wardic verstormt soe
Als ic te minen pawelgoene quam
Ende ic u dar in vernam.
Ende ic en mochte minen sin niet dwingen,
Ine moeste mi erren bi dien dingen,⁺
Ende bidde u dat gi niet ne belget nu, here,
Mar herberget met mi tavont mere.’

+ want

+ 9305

+ ende

+ want

+ 9310

+ F. 25V,a

+ ende

+ 9315

+ 9320

P/G

9307	kop	Heden		dan gi wanet		here
	(kop),cor		<.>
	cor				→lieue→

9309-12

Ic... -) ] de rechterbenedenhoek van het blad is met tekstverlies weggesneden.

9313	kop	Ende	als| e | gire op quaemt gaende
	cor		als

9314	kop	| S |i bescud| d |en	/enen/	vander noet
	cor	←g←i bescud⪕t⪖en	-

9318	kop	Als ic te	mine	pawelgoene quam
	(kop),cor		mine<n>

W

9304-05 Men... sin: ‘men zou mijn gedrag minder afkeuren als men wist wat er in mij omging’. 9306 mesdaen: ‘leed berokkend’. 9309 Ic... -): begrijp ‘ik heb u nooit eerder gezien’. 9310-12 Here... -): de ridder herinnert G. aan de drie ridders die hij eerder heeft gezien toen zij Brandalijs meevoerden (M iv, lxxii, 20 en S v, p. 43, r. 6-8). 9313 als... gaende: ‘toen u daar aanviel’. 9314 bescudten: ‘verloste hem’. 9316 vloe: ‘vluchtte’. 9317 verstormt: ‘woedend’. 9320 ic... dwingen: ‘ik kon mij niet beheersen’. 9321 Ine... dingen: ‘maar ik maakte mij hierover kwaad’. 9322 gi... belget: ‘u niet boos bent’.

T

9315-16 Vgl. vs. 9006-9039. In vs. 9032-35 wordt vermeld dat G. zijn tweede tegenstander in de linkerschouder stak; over zijn dood wordt niet gesproken.

[p. 408]

⁺ Hi seide: ‘Het ne mach niet wesen.’
⁺ Die ridder seide na desen:
‘Entrouwen, here, wat soes gesciet,⁺
Gine sceedt tavont van henen niet.’
Ende hi ontgorde hem sijn swert
Ende dede die joncfrouwe beeten ter vart.
⁺ Hi was wel geherberget dien nacht,
Want si daeden al hare macht⁺
Hem te diennen, die daer waren,
Ende die here boven hem allen tuwaren.
Des ander dages quam die ridder vroe
Ende leidde Gaheretten doe
Tere hermitage die daer bi was,⁺
Daer hem der heremite messe las.
⁺ Die ridder beval te voren
Binnen dien dat si messe horen
Datmen teten gereidde saen
Ende alsi van messen quamen gegaen⁺
Vonden sijt gereet ende si saten
Altehant neder ende aeten.

+ ende

+ mer

+ 9325

+ ende

+ 9330

+ 9335

+ ende

+ 9340

P/G

9324	wesen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9387 (kol. b).

9330	kop		Hi was wel geherberget	die	nacht
	cor	ende		die<n>

9331	kop		/Ende/ si daeden al hare macht
	cor		←want←

9332	kop		Hem te	dienne	die daer waren
	cor			dienne<n>

9335	kop		Ende leidde	gaheret	doe
	cor			gaheret⪕ten⪖

9337	heremite ] onder de h een inktstip.
	las ] hs has; evidente verschrijving van de kopiist.

9342	kop		Vonden sijt gereet		ende si saten
	cor			<.>

W

9326 Entrouwen: ‘waarlijk’. 9327 van henen: ‘van hier’. 9328 ontgorde... swert: ‘deed hem zijn zwaard af’ (lees swart i.v.m. het rijm). 9329 beeten: ‘afstijgen’. 9331 si... macht: ‘zij spanden zich tot het uiterste in’. 9332 die daer waren: bijzin bij si (vs. 9331). 9333 boven hem allen: ‘meer dan alle anderen’. 9336 hermitage: ‘hut van een kluizenaar’; bi: ‘vlakbij’. 9337 messe las: ‘de mis opdroeg’. 9339-40 Binnen... saen: ‘dat men eten zou klaarmaken terwijl zij de mis bijwoonden’.

[p. 409]

Na etene sat Gaheret op sijn part
Ende voer danen metter vart.
Hi reet al dien dach⁺
Ende den andren dire na lach
Ende reden so verre te samen
Dat si inder vrouwen lant quamen
Van Roestoc II dage vordien
Dattie camp soude gescien.⁺
Alse Gaheret te hove quam
Ende die vrouwe dat vernam
Ende sine kinde, niemen hebbe das
Wonder dat si blide was.
Si was so blide om dien here⁺
Dat alden lieden wonderde sere.
Dit dede si lude ende stille
Algader om Waleweins wille,
Die over hare jegen Segurades
Vacht, alse hier voren gescreven es.^+
+ Als hi ontwapent was, si dede

+ 9345

+ 9350

+ 9355

+ 9360

+ ende

P/G

9352

Alse ] initiaal A, rood, drie regels hoog, zwart penwerk.

9354	hebbe ] aan laatste letter een lusje, waarschijnlijk het begin van een d
	das ] woord is vanwege plaatsgebrek op de volgende regel afgeschreven, omlijnd onder hebbe.

9362	kop		Als hi ontwapent was		si dede
	cor	ende		<.>

W

9345 Ende... vart: ‘en hij reed daar snel vandaan’. 9347 den... lach: ‘de volgende (dag)’. 9348 reden: het subject (si: G. en de jonkvrouwe, vgl. vs. 9349) is hier verzwegen, zie Stoett par. 5g. 9351 Dattie... gescien: ‘dat het tweegevecht zou plaatsvinden’. 9354 sine kinde: ‘zij wist wie hij was’. 9354-55 niemen... was: ‘hoefde niemand zich af te vragen of zij blij was’. 9357 Dat... sere: ‘dat een ieder zich er zeer over verbaasde’. 9358 lude ende stille: ‘in alle opzichten’. 9360 over: ‘voor’.

T

9344-45 In de vertaling ontbreekt de heilwens. Vgl. Inleiding, p. 109. 9349-51 De vrouwe van Roestoc is de leenvrouwe van de jonkvrouwe die haar land is kwijtgeraakt. Vgl. vs. 8624-8627. Zie ook toelichting bij vs. 8626 en 9358-61. 9358-61 Gauvain (Walewein) overwon enige tijd geleden in een tweegevecht Segurades, die de vrouwe van Roestoc tot een huwelijk met hem wilde dwingen. Na het tweegevecht vergat zij een ogenblik haar redder, die beledigd wegreed. Vgl. M viii, lvia, 33-50 en S iii, p. 291, r. 4 - p. 296, r. 41. Deze gebeurtenissen werden vermoedelijk beschreven in het verloren gegane eerste deel van de Lancelotcompilatie. 9361 De verwijzing refereert aan een geschreven bron, het voorafgaande gedeelte van de Middelnederlandse tekst. Vgl. Inleiding, p. 119.

[p. 410]

Hem bringen scarlaken cleder ter stede
Ende si seide hem dat mijn here
Walewein hare dede wilen ere
Enen dienst daer si hem noit af⁺
En dancte noch loen en gaf.
⁺ ‘Ic en sagen noit sint, seggic u,
Mar ic sal u doer sinen wille nu
Doen alden dienst die ic mach.
⁺ Ic biede u heden dien dach⁺
Al mine castele sonder waen.’
⁺ Hi dankets hare sere saen.
⁺ Des ander dages wel tilike
Sende die vrouwe haestelike
Enen bode die tote Gindan ginc,⁺
Die was der joncfrouwen swagherlinc.
Si ontboet hem dat hi quame dare,
Want daer een ridder gecomen ware
Die de joncfrouwe woude berechten

+ 9365

+ ende

+ here

+ 9370

+ ende

+ ende

+ F. 25V,b

P/G

9364	kop		Ende si seide		dat mijn here
	cor			→hem→

9367	kop		Dancte noch loen en gaf
	cor	←en←

9372	mine ] onder n een inktstip.

9375	Sende ] onderste gedeelte van het woord weggesneden (vgl. aant. bij vs. 9309-12).

9377	kop		Die was der ioncfrouwen	swa[ se ]linc
	cor			swa→gher→linc

9378	kop		Si ontboet hem		dat hi quame dare
	cor			<.>

9379	kop		Want daer een ridder		comen ware
	cor			⪕ge⪖	comen

W

9363 scarlaken cleder: ‘kleren van scharlaken’, d.i. een fijne wollen stof, vaak rood van kleur (kleren van scharlaken waren een kostbaar gastgeschenk). 9365 wilen ere: ‘vroeger’. 9368 Ic... sint: ‘sindsdien heb ik hem niet meer gezien’. 9369 doer sinen wille: ‘omwille van hem’. 9371 Ic... dach: ‘ik bied u nu aan’. 9374 wel tilike: ‘zeer vroeg’. 9377 swagherlinc: ‘zwager’. 9378 dare: d.i. aan het hof van vrouwe van R. 9380 Die... berechten: ‘die het voor de jonkvrouwe wilde opnemen’.

T

9376 Hier wordt voor het eerst vermeld hoe de zwager van de jonkvrouwe heet (Oudfrans: Guidan).

[p. 411]

Jegen hem ende over hare vechten.^+
+ Doe vragedi den bode das
Ocht hi wiste wie die ridder was.
Hi sprac: ‘Ic ne weet niet sinen name,
Mar hi es scone ende bequame
Ende hi scint wel wesen een goet man.’^+
+ ‘Hi quam sottelike,’ sprac Gindan,
‘Metter joncfrouwen daer, bedi
Hi salre sijn leven laeten bi.’
⁺ Hi ontboet die rike lieden thant
Die goet van hem hilden ende lant.⁺
‘Gi moet te hove comen,’ sprac hi,
‘Ende besien den camp tusscen mi
Ende dien daer ic jegen vechten sal.’
Si daeden thant sijn gebod al
Ende gereidden hem metter vart⁺
Ende voeren met hem te hove wart,

+ 9380

+ ende

+ 9385

+ bode

+ ende

+ 9390

+ 9395

P/G

9381	kop	Jegen hem		ende ouer hare vechten
	(kop),cor		<.>

9384	kop	[ S ]i sprac ic ne weet niet	sine	name
	cor	←h←i	sine<n>

9386	kop	Ende hi	sci| e |nt wel wesen		goet man
	cor		scint	⪕.i.⪖

9387	bode ] punt van de corrector voor dit woord als versscheiding t.o.v. vs. 9324 (kol. a).

9388	kop	Metter ioncfrouwen		daer		bedi
	cor		<.>		<.>

9394	kop	Ende dien		daer iciegen vechten sal
	cor		<.>
	ic jegen ] in hs aaneengeschreven.
	vechten ] hs vechten; boven nasaalstreep een vlekje.

W

9381 over: ‘voor’. 9385 scone ende bequame: ‘zeer mooi’. 9386 scint: ‘lijkt’; goet: ‘sterk’, ‘dapper’. 9387 hi quam sottelike: ‘zijn komst is dwaasheid’. 9389 Hi... bi: ‘hij zal er zijn leven door verliezen’. 9391 Die... lant: ‘die goederen en land van hem in leen hielden’. 9396 gereidden hem: ‘maakten zich gereed (voor het bezoek aan het hof)’.

T

9392-9403 Gindan draagt zijn leenmannen, die verplicht zijn hem bij te staan, op om hem te vergezellen, omdat hij door hun aanwezigheid zijn macht kan tonen. Zo maakt hij de vrouwe van R. duidelijk dat er met hem niet te spotten valt, waardoor zij zeker niet in de verleiding zal komen bij voorbaat partij te kiezen tegen Gindan.

[p. 412]

⁺ So dat hadde in sijn geselscap Gindan
Wel XL ridders die waren sine man
Ende gepareert met dieren cleden
Ende daden grote orse leden.⁺
Met sulken geselscape tuwaren
Quam Gindan te hove gevaren.
Hi ende sijn geselscap altemale
Beetten vor die meester zale.
⁺ Hi quam voren op tpaleys gaende⁺
Alse die gene die wel waende
Datmen ne vonde noch noit ne vant
III ridders in enich lant
Diene souden met crachte
Onderdoen ocht met machte.^+
+ Hi was oc beide te samen
Scone ende groet van lichamen
Ende gepareert rikelike
Ende quam gegaen sere fierlike

+ al

+ 9400

+ ende

+ 9405

+ 9410

+ ende

P/G

9398

Gindan ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9463 (kol. c).

9399	kop		.xl. ridders die waren sine man
	cor	←wel←

9404

altemale ] boven em een inktstreep.

9409

III ] hs iij. ; geen punt ter linkerzijde van het cijfer.

9410	kop		Diene	soude	met crachte
	cor			soude<n>

9412	kop		Hi was		beide te samen
	cor	ende		⪕oc⪖

9413	kop		Scone ende groet van	l| a |chamen
	cor			l⪕i⪖chamen

W

9399 man: ‘leenmannen’. 9400 Ende... cleden: ‘en zij droegen kostbare kleren’. 9401 Ende... leden: ‘en zij lieten grote paarden meebrengen’ (vgl. MNW 2, 243 bij 3). 9404 sijn geselscap altemale: ‘zijn gehele gezelschap’. 9405 Beetten: ‘stegen af’; meester zale: ‘de voornaamste, grootste, zaal van het kasteel’ (vgl. MNW 4, 1329, waar dit vs. als enige bewijsplaats wordt geciteerd). 9406 Hi... gaende: ‘hij liep voorop in de richting van de grote zaal’. 9407-11 Alse... machte: ‘als iemand die zeker wist dat men nergens drie ridders zou kunnen vinden (of gevonden had) die hem zouden kunnen overwinnen met geweld of door hun macht’. 9412 beide te samen: ‘zowel [...] als [...]’ (kan betrekking hebben op vs. 9413 (zowel mooi als groot) of op vs. 9413-14 (zowel mooi en groot als rijk gekleed)). 9414 gepareert rikelike: ‘rijk gekleed’. 9415 fierlike: ‘op hooghartige wijze’.

[p. 413]

Ende enen hovardichgen man gelijc,⁺
Als hi oec was kenlijc.
Hi groette sire vrouwen als hise sach
Ende si ontboet hem goeden dach.
Hi seide: ‘Ic bem hier comen, bedi,
Vrouwe, dat gi hebt ontboden mi⁺
Dat hier een ridder es gecomen
Die jegen mi te vechtene heeft genomen.
Ocht hi hier binnen es, doeten come vort.’
⁺ Alse Gaheret dat hadde gehort,
Die al daer bider vrouwen sat,⁺
Hi woude antworden op dat,
Mar dat hem die vrouwe gaf teken
Dat hi niet en soude spreken.
⁺ Doe sprac hem die vrouwe toe,
Si mochtent alle horen diere waren doe:⁺
‘Die ridder en es hier binnen niet nu,
Mar hi was hier gisteren, dat seggic u,
Ende hi seide mi van desen
Daer gi af spreect dat hi soude wesen
Opten dach vanden campe gereet⁺

+ 9415

+ 9420

+ ende

+ 9425

+ ende

+ 9430

+ 9435

P/G

9417	kop	Als| o | hi oec was kenlijc
	cor	Als

9421	hebt ontboden ] punt van de corrector tussen deze woorden als woordscheiding.

9422	kop	Dat hier een ridder es		comen
	cor		⪕ge⪖	comen

9424	kop	Ocht hi hier binnen es		come/n/ vort
	cor		→doeten→	come
	doeten ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9487-88 (kol. c).

9435	kop	Daer gi af spreect		hi soude wesen
	cor		<.> →dat→

W

9416 hovardichgen: ‘hoogmoedige’. 9417 kenlijc: ‘duidelijk’. 9419 si... dach: ‘zij wenste hem voorspoed’ (een heilwens die met het groeten is verbonden; vgl. MNW 5, 981 bij 2 en M iv, lxxii, 24: ‘Et la ou il voit sa dame, si la salue et ele li dist que Diex le beneie’; S v, p. 44, r. 10-11 leest ‘Et elle li rent son salu’). 9421 ontboden: ‘laten weten’. 9423 Die... genomen: ‘die op zich heeft genomen tegen mij te vechten’. 9424 doeten come vort: ‘laat hem te voorschijn komen’. 9428 Mar... teken: ‘ware het niet dat de vrouwe hem een teken gaf (duidelijk maakte)’. 9430 hem: d.i. Gindan. 9431 mochtent: ‘konden het’. 9436 gereet: ‘klaar’, ‘bereid’.

[p. 414]

Te provene, alst daertoe steet,
Dat gi der joncfrouwen lant qualike
Hout ende ongetrouwelike.’
⁺ Gindan antworde: ‘Moge hi
Dese dinc geproven op mi⁺
Alse gi segt, ic en begere
Geen lant te houdene vort mere.’
Gindan es uten hove gegaen
Ende ginc in ene herberge saen
Ende dreef dien nacht grote feeste daer.^+
+ Opten andren dach daer naer,
Alse hi messe hadde gehort,
Wapende hi hem ende quam vort
Herde wel gewapent des geloeft,
Sonder dat hi genen helm hadde op thoeft,⁺
Die een ridder van sinen magen
Int hof met hem brochte gedragen.
⁺ Hi quam int paleys ende ginc tien tide
Metten sinen sitten an dene side.
⁺ An dander side was geseten⁺
Gaheret, dat suldi weten.
⁺ Die joncfrouwe sat bi sire side
Daer hi omme soude vechten tien tide.

+ ende

+ F. 25V,c

+ 9445

+ ende

+ 9450

+ ende

+ ende

+ 9455

+ ende

P/G

9442	kop		Alse gi segt		ic en begere
	cor			<:>

9444

Gindan ] initiaal G, blauw, 2 regels hoog, rood penwerk, representant in linkermarge.

9446

feeste daer ] in hs aaneengeschreven.

9454	kop		Hi quam int paleys		ende ginc tien	tide/n/
	cor	ende		<.>		tide

W

9437 Te provene: ‘aan te tonen’; alst daertoe steet: ‘zoals het daarbij (bij een gerechtelijk tweegevecht) past’, ‘zoals het moet gebeuren’ (beide vertalingen vinden steun bij MNW 7, 1881). 9438-39 qualike... ongetrouwelike: ‘op onrechtmatige en gewetenloze wijze in uw bezit houdt’. 9440-42 Moge... segt: ‘als hij dat wat u zegt tegen mij zou kunnen aantonen’. 9443 te houdene: ‘in leen te hebben’. 9446 dreef [...] grote feeste: ‘vermaakte zich zeer’. 9451 Sonder dat: ‘behalve dat’. 9452 magen: ‘verwanten’. 9453 met... gedragen: ‘met zich meedroeg’. 9455 Metten sinen: ‘met de zijnen’.

T

9445 Gindan zoekt volgens het Oudfrans een onderkomen in de stad. Vgl. Inleiding, p. 95.

[p. 415]

⁺ Alse die ridders geseten waren,
Die vrouwe dede comen sonder sparen⁺
Har ridders al gewapent vort.
⁺ Si sprac tote Gindan: ‘Nu hort.
Siet hier ene joncfrouwe, die vor mi
Tjaren quam claegen dat gi
Hare lant hare met crachte naemt.^+
+ Gi seit, alse gi vor mi quaemt,
Gine hads niet gedaen,
Want tlant dat gi hadt sonder waen
Hadde u gegeven hare vader
Alse hi starf. Ende dit algader⁺
Boedi te provene, quame enich man
Die dit dorste weder seggen dan.
⁺ Alse dit die joncfrouwe hadde gehort,
Si nam XL dage verste vort
Ende si geloefde dat si soude⁺

+ ende

+ 9460

+ ende

+ 9465

+ ende

+ 9470

+ ende

+ 9475

P/G

9462	kop		/Die/ ridders al gewapent vort
	cor		←har←
	Har ] punt van de corrector voor het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9397 (kol. b).

9463	kop		[ H ]i sprac tote gindan nv hort
	cor	ende	⪕s⪖i

9465	kop		| S | aren quam claegen dat gi
	cor		←ti←aren

9466	kop		Hare lant hare met	crachte/n/ naemt
	cor			crachte

9470	kop		Hadde		gegeuen hare vader
	cor			⪕v⪖

9471	kop		Alse hi starf		ende dit algader
	cor			<⁝>

9475	kop		Si nam .xl. dage	v| o |rst	vort
	cor			v⪕e⪖rst⪕e⪖

W

9461 sonder sparen: ‘onmiddellijk’. 9465 Tjaren: ‘enige tijd geleden’. 9466 met crachte: ‘met geweld’. 9467 seit: ‘zei’. 9472 Boedi... man: ‘wilde u bewijzen (in een gerechtelijk tweegevecht) als er iemand zou komen’. 9473 dorste weder seggen: ‘zou durven tegenspreken’. 9475 verste: ‘uitstel’. 9476 geloefde: ‘beloofde’.

T

9461-62 De ridders die de vrouwe van R. naar voren laat treden, hebben een ceremoniële functie: hun opkomst geeft het begin van de gerechtelijke procedure aan.

[p. 416]

Bringen enichgen man die woude
Hare bescermen jegen u.
Het es die XLste dach nu
Ende si heeft hier haren ridder bracht;
Siet wat gi te done hebt geacht.^+
+ Hi wilse bescermen, sijt seker das,
Dat u dat lant noit gegeven en was
Van haren vader noch van andren man.’
⁺ Daer toe antworde Gindan:
‘Ic bem al gereet dat ict proven sal.’⁺
‘Ende ic weder seggene al,’
Sprac Gaheret, ‘in waren dingen.’
⁺ Men dede die helichgen bringen.
Al daer swoer Gindan tier stede,
So help hem God ende alle die helegen mede,⁺
Dat hem hadde der joncfrouwen vader
Dat lant gegeven algader
Dattie joncfrouwe calengierde doe.
⁺ Gaheret seide thant daertoe,

+ 9480

+ want

+ ende

+ 9485

+ ende

+ 9490

+ ende

P/G

9494	kop	Dattie ioncfrouwe	calengierde	doe
	cor		calengierde | <(.)> |
	cor		calengierde
	calengierde ] de corrector heeft een in eerste instantie toegevoegde letter na het woord (wellicht een r) weer geëxpungeerd.

W

9478 bescermen: ‘verdedigen’. 9481 Siet... geacht: ‘bedenk wat u (nu) van plan was te doen’ (vgl. MNW 1, 14 bij 5). 9482 Hi wilse bescermen: ‘hij wil door haar te verdedigen aantonen’. 9484 Van: ‘door’. 9486 Ic... sal: ‘ik sta geheel en al klaar om het te bewijzen’. 9487 Ende... al: ‘en ik spreek hem volledig tegen’. 9488 in waren dingen: ‘in waarheid’ (het is ook mogelijk deze verzekeringsformule als vertellersopmerking op te vatten, hetgeen een afwijkende interpunctie van het vs. tot gevolg zou hebben). 9489 helichgen: ‘relikwieën’. 9491 So... mede: deze woorden vormen een formulair bestanddeel van de eed, zodat ook Gaheret deze formule moet uitspreken (vgl. vs. 9496). 9494 Dattie... doe: ‘waar de jonkvrouwe aanspraak op maakte’.

T

9489 Vgl. voor de functie van deze relikwieën de toelichting bij vs. 6832.

[p. 417]

So help hem God ende alle die helegen mede,⁺
Dat hi hem daer verswoer tier stede
Met eede die hi daer hadde gedaen.
⁺ Hi seide hi soude dat proven saen.
Daer na gingen si metter vart
Beide sitten op hare part⁺
Ende die vrouwe deed also thant
Dat si die joncfrouwe nam bi der hant
Ende gingen dar si vergaderen souden dan.^+
+ Garehet sprac al dus Gindan an:
‘Ridder, liet di desen camp varen,⁺
Gi daedt alse die vroede tuwaren,
⁺ Bedi die lieden gemeenlike
Doen verstaen sekerlike
Dat gi in tonrecht sijt van desen.
⁺ Gi sulter bi onteert wesen.⁺
Hier bi soudic u raden te gevene
Der joncfrouwen haer lant binnen uwen levene.’

+ 9495

+ ende

+ 9500

+ F. 26R,a

+ ende

+ 9505

+ went

+ ende

+ 9510

P/G

9498	kop		Met eede		die hi daer hadde gedaen
	cor			<.>

9502	kop		Ende die vrouwe	deedse	thant
	cor			deed →al→so
	also ] de laatste letter is een e, die de corrector voor een o aanzag.

9503	kop		-
	cor		<dat si die joncfrouwe nam bi der hant>
	joncfrouwe ] punt voor de j de aanzet voor deze letter.

9504	kop		/Alse die/	vergaderen souden dan
	cor		⪕Ende gingen dar si⪖

9505	kop		Garehet sprac		dus gindan an
	cor	ende		→al→

9512

u raden ] in hs aaneengeschreven.

W

9497 hi hem [...] verswoer: ‘hij (d.i. Gindan) een valse eed had afgelegd’. 9499 Hi: d.i. Gaheret. 9502-04 Ende... dan: er is meer tekst verdwenen dan vs. 9503 dat door de corrector is aangevuld. De ridders worden volgens het Oudfrans in opdracht van de vrouwe van Roestoc met een bootje naar een eiland gebracht, waar zij zich gereed maken voor het gevecht. Vgl. M iv, lxxii, 26 en S v, p. 44, r. 42 - p. 45, r. 7. J vulde aan: ‘Varen tote op dat sant’. 9504 dar... dan: ‘waar het treffen zou plaatsvinden’. 9506 liet... varen: ‘als u van het tweegevecht zou afzien’ (liet di: vgl. Van Loey I, par. 27). 9507 Gi... vroede: ‘dan zou u wijs handelen’. 9508-10 Bedi... desen: ‘want allen zijn beslist van mening dat u in dezen ongelijk heeft’. 9513 binnen uwen levene: lett. ‘tijdens uw leven’, d.i. ‘nu u nog leeft’, ‘nu’.

[p. 418]

⁺ Hi seide: ‘Dat ne mach niet gescien.’
⁺ Gaheret seide tot hem: ‘Na dien
Dat gi u dus vaste hout in desen,⁺
Sone mager en geen pays wesen.’
⁺ Dus duerde die camp al in een
Toten middage tusscen hem tween,
⁺ Dat si moesten met crachte bede
Op houden ende rusten mede⁺
Om weder te gecrigene doe
Haren adem, went si waren beide soe
Vermoyt si mochten cume staen.
Ende elc van hem beiden sonder waen
Hadden vele gebloet tien stonden:^+
+ Die gene diere hadde minst wonden,
Hadder viere ocht mere.
⁺ Te middage, als die sonne sere
Heet was ende si genoech gerust waren,
Spranc Gaheret op sonder sparen⁺
Omden strijt weder te beginnen.
⁺ Hem verdroet in sinen sinne

+ ende

+ ende

+ 9515

+ al

+ also

+ 9520

+ 9525

+ want

+ ende

+ 9530

+ want

P/G

9515	kop		Gaheret seide tot hem		na dien
	cor	ende		<⁝>

9516

desen ] rechtsonder de n een vlek.

9520	kop		Dat si moesten met	crachte/n/ bede
	cor	also		crachte

9523	kop		Haren adem		si waren beide soe
	cor			<.> →went→

9530	kop		Heet was		ende si genoech gerust waren
	cor			<:>

9532	kop		Omden strijt weder te	beginne
	cor			beginne<n>

W

9514 Dat... gescien: ‘daar komt niets van in’. 9516 gi... desen: ‘u zo koppig vasthoudt aan uw standpunt’, ‘u zo halsstarrig bent wat dit betreft’. 9517 mager: ‘kan er’. 9518 al in een: ‘ononderbroken’. 9520 met crachte: ‘noodgedwongen’. 9524 cume: ‘nauwelijks’. 9526 Hadden: lees Hadde. 9533 Hem... sinne: ‘het was hem onaangenaam’.

T

9517-18 Tussen deze verzen ontbreekt een omvangrijke passage, die evenmin voorkomt in BN 122. In deze passage wordt het gedeelte van het gevecht beschreven dat zich voor de middag afspeelt. Vgl. Inleiding, p. 29.

[p. 419]

Dattie strijt geduerde so lanc.
⁺ Hi maecte daer wart sinen ganc
Daer Gindan was ende ginc op hem slaen.^+
+ Gindan warp den scilt do jegen saen.
⁺ Die scilt spleet vanden slaege doe
Ende Gaherets swert brac altoe
Ende es inden scilt stekende bleven
Vanden slaege die hem was gegeven⁺
Ende die hilte bleef hem in die hant.
Gaheret wart temayert thant,
Mer Gindan an dander side
Was van desen herde blide,
Alse die wel waende verwinnen doe.^+
+ Hi sprac al dus Gahriette toe:

+ ende

+ 9535

+ ende

+ mer

+ 9540

+ 9545

+ ende

P/G

9536	kop		Daer gindan was		ende ginc op hem slaen
	cor			<.>

9537	kop		Gindan warp den scilt		iegen saen
	cor	ende		⪕do⪖

9538	kop		Die scilt spleet vanden	slaege/n/ doe
	cor	mer		slaege

9539	kop		Ende	gaherets	swert brac altoe
	cor			gaheret⪕s⪖
	Gaherets ] de corrector loste de afkorting van de kopiist als ‘et’ op.

9541	kop		Vanden	slaege/n/ die hem was gegeuen
	cor			slaege

9542	kop		Ende die	h| u |lte bleef		in die hant
	cor			h⪕i⪖lte	→hem→
	hem ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9604 (kol. b).

9544	kop		/Ende/ gindan an dander side
	cor		←mer←

9547	kop		Hi sprac		dus	gah| e |rette toe
	cor	ende		⪕al⪖		gahr⪕i⪖ette

W

9537 warp: ‘hield’ 9539 altoe: ‘bovendien’. 9541 Vanden... gegeven: ‘door de (kracht van) de slag die hem (het schild) was toegebracht’. 9542 hilte: ‘gevest’; hem: d.i. Gaheret. 9543 temayert: ‘ontmoedigd’. 9546 verwinnen: ‘de overwinning behalen’.

[p. 420]

‘Ridder, gi siet wel hoet es met u.
Het ware scade slogic u doet nu,
Al bem ic boven vanden stride.
Mijn raet es dat gi nu te tide⁺
Verwonnen liet ende ic sal
Wel uwen pays maken al
Jegen mire vrouwen sonder waen,
Dat gi sult quite henen gaen.’
⁺ Gaheret antworde: ‘Doet mi⁺
Dat arschste dat gi moeget, bedi
Ic bem die ghone die van u niet
Verwonnen mach worden, soe wats gesciet.’
‘Neen?’ antworde Gindan mettien,
‘Dat suldi cortelike sien.’⁺

+ 9550

+ ende

+ 9555

+ 9560

P/G

9552	kop		Verw| i |nnen liet		ende ic sal
	cor		Verw⪕o⪖nnen	<.>

9556	kop		Gaheret antworde		doet mi
	cor	ende		<⁝>

9557	kop		Dat arschste dat gi moeget		bedi
	cor			<:>

9558

niet ] door e een inktstreep.

9559

soe wats gesciet ] in hs aaneengeschreven.

W

9548 hoet: ‘hoe het’. 9549 Het... nu: ‘het zou jammer zijn als ik u nu doodde’. 9550 Al... stride: ‘ook al is het gevecht in mijn voordeel beslecht’. 9551-52 dat... liet: ‘dat u zich nu overwonnen verklaart’. 9552-55 ic... gaen: ‘ik zal ervoor zorgen dat de goede verstandhouding tussen u en mijn vrouwe hersteld wordt, zodat u vrij zult zijn om te vertrekken’ (vgl. de toelichting). 9556-57 Doet... moeget: ‘berokken mij zoveel kwaad als u kunt’ (de vorm arschste wordt niet vermeld in MNW i, 443-48 en komt verder niet voor in de Lancelotcompilatie; lees met J en overeenkomstig J Bk. ii, vs. 5221 archste). 9558-59 Ic... gesciet: ‘ik kan door u zeker niet verslagen worden’ (hij die het gelijk aan zijn zijde heeft, strijdt immers in een gerechtelijk duel onder bescherming van God). 9561 cortelike: ‘spoedig’.

T

9552-55 Het was gebruikelijk dat de verliezer van een gerechtelijk duel werd gedood (vgl. R.C. van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht, p. 142). Gindan biedt dus, uiterst hooghartig, aan de voltrekking van het doodvonnis te verhinderen.

[p. 421]

⁺ Hi liep hem op metten zwerde dare.
⁺ Gaheret trac hem so nare
Datten Gindan met vollen arme sloech
Opten scilt, dat hem tsweert ontvloech.
Ende Gaheret nam metter vart⁺
Alse dies te done hadde tswert
Ende alse Gindan dat hadde versien,
Hi wart sere tongemake vandien.
⁺ Hi sach wel hi moeste laeten tleven
Och hi moeste hem op geven,⁺
Dat hi niet te done ne pensen sonder waen,
Hine soude hem eer doet laeten slaen.
Ende men en mochte in gere manieren
Gerehande doet visieren,
Hine hadse liever an te gane⁺
Dan te sijns viants genaden te stane.
⁺ Mettien hi te watre wart liep,
Dat sere groet was ende diep,

+ ende

+ mer

+ F. 26R,b

+ ende

+ 9570

+ 9575

+ ende

P/G

9562	kop		Hi liep hem op metten zwerde	/sware/
	cor	ende		⪕dare⪖

9564	Datten ] de eerste t sterk vervaagd.
	sloech ] i.v.m. ruimtegebrek op vorige regel boven arme afgeschreven en omlijnd.

9572

ne pensen ] in hs aaneengeschreven; door tweede letter inktstreep van de corrector om e te verduidelijken.

9576

te gane ] in hs aaneengeschreven.

9577	kop		Dan te sijns viants		naden te stane
	cor			⪕ge⪖	naden
	stane ] an dichtgelopen.

W

9562 liep hem op: ‘viel hem aan’. 9563 trac... nare: ‘kwam zo dicht bij hem’. 9564-65 Datten... scilt: ‘dat Gindan hem met heel zijn armen op het schild sloeg’ (Gindan raakt Gaherets schild niet met zijn zwaard, dat hij met beide handen vasthoudt, maar met zijn armen, omdat Gaheret zo dicht bij staat dat hij het bereik van het zwaard is gepasseerd). 9567 Alse... hadde: ‘als iemand die het nodig had’; tswert: lees tswart i.v.m. het rijm. 9569 tongemake: ‘bedroefd’, ‘bevreesd’. 9571 hem op geven: ‘zich overgeven’. 9572 Dat... waen: ‘wat hij volstrekt niet overwoog om te doen’ (lees met J pensede i.p.v. pensen). 9573 Hine: ‘maar hij’. 9574-77 Ende... stane: ‘en men zou geen enkele wijze van sterven kunnen bedenken die hij niet liever zou ondergaan dan aan de genade van zijn vijand te zijn overgeleverd’. 9578 watre: het gevecht speelt zich af op een eiland (vgl. commentaar bij vs. 9502-04).

[p. 422]

Ende sprac al dus Gaherette an:
‘Ocht gi wilt, volget mi dan,’⁺
Ende spranc int water, daer hi nemmermere
Uut ne quam hine was doet ere.
Ende die optie riviere waren,
Quamen om Gaherette gevaren
Ende alse Gaheret vernam⁺
Dat hi vor die vrouwe quam,
Hi seide: ‘Vrouwe, wat dunct u,
Hebbic gedaen dat ic sculdich was nu
Om te quitene dese joncfrouwe?’
⁺ Si seide: ‘Here, bi mire trouwe,⁺
Gi hebt u wel gequijt hier af;
God danc die u te verwinnen gaf.’
⁺ Hi seide: ‘Nu draeget hare dat lant
Dat si u eyschede, vrouwe, in hant.’
Die vrouwe deedt ende daer nare⁺
Viel si hare ten voeten ende dankets hare.
⁺ Die joncfrouwe leidde metter vart
Gaherette te haeren castele wart

+ 9580

+ 9585

+ ende

+ 9590

+ ende

+ 9595

+ ende

P/G

9580	kop		Ende sprac		dus gaherette an
	cor			→al→

9584	kop		Ende die optie	riuiere/n/ waren
	cor			riuiere

9591	kop		S[ o ] seide here bi mire trouwe
	cor	ende	S⪕i⪖

9593	kop		God danc die v te	verwinne	gaf
	cor			verwinne<n>

9595	kop		Dat si v	eyschede/n/ vrouwe in hant
	cor			eyschede

9597	kop		Viel si hare	te	voeten		ende dankets hare
	cor			te<n>		<.>

9598

vart ] a vrijwel onleesbaar door vlek.

W

9584 die... waren: ‘zij die zich op de oever bevonden’ (vgl. commentaar bij vs. 9502-04). 9589 sculdich: ‘verplicht’. 9590 te quitene: ‘te verlossen’ (nl. van Gindan), ‘te vrijwaren’. 9592 Gi... af: ‘u hebt zich hiervan voortreffelijk gekweten’. 9594-95 Nu... hant: ‘geef haar nu het land waar zij u, vrouwe, om verzocht in leen’. 9597 si: d.i. de jonkvrouwe.

[p. 423]

Ende dedene ontwapennen na dien
Ende dede sine wonden wel besien⁺
Ende sulke ware nemen das
Dat hi binnen III daegen genesen was.
⁺ Hi nam orlof doe an hare,
Diene gerne hadde behouden dare.
⁺ Als sine niet behouden en mochte⁺
Met haerre beden, si quam ende brochte
Hem een swert vor tsijn tier tijt,
Dat hi ontwee sloech inden strijt.
Hi naemt ende dankets hare
Ende hi porrede daer nare.^+
+ Die joncfrouwe gebrochtene doe,
Entie vrouwe van Rostoc toe,
Tote enen bossche, daer si scieden.
Ende als hi sciet van hem lieden
Sprac die vrouwe van Rostoc: ‘Here,⁺
Ic bidde u dat gi groet sere
Van minen halven ende en lates niet
Minen here Waleweine als gine siet.’
Ende Gaheret antworde dat
Hi gerne doen soude dat si bat.⁺

+ 9600

+ ende

+ ende

+ 9605

+ 9610

+ ende

+ 9615

+ 9620

P/G

9601	kop		Ende		sine wonden wel besien
	cor			→dede→

9620	kop		Ende gaheret antworde		dat
	cor			<.>

9621	kop		Gerne doen soude dat si bat
	cor	←hi←

W

9600 ontwapennen: ‘van zijn wapenrusting ontdoen’. 9601 Ende... besien: ‘en liet zijn verwondingen nauwkeurig onderzoeken’. 9602 Ende... nemen: ‘en zo behandelen’. 9604 nam orlof: ‘nam afscheid’. 9605 Diene... dare: ‘die hem graag bij zich had gehouden’. 9607 beden: ‘smeekbeden’. 9608 vor tsijn: ‘ter vervanging van het zijne’. 9609 ontwee: ‘in tweeën’. 9611 porrede: ‘reed weg’. 9612 gebrochtene: ‘deed hem uitgeleide’. 9614 scieden: ‘uiteengingen’, ‘afscheid namen’. 9615 hem lieden: ‘hen’. 9618 Van minen halven: ‘namens mij’; ende... niet: ‘en u het niet nalaat’. 9621 dat si bat: ‘hetgeen zij hem verzocht’.

T

9611 In het Oudfrans vertrekt G. de volgende dag. Vgl. Inleiding, p. 99. 9616-19 Vgl. voor de relatie tussen de vrouwe van Roestoc en Walewein de toelichting bij vs. 9358-61.

[p. 424]

Die vrouwe keerde tharen castele wart
Ende Gaheret maecte sine vart
Vort wart in die queste tehant.
⁺ Hi quam daer hi een pawelgoene vant.
⁺ Hi sach dat ene joncfrouwe sat⁺
In dien pawelgoene ende dat
Si hare in enen spegel besach.^+
+ Hi ontboet hare goeden dach.
Si kindene wel als sine horde,
Mar sine gaf hem gene antworde.⁺
Hi groette anderwerven die joncfrouwe.
⁺ Si seide: ‘Ridder, bi mire trouwe,
Gi hebt mi over niet gegroet nu.
Ic ne bem niet sculdich tantworden u,
Noch gene joncfrouwe.’ Doe seide hi:⁺
‘Ay lieve joncfrouwe, segt mi waer bi.’
⁺ Si seide: ‘Om dat gi nu ter tijt
Niet dorper en mocht sijn dan gi sijt.’

+ ende

+ ende

+ 9625

+ F. 26R,c

+ ende

+ 9630

+ ende

+ 9635

+ ende

P/G

9622	Die ] initiaal D, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk.
	keerde tharen ] in hs aaneengeschreven.
	castele wart ] in hs aaneengeschreven.

9623

sine vart ] in hs aaneengeschreven.

9628

besach ] inktstipje na het woord.

9631	kop		Mar sine gaf hem gene		worde
	cor			→ant→	worde

9632

anderwerven ] door de loopt een scheurtje in het perkament.

9635	kop		Jc ne bem niet sculdich	tantworden| e | v
	cor			tantworden

9636

kop

Noch gene ioncfrouwe . doe seide hi

9638	kop		Si seide	/want/ gi nv ter tijt
	cor	ende		→om dat→

W

9623 maecte sine vart: ‘ging op weg’. 9624 queste: ‘zoektocht’ (naar Lanceloet). 9625 pawelgoene: ‘tent’. 9628 spegel: ‘spiegel’. 9629 Hi... dach: ‘hij groette haar’ (vgl. aant. bij vs. 9419). 9630 Si kindene wel: ‘zij merkte hem wel op’. 9632 anderwerven: ‘nog eens’. 9634 over niet: ‘voor niets’. 9635-36 Ic... joncfrouwe: ‘noch ik noch een andere jonkvrouwe hoeft uw groet te beantwoorden’. 9639 dorper: ‘verachtelijker’.

T

9624 Met het vermelden van de queste wordt weer even verwezen naar de hoofdhandeling: de zoektocht naar de verdwenen Lanceloet.

[p. 425]

‘Hebbic dan dorpernie gedaen?’
Seide hi ende si antworde saen:^+
+ ‘Mach ridder tenichger stede
Doen enichge meerre dorperhede
Dan ere joncfrouwe te falgieren in node?’
⁺ Hi seide: ‘Joncfrouwe, neent bi Gode.’
‘So mogedi wel seggen nu ter tijt⁺
Dat gi quaet ende dorper sijt,
Nadien dat gi niet ne wart so coene
Gine faelgiret hulpe te doene
Eergistren ere joncfrouwen
Die gi vor u oegen saeget blouwen⁺
Drie ridders, diese leidden doe
Ende diese sloegen emmertoe.
Ende na dien dat gise liet
Te bescuddene, men es u niet
Sculdich te houdene vort mere⁺
Over riddre in genen kere.
Ic hebbe u ontect nu
Waer bi ic over dorper houde u.

+ 9640

+ ja

+ ende

+ 9645

+ 9650

+ 9655

P/G

9641	kop	Seide hi		ende si antworde saen
	cor		<:>

9644	kop	/V/an ere ioncfrouwe		falgieren	/bi/	node
	cor	←d←an	⪕te⪖		→in→

W

9640 dorpernie gedaen: ‘schandelijk gehandeld’. 9642 Mach... stede: ‘kan een ridder ooit’. 9644 Dan... node: ‘dan een jonkvrouwe in nood in de steek te laten’. 9647 quaet: ‘verdorven’; dorper: ‘verachtelijk’. 9648 coene: ‘moedig’. 9649-50 Gine... joncfrouwen: ‘of u schoot eergisteren tekort in uw hulp tegenover een j.’. 9651-52 saeget... ridders: ‘geslagen zag worden door drie ridders’. 9652 leidden: ‘meevoerden’. 9653 emmertoe: ‘voortdurend’. 9654-55 gise... bescuddene: ‘u naliet haar te beschermen’. 9655-57 men... kere: ‘hoeft men u voortaan in geen geval meer als ridder te beschouwen’. 9658 ontect: ‘meegedeeld’.

T

9649-53 Vgl. vs. 8956-63. De tijdaanduiding, Eergistren, is een getrouwe vertaling van het Oudfrans avant ier (M iv, lxxii, 31 en S v, p. 47, r. 8), maar is niet in overeenstemming met de chronologie van het verhaal: er is veel meer tijd verstreken.

[p. 426]

Ende dat gi boven allen mannen quaet sijt
Dat sal ic mer proven nu ter tijt.⁺
Nu segt mi, mach meerre quaethede
Ridder doen tot enichger stede
Dan sine broeders laeten wesen
In vangnessen? Ic segge bi desen
Dat gi quaet sijt, ende nieman so quaet,⁺
Dat gi u broederen liggen laet
In vangnessen. Ende al daer hebben si
II maenden gelegen ende ghi
Ne pinet u noit te done
U broederen uten prisone.⁺

+ 9660

+ 9665

+ 9670

P/G

9661	kop	Dat sal ic		prouen nv ter tijt
	cor		⪕mer⪖

9663	kop	Ridder doen	[ ter ]	enichger stede
	cor		⪕tot⪖

9664	kop	Dan	sine/n/ broeders laeten wesen
	cor		sine

9665	kop	Jn vangnessen		ic segge bi desen
	cor		<.>

9667	kop	Dat gi v	broedere	liggen laet
	cor		broedere<n>

9668	kop	Jn vangnessen		al daer	hebbe	si
	cor		<:> ⪕ende⪖		hebbe<n>

9669	kop	.ij. maenden gelegen		ende ghi
	cor		<.>

9670	Ne pinet ] in hs aaneengeschreven.

9671	kop	V	broedere	vten prisone
	cor		broedere<n>

W

9660 boven: ‘meer dan’. 9661 mer: ‘ook nog’ (vormvariant v. meer); proven: ‘aantonen’. 9662 meerre quaethede: ‘een grotere wandaad’. 9666 ende... quaet: ‘en slechter dan wie ook’. 9667 Dat: ‘omdat’. 9670-71 Ne... prisone: ‘hebt geen enkele moeite gedaan uw broers uit de gevangenis te bevrijden’.

T

9664-65 De jonkvrouwe doelt op Agravein en Gurrees: vgl. vs. 8424-8537. Wellicht is de jonkvrouwe die hier aan het woord is dezelfde persoon als de jonkvrouwe die de gevangen broers verzorgt. Vgl. M ix, p. 52, nr. 68 bis en 70. 9669 Het Oudfrans vermeldt (M iv, lxxii, 31 en S v, p. 47, r. 15) dat de broers meer dan één maand gevangenis achter de rug hebben. Dat past beter in de chronologie van het verhaal, want even verderop (vs. 9695; M iv, lxxii, 32 en S v, p. 47, r. 27) merkt Gaheret op dat hij zijn broers twee maanden geleden voor het laatst zag. Twee maanden gevangenschap zou dus impliceren dat de ridders onmiddellijk na hun uiteengaan gevangen zijn genomen, hetgeen niet het geval is (vgl. bijv. vs. 5541).

[p. 427]

Hier bi seggic dat gi sijt
Die quaetste ridder die leeft nu ter tijt.’
⁺ Hi sprac: ‘Joncfrouwe, gedoeget u
Dat ic een lettel antworde nu?’
‘Nu segt dan,’ antworde si.^+
+ Hi seide: ‘Joncfrouwe, het was alse gi
Segt vander joncfrouwe,
Mar daer was oc bi mire trouwe
Een ridder vander Tafelronde,
Die hadde ter selver stonde⁺
Also groeten noet hulpen als si,
⁺ So dat ic emmer hem moeste staen bi
Ende hem bescermen sonder sparen
Ende die joncfrouwe laeten varen,
Bedi haddic anders gedaen,⁺
Ic hadde mi versworen sonder waen,
⁺ Bedi die vander Tafelronden
Sijn gebonden tallen stonden⁺
Bi haren eede dat elc moet wesen
In anders hulpe in allen vresen.⁺

+ ende

+ 9675

+ ende

+ 9680

+ al

+ 9685

+ went

+ F. 26V,a

+ 9690

P/G

9677	kop		Hi seide ioncfrouwe het was		alse gi
	cor	ende		<:>

9678	kop		Segt		vander ioncfrouwe
	cor			<.>

9679	kop		Mar daer was		bi mire trouwe
	cor			⪕oc⪖

9683	kop		So dat ic emmer hem moeste staen bi
	cor	⪕al⪖

9687

waen ] tilde voor n vervaagd.

W

9674 gedoeget u: ‘staat u het toe’. 9682 Also... si: ‘evenveel behoefte aan hulp als zij’. 9683 emmer: ‘beslist’. 9685 varen: ‘gaan’. 9687 Ic... versworen: ‘ik zou een valse eed hebben afgelegd’, d.i. ‘ik zou mijn eed hebben gebroken’. 9690-91 dat... hulpe: ‘dat elk de ander bij moet staan’. 9691 in allen vresen: ‘onder alle omstandigheden’.

T

9680 Bedoeld is Brandalijs; vgl. vs. 8975-77 en 9042 e.v. 9688-91 De belofte dat ridders van de Tafelronde elkaar moeten bijstaan is al eerder ter sprake geweest; vgl. vs. 8988-92.

[p. 428]

Ende van minen broederen die sijn nu
In vangnessen, dat seggic u,
Ne wistic niet vor heden den dach,
Want icse in II maenden niet ne sach.
⁺ Ic bidde u om Gode, Onsen Here,⁺
Ende om u ridder te sine vort mere,
Dat gi mi wilt nu doen verstaen
Welc van minen broeders nu sijn gevaen
Ende waer hare vangnesse si.
Daer mede mogedi liever doen mi⁺
Dan gi mi gaeft in mine hant
Den besten casteel die es int lant.’
⁺ Si seide: ‘Ic sal u vroet maken des:
Deen es Acgravein, dander Gurrees,
Ende die beste ridder van desen lande⁺
Houtse gevaen in sinen hande,
Ende wildi sinen name weten,
Hi es Sornahan geheten

+ ende

+ 9695

+ 9700

+ ende

+ 9705

P/G

9693	kop		Jn vangnessen		seggic v
	cor			→dat→

9695	kop		Want icse in .ij. maenden		ne sach
	cor			→niet→

9696	kop		Jc bidde v om	go| e |de onsen here
	cor	ende		gode

9697	kop		Ende		v ridder te sine vort mere
	cor			→om→
	om ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9759 (kol. b).

9703

Den ] hs Dan; evidente verschrijving van de kopiist o.i.v. Dan in vs. 9702.

9704	kop		J| c | seide ic sal v vroet maken	d| a |s
	cor	ende	←S←J	d⪕e⪖s

9708	kop		Ende wildi	sine	name weten
	cor			sine<n>

W

9698 doen verstaen: ‘meedelen’. 9701 liever doen mi: ‘mij een groter genoegen doen’. 9702 Dan... hant: ‘dan door mij te laten beschikken over’. 9704 u... des: ‘u hierover inlichten’.

T

9706 Het Oudfrans leest ‘vns dez mellors cheualiers de cest pais’ (S v, p. 47, r. 32-33; vgl. ook M iv, lxxii, 33). De vertaling is wellicht idealiserend bedoeld: het is voor A. en G. minder schandelijk om door de beste ridder verslagen te worden dan door één van de beste. Vgl. Inleiding, p. 46, n. 57.

[p. 429]

Vanden Nuwen Castele, ende hi
Houtse in enen casteel hier bi⁺
Ende heet der Keytiven Kasteel.’
‘Ay joncfrouwe, berecht mi no een deel,
Ocht gijet weet, van ere dinc:
In wat manieren hise vinc.’
‘Ic weet wel,’ antworde si.^+
+ Si vertellet hem, dat hi
Wiste hoe die saken hadden gewesen,
Also alse gi voren horet lesen.
⁺ Hi seide: ‘Joncfrouwe, gi hebt groet recht daer an
Dat gine hout over enen goeden man,⁺
Want hi eist sekerlike bider dinc
Dat hi sulke twee ridders vinc

+ 9710

+ 9715

+ ende

+ ende

+ 9720

P/G

9710	kop		Vanden nuwen castele		ende hi
	cor			<:>

9712	kop		Ende heet der	keytiue	kasteel
	cor			keytiue<n>

9713	kop		Ay ioncfrouwe berecht mi		een deel
	cor			→no→
	no ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9775 (kol. b).

9714	kop		Ocht	gijt	weet van ere dinc
	cor			gij⪕e⪖t

9716

Ic ] initiaal I, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk.

9717	kop		Si vertellet hem dat hi
	cor	→ende→

9720	kop		Hi seide		gi hebt groet recht daer an
	cor	ende		⪕ioncfrouwe⪖

9721	kop		Dat gine hout ouer		goeden man
	cor			⪕.i.⪖

W

9710 Nuwen: ‘nieuwe’. 9712 Keytiven Kasteel: ‘Kasteel van de Rampzaligen’. 9713 berecht... deel: ‘vertel mij ook nog iets’ (no hetzelfde als noch). 9714-15 van... vinc: ‘nl. hoe hij hen gevangen nam’. 9716 weet: ‘weet het’. 9717 dat: ‘zodat’. 9718 die... gewesen: ‘de gebeurtenissen waren verlopen’. 9719 horet lesen: ‘hebt horen voorlezen’. 9720 recht: ‘gelijk’. 9721 hout over: ‘beschouwt als’. 9722-23 bider dinc Dat: ‘aangezien’.

T

9710 Vgl. voor de bijnaam de toelichting bij vs. 5835. 9712 In vs. 5628 en 8335 is niet sprake van het Keytiven Kasteel, maar van een Keytiven Berch. In het Oudfrans luidt de naam steeds Tertre as Chaitis. 9719 Vgl. vs. 5919-6067 (Agravein) en vs. 8362-8426 (Gurrees). De uitdrukking horet lesen impliceert de aanwezigheid van een codex waaruit werd voorgelezen. Vgl. Inleiding, p. 119.

[p. 430]

Alse mine II broeders sijn.
⁺ Ic sal riden sonder fijn
Ende niet rusten vordien dach⁺
Dat ic daer sijn comen mach.
Wijst mi die stat, dies biddic u,
Daer si in vangnessen liggen nu.’
⁺ Si wijsdem enen wech also houde
Diene toter stat leiden soude.^+
+ Hi bevalse Gode metter vart
Ende voer thant daer wart.
⁺ Als hi der stat naken began,
Vant hi die lettren die Sornahan,
Alsmen op wart soude gaen⁺
Ten castele, hadde gedaen staen.
Het dochtem sijn grote hovarde
Ende hi hads sulke onwarde
Dat hi den brief af trac metter vart
Ende hi voer daer na opwart.^+
+ Hi vant den naen, die mettien
Den horen blies doe hine hadde versien.
⁺ Doe vragedem Garehet dies
Bi wat redenen dat hi blies.

+ joncfrouwe

+ 9725

+ ende

+ 9730

+ ende

+ ende

+ 9735

+ 9740

+ ende

+ ende

P/G

9726

Ende ] twee stipjes in linkermarge.

9732	kop		Hi beualse	go| e |de metter vart
	cor	ende		gode

9737	kop		Ten castele		hadde gedaen staen
	cor			<.>

9743	kop		Den horen blies		d[ at ] hine hadde versien
	cor			<.>	d⪕oe⪖

W

9725 sonder fijn: ‘zonder ophouden’ (vgl. MNW 2, 804 bij 1, waar dit vs. als enige bewijsplaats wordt geciteerd). 9728 stat: ‘plaats’. 9730 also houde: ‘onmiddellijk’. 9732 Hi bevalse Gode: (vrije vert.) ‘hij nam afscheid van haar’. 9734 naken began: ‘naderde’. 9735 die lettren: ‘het opschrift’. 9737 gedaen staen: ‘laten plaatsen’. 9738 Het... hovarde: ‘hij vond het (nl. de tekst van het opschrift) grote hoogmoed’. 9739 hi... onwarde: ‘hij was er zozeer over verontwaardigd’. 9740 den brief af trac: ‘het opschrift eraf rukte’ (van het kruis waaraan het is bevestigd; vgl. vs. 6092-94). 9742 naen: ‘dwerg’.

T

9735 Vgl. voor de tekst van het opschrift vs. 6084-88.

[p. 431]

⁺ Hi antworde hem also hi te voren⁺
Den andren dede, alse gi mocht horen.
⁺ Als hi boven quam, vant hi al gereet
Sornahan, die na hem ontbeet.
Weet wel dat si hem niet ondergroetten,
Mar dat si hem ondermoetten⁺
Met glavien ende onderstaken
Hem dattie speren te stucken braken.
Ende si onderhorten hem te samen,
Beide met scilden ende met lichamen,
Dat si beide vielen ter erde,⁺
Ende si, die waren van groter werde
Ende van groter stoutheden,
Stonden op met haesticheden
Ende si trocken beide hare swert.
Elc liep ten andren wart⁺
Met so swaren slagen ende steken
Dattie helme moesten breken

+ ende

+ 9745

+ ende

+ F. 26V,b

+ 9755

+ 9760

P/G

9746	kop		Hi antworde hem also	[ die ] te voren
	cor	ende		→hi→
	hi ] i.v.m. ruimtegebrek boven de regel geplaatst; punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 9808 (kol. b).
	also ] alse niet uitgesloten.

9753	kop		Dattie speren te stucken braken
	cor	←hem←

W

9747 mocht: ‘hebt kunnen’. 9748 al gereet: ‘klaar (voor de strijd)’ (vgl. M iv, lxxii, 34 (ook S v, p. 48, r. 10): ‘si voit Sorneham qui ja estoit montez sor .I. destrier’). 9749 na hem ontbeet: ‘op hem wachtte’. 9750 hem niet ondergroetten: ‘elkaar niet groetten’. 9751 hem ondermoetten: ‘elkaar aanvielen’ (vgl. MNW 5, 383 bij 2, waar dit vs. als enige bewijsplaats wordt geciteerd). 9752 glavien: ‘lansen’. 9752-53 onderstaken Hem: ‘staken elkaar’. 9753 dattie: ‘zodat de’. 9754 onderhorten... samen: ‘botsten tegen elkaar’. 9757 Ende: ‘maar’; werde: ‘voortreffelijkheid’, ‘kracht’. 9758 stoutheden: ‘moed’. 9760 swert: lees swart i.v.m. het rijm. 9763 moesten breken: ‘stuk gingen’.

T

9746-47 Vgl. vs. 5814-22 (Agravein) en vs. 8345-61 (Gurrees). Vgl. voor de eerste beschrijving van de dwerg en de functie van de hoorn vs. 5668-99. De wending tot de toehoorders komt ook voor in het Oudfrans (vgl. Inleiding, p. 116).

[p. 432]

Ende hare halsberge faelgen,
⁺ So datter af vloegen die maelgen.
⁺ Si waren van so groter herten toe⁺
Dat elc bereidde andren soe
Datter en geen was van hem beden
Hine hadde gebloet te vele steden,
⁺ Dat si beide waren sere
Gemoyt ende gepijnt vort mere⁺
Ende dat hare helme niet ne dochten
Dat si hem daermet gehelpen en mochten.
⁺ Elc hadde andren so onder gedaen,
Sine mochten niet op hare voeten staen
Ende vielen beide gader dar neder⁺
Ende en mochten niet op staen weder,
Si waren so onder bede
Ende so ademloes mede.
⁺ Gaheret lach boven dan
Ende onder hem lach Sornahan,^+
+ So dat Gaheret een deel bequam
Ende sinen adem weder nam.
⁺ Hi stont op vander erde
Ende bestont Sornahan metten swerde.
⁺ Hi trac hem den helm af⁺
Ende warpen en wech ende hi gaf

+ al

+ ende

+ 9765

+ also

+ 9770

+ ende

+ 9775

+ mer

+ 9780

+ al

+ ende

+ ende

+ 9785

P/G

9764	faelgen ] inktstip na het woord.

9769	kop	Hine hadde gebloet te	| diere | steden
	cor		⪕vele⪖

9773	mochten ] h door penwerk van initiaal in vs. 9822 (kol. c) moeilijk leesbaar.

9776	kop	Ende vielen beide gader	| te | neder
	cor		⪕dar⪖

9787	kop	Ende warpen en wech		ende hi gaf
	(kop),cor		<.>

W

9764 Ende... faelgen: ‘en hun borstharnassen bezweken (lett. moesten bezwijken)’. 9765 maelgen: ‘pantserringen’. 9766-69 Si... steden: ‘zij waren zo dapper dat zij elkaar dusdanig toetakelden dat beiden bloedden op vele plaatsen’. 9771 Gemoyt ende gepijnt: ‘afgemat en uitgeput’. 9772-73 Ende... mochten: ‘en dat het er niet op leek dat zij hun helmen nog konden gebruiken’. 9774 Elc... gedaen: ‘zij hadden elkaar zo afgemat’. 9778 onder: ‘uitgeput’ (vgl. MNW 5, 316). 9779 ademloes: ‘buiten adem’. 9782 So... bequam: ‘totdat G. er enigszins bovenop kwam’. 9783 Ende... nam: ‘en weer op adem kwam’, ‘en weer op krachten kwam’. 9785 bestont Sornahan: ‘viel S. aan’.

[p. 433]

Sornahan op thoeft enen slach
Metten swerde dar hi lach
Ende seide hi soudene doet slaen
Hine gave hem op gevaen.⁺
Sornahan hief op dat hoeft mettien
Ende als hi dat swert heeft gesien
Boven sinen hoefde getrect al bloet
Haddi vrese vander doet,
Alse die ongewapent was doe,⁺
Ende sprac aldus Gaherette toe:
‘Ay ridder, ne neemt mi niet tleven,
Bedi ic wille mi op geven.’
⁺ Gaheret seide: ‘So moetti gaen
Daer ic u sal sinden saen.’⁺
Ende Sornahan sekerde hem al
Te done dat hi hem beval.
Doe quamen daer Sornahans cnapen toe
Ende vrageden haren here doe
Wat hi woude hebben gedaen.^+
+ Hi seide: ‘Ic wille dat gi mi saen
Daer binnen draeget ende mi uut doet
Al mine wapene metter spoet
Ende dat gi desen ridder met u leet
Ende dat gi hem, eer hi van u sceedt,⁺

+ 9790

+ 9795

+ ende

+ 9800

+ 9805

+ ende

+ 9810

P/G

9789	kop	Metten swerde	da| t | hi lach
	cor		da⪕r⪖

9797	kop	Ende sprac		dus gaherette toe
	cor		→al→	dus

9803	kop	Te done dat	| ic |	hem beual
	cor		→hi→

9808	kop	Daer binnen draeget		ende mi vut doet
	cor		<:>

W

9791 Hine... gevaen: ‘als hij zich niet gevangen gaf’. 9793-94 als... bloet: ‘toen hij het getrokken zwaard boven zich zag’. 9796 Alse... doe: ‘aangezien hij ongewapend (nl. zonder helm) was’. 9799 op geven: ‘overgeven’. 9801 Daer: ‘naar de plaats waarheen’. 9802 sekerde: ‘beloofde’; al: ‘alles’. 9804 cnapen: ‘knechten’. 9810 leet: ‘meeneemt’.

T

9800-01 In de Lancelot en prose wordt S. door G. getutoyeerd. Vgl. Inleiding, p. 111.

[p. 434]

Doet al die ere die gi moeget,
Bedi in hem es grote doeget
Ende gine hebt genen betren gesien.’^+
+ Si namen haren here mettien
Ende deden met hem also alse hi⁺
Hem hadde bevolen. Doe quamen si
Te Gaherette ende leidene daer naer
Daer binnen ende deden hem daer
So vele eren dat hi van dien
Wonderde doe hijt hadde gesien.⁺
Als sine wapine uut waren gedaen,
Quam hi tote Sornahanne gegaen
Ende seide: ‘Ic hebbe vernomen
Ene dinc daer ic omme hier bem comen,
Dats dat gi hebt gevaen nu⁺
II ridders, daer ic omme bidde u
Dat gise vort doet bringen.’ Hi seide:
‘Here, ic saelt doen sonder beide
Na dat gijt wilt.’ Ende also houde
Beval hi datmense bringen soude.^+
+ Si waren thant uut gedaen.
Een cnape seide te hem lieden saen:

+ F. 26V,c

+ ende

+ 9815

+ 9820

+ 9825

+ 9830

+ ende

P/G

9812

die gi ] in hs aaneengeschreven.

9815	kop		Si namen	hare	mettien
	cor	ende		hare<n> →here→

9817	kop		Hem hadde beuolen		doe quamen si
	cor			<:>

9819	kop		Daer binnen		ende deden hem daer
	(kop),cor			<.>

9821	kop		Wonderde	| h |oe hijt hadde gesien
	cor			⪕d⪖oe

9822

Als ] initiaal A, rood, 3 regels hoog, zwart penwerk.

9828	kop		Dat gise vort doet bringen		hi seide
	cor			<:>

9830	kop		Na dat gijt wilt		ende also houde
	cor			<:>

W

9812 Doet... moeget: ‘alle eer betoont die in uw vermogen ligt’. 9813 Bedi... doeget: ‘want hij is van grote waarde’. 9820-21 dat... gesien: ‘dat hij zich erover verbaasde toen hij het zag’. 9822 Als... gedaen: ‘toen hij van zijn wapenrusting was ontdaan’. 9825 Ene dinc: ‘iets’. 9828 vort doet bringen: ‘tevoorschijn laat halen’. 9829 sonder beide: ‘direct’. 9830 also houde: ‘onmiddellijk’. 9832 Si: de twee gevangen ridders, Agravein en Gurrees; uut gedaen: ‘vrijgelaten’.

[p. 435]

‘Gi heren, u es wel gesciet nu.
Een wandelende ridder heeft u
Van uwer vangnessen gequijt,⁺
Die ondergedaen heeft nu ter tijt
Met wapenen den genen die u vinc.’
Si waren blide vandier dinc
Ende quamen in dat paleys nadien.
⁺ Alse Gaheret hadde versien,⁺
Hi liep sere te hem wart
Ende elc cussede andren metter vart
Ende vrageden met willen groet
Elc andren hoet met hem stoet.
⁺ Si vrageden Gaherette dar naer⁺
Wat avonturen hem brochte daer.
⁺ Hi seide hine ware daer niet comen,
Ne haddi dat niet vernomen
An ene joncfrouwe sonder waen
Dat si daer lagen gevaen⁺
Ende hem dochte, seidi na desen,
Dat si siec hadden gewesen.
⁺ Doe seiden si hem al openbaer
Hoe si gevangen waeren daer

+ 9835

+ ende

+ 9840

+ ende

+ 9845

+ ende

+ 9850

+ ende

P/G

9838	kop	Met wapenen den genen die v	| onf |inc
	cor		⪕v⪖inc

9841	Alse ] stip na het woord.

9851	kop	Dat si daer	lage	geuaen
	kop,cor		lage<n>

W

9834 u... gesciet: ‘u hebt geluk’. 9835 wandelende: ‘rondtrekkende’. 9836 Van... gequijt: ‘uit uw gevangenschap verlost’. 9837-38 ondergedaen heeft [...] Met wapenen: ‘heeft overwonnen’, ‘met de wapens heeft verslagen’. 9838 vinc: ‘gevangen nam’. 9840 paleys: ‘grote zaal’. 9841 Alse... versien: ‘toen G. hen zag’. 9842 Hi... wart: ‘rende hij naar hen toe’. 9844 met willen groet: ‘met grote belangstelling’, ‘hartelijk’. 9847 Wat... daer: ‘welk (gelukkig) toeval hem daar bracht’. 9852 hem dochte: ‘het scheen hem toe’. 9854 al openbaer: ‘ronduit’.

T

9849-51 Vgl. vs. 9662-71 en vs. 9704-31.

[p. 436]

Ende hoe si doet waren bleven,⁺
Ne hadde hem die joncfrouwe niet gegeven
Van daer binnen, die hem dede
So vele goets ende eeren mede,
‘Wine mochten in genen kere
Hare gedanken nemmermere.’^+
+ Gaheret seide: ‘Nu hebdi
Wel gevaren, dat dunket mi,
Na dien dat ic hebbe verstaen an u.
⁺ Gine sijt niet wel genesen nu.
Gi moet hier daegen toter stonden⁺
Dat genesen sijn uwe wonden.’
Die III gebroeder waren blide
Ende Sornahan an dander side,
Alse hi wiste die waerheit das
Dat Walewein hare broeder was.^+
+ Hi was blider datten verwan
Gaheret dan dat en een ander man
Hadde verwonnen. Ende daer naer
Sprac hi tote hem dus openbaer:
‘Gi heren, ic bidde u dat gi⁺
Uwen evlen moet vergeeft mi

+ 9855

+ 9860

+ ende

+ mer

+ 9865

+ 9870

+ ende

+ F. 27R,a

P/G

9858	kop	Van daer binnen		die hem dede
	(kop),cor		<.>

9864	kop	Na dien dat ic	hebbe/n/ verstaen an v
	cor		hebbe

9873	kop	Gaheret dan		een ander man
	cor		→dat en→

9874	kop	Hadde verwonnen		daer naer
	cor		<.> →ende→

W

9857 Ne... gegeven: ‘als de jonkvrouwe er voor hen niet was geweest’. 9858-59 die... mede: ‘die hen zo uitstekend verzorgde en ook eer betoonde’. 9860-61 Wine... nemmermere: ‘wij zullen haar nooit (afdoende) kunnen bedanken’. 9862-63 hebdi Wel gevaren: ‘hebt u geluk gehad’. 9864 Na... u: ‘zoals ik van u heb gehoord’. 9866 daegen: ‘blijven’. 9869 an dander side: lett. ‘anderzijds’, d.i. ‘was ook blij’. 9872 verwan: ‘overwon’. 9873 en: ‘hem’. 9877 Uwen... mi: ‘mij uw woede kwijtscheldt’, ‘mij vergeeft’.

T

9857-61 Vgl. vs. 8455-8537. 9867 In het Oudfrans geven de broers een bevestigend antwoord op dit voorstel van Gaheret. Vgl. Inleiding, p. 87.

[p. 437]

Van dat ic u hebbe mesdaen,
Want ic ne wiste niet sonder waen
Dat gi mijns heren Waleweins broderen wart.’
Ende si vergavent hem metter vart.⁺
Dien nacht dreefmen grote feeste daer
Ende meerre hadde gedaen, maer
Dat Sornahan was mesmaect so onsochte
Dat hi cume spreken mochte.
⁺ Opten andren dach stont op Sornahan⁺
Met groter pinen ende als hi sach an
Agraveyne ende wart geware das
Dat hi so wel genesen was
Van sinen wonden, hem wonderde wat
Ersatren dat hi hadde gehat.^+
+ Agraveyn tellede hem na desen
Dat hi doet hadde gewesen

+ 9880

+ ende

+ 9885

+ 9890

+ ende

P/G

9882	Dien ] initiaal D, blauw, 4 regels hoog, rood penwerk; vs. 9884 is over twee regels verdeeld, met na was de regelovergang.

9883	kop	Ende meerre hadde gedaen		÷n÷aer
	cor		<⁝>	<m>aer
	maer ] de corrector wijzigde n in m door na n een vertikaal streepje te plaatsen.

9885	kop	Dat hi cume spreken	| en |	mochte
	cor		-

9886	Sornahan ] han omlijnd onder na op de volgende regel geschreven.

9887	kop	Met groter	pine	als hi sach an
	cor		pine<n> <.> →ende→

9888	kop	Agraueyne		ende wart geware das
	cor		<:>

9890	kop	Van sinen wonden		hem wonderde wat
	cor		<.>

9892	Agraveyn ] ra grotendeels vervaagd.

W

9882 dreefmen: ‘vierde men’. 9883-84 maer... onsochte: ‘als S. er niet zo slecht aan toe was geweest’. 9885 cume: ‘nauwelijks’. 9887 pinen: ‘moeite’; sach an: ‘keek naar’. 9890 hem wonderde: ‘vroeg hij zich af’; wat: ‘wat voor’, ‘welke’. 9891 Ersatren: ‘arts’.

T

9879-80 Sornahans bewering geldt alleen voor Gurrees, want de jonkvrouwe die verhinderde dat hij Agravein doodde, vertelde hem wie hij overwonnen had. Daarna liet hij A. toch opsluiten. Vgl. vs. 6005-07.

[p. 438]

En hadde hem God niet te staeden gestaen
Ende sijn nichte, die sonder waen
Sijns ontfarmde in siren noet.^+
+ Sornahan loech ende seide al bloet:
‘Sekerlike, die vander Tafelronden
Sijn geluckichger tallen stonden
Dan enichge anders ridders sijn,
Want dat het es die gelove mijn:⁺
Waren si verslaegen, men soude vinden
Die gene die hem haers souden onderwinden
Ende hem sulke hulpe geven
Si soudense doen weder leven.
Agraveyn, dit seggic bi u.^+
+ Gi wart luttel beter dan doet nu
Ende daertoe in sulc prisoen geleit,
Ine waende niet in rechter waerheit
Dat gi sout hebben geleeft III dage,
Ende gi vont onder mine mage⁺
Ende mine maisniede die ghone
Die u genas inden prisone.

+ 9895

+ ende

+ 9900

+ 9905

+ want

+ 9910

P/G

9895	kop		Ende sijn nichte		die sonder waen
	(kop),cor			<.>

9896	kop		Sijns ontfarmde in	sire	noet
	cor			sire<n>

9897	kop		Sornahan loech		ende seide al bloet
	cor	ende		<:>

9899	kop		Sijn	geluckich	tallen stonden
	cor			geluckich⪕ger⪖

9901

mijn ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 9962 (kol. b).

9903	kop		Die hem haers	soude	onderwinden
	cor	←die gene←		soude<n>

9906

seggic ] e grotendeels weggesleten.

9912

die ] dien niet uitgesloten.

W

9894 te staeden gestaen: ‘geholpen’. 9896 Sijns ontfarmde: ‘medelijden met hem had’; in... noet: ‘in zijn ongelukkige toestand’. 9897 loech: ‘lachte’; al bloet: ‘onomwonden’. 9901 dat het es: lees dat es; gelove: ‘overtuiging’. 9902 verslaegen: ‘gedood’. 9903 Die... onderwinden: ‘hen die zich voor hen zouden inzetten’. 9906 bi: ‘vanwege’. 9907 luttel beter: ‘weinig meer’, ‘zo goed als’. 9908 geleit: ‘geworpen’. 9909 Ine... waerheit: ‘dat ik zeker niet verwachtte’. 9911 Ende: ‘maar’; mage: ‘verwanten’. 9912 maisniede: ‘huishouding’.

[p. 439]

⁺ Dus dunket mi dat aldus wel
Noit gevangen ridders en gevel.’
⁺ Alse dit die broderen hadden gehort,⁺
Si loegen alle om Sornahans wort.
Si bleven aldus VIII dage daer
Ende genasen daer binnen so claer
Dat si gaen mochten ende riden
Ende wapene draegen tien tiden.^+
+ Gaheret seide tote Sornahan: ‘Tuwaren,
Gi moet ter vrouwen van Rostoc varen
Ende u hare levren gevaen
Van minen halven ende doet har verstaen
Dat ic mi van hare sere belove⁺
Vander feesten die si in haren hove
Mi dede als ic daer was.
⁺ Ic soude hare gerne danken das,
Sagics stade ende tijt daer toe.’
⁺ Sornahan antworde hem doe⁺

+ al

+ ende

+ 9915

+ 9920

+ ende

+ 9925

+ ende

+ ende

+ 9930

P/G

9914	kop		Dus	dunke	mi dat		dus wel
	cor	al		dunke⪕t⪖		⪕al⪖	dus

9915	kop		Noit geuangen	ridder	geuel
	cor			ridder⪕s⪖ →en→

9916	kop		Alse dit die	[ .ij. ]	brodere	hadden gehort
	cor	ende		-	brodere<n>

9918	kop		Si bleuen		dus .viij. dage daer
	cor			⪕al⪖	dus

9923

moet ter ] in hs aaneengeschreven.

9924

gevaen ] hs geuaen; boven eu een inktstreep.

9925	kop		Van minen haluen		ende doet		verstaen
	cor			<.>		⪕har⪖

9928	kop		Mi dede		als ic daer was
	cor			<.>

9930	kop		Sagic	stade ende tijt daer toe
	cor		Sagic⪕s⪖
	toe ] vlek na en onder de e

W

9914-15 Dus... gevel: ‘hierom meen ik dat geen gevangen ridder ooit zo veel geluk had’. 9917 loegen: ‘lachten’. 9919 daer binnen: ‘in die tijd’; claer: ‘volkomen’. 9924-25 Ende... halven: ‘en u aan haar gevangen geven uit mijn naam’. 9926 Dat... belove: ‘dat ik haar zeer dankbaar ben’. 9927 Vander feesten: ‘voor de eer en het genoegen’. 9930 Sagics... toe: ‘als ik daarvoor in de gelegenheid was’.

T

9923 Gaheret heeft enige tijd geleden afscheid genomen van de vrouwe van Roestoc; vgl. vs. 9612-24.

[p. 440]

Die boetscap soude wel sijn gedaen
Ende hi wapende hem saen
Ende nam an die broderen orlof
Ende ruemde sijns selfs hof
Ende voer te Rostocke wart.^+
+ Die III broederen maecten hare vart
Ende bevalen die joncfrouwe Gode
Die Agraveine halp in sire node.
Ende vort an so was die berch geheten
Agraveins Berch, dat suldi weten,⁺
Omdat doer hem af worden gedaen
Die quade costumen diere hadden gestaen,
Daer alle die ghene blide af waren
Die daer af horden niemaren.
Alse die III broeders danen scieden,⁺
Reden si te gader onder hem lieden
Ende droegen over een dat si niet
Sceden en souden sine souden eer iet
Avonturen hebben vonden.

+ F. 27R,b

+ ende

+ 9940

+ 9945

P/G

9934	kop	Ende nam an die	[ .ij. ]	broderen orlof
	cor		-

9938	kop	Ende beualen die ioncfrouwe	go| e |de
	cor		gode

9940	kop	Ende vort an		was die berch geheten
	cor		⪕so⪖

9944	ghene blide af ] in hs aaneengeschreven.

9945	kop	Die daer af	horde	· niemaren
	cor		horde<n>

9946	Alse ] initiaal A, rood, 3 regels hoog, zwart penwerk.

W

9934 Ende... orlof: ‘en nam afscheid van de broers’. 9935 ruemde: ‘verliet’; sijns selfs: ‘zijn eigen’. 9937 maecten hare vart: ‘gingen op weg’. 9938 bevalen... Gode: lett. ‘stelden de jonkvrouwe in Gods hoede’, d.i. ‘namen afscheid van de jonkvrouwe’. 9942 af worden gedaen: ‘werden afgeschaft’. 9943 Die... gestaen: ‘de slechte gebruiken (gewoonten) die daar heersten’. 9945 niemaren: ‘nieuws’. 9948 droegen over een: ‘spraken af’. 9949-50 sine... vonden: ‘voordat hun enig avontuur zou overkomen’.

T

9936 S. komt verder niet meer voor in het verhaal. 9941 De naam komt verder in de roman niet meer voor. J dacht bij deze naam aan een kopiistenfout; Gaherets berch leek hem waarschijnlijker (dl. 1, p. 321). Vgl. M iv, lxxii, 40: li Tertres Agravain (ook S v, p. 50, r. 24).

[p. 441]

⁺ Si reden dat si quamen tien stonden⁺
Tere heremitagen, daer si
Luttel gemaecs hadden, bedi
Daer was luttel tetene binnen.
⁺ Smorgens als si den dach kinnen,
Horden si messe metter vart⁺
Ende setten hem ten wege wart.
Si laegen dien nacht daeran
Met enen groten riken man,
Diese wel ontfinc tuwaren
Als hi wiste wie si waren.^+
+ Na etene leiddese hare wart
In enen sconen boengart.
Daer saeten si op tgras onder hem IV.
⁺ Die wart vragedem in wat manieren
Si daer waren comen ende hoe⁺
Ende wat avonturen si sochten doe.

+ ende

+ 9950

+ ende

+ 9955

+ 9960

+ ende

+ ende

+ 9965

P/G

9953	kop		Luttel gemaecs hadden		bedi
	cor			<.>

9955	kop		Smorgens als si den dach kinnen
	cor	→ende→
	ende ] punt na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10016 (kol. c).

9961	kop		Als	÷s÷i wiste[ n ] wie si waren
	cor			<h>i wiste

9965	kop		Die wart	vragede	in wat manieren
	cor	ende		vragede<m>

9966	kop		Si daer waren comen		ende hoe
	cor			<.>

W

9951 dat: ‘totdat’. 9952 heremitagen: ‘kluizenaarshut’. 9952-53 daer... hadden: ‘waar het voor hen niet aangenaam toeven was’. 9954 luttel: ‘weinig’. 9955 als... kinnen: ‘zodra zij de dageraad zien’, ‘bij het aanbreken van de dag’. 9956 Horden si messe: ‘woonden zij de mis bij’. 9957 Ende... wart: ‘en begaven zich op weg’. 9958 Si... daeran: ‘zij verbleven de volgende nacht’. 9959 groten: ‘aanzienlijke’. 9960 wel: ‘gastvrij’, ‘hartelijk’. 9962 wart: ‘gastheer’. 9963 boengart: ‘tuin’ (vgl. J. te Winkel, Het kasteel, p. 42-54). 9964 IV: spreek uit ‘vieren’. 9965 in wat manieren: ‘hoe’. 9966-67 ende... doe: ‘en waar zij voor kwamen’.

[p. 442]

Si antworden: ‘Here, wi varen
Om te wetene vraye niemaren
Van Lancelote van Lac, daer wi
Af hebben gehort dat hi doet si.’^+
+ Hi seide: ‘God bescermenne vander doet.
⁺ Het ware scade alte groet;
⁺ Het ne bleve in erderike
En geen ridder sijns gelike.
⁺ Ine rade u niet te houdene vort ane⁺
Dien wech dien gi hebt bestaen te gane.’
⁺ Gaheret antworde hem: ‘Here, waer bi?’
‘Ic saelt u seggen,’ antworde hi.
‘Hier in dit lant sijn swaerre veten,
Gine hebt gene swaerre geweten,⁺
Ende het sijn na mage algader,
Want het sijn kinder ende vader.
⁺ Ic sal u seggen waer af het began.
⁺ In dit lant es een groet rike man.
⁺ Hi es here over dit lant⁺
Ende es die hertoge Cales genant.

+ 9970

+ ende

+ want

+ want

+ heren

+ 9975

+ ende

+ 9980

+ ende

+ here

+ ende

+ 9985

P/G

9970	kop		Van lancelote van lac		daer wi
	(kop),cor			<.>

9972	kop		Hi seide god		scermenne vander doet
	cor	ende		⪕be⪖	scermenne

9977

bestaen te gane ] in hs aaneengeschreven.

9978	kop		Gaheret antworde hem		waer bi
	cor	ende		→here→

9980

Hier ] initiaal H, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

W

9968-70 wi... Lac: ‘wij zijn op zoek naar betrouwbare inlichtingen over L.v.L.’. 9973 Het... groet: ‘het (de dood van L.) zou een zeer groot verlies betekenen’. 9974-75 Het... gelike: ‘er zou op aarde (d.i. in leven) geen enkele hem gelijkwaardige ridder achterblijven’. 9976 Ine < Ic + ne. 9976-77 te... gane: ‘de weg verder te volgen die u (tot nu toe) bent gegaan’. 9980 swaerre veten: ‘heftige twisten (veten)’. 9981 Gine... geweten: ‘de heftigste waarover u hebt gehoord’. 9982 het... algader: ‘zij zijn allen zeer nauw verwant’. 9984 waer af: ‘waardoor’.

T

9968-71 Dit antwoord brengt de hoofdhandeling weer in herinnering. 9987 Hertog Cales (Oudfrans: Kalés) wordt hier voor het eerst in de roman vermeld.

[p. 443]

⁺ Hi heeft VI sonen, dat suldi weten,
Die wert ende vromich sijn geheten,
⁺ Soe dattie hertoge hadde ene
Dochter te huwene ende el negene,⁺
Die hi gaf te wive enen hogen man
Die an sijn lant machierde dan.
⁺ Alse si in die kerke was ende haer vader
Die helecht van sinen lande algader
Hare woude draegen in handen,^+
+ Quamen sine VI sonen thanden⁺
Ende seiden, wat so haers gesciet,
Sine lieten hem onterven niet
Om genen minsche die geboren ware.
⁺ Hare vader seide doe: ‘En mach ic hare⁺
Niet maken dat mi behaget

+ ende

+ al

+ 9990

+ ende

+ 9995

+ do

+ F. 27R,c

+ ende

+ 10000

P/G

9988	kop		Hi heeft	.v | i | j. sonen dat suldi weten
	cor	ende		.vj.

9993	kop		Die an sijn lant	machierde| n | dan
	cor			machierde

9994	kop		Alse si in die kerke was		ende haer vader
	cor	ende		<:>

9999

lieten ] li is als h afgeschreven; het schuine streepje boven de tweede letter maakt duidelijk dat li bedoeld is.

10001	kop		Hare vader	so[ u ]de doe[ r ]		hare
	cor	ende		so⪕i⪖de doe	→en mach ic→
	seide ] hs soide; evidente verlezing van de corrector die o voor e aanzag.

10002	kop		[ Ne magic ] niet		dat mi behaget
	cor		-	→maken→

W

9989 Die... geheten: ‘waarvan men zegt dat zij sterk en dapper zijn’. 9990 Soe dattie: ‘en de’. 9991 el negene: ‘geen meer’. 9993 Die... dan: ‘wiens land aan het zijne grensde’ (machierde: lees met MNW 4, 925 en 1158 marchierde). 9995 helecht: ‘helft’. 9996 Hare... handen: ‘aan haar wilde overdragen’. 9998 wat... gesciet: ‘wat hun daardoor ook zou mogen overkomen’. 10000 Om: ‘ten gunste van’. 10001-04 En... cracht: ‘mag ik hier niet doen wat ik wil met het land dat ik heb verworven met inspanning van al mijn vermogens’.

T

9994-10000 De verontwaardigde reactie van de zonen van hertog C. is begrijpelijk, omdat zij er ongetwijfeld op rekenden als mannelijke erfgenamen de landgoederen van hun vader te erven. De ongebruikelijke handelwijze van hertog C., die zijn dochter en schoonzoon zeer bevoorrecht, doet vermoeden dat zijn relatie met zijn zonen al voor het hier beschreven incident slecht was.

[p. 444]

Van den lande dat ic hebbe bejaget
Met mire cracht? Entrouwen, ic sal
Daer mede doen minen wille al.
Ende om dat gire nu toe sprekende sijt,⁺
Gevic op den ridder nu ter tijt,
Die mine dochter te wive hebben sal,
Na minen live mijn lant al.
Ochte gi lant wilt hebben sonder waen,
Bejaget als ic hebbe gedaen;⁺
Vanden minen ne wert u groet no clene.’
⁺ Doe seiden die broedere algemene,
Ontfinge die riddre gichte dare
Vanden lande dat met rechte hare
Soude sijn, dat hi bi desen⁺
Seker te stervene mochte wesen.
Doe droech die vader al sijn lant
Sire dochter sonder letten in hant.
⁺ Die ridder trouwedse ende also houde
Als hise thuus wart voren soude,⁺
Die VI broederen, die hadden gelegen
In enen bosch, quamen hem jegen
Ende sloegen dien ridder doet
Ende al dat met hem was cleine ende groet

+ 10005

+ 10010

+ ende

+ 10015

+ ende

+ 10020

P/G

10003	kop		/Metten/ lande dat ic hebbe beiaget
	cor		→van den→

10004	kop		Met mire cracht		entrouwen ic sal
	cor			<:>

10016	kop		Soude sijn		dat hi bi desen
	cor			<:>

10020	kop		Die ridder trouwedse		ende also houde
	cor	ende		<:>

10022	kop		Die .vi.	broedere	hadden gelegen
	cor			broedere<n> →die→

W

10005 minen wille al: ‘precies wat ik wil’. 10006 Ende... sijt: ‘en omdat u nu het land in rechte opeist’. 10007 Gevic op den ridder: ‘draag ik de ridder in rechte over’. 10011 Bejaget: ‘verwerf het’. 10012 Vanden... clene: ‘van het mijne valt u niets ten deel’. 10013 algemene: ‘allen te samen’. 10014-15 Ontfinge... lande: ‘als aan de ridder daar het recht op het land zou worden overgedragen’. 10017 Seker... wesen: ‘ten dode opgeschreven zou zijn’. 10019 sonder letten: ‘onmiddellijk’. 10020-21 also houde Als: ‘zodra’. 10022-23 die... bosch: ‘die in een bos op de loer hadden gelegen’. 10023 jegen: ‘tegemoet’.

[p. 445]

Ende oec was al daer ter stede⁺
Die bruet doet geslaegen mede,
Die haer suster was sonder waen.
Ende alsi dat hadden gedaen
Voeren si in die castele haers vader
Ende toegense te hem wart allegader⁺
Ende setten daer in lieden doe
Daer si hem wel betrouweden toe.
⁺ Si ontboden seriante daer naer
Om haeren vader torlogene daer
Ende hebben georloget dat en can⁺
Den pays gemaken en geen man.
⁺ Si hebben verloren nu te tide
Vele an dene ende an dander side.’
⁺ Gaheret seide: ‘Here, maect mi vroet des
Welke partie int donsienste es.’^+
+ Hi seide dattie hertoge nochtoe
In tonsienste was emmertoe,
Dat grote scade was. Ende noch mere
Waest hem mesfallen sere,

+ 10025

+ 10030

+ ende

+ 10035

+ ende

+ ende

+ 10040

+ ende

P/G

10029	kop		Ende alsi dat hadden	/verstaen/
	cor			→gedaen→

10035

torlogene daer ] in hs aaneengeschreven.

10038	kop		Si hebben verloren nv te tide
	cor	→ende→

10039	kop		Vele an dene		ende an dander side
	cor			<:>

10040	kop		Gaheret seide		maect mi vroet des
	cor	ende		→here→

10044	kop		Dat grote scade was		ende noch mere
	cor			<.>

W

10031 toegense... allegader: ‘namen ze allemaal in bezit’. 10033 Daer... toe: ‘waar zij veel vertrouwen in hadden’. 10034 seriante: ‘gewapende mannen (krijgsknechten)’. 10036 hebben... dat: ‘hebben hem zo (hevig) bestreden dat’. 10037 Den pays gemaken: ‘de vrede herstellen’. 10040 maect... des: ‘vertel me’. 10041 Welke... es: ‘welke kant er het slechtst voorstaat’. 10043 emmertoe: ‘voortdurend’, ‘zeker’. 10044 Dat... was: ‘wat zeer betreurenswaardig was’. 10044-45 Ende... sere: ‘en hij was getroffen door een nog grotere ramp’.

[p. 446]

Want hi hadde onlanc daer te voren⁺
Enen sinen broeder verloren
In enen strijt daer si vergadert waren,
Die goet ridder was tuwaren,
Ende daer hi af hadde hulpe groet;
⁺ ‘Sine kindren sloegene doet.’^+
+ Gaheret seide dat scade was
Van des hertogen verliese, dor das
Dat hi goet was ende melde mede.
Ende hi hadden oc te sulker stede
Gesien dar menne prijsde sere⁺
Van ridderscape ende hem sprac ere,
‘Ende quam ic daer, God weet,⁺
Ic soude hem willen helpen gereet.’
Hier mede lieten si die tale staen
Ende si gingen hem rusten saen.⁺
Opten andren dach, also saen
Alse die broederen op waren gestaen,
Wapenden si hem metter vart.
⁺ Garehet vragede al dus den wart:

+ 10045

+ here

+ 10050

+ ende

+ 10055

+ F. 27V,a

+ 10060

+ ende

P/G

10053	kop		Van des hertogen verliese		dor das
	cor			<:>

10055	kop		Ende hi	hadde	te sulker stede
	cor			hadde<n> ⪕oc⪖

10056	kop		Gesien	da| t | menne prijsde sere
	cor			da⪕r⪖

10057	kop		Van ridderscape		ende hem sprac ere
	cor			<⁝>

10062

Opten ] initiaal O, rood, 3 regels hoog, zwart penwerk.

10065	kop		Garehet vragede		dus den wart
	cor	ende		→al→
	al ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10123 (kol. b).

W

10048 vergadert: ‘op elkaar gestoten’. 10051 Sine kindren: d.w.z. de zonen van de hertog. 10054 goet: ‘voortreffelijk’; melde: ‘vrijgevig’ (naar middeleeuwse normen een zeer belangrijke eigenschap). 10055 hadden: ‘had hem’. 10057 Van ridderscape: ‘om zijn ridderlijke daden’; sprac ere: ‘eer bewees’. 10059 gereet: ‘zonder aarzelen’. 10060 lieten... staen: ‘zwegen zij’.

T

10046 onlanc daer te voren is de vertaling van avant ier. Vgl. Inleiding, p. 98. 10055-57 De roman bevat geen eerdere passage waarin Gaheret en hertog Cales samen optreden. Vgl. ook vs. 10161.

[p. 447]

‘Ocht ic den hertoge sien woude,⁺
Wijst mi waer icken vinden soude.’
⁺ Hi wijsdem enen pat ter vart,
Dien hi mochte riden daer wart
Daer die hertoge meest plach te sine,
In rouwen ende in groter pine.^+
+ ‘Ic segt u,’ sprac hi, ‘sekerleke
Het en es niet I dach in die weke
Hine es geasselgiert sere
Van sinen kinderen enewarf ofte mere.
⁺ Si riden met groten geselscape⁺
Dat si hebben van ridderscape.
Ende die goede man, die hertoge,
Heeft so vele verloren int torloge
Dat hem wel na sijn sonder waen
Al sine liede af gegaen,^+
+ So dat hi mar een lettel liede
Met hem en hout ende met cleinre maisniede.

+ 10065

+ ende

+ 10070

+ here

+ want

+ 10075

+ 10080

+ al

P/G

10069	kop	/Hoe/ hi moch te riden daer wart
	cor	←dien←
	mochte] hs moch te

10073

weke ] laatste letter dichtgelopen.

10081	kop	Alsine	liede| n | af gegaen
	cor		liede
	Al sine ] in hs aaneengeschreven.

10083	kop	Met hem en hout		met cleinre maisniede
	cor		<.> ⪕ende⪖

W

10066 Ocht: ‘indien’. 10070 meest... sine: ‘gewoonlijk verbleef’. 10071 In... pine: ‘bedroefd en in grote last’. 10074-75 Hine... mere: ‘dat hij niet één of meer keer door zijn kinderen hevig wordt aangevallen’. 10076-77 met... ridderscape: ‘met vele ridders waarover zij beschikken’. 10080 wel na: ‘bijna’. 10081 af gegaen: ‘ontvallen’. 10082-83 So... maisniede: ‘zodat hij slechts weinig lieden, en met een beperkt gevolg, bij zich heeft’.

T

10067 In het Oudfrans geeft de gastheer antwoord: ‘“Sire, fait il, ça.”’ (M iv, lxxii, 45; ook S v, p. 52, r. 2). Vgl. Inleiding, p. 87.

[p. 448]

Ende hi es oc sere gescoffiert, om dat
Dat hem sine kindre al sinen scat
Hebben genomen ende geroeft.’^+
+ Dese III brodere, des geloeft,
Namen orlof ende scieden van dane
Ende begonsten dien wech te gane
Die hem hadde gewijst hare wart.
Sine vonden nieman in hare vart⁺
Eer si tenen gewade quamen,
Daer si II ridders vernamen,
Wel gewapent ende op geseten toe,
Die dat gewat wachten doe
Ende riepen optie gebrodere, mettien⁺
Dat sise daer wart comen sien,
Dat si souden weder keren,
Het ne ware dat si wouden joesteren.

+ 10085

+ .

+ 10090

+ 10095

P/G

10084	kop		En	hi es		sere gescoffiert om dat
	kop,cor		En<de>
	cor				⪕oc⪖

10085	kop		Hem	sine/n/	kindre/n/ al sinen scat
	cor	←da/n/t←		sine	kindre
	cor	dat

10086	kop		Hebben genomen		ende geroeft
	cor			<.>

10088	kop		Namen orlof		ende scieden van dane
	cor			<.>

10093

vernamen ] hs ver namen

10096	kop		Ende	riep	optie gebrodere		mettien
	cor			riep⪕en⪖		<:>

10098	kop		Dat si	/alle/	souden weder keren
	cor			-

W

10084 gescoffiert: ‘ontmoedigd’, ‘geschaad’. 10085 scat: ‘geld’, ‘kostbaarheden’. 10088 Namen orlof: ‘namen afscheid’. 10090 wart: ‘gastheer’. 10091 in hare vart: ‘op hun weg’. 10092 Eer... quamen: ‘totdat zij bij een doorwaadbare plaats kwamen’. 10094 op geseten: ‘te paard’. 10095 wachten: ‘bewaakten’. 10096-97 mettien... sien: ‘zodra zij hen zagen naderen’. 10098 souden weder keren: ‘moesten omdraaien’. 10099 Het... joesteren: ‘tenzij zij een tweegevecht met de lans wilden aangaan’.

T

10092 In het Oudfrans bevindt zich een molen bij de doorwaadbare plaats. Vgl. Inleiding, p. 93.

[p. 449]

Anders ne mochten si niet liden.
Gaheret dede sine broeders ontbiden⁺
Ende seide hine ware in gere wijs
Wardich datmen hem gave prijs
Hine daede int water met allen
Den enen vanden II ridders vallen.
Hi noepte metten sporen tpart⁺
Ende reet te hem lieden wart,
⁺ Dat hi den irsten stac so wel
Dien hi gemoette dat hi vel
Al metten perde in dat gewat
Ende hi ware verdronken in dat,⁺
Om dat hi was gewapent swaer
Ende dat gewat diepe was daer,
En hadde geweest een boem tier stont
Int water, daer hi hem ane helt tier stont,
Daer hi bi vander doet bescudt wart.^+
+ Doe liet hij lopen ten andren wart

+ 10100

+ 10105

+ also

+ 10110

+ F. 27V,b

+ ende

P/G

10101	kop		Gaheret dede sine broeders	ontbi| i |den
	cor			ontbiden
	ontbiden ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10161 (kol. b).

10115

stont ] punt van de corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10176 (kol. b).

10116	kop		Daer hi		vander doet bescudt wart
	cor			⪕bi⪖

10117	kop		Doe liet	hij| t | lopen ten andren wart
	cor	ende		hij

W

10100 liden: ‘passeren (door het water)’. 10101 ontbiden: ‘stilhouden’. 10102 in gere wijs: ‘volstrekt niet’. 10103 gave prijs: ‘zou roemen’. 10104-05 Hine... vallen: ‘als hij niet één van de twee ridders compleet in het water zou laten vallen’. 10106 Hi... tpart: ‘hij gaf het paard de sporen’. 10109 dat hi: d.i. de tegenstander van G. 10110 Al... gewat: ‘met paard en al in het water van de voorde’. 10111 in dat: ‘daarin’. 10114 tier stont: ‘op dat moment’ (lees met J die stont, ‘die zich bevond’; vgl. M iv, lxxii, 46 .I. arbres qui en l'eve estoit; zie ook S v, p. 52, r. 20-21). 10116 Daer [...] bi: ‘waardoor’; bescudt: ‘gered’. 10117 liet hij lopen: ‘reed hij (G.) hard’ (Van Loey I, par. 28 vermeldt deze bijvorm van hi niet; wrsch. is de corrector (vgl. P/G) vergeten j te expungeren).

T

10106 Het Oudfrans vermeldt hier tevens dat G. zijn lans in aanvalspositie brengt. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 450]

Ende staken al so vanden perde
Dat sijn hoeft irst quam ter erde
Ende hi leet over ende sach
Den andren ridder daer hi lach⁺
Ende baedde in dat gewat.
Doe begonsti te lachen om dat.
Die III broederen reden
So verre dat si quamen ter steden
Daer die hertoge was doe.^+
+ Die porte was besloten toe,
Want sine waren in genen tide
Daer binnen versekert van stride.
Ende alse die scotters saegen,
Die boven ten cantelen laegen,⁺
Si riepen op die III heren
Dat si weder souden keren

+ 10120

+ 10125

+ mer

+ 10130

P/G

10118	kop	Ende staken		so vanden perde
	cor		⪕al⪖

10120	kop	Ende hi leet ouer		ende sach
	(kop),cor		<.>

10123	kop	Doe begonsti		lachen om dat
	cor		→te→
	te ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10184 (kol. c).

10124

Die ] initiaal D, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

10126

hertoge ] o dichtgelopen.

10130	kop	Ende alse die scotters	/dat/	saegen
	cor		-

W

10120 leet over: ‘reed voorbij’. 10121-22 lach... baedde: ‘lag te baden’, ‘lag te spartelen’. 10127 besloten toe: ‘gesloten’. 10128 in genen tide: ‘nooit’. 10129 versekert: ‘gevrijwaard’. 10130 alse... saegen: ‘toen de boogschutters hen zagen’. 10131 Die... laegen: ‘die zich achter de borstwering bevonden’. 10132 op: ‘tegen’. 10133 weder souden keren: ‘moesten omdraaien’.

T

10125 Het Oudfrans is duidelijker dan ter steden: au castel (S v, p. 52, r. 25; zie ook M iv, lxxii, 47). 10131 Uit het gegeven dat de boogschutters zich achter de borstwering bevinden, kan men opmaken dat de kasteelbewoners een belegering verwachten. Vgl. J. te Winkel, Het kasteel, p. 65.

[p. 451]

Ende seiden: ‘Gine sijt vanden onsen niet,
Wi sullen u doeden gine vliet.’
⁺ Gaheret stac af den helm doe⁺
Ende sprac al dus den genen toe:
‘Wine sijn niet van uwen vianden,
Mer wi comen uwes vanden
Ende willen u te staeden staen.
Doet ons den hertoge spreken saen.’^+
+ Daer ginc een do om den hertoge thant,
Dien hi in ene camere vant
Ende dede vermaken sine wonden
Die hi hadde ontfaen vor die stonden
Daer hi vacht jegen sine kinder.⁺
Die bode sprac tote hem ginder:
‘Here, hier buten houden III ridders nu,
Die begeren te sprekene u.’
⁺ Die hertoge seide na desen:
‘Ay God Here, mochten si iet wesen⁺
Vanden ridders vander Tafelronden
Die Lancelote soeken nu ten stonden.

+ ende

+ 10135

+ 10140

+ ende

+ 10145

+ ende

+ 10150

P/G

10134	kop		Ende	seide	gine sijt vanden onsen niet
	cor			seide<n>

10139	kop		/Ende/ wi comen vwes vanden
	cor		←mer←

10142	kop		Daer ginc een		om den hertoge thant
	cor	ende		⪕do⪖

10144	kop		Ende dede vermaken	sine/n/ wonden
	cor			sine

10148

III ] hs .iij.; punt ter rechterzijde van het cijfer vrijwel geheel vervaagd.

W

10134 vanden onsen: ‘van onze partij’. 10135 gine vliet: ‘als u niet vlucht’. 10136 stac af: ‘deed af’. 10139 vanden: ‘een bezoek brengen’. 10140 te staeden staen: ‘helpen’. 10144 Ende... wonden: ‘en die zijn wonden liet verzorgen’. 10145 ontfaen: ‘opgelopen’. 10147 ginder: ‘daar’. 10148 houden: ‘wachten’. 10151-52 mochten... Tafelronden: ‘behoorden zij maar tot de ridders van de T.’.

T

10141 In het Oudfrans wordt nog geantwoord dat de boodschap zal worden overgebracht. Vgl. Inleiding, p. 87. 10153 Deze opmerking van hertog C. brengt de queeste naar L. weer in herinnering. Het is opvallend dat hertog C. zo goed op de hoogte is van de zoektocht.

[p. 452]

Waeren sijt ende wouden si hulpen mi,
Ic soude noch wanen daer bi
Mijn orloge ten ende bringen⁺
Ende mine kindren daer toe dwingen,
Die mi willen onterven, dat si souden
Hem selven over sot houden.’
Ende hi ginc toten ridders na dien.
⁺ Gaheret hadde dicken gesien.^+
+ Hi seide: ‘Here, siet hier III ridders nu,
Die hier comen sijn tote u,
Die vremde ridders sijn, ende wi
Souden hier gerne bliven, wouddi,
Ende souden u gerne te staeden staen⁺
In u orloge sonder waen,
Woudi ons onthouden daer toe.’
‘Lieve heren,’ sprac die hertoge doe,

+ 10155

+ ende

+ 10160

+ ende

+ 10165

P/G

10156	kop	Mijn orloge	/noch/	ten ende bringen
	cor		-

10158	kop	Die mi willen onteruen		dat si souden
	cor		<.>

10160	kop	Ende		ginc toten ridders na dien
	cor		⪕hi⪖

10162

nu ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10223 (kol. c).

10164	kop	Die vremde ridders sijn		ende wi
	cor		<.>

10168	kop	W| il |di ons onthouden daer toe
	cor	W⪕ou⪖di

W

10155-56 Ic... bringen: ‘dan zou ik nog de hoop koesteren daardoor (d.w.z. met hun hulp) mijn strijd tot een goed einde te kunnen brengen’. 10158 Die... onterven: ‘die mij van mijn bezittingen willen beroven’. 10158-59 dat... houden: ‘dat zij zich (d.w.z. hun bedoeling) als dwaas zouden beschouwen’ (ofwel: het nutteloze van hun onderneming zouden inzien). 10161 hadde: lees, met J, haddene, ‘had hem’. 10165 wouddi: ‘als u dat zou willen’. 10168 Woudi... toe: ‘als u ons daarvoor gastvrijheid wilt verlenen’.

T

10161 Vgl. toelichting bij vs. 10055-57.

[p. 453]

‘Gi ende die met u sijn dinken mi
Werde ridders wesen ende vri,⁺
Op avonture, ende van meerre machte
Dan ic bem ende van meerren geslachte
Ende hebt u lijf geleit ende uwe saken
In weelden ende in groten gemaken.
⁺ Bi desen so seggic u dat gi⁺
Hier niet en ducht ende bedi:⁺
Waerdi hier met ons, dat suldi weten,
Gi moest ontidelike eten
Ende luttel ende gi moest tote desen
Menich werven gewapent wesen⁺

+ 10170

+ ende

+ 10175

+ F. 27V,c

+ 10180

P/G

10170	kop		| S |i ende die met v sijn dinken mi
	cor		←G←i

10171	kop		Werde ridders wesen		ende vri
	cor			<.>

10172	kop		Op auonture		ende van meerre machte
	cor			<:>

10173

geslachte ] punt van de kopiist of de corrector na dit woord als versscheiding t.o.v. de representant voor de initiaal in vs. 10234 (kol. c).

10175	kop		Jn weelden ende in groten	gemake
	cor			gemake<n>

10176	kop		Bi desen		seggic v dat gi
	cor	ende		⪕so⪖

10177	kop		Hier niet en ducht		ende bedi
	cor			<.>
	ducht ] onder u een stip.

10178	kop		/Bedi/	waerdi hier met ons dat suldi weten
	cor		-

10180	kop		Ende luttel		ende gi moest tote desen
	cor			<⁝>

W

10170 dinken: ‘lijken’. 10171 Werde... vri: ‘voortreffelijke en edele ridders te zijn’ (het is ook mogelijk ende vri te verbinden met Op avonture in vs. 10172: ‘en edel wellicht’). 10172 Op avonture: lett. ‘wellicht’ (vgl. MNW 1, 492), vrije vert. ‘en wellicht is dat (nl. dat zij voortreffelijke en edele ridders zijn) ook zo’. Vgl. M iv, lxxii, 48: ‘vos me resamblez moult vaillant et vos et cil autre, et si estes vos par aventure’ (ook S v, p. 53, r. 6-7). 10173 van meerren geslachte: ‘van hogere afkomst’. 10174-75 Ende... gemaken: ‘en u hebt geleefd in overvloed en welbehagen’. 10177 ducht: ‘past’, ‘hoort’ (vgl. MNW 2, 261 bij 3, waar dit woord wordt vertaald); ende bedi: ‘en wel hierom’. 10179 ontidelike: ‘op ongelegen tijden’ (vert. volgens MNW 5, 1105). 10180 luttel: ‘weinig’; tote desen: ‘daarbij’.

[p. 454]

Als te rustene ware tijt,
Die tote nu sachte gehouden sijt.
⁺ Bedi es mijn raet dat gi
Weder keert algader, bedi
Gi sout moeten doegen pine⁺
Ende ongemac met ons te sine.’
⁺ Gaheret seide: ‘Here, wi hebben wel beide
Geleert pine ende moylicheide
Te menegen tiden gedoegen,
⁺ Bedi wie hebbens lange geploegen.^+
+ Weet wel, hine es goet man niet
Die pine te gedogene vliet,
Daer hi met mach bejagen ere.’
⁺ Doe seide die hertoge: ‘Here,
Ic sal die porte dan ondoen, wildi,⁺
Ende hier binnen onthouden met mi.
Ende als sulc als ic hebben sal
Hier binnen suldi hebben al
Ende en laet u niet sijn ongemoge,
Al en hebdi niet al u gevoege.’ 10200

+ ende

+ 10185

+ ende

+ went

+ 10190

+ here

+ ende

+ 10195

P/G

10185	kop		Weder keert algader		bedi
	cor			<:>

10188	kop		Gaheret seide		wi| e | hebben wel beide
	cor	ende		→here→	wi

10189	kop		Geleert pine		moylicheide
	cor			⪕ende⪖

10194

ere ] inktvlek in de vorm van een v in rechtermarge.

10196	kop		Jc sal die porte		ondoen wildi
	cor			→dan→

10201	kop		Al en	h| ad |di niet al v gevoege
	cor			h⪕eb⪖di

W

10183 sachte gehouden sijt: ‘in weelde opgevoed bent’ (vgl. MNW 7, 11 bij 9). 10186-87 Gi... sine: ‘u zou bij ons gebukt moeten gaan onder inspanningen en ontberingen’. 10188-90 wi... gedoegen: ‘zowel inspanning als ontbering hebben wij op vele manieren leren verdragen’. 10191 Bedi... geploegen: ‘omdat wij ons daaraan lange tijd onderworpen hebben’. 10193 Die... vliet: ‘die vlucht voor de inspanningen’. 10194 mach bejagen: ‘kan verkrijgen’. 10196 ondoen: ‘openen’. 10197 Ende... mi: ‘en (u) hier binnen gastvrijheid verlenen’. 10198 als sulc als: lees met J (dl. 1, p. 321) al sulc als, ‘al wat’. 10200 Ende... ongemoge: ‘en laat het u niet onaangenaam zijn’, ‘wees niet ontevreden’ (vgl. MNW 5, 626 waar dit vs. als enige bewijsplaats van ongemoge wordt vermeld. M iv, lxxii, 49 (ook S v, p. 53, r. 19-20) leest: ‘Mais se vos volentez n'i avez, ne vos en mervilliez vos mie’). 10201 al u gevoege: ‘alles wat u wenst’.

[p. 455]

⁺ Si seiden: ‘Neent, niet meer no min.’
⁺ Hi ondede die porte ende lietse in
Ende leidese int paleys ende gaf hem dan
Lichte cledere te doene an.
⁺ Hi sprac tote sinen lieden: ‘Ic bidde u⁺
Dat gi dese ridders eert nu;
⁺ Si sijn goede ridders na minen wane.’
⁺ Die hertoge vragede hem wane
Si waren ende Gaheret antworder toe,
Alse die niet bekent sijn en woude doe:^+
+ ‘Wi sijn van vremden lande alle drie.’
⁺ Die hertoge seide: ‘Gi dunct mie
Alle III gebrodere wesen.
Nu ne heelt mi niet van desen,
Ic bids u, ocht gi gebrodere sijt.’^+
+ Gaheret antworde hem tier tijt:

+ ende

+ ende

+ ende

+ 10205

+ want

+ ende

+ 10210

+ here

+ ende

+ 10215

+ ende

P/G

10203	kop		Hi ondede die porte		ende lietse in
	cor	ende		<:>

10204	kop		Ende leidese int paleys		ende gaf hem dan
	cor			<:>

10209	kop		Die hertoge vragede hem		wane
	cor	ende		<:>

10210	kop		Waren		gaheret	antworde	toe
	cor	←Si←		<ende>		antworde⪕r⪖

10211	kop		Alse die niet bekent sijn		woude doe
	cor			⪕en⪖

10212	kop		Wi| e | sijn van vremden lande alle drie
	cor	here	Wi

10216	kop		Jc bids		v		ocht gi gebrodere sijt
	cor			<.>		<:>

W

10202 niet... min: ‘volstrekt niet’. 10204 paleys: ‘grote zaal’ (vgl. J. te Winkel, Het kasteel, p. 86). 10205 Lichte: ‘lichte’, ‘dunne’. 10208 na minen wane: ‘mijns inziens’. 10209 wane: ‘waar vandaan’. 10213 mie: een vorm van mi die vaak voorkomt (vgl. Van Loey I, par. 26). 10215 ne... desen: ‘verberg dit niet voor mij’.

T

10204-05 Het is een gebruikelijk onderdeel van de gastvrijheid dat men gasten kleding aanbiedt.

[p. 456]

⁺ ‘Ja wi, gebrodere sijn wi.
Ende wi bidden u, here, dat gi
Ons vortwart meer verdraget
Dat gi om onse wesen niet meer ne vraget;^+
+ Gi sullet tijts genoech weten, here.’
⁺ Hi seide: ‘Ic ne spreecs niet mere.’
⁺ Savonts als ter maeltijt quam,
Om dattie hertoge vernam
Ende hi wel wart geware das⁺
Dat Gaheret meest geheert was
Van sinen broederen, dedi hem die mester ere
Ende deden sitten eere
Ter taflen dan hi selve sat
Ende pensede in sinen sinne dat⁺
Hi was van groten doene
Ende een vroem ridder ende een coene.

+ here

+ 10220

+ want

+ ende

+ ende

+ 10225

+ 10230

P/G

10219	kop		Ende	wi| e | bidden v here dat gi
	cor			wi

10222	kop		Gi sullet	tijt	genoech weten here
	cor	want		tijt⪕s⪖

10224	kop		Sauonts	al	ter maeltijt quam
	cor	ende		al⪕s⪖

10228	kop		Van sinen broederen		dedi hem		ere
	cor			<.>		→die mester→

10229	kop		Ende	dede	/hem/	sitten eere
	cor			dede<n>	-

10231	kop		Ende pensede in sinen sinne		dat
	cor			<:>

10232	kop		/Dat/	hi was van groten doene
	cor		-

W

10219 Ende: ‘maar’. 10220-21 Ons... vraget: ‘ons verder ontslaat van de verplichting tot antwoorden door niet meer naar onze identiteit te vragen’. 10222 tijts genoech: ‘vroeg genoeg’. 10227 geheert: ‘geëerd’. 10228 dedi... ere: ‘schonk hij hem de grootste eer’. 10229 eere: ‘eerder’. 10231 in sinen sinne: ‘bij zichzelf’. 10232 was... doene: ‘een groot man was’, ‘in hoog aanzien stond’. 10233 vroem: ‘dappere’; coene: ‘heldhaftige’.

T

10233-34 Terwijl in de vertaling onvermeld blijft dat men gaat slapen, wordt in het Oudfrans het ritueel van het naar bed gaan uitvoerig beschreven. Vgl. Inleiding, p. 77-78.

[p. 457]

Des ander dages, als si hadden gehort
Messe, quamen si alle III vort
Ende sagen dattie ridders al dare⁺
Hem wapenden harentare.
⁺ Si vrageden den hertoge na dien,⁺
Doe si dat wapenen hadden versien,
Waer omme si hem wapenden doe.
⁺ Die hertoge antwordem daer toe:⁺
‘Si hebben groet recht daer an dat si
Hem wapennen, went bedi
Si sullen eer morgen none
Der wapene wel hebben te done.
⁺ Gi sult cortelike hier sien ter stede⁺
Mire kinder grote verweinthede,
Die met groten geselscape
Comen sullen van ridderscape.’
⁺ Gaheret seide: ‘Here, mijn raet es dan
Dat wi onse wapine doen an⁺
Ende wi jegen hem uut varen, bedi

+ 10235

+ ende

+ F. 28R,a

+ ende

+ 10240

+ want

+ 10245

+ ende

+ 10250

P/G

10234

Des ] initiaal D, rood, 4 regels hoog, zwart penwerk, representant in linkermarge.

10235	kop		Messe quamen si alle		vort
	cor			→.iii.→

10239	kop		D/at/ si dat wapenen hadden versien
	cor		D⪕oe⪖

10241	kop		Die hertoge	antworde	daer toe
	cor	ende		antworde<m>

10243	kop		Hem wapennen			bedi
	(kop),cor			<.>
	cor				→went→

10245	kop		Der	wapene/n/ wel hebben te done
	cor			wapene

10250	kop		Gaheret seide		mijn raet es dan
	cor	ende		⪕here⪖

10252	kop		Ende wi iegen hem vut varen		bedi
	cor			<.>

W

10237 harentare: ‘aan alle kanten’. 10242 recht: ‘gelijk’. 10244-45 Si... done: ‘voordat de ochtend voorbij is (lett. vóór vanochtend twaalf uur) zullen zij hun wapenrusting nodig hebben’. 10247 Mire... verweinthede: ‘de grote verwaandheid (hoogmoed) van mijn kinderen’. 10248-49 Die... ridderscape: ‘die met veel ridders zullen komen’. 10252 uut varen: ‘ten strijde trekken’.

[p. 458]

Laeten wi ons asselgieren eer wi
Uut varen, wi sullens hebben scande.’
⁺ Die hertoge seide thande:
‘Int wel ontbeiden ne sie ic, here,⁺
Gene sotheit, mar int haesten sere
Ende int sottelike uut varen
Ne sie ic niet daer en mach tuwaren
Ongeval af comen ende vresen.
Ende ic rade wel bidesen⁺
Dat gi blijft in payse tote dien
Dat gi noet van porne sult sien.
⁺ Gi sijt III broedere ende daer toe siedi
Sulke ridders, dat dinket mi,
Alse die andre sullen sijn moede,⁺
Dat gi sult moegen bi ure goede
Te rechte een groet here scoffieren
Daer gi op wilt in allen manieren.
Ende om dat ic wille dat in u III si

+ ende

+ 10255

+ 10260

+ want

+ 10265

P/G

10253	kop		Laeten	wi| e | ons asselgieren		eer wi
	cor			wi	<.>

10254	kop		Vut varen		wi| e | sullens hebben scande
	cor			<.>	wi

10255	kop		Die hertoge seide	thande/n/
	cor	ende		thande

10256

wel ] e dichtgelopen.

10257	kop		Gene sotheit		mar int haesten sere
	cor			<:>
	haesten ] s slecht leesbaar vanwege scheur in het perkament (vgl. aant. bij vs. 10563).

10258

sottelike uut ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament (vgl. aant. bij vs. 10564-65).

10260	kop		Ongeval af comen ende	vrese
	(kop),cor			vrese<n>

10264	kop		Gi sijt .iij. broedere		daer toe siedi
	cor	want		<:> →ende→

10267	kop		Dat gi sult moegen bi ure	| h |oede
	cor			⪕g⪖oede

10270

u III ] dubbele punt van de corrector als woordscheiding tussen deze woorden.

W

10253 asselgieren: ‘bestormen’, ‘aanvallen’. 10256 wel ontbeiden: ‘rustig afwachten’. 10257 sotheit: ‘dwaze wijze van handelen’. 10258 sottelike: ‘roekeloos’. 10259-60 Ne... vresen: ‘zie ik beslist niets anders komen dan ellende en gevaar’. 10262 in payse: ‘rustig’. 10263 gi... sien: ‘u zich genoodzaakt zult zien om op weg te gaan’. 10265 Sulke ridders: ‘zulke (goede) ridders’. 10267-69 Dat... manieren: ‘dat u door uw voortreffelijkheid een groot leger snel zult kunnen verslaan als u het uit alle macht wilt aanvallen’.

[p. 459]

Al mijn bescudt, ne willic niet dat gi⁺
Port gine sijt wel gerust ter curen.
⁺ Sine sullen vor u niet geduren.’
⁺ Agraveyn antworde te dien:
⁺ ‘Dat ne mach niet gescien,
Dat wi die achterste souden wesen.^+
+ Men mochte ons wel bi desen
Over gelovichge ridders houden,
Dat wi gerust comen souden
Op ridders die bi hare vromichede
Gepijnt souden sijn ende moede mede.’⁺
‘Neen broeder,’ sprac Gaheret doe,
‘Hets quaet dat gi segt; verstaet hoe.
Die hertoge es so goet man dat hi niet
En wille dat ons scande gesciet.
⁺ Hier bi willic, nadien dat staet,⁺
Dat wi hier af doen sinen raet.’
⁺ Agraveyn sprac: ‘Gi sult doen vandesen
⁺ Dat gi wilt, gine laetet niet wesen
Doer mi, des bem ic wel vroet,
Mar wat so gi hier toe doet, 10290

+ 10270

+ want

+ ende

+ here

+ 10275

+ want

+ 10280

+ ende

+ 10285

+ ende

+ broeder

P/G

10271	kop		Al mijn bescudt		ne willic niet dat gi
	cor			<:>

10280	kop		Op ridders die		hare vromichede
	cor			⪕bi⪖

10283	kop		Hets quaet dat gi segt		verstaet hoe
	cor			<.>

10285	kop		Wille dat ons scande gesciet
	cor	←en←

10289	wesen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10351 (kol. b).
	broeder ] wellicht moet dit woord in de zin opgenomen worden.

W

10271 bescudt: ‘toeverlaat’. 10272 Port: ‘uitrijdt’; gine... curen: ‘voordat u voldoende uitgerust bent’. 10273 Sine... geduren: ‘zij zullen tegenover u niet (kunnen) standhouden’. 10276 achterste: ‘laatsten’. 10278 Over... houden: ‘voor laffe ridders aanzien’. 10279-81 Dat... mede: ‘omdat wij uitgerust ridders zouden aanvallen die door hun dapperheid uitgeput en vermoeid zouden zijn’. 10283 quaet: ‘onjuist’; verstaet hoe: ‘luister naar het waarom’. 10286 nadien dat staet: ‘zoals de zaken er nu voorstaan’. 10287 Dat... raet: ‘dat wij wat dit betreft zijn advies opvolgen’. 10289-90 gine... mi: ‘u zult er om mij niet van afzien’. 10290 des... vroet: ‘dat weet ik wel zeker’.

[p. 460]

Sijt hier letten, sijt uut varen,
Ic bem die gone die sonder sparen
Uut sal varen int beginnen
Om te weeten hoe si joesteren connen.’
⁺ Gurrees hier toe antworde gaf:⁺
‘Broeder, gi sult uwen wille doen hier af.
⁺ Ic bem die niewerinc ne vare ic ne sie
Gaheret minen broeder vor mie.’^+
+ Binnen dat si waren in deser talen
Horden si ropen achter zalen:⁺
‘Ten wapenen, ten wapennen dapperlike.’
Die ridders quamen gemeenlike
Vor tpaleys al sonder sparen.
⁺ Daer ne dorste niemen uut varen
Sonder des hertogen geheet.^+
+ Daer waren in corten tiden gereet,
Wel gewapent ende wel berect
Ende al met ysere verdect,
CC ridders ende daer toe
Zeilscotters diere vele waren doe.^+
+ Die hertoge wapende hem daer naer

+ ende

+ 10295

+ mer

+ F. 28R,b

+ ende

+ 10300

+ mer

+ 10305

+ mer

+ 10310

+ ende

P/G

10294

Uut ] hs J vut; evidente verschrijving van de kopiist.

10295	kop	/Jne/	weet	hoe si ioesteren connen
	cor	←om← ⪕te⪖	weet<en>

10298

ne sie ] op de volgende regel onder vare ic afgeschreven.

10300

in deser ] in hs aaneengeschreven.

10306	kop	Sonder des hertogen	| gereet |	geheet
	kop		-

10309	kop	Ende al met ysere	| be |dect
	cor		⪕ver⪖dect

10310	kop	.CC. ridders		ende daer toe
	cor		<:>

W

10292 letten: ‘wachten’. 10293 sonder sparen: ‘onmiddellijk’. 10294 int beginnen: ‘aan het begin (van de strijd)’. 10295 joesteren: ‘strijden’; connen: lees kinnen in verband met het rijm. 10298-99 Ic... mie: ‘ik rijd nergens heen, tenzij ik mijn broer G. voor mij zie’. 10300 Binnen... talen: ‘terwijl zij hierover spraken’. 10301 achter zalen: ‘door het kasteel heen’. 10302 dapperlike: ‘snel’. 10303 gemeenlike: ‘gezamenlijk’. 10304 tpaleys: ‘de grote zaal’. 10306 geheet: ‘bevel’. 10308 wel berect: ‘toegerust’, nl. voor de strijd. 10309 verdect: ‘bedekt’. 10311 Zeilscotters: ‘boogschutters’.

[p. 461]

Ende IV neven, die hi hadde daer ginder,
Die wapenden hem oc ghinder,
Die hadden geweest des hertogen kinder
Die int achterste pongijs was bleven doet.^+
+ Si waren vrome ridders ende groet.
Ende die III gebroeders waren mede
Wel gewapent daer ter stede.
⁺ Gaheret bat sere Agraveine
Dat hi van hem niet ne sciede inden pleine.^+
+ Agraveyn seide, wat soes gesciet,
Hine ontbeidde na dachterste niet.
broeder ‘God geeft u te goede,’ sprac Gaheret,
⁺ ‘Ic vrese sere, bi mire wet,
Dattie viande u sullen vaen.’^+
+ Agravein sprac: ‘Laet dat sorgen staen:
⁺ Hare wille sal niet al gescien.’

+ 10315

+ ende

+ mer

+ 10320

+ ende

+ want

+ 10325

+ mer

+ want

P/G

10314	kop		-
	cor		↓die wapenden hem oc ghinder↓

10319

Wel ] hs W el; veel ruimte tussen de letters vanwege een scheurtje in het perkament (vgl. aant. bij vs. 10503).

10320	kop		| Sag |	Gaheret bat sere agraueine
	kop		-
	cor	mer

10328	kop		Hare wille sal niet | s |	al gescien
	cor	want		al

W

10313 daer ginder: lees daer i.v.m. het rijm. 10314 ghinder: ‘daar’. 10315-16 Die... doet: ‘die de kinderen waren van de hertog die in het laatste gevecht was omgekomen’. 10317 vrome: ‘dappere’; groet: lett. ‘groot’, d.i. ‘sterk’ (wellicht luidde het oorspronkelijke rijmwoord goet: vgl. ‘bon chevalier et hardi’, M iv, lxxii, 53 en S v, p. 54, r. 31). 10318 III gebroeders: Agravein en zijn broers. 10321 inden pleine: hoewel ‘op het slagveld’ bedoeld kan zijn, wordt met pleine vermoedelijk de plaats aangeduid waar zij zich bevinden, voor de grote zaal van het kasteel. Ook het Oudfrans is niet eenduidig: ‘et moult pria Gaheries a agravain quil ne se parte deuls’ (S v, p. 54, r. 33-34; zie ook M iv, lxxii, 53). 10322 wat soes gesciet: ‘wat er ook zou gebeuren’. 10323 ontbeidde na: ‘wachtte op’. 10324 God... goede: ‘moge God u bijstaan’. 10325 bi mire wet: ‘op mijn woord van eer’. 10326 vaen: ‘gevangen nemen’. 10327 Laet... staen: ‘maak u geen zorgen’. 10328 Hare... gescien: ‘hun wens zal bij lange na niet vervuld worden’.

T

10315-16 Vgl. voor de dood van de broer van de hertog vs. 10046-51, waar echter niet wordt vermeld dat die broer ook hertog was. 10316 Het Oudfrans vermeldt het tijdstip waarop het laatste treffen plaatsvond: l'autre jor. Vgl. Inleiding, p. 98-99.

[p. 462]

⁺ Die hertoge sciet sine liede nadien
Ende hi maecte IV scaren,
Daer in elke XL ridders waren,⁺
Ende hi heeftse gegeven
Te hoedene sinen IV neven.
⁺ Si waren liede die leveden doe
Daer hi meest trouwen hadde toe,
Ende seidem oc hoe si hem souden houden⁺
Ende hoe elc andren helpen souden
Als si saegen dats noet ware.
Ende hi coes oc XL ridders daer nare,
Daer hi meest trouwen toe hadde tien tiden,
Ende deedse wesen teere siden,⁺
Een deel vanden andren versceden.
Ende dat si niet en porreden vander steden,
Haddi hem bevolen, eer dat quame
Tote hem lieden sijns selfs lichame.
⁺ Daer na es hi te sinen neven gegaen,⁺

+ ende

+ 10330

+ want

+ 10335

+ 10340

+ ende

+ 10345

P/G

10329	kop		Die hertoge sciet sine	liede/n/ nadien
	cor	ende		liede

10331

XL ] hs xl; geen punten aan weerszijden van het getal.

10333	kop		Te hoedene	sine	.iiij. neuen
	(kop),cor			sine<n>

10334	kop		Si waren	liede/n/ die leueden doe
	cor	want		liede

10336	kop		Ende	seide| n |	hoe si hem souden houden
	cor			seide<m> ⪕oc⪖

10339	kop		Ende hi coes		xl ridders daer nare
	cor			⪕oc⪖
	XL ] hs xl; geen punten aan weerszijden van het getal.

10340	kop		Daer		meest trouwen toe hadde tien tiden
	cor			⪕hi⪖

W

10329 sciet: ‘deelde in’. 10330 scaren: ‘groepen’. 10332-33 gegeven Te hoedene: ‘geplaatst onder de hoede van’. 10335 trouwen: ‘vertrouwen’. 10336 hem souden houden: ‘zich moesten gedragen’. 10338 dats... ware: ‘dat dat nodig was’. 10341 deedse... siden: ‘plaatste hen apart’. 10342 versceden: ‘verwijderd’, ‘afgezonderd’. 10343 porreden: ‘weggingen (om zich in de strijd te mengen)’. 10345 sijns selfs lichame: ‘hijzelf’ (omdat lichame ook de bet. ‘lijk’ heeft (vgl. MNW 4, 457 bij 3), zou ook ‘zijn dode lichaam’ bedoeld kunnen zijn, maar uit het vervolg blijkt dat de hertog bij de uitverkoren ridders blijft).

[p. 463]

Daer die een af hiet Cassibilaen,
Die de outste van sinen neven was,
Ende die ander hiet Abylas
Ende die derde Dyonele.
⁺ Hi deedse varen uten castele.^+
+ Hi seide: ‘Ne mict niet op overdaeden,
Mar vart al bi staeden
Jegen die vianden.’ Ende si seiden doe
Dat si gerne souden doen also.
⁺ Agravein was voren uut gevaren⁺
Vor sine gesellen sonder sparen
Om joesteren ende hi sach dare
Ridders varen harentare,
Nu twee nu III te samen,
Also alsi van allen siden quamen.⁺

+ ende

+ 10350

+ ende

+ ende

+ 10355

+ F. 28R,c

P/G

10347	kop	Daer die een af hiet	cassibil| i |aen
	kop,(cor)		cassibilaen

10348	kop	Die de	/ionc/ste van sinen neuen was
	cor		⪕out⪖ste

10354	kop	Jegen die vianden		si seiden doe
	cor		<.> →ende→

10357	kop	V/an/ sine/n/ gesellen sonder sparen
	cor	V⪕or⪖ sine

10358	kop	Om ioesteren		ende hi sach dare
	cor		<.>

W

10349 ander: ‘tweede’. 10352 Ne... overdaeden: ‘streef niet naar overmoedige daden’. 10353 bi staeden: ‘rustig’, ‘met overleg’. 10356 voren: ‘als eerste’ (voor de anderen uit). 10358 Om joesteren: ‘om te strijden’. 10359 harentare: ‘overal’. 10360 Nu... samen: ‘hier een groepje van twee, daar een groepje van drie’.

T

10347-48 De wijziging van de corrector in vs. 10348 (vgl. P/G) leidt tot een tegenstelling met het Oudfrans, waar van Cassibilaen gezegd wordt dat hij de jongste is: ‘dont li uns avoit non Casibilans et ce ert li plus jovenes’ (M iv, lxxii, 54; ook S v, p. 55, r. 4-5). 10350-51 De vierde neef, die evenmin wordt vermeld in BN 122 en BN 123, wordt in de meeste Oudfranse handschriften Dion genoemd. Vgl. Inleiding, p. 30.

[p. 464]

Ende die VI broeders, die waren
Stoute ridders, hadden VI scaren.
⁺ In elc waren C ridders dan
Ende elc was van ere scare leitsman.
Nochtan was hare drossate voren⁺
Met XL ridders uut vercoren,
⁺ Die voren quam sere achemant,
Scilt anden hals, spere in die hant.
Alser Agravain geware wart,
Hi nam X ridders metter vart⁺
Ende hi seide: ‘Gi heren, volget mi.’
⁺ ‘Wi sullent gerne doen,’ seiden si.
Ende hi liet lopen ten ridder wart,
Die vor dander quam met groter vart
⁺ Die op Acgraveine al so stac⁺
Dat hi sijn spere op hem brac

+ ende

+ 10365

+ ende

+ 10370

+ here

+ ende

+ 10375

P/G

10362	kop		Ende die	.÷ii÷j. broeders die waren
	cor			.<v>j.

10363	kop		Stoute ridders		hadden vi scaren
	cor			<.>
	VI ] hs vi; geen punten ter weerszijden van het cijfer.
	scaren ] boven en inktstreep.

10367

XL ] hs xl; geen punten ter weerszijden van het cijfer.

10370	kop		Alse	/walewein/ geware wart
	cor		Alse⪕r⪖	→agrauain→

10372	kop		Ende hi seide		volget mi
	cor			→Gi heren→

10373	kop		Wi| e | sullent gerne doen	seide	si
	kop,(cor)			seide<n>
	cor	here	Wi

10376	kop		Die op acgraueine		so stac
	cor	ende		⪕al⪖

10377

spere ] hs spore; evidente verschrijving van de kopiist.

W

10363 Stoute: ‘dappere’. 10365 elc: nl. elk van de zes broers. 10366 Nochtan: ‘bovendien’; drossate: ‘legeraanvoerder’. 10368 sere achemant: ‘fraai uitgerust’. 10370 Alser... wart: ‘toen A. hem zag’ (lees met J voor Alser: Alsen). 10374 liet lopen: ‘reed’.

T

10369 Scilt anden hals: ridders hielden het voor hen geplaatste schild in de juiste positie met behulp van een verbindingslijn om hun nek.

[p. 465]

Ende Acgravein staken weder soe
Dat hem niet en mochte gehelpen doe
Scilt no halsberch sonder waen,
Hem ne moeste dorden buec gaen⁺
Dat spere al metten ysere doe
Ende hi viel ter erden gewont altoe,
⁺ So dat hi geens ersaters en hadde noet,
Want hi was luttel beter dan doet.
Ende die gesellen die met hem waren⁺
Velden elkerlic den haren.
⁺ Agravein trac sijn swert tier stonde,
Daer hi hem wel mede gehelpen conde,
Ende vacht an die rechte side
Ende an die slinke al so tien tide⁺
Ende dede so vele bi sire vromichede
Ende die X gesellen mede,
Dattie XL ridders, die daer waren
Uut comen tere scaren,

+ 10380

+ al

+ 10385

+ ende

+ 10390

P/G

10378	kop		Ende acgrauein staken		soe
	cor			→weder→

10379	kop		Dat hem niet		mochte gehelpen doe
	cor			⪕en⪖
	Dat ] t dichtgelopen.

10388	kop		Agrauein trac sijn swert	tie| n | stonde/n/
	cor	ende		tie⪕r⪖ stonde

10391	kop		Ende an die slinke		so tien	tide| n |
	cor			<.> →al→		tide

10394	kop		Dattie .xl.		die daer waren
	cor			→ridders→

W

10379 gehelpen: ‘baten’. 10380 halsberch: ‘borstharnas’. 10382 ysere: ‘de ijzeren punt’. 10383 altoe: ‘ook’. 10384 So... noet: ‘zodat een arts hem niet (meer) van pas kwam’. 10385 luttel... doet: lett. ‘weinig meer dan dood’, d.i. ‘dodelijk gewond’. 10386 hem: d.i. Agravein. 10387 den haren: d.i. hun tegenstander, hun opponent. 10389 Daer... conde: ‘waar hij uitstekend mee overweg kon’. 10390-91 Ende... tide: ‘en sloeg toen zo krachtig rechts en links van hem’. 10392 vromichede: ‘moed’, ‘ridderlijke kwaliteiten’. 10394-95 die... scaren: ‘die daar als groep tevoorschijn waren gekomen’ (zij vormden immers een aparte groep die voor het leger uitreed).

T

10385 Het Oudfrans vermeldt hier als extra detail dat de lans van A. breekt. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 466]

Eer gescoffiert waren sonder waen⁺
Eer men II bogescoten verre mochte gaen.
⁺ Si setten hem ter vlucht daer
Ende die andre volgeden hem naer,
⁺ So sere dat si sonder faelge
Sloegen in die irste bataelge.⁺
Ende alse die vander bataelgen vernamen
Dats drossaten lieden gevlouwen quamen,
Si vrageden wat si dar wouden doen
Dat si so haestelike vloen.
⁺ Si seiden sine mochten niet das,⁺
Bedi an dander side was
Een so goet riddre, sine hadden gesien
Genen van stoutheden gelijc dien
Die haren drossate doet hadde ende daer an
Van sinen lieden meer dan X man.^+
+ Si dedense keren met haesten groet
Ende seiden: ‘Heeft hi den drossate doet,
Wi sullenne wreken wat soes gesciet
Eer avent coemt, wine laetens niet.’
⁺ Na dien porrede uut sonder faelge⁺
Van der binnen dirste bataelge

+ 10395

+ want

+ al

+ 10400

+ ende

+ 10405

+ 10410

+ ende

+ ende

+ 10415

P/G

10400	kop		So sere dat si	[ hem ]	sonder faelge
	cor	al		-

10401	kop		| Slaen deden | in die irste bataelge
	cor		→sloegen→

10403	kop		Dat	drossaten lieden gevlouwen quamen
	cor		Dat⪕s⪖

10404	kop		Si vrageden wat si		wouden doen
	cor			→dar→

10410	kop		Die haren drossate doet hadde		ende daer an
	cor			<.>

10411

man ] inktvlek na dit woord.

W

10396 gescoffiert: ‘uiteengejaagd’, ‘verslagen’. 10397 Eer... gaen: ‘voordat men de afstand van twee boogschoten zou kunnen afleggen’. 10399 volgeden hem naer: ‘achtervolgden hen’. 10400-01 dat... bataelge: ‘dat zij (de vluchters) snel op de eerste divisie afreden’. 10405 vloen: ‘vluchtten’. 10406 sine... das: ‘dat zij er niets aan konden doen’. 10409 Genen... dien: ‘niemand die in dapperheid degene evenaarde’. 10410 daer an: ‘daarna’. 10415 wine... niet: ‘dat zullen wij niet nalaten’. 10416-19 Na... dare: ‘daarna reed voltallig de eerste divisie van binnen (de belegerden) uit en bond de strijd aan met de groep van buiten (de belegeraars) die daar tegen hen optrok’.

[p. 467]

Ende vergaderden op die scare
Die jegen hem quam van buten dare
Ende in die scare van but(--)
Waren meer lieden dan in dander waren:^+
+ XL man jegen C in dander scare,⁺
Also vintment int ware.
⁺ Die X ridders ne hadden niet moegen gestaen
Ne hadde Agraveins doeget gedaen,
Die hem gaf herte ende coenhede
Ende die bloede stout wesen dede,
⁺ Bedi hi deedt so wel tuwaren⁺
Dat sine viande gescoffiert waren
Bi der doeget die ane hem allene lach.
Ende alse des hertogen sone sach

+ 10420

+ ja

+ F. 28V,a

+ ende

+ went

+ 10425

P/G

10419	kop		[ Ende ] iegen hem quam van buten dare
	cor		←die←

10420	kop		Ende in die	[ ene van dien .ij. scaren ]
	cor			→scare van but(--)→
	van but(--) ] veel ruimte tussen de woorden vanwege een dichtgenaaide scheur in het perkament.
	but(--) ] een onbekend aantal letters is door afsnijding verloren gegaan.

10421

dander ] abbreviatuur voor er dichtgelopen.

10422	kop		.Xl. man	| ende |	.c. in dander scare
	cor	ja		⪕iegen⪖
	XL ] hs .Xl. ; punt aan de rechterzijde van het cijfer sterk vervaagd.

10423	kop		-
	cor		↓also vintment int ware↓

10424	kop		Die .x.		ne nadden niet moegengestaen
	cor	ende		⪕ridders⪖
	hadden ] hs nadden; evidente verschrijving van de kopiist.
	moegen gestaen ] in hs aaneengeschreven.

10429

waren ] e dichtgelopen.

W

10420 but(--): wellicht stond hier ‘buten daren’. 10422-23 XL... ware: twee vss. in J weggelaten. 10423 Also... ware: ‘aldus vindt men het in waarheid vermeld staan’. 10424 ne... gestaen: ‘hadden niet kunnen standhouden’. 10425 Ne.. gedaen: ‘zonder A.'s dappere daden’. 10426 Die... coenhede: ‘die hun een hart onder de riem stak en moed gaf’. 10427 Ende... dede: ‘en de lafaard moedig maakte’. 10429 gescoffiert waren: ‘verslagen werden’. 10430 die... lach: ‘die alleen hij bezat’.

T

10423 De corrector heeft het weesrijm (vs. 10422) aangevuld met een verwijzing naar een ongespecificeerde bron, waarvan het waarheidskarakter wordt benadrukt.

[p. 468]

Die leitsman was vander irster bataelgen
Sine lieden bi hem al so faelgen,⁺
Hi pensede wel tier uren
Mochte die gene lange duren
Hem souder grote scade af gescien
Ende hi riep tote hem mettien
X van sinen mannen ende seide daernaer:⁺
‘Siedi ghenen riddre daer?
Ine weet wie hi es sonder waen,
Mer hi heeft ons groten scade gedaen.
Ic bidde u dat gi mi volget al,
Want ic jegen hem joesteren sal⁺
Ende magicken af gesteken
Ons en sal niet moegen gebreken
Hine wart gevaen daer bi
Ende gevalt dat hi af steect mi,
So bevelic u dat hi blijft gevangen⁺
Ochte doet, want mach hi ontgangen

+ 10430

+ 10435

+ 10440

+ 10445

P/G

10432	kop		Die leitsman was vander irster	bataelge
	cor			bataelge<n>

10433	kop		Sine lieden bi hem		so faelgen
	cor			→al→
	al ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10494 (kol. b).

10438	kop		.X. van sinen mannen		ende seide daernaer
	(kop),cor			<.>

10441	kop		[ Ende ] hi heeft ons	grote	scade gedaen
	cor		←mer←	grote<n>

10448	kop		Beuelic [ kene so ] dat hi blijft geuangen
	cor	←So←	Beuelic ⪕v⪖
	So ] wellicht bedoeld als leesaanwijzing.

10449	kop		Ochte doet		mach hi ontgangen
	cor			<.> →want→
	want ] plaats van het woord in het vs. niet met verwijsteken aangegeven; punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10510 (kol. b).

W

10433 bi... faelgen: ‘door zijn (A.'s) toedoen bezwijken’. 10435-36 Mochte... gescien: ‘dat als hij (A.) het lang zou volhouden het zeer nadelig voor hem (zoon v.d. hertog) zou zijn’. 10442 al: ‘allen’. 10444 af gesteken: ‘van zijn paard stoten’. 10445-46 Ons... bi: ‘dan zijn wij ervan verzekerd dat hij gevangen genomen wordt’. 10447 Ende... mi: ‘maar als hij mij van het paard steekt’. 10448 bevelic u: ‘draag ik u op’ (MNW 1, 1182 bij 2 merkt bij de lezing van de kopiist, Bevelickene so, op dat ‘dan beveel ik hem bij u aan’ hier ironisch gebruikt is). 10448-49 blijft... doet: ‘wordt gevangen genomen of gedood’. 10449 ontgangen: ‘ontsnappen’.

[p. 469]

Wine worden van hem niet gewroken.’
Ende als hi dat hadde gesproken,
Si seiden si soudent doen metter vart.
⁺ Hi liet lopen te Agraveine wart⁺
Ende Agraveyn weder te hem wart doe
Ende si onderstaken hem soe
Dat si beide quamen te samen
Met scilden ende met lichamen,
⁺ So dat geen van hem beiden en was⁺
Hine te barenteerde hem das,
Mer dies hertogen sone viel neder
Dat hi en mochte niet opstaen weder.
Ende alse Agraveyn liden waende
Quamer wel X te hem wart slaende,⁺
Die hem alle wouden deren
Ende alle op hem staken met speren,
⁺ So dat sine ter erden droegen
Ende sijn pert hem doet sloegen.
⁺ Doe wart hi wel geware das⁺
Dat dat te voren besproken was

+ ende

+ 10450

+ al

+ 10455

+ 10460

+ al

+ ende

+ 10465

P/G

10452	kop		Si seiden	| h |i sou| t |	doen metter vart
	cor			⪕s⪖i sou⪕dent⪖

10460	kop		[ Ende ] dies hertogen sone viel neder
	cor		←mer←

10461

weder ] inktstip na het woord.

10464

alle ] inktstip na het woord.

10466	kop		So dat sine ter	erde	droegen
	cor	al		erde<n>

W

10450 Wine... gewroken: ‘dan kunnen wij ons niet op hem wreken’. 10453 liet lopen: ‘reed’. 10455 onderstaken hem: ‘staken elkaar’. 10456-57 Dat... lichamen: ‘dat zij met schilden en lichamen op elkaar botsten’. 10458-59 So... das: ‘zodat beiden ontmoedigd waren’ (MNW 8, 127 bij II, 2 overweegt als betekenis ook ‘uitgeput, afgemat worden’, terwijl M iv, lxxii, 57 (ook S v, p. 56, r. 11-12) leest ‘si qu'il n'i a celui qui touz ne soit desatiriez’, ‘beiden waren lelijk toegetakeld’). 10460 dies hertogen sone: ‘de zoon van de hertog’ (vgl. voor dies, een niet-frequente genetiefvorm Van Loey I, par. 31). 10462 liden waende: ‘dacht verder te gaan’. 10463 Quamer... slaende: ‘kwamen er zeker tien (ridders) op hem afstormen’. 10466 ter erden droegen: ‘op de grond wierpen’. 10468 wart [...] geware: ‘besefte’. 10469 besproken: ‘afgesproken’.

[p. 470]

Ende dat si dat deden sonder waen
Om dat sine wouden vaen.
⁺ Hi treckede sijn swert uten scoe
Ende deckede sijn hoeft metten scilde toe⁺
Ende ginc hem weren met slagen groet
Ende sloech ridders ende perde doet
Ende weerde hem met so stouten slagen
Dat en algader dine saegen
Hilden over enen vromen man,⁺
Mar hem laegen so sere an
Meer dan si XX, diene hadden doe
Onder hem beloken emmertoe
Ende dedene vallen over sine knien
Wel II werven ochte drien,⁺
Ende vingene, waest hem lief of leet,⁺
Ende namen hem sijn swert gereet
Ende ontwapenden hem dat hoeft doe
Ende hadden doet geslagen toe,

+ ende

+ 10470

+ 10475

+ 10480

+ F. 28V,b

P/G

10471	kop	Om dat sine wouden	| w |aen
	(kop),cor		<v>aen
	vaen ] de eerste haal van de w is geëxpungeerd.

10473

toe ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10534 (kol. b).

10476	kop	Ende	weerde| n | hem met so stouten slagen
	cor		weerde

10477	kop	Dat		algader dine saegen
	cor		⪕en⪖

10478	kop	[ Hem ]	hilden ouer enen vromen man
	cor	-

W

10471 vaen: ‘gevangen nemen’. 10472 scoe: ‘schede’. 10476 stouten: ‘krachtige’. 10477 en: ‘hem’. 10478 Hilden... man: ‘beschouwden als een dapper man’. 10479-80 Mar... XX: ‘maar meer dan twintig (ridders) belaagden hem zeer’. 10480-81 diene... emmertoe: ‘die hem geheel omsingeld hadden’. 10482 over: ‘op’. 10484 waest... leet: ‘of hij wilde of niet’. 10485 gereet: ‘onmiddellijk’. 10486 ontwapenden... hoeft: ‘deden zijn helm af’.

T

10480 De verschillende vermeldingen van het aantal ridders dat Agravein aanvalt (vs. 10438: X; 10463: wel X; 10480: Meer dan si XX) zijn in overeenstemming met het Oudfrans (vgl. M iv, lxxii, 57-58 en S v, p. 56, r. 10, r. 13 en r. 20).

[p. 471]

Mar dat hem dat benam⁺
Een vanden VI broeders, diere toe quam,
Diene hem beval te done
In haeren casteel in prisone.
⁺ Si deden dat hi beval saen.
⁺ Dus was hi in vangnessen gedaen.^+
+ Bi dien scoffierde die irste scare
Die uten castele was comen dare.
⁺ Uut dien castele quam tier stont
Ene scare die hem in staeden stont,
Die te leidene was gegeven⁺
Enen van des hertogen neven.
⁺ Alse tbescudt van binnen comen was,
Worden gescoffiert die van buten das
Ende en mochten jegen hem niet gestaen.
⁺ Die van binnen waren sonder waen⁺
So goet dattie van buten bi dien,
Wouden si ocht ne wouden, moesten vlien,
Mer hem quam ene bataelge metter spoet,
Die hem sciere in staeden stoet.
Aldus vergaderden die scaren⁺
Dene op dandre sonder sparen,

+ 10485

+ ende

+ al

+ 10490

+ ende

+ mer

+ 10495

+ ende

+ want

+ 10500

+ 10505

P/G

10493	kop		Dus was hi in vangnessen gedaen
	cor	→al→
	al ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10554 (kol. c).

10494	kop		Bi dien	scoffierde/n/ die irste scare
	cor	ende		scoffierde

10500

Alse ] Also niet uitgesloten.

10503

waen ] over een scheur in het perkament heengeschreven (vgl. aant. bij vs. 10319).

10506	kop		[ Ende ] hem quam ene bataelge metter spoet
	cor		←mer←

10508	kop		Aldus vergaderden	[ si ]	die scaren
	cor			-

W

10488-89 Mar... broeders: ‘als een van de zes broers dat niet had belet’. 10490 Diene... beval: ‘die hun bevel gaf om hem’. 10494 Bi... scare: ‘hierdoor werd de eerste groep uiteengedreven’. 10497 die... stont: ‘die hen te hulp kwam’. 10500 tbescudt: ‘de hulp’. 10501 das: ‘daardoor’. 10502 gestaen: ‘stand houden’. 10505 vlien: ‘vluchten’. 10506 bataelge: ‘legerafdeling’. 10507 sciere: ‘snel’. 10508-09 vergaderden... sparen: ‘bonden de (leger)groepen meedogenloos de strijd met elkaar aan’.

[p. 472]

⁺ So dattie gebrodere daer toe
Alle VI waren comen doe,
Die die van binnen al so versochten
Dat si niet langer duren en mochten,⁺
Want met hem vele min liede waren
Dan waren in der ander scaren.
Ende si moesten int dinde vlien,
Alse die vele hadden verloren in dien.
⁺ Hen waren oec vele lieden gewont⁺
Ende oec gevaen, al so dat tier stont
Een van hem allen niet en ware ontgaen
En hadde allene een ridder gedaen,
Die in den lichame was gewont doe
Met enen spere ende daer toe⁺
In sijn hoeft met enen swerde,
Die ten hertoge quam met groter verde
Ende seide toten hertoge saen:
‘Ay here, twi laetti doet slaen
U liede daer buten so jamerlike?⁺

+ al

+ 10510

+ ende

+ 10515

+ 10520

+ 10525

P/G

10510	kop		So dattie gebrodere daer toe
	cor	→al→

10512	kop		Die die van binnen		so versochten
	cor			→al→
	al ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10573 (kol. c).

10514	kop		Want met hem vele min	liede/n/ waren
	cor			liede

10515	kop		Dan waren in	d| ie |	ander scaren
	cor			d<er>

10516

dinde ] na d inktstip.

10519	kop		Ende oec geuaen		so dat tier stont
	cor			<.> ⪕al⪖

10523	kop		Met enen spere		ende daer toe
	cor			<:>

10525	kop		Die ten hertoge quam met groter	| w |erde
	cor			<v>erde
	verde ] corrector heeft eerste haal van de w geëxpungeerd.

10528	kop		V	liede/n/ daer buten		iamerlike
	cor			liede	→so→

W

10512 versochten: ‘aanvielen’. 10513 Dat... mochten: ‘dat zij niet langer konden standhouden’. 10514 min: ‘minder’. 10516 int dinde: ‘tenslotte’ (lees int inde). 10517 in dien: ‘daarbij’. 10520 Een... ontgaen: ‘niet één van hen zou zijn ontkomen’. 10521 En... gedaen: ‘als er niet een ridder was geweest’. 10525 met groter verde: ‘haastig’. 10527 twi: ‘waarom’.

[p. 473]

Want en helpti hem niet cortelike,
Gine sulter nemmermeer enen sien
Hier weder keren van al dien
Die gi uut hebt gesint ende bi desen
Sal u scande ende u scade groet wesen.’^+
+ Doe ginc die hertoge sonder beide
Tote Gaherette ende seide:
‘Here, hets tijt uut te varne nu,
Bedi mine lieden sijn, seggic u,
Tonpayse ende tonwillen bi dien⁺
Dat si mi bi hem niet ne sien
Ende datter vele sijn gevaen
Ende vele doet hebbic verstaen.
Nu varen wi uut, lieve here,
Ende laet ons hem op lopen sere,⁺
Dat si daer bi te mayeren,
Bedi in andren manieren⁺
Ne sullen wise niet moegen doen vlien.’
⁺ Gaheret antworde te dien:
‘Mi es leet dat icker niet en ginc ere,⁺
Want ic sorge herde sere
Dat si minen broeder hebben gevaen.’

+ 10530

+ ende

+ 10535

+ 10540

+ F. 28V,c

+ ende

+ 10545

P/G

10529	kop	[ Ende ] en helpti hem niet cortelike
	cor	←want←

10532	kop	Die gi vut hebt gesint		bi desen
	cor		<.> ⪕ende⪖

10547

dien ] onder e een inktvlek.

10548

ginc ] in vervaagd.

10550	kop	Dat si minen broeder	h| adden | geuaen
	cor		h⪕ebben⪖

W

10529 cortelike: ‘onmiddellijk’. 10533 scade: ‘verlies’. 10534 sonder beide: ‘onmiddellijk’. 10538 Tonpayse ende tonwillen: ‘neerslachtig en treurig’. 10540 Ende datter: ‘en omdat er’. 10541 doet: ‘gedood’. 10543 laet... sere: ‘laten wij hen hevig aanvallen’. 10544 Dat... mayeren: ‘zodat zij daardoor in paniek raken’. 10548 Mi es leet: ‘het spijt me’. 10549 sorge: ‘vrees’.

T

10533 In het Oudfrans reageert de hertog op deze noodkreet met de volgende woorden: ‘“Certes, fait li dus, puis qu'il ont si grant mestier d'aide, je n'atandroie mie que je nes alasse orandroit rescorre.”’ (M iv, lxxii, 59; zie ook S v, p. 56, r. 38-40). Vgl. Inleiding, p. 87.

[p. 474]

⁺ Nochtoe en hadden sire niet af verstaen
Dat Agraveyn gevangen ware.
Ende si voren uut dar nare,⁺
Wel berect ende wel gescaert.
⁺ Si sagen die hare vlien metter vart,
Die so vele hadden vordien
Gedaen dat si moesten vlien.
Gaheret ginc tors met sporen nopen⁺
Ende liet op die van buten lopen.
⁺ Hi stac den irsten so sere,
Dien hi ontmoette, metten spere
Dat hine al metten perde
Tenen hope droech ter erde.^+
+ Hine liet noch niet bliven also,
Want sijn spere was niet te broken doe,
Mar hi stac enen andren saen,
Die groten scade hadde gedaen

+ want

+ 10550

+ ende

+ 10555

+ ende

+ 10560

+ mer

P/G

10555

ende ] leesaanwijzing niet weergegeven met het gebruikelijke ‘et’-teken.

10561	kop	D[ at ] hi ontmoette metten spere
	cor	D⪕ien⪖

10563

Tenen ] over scheur in perkament heen geschreven (vgl. aant. bij vs. 10257); veel ruimte tussen Tenen en het volgende woord, hope, vanwege deze dichtgenaaide scheur.

10564

liet noch ] veel ruimte tussen de woorden vanwege dichtgenaaide scheur in het perkament (vgl. aant. bij vs. 10258).

10565

sijn spere ] veel ruimte tussen de woorden vanwege dichtgenaaide scheur in het perkament (vgl. aant. bij vs. 10258).

10567	kop	Die	grote	scade hadde gedaen
	cor		grote<n>

W

10551 Nochtoe: ‘op dat ogenblik’; niet: ‘niets’. 10554 Wel... gescaert: ‘goed toegerust en goed geordend’. 10556-57 Die... Gedaen: ‘die zich eerder zo hadden ingespannen’. 10558 ginc... nopen: ‘gaf het paard de sporen’. 10559 liet [...] lopen: ‘reed af’. 10562-63 al... erde: ‘met paard en al op de grond wierp’. 10564 Hine... also: ‘hij liet het daar niet bij’. 10565 te broken: ‘gebroken’. 10567-68 Die... sinen: ‘die zijn medestanders veel leed had berokkend’.

T

10559 G. heft zijn lans en plaatst zijn schild voor zich, aldus het Oudfrans. Vgl. Inleiding, p. 82.

[p. 475]

Den sinen, dat hi hem inden lichame bede⁺
Veste tyser ende thout mede,
⁺ So dat hine ter erden stac
Ende tspere metten valle brac.
⁺ Die hertoge staker enen of daer
Ende dandre, die hem volgeden naer,⁺
Stoutelike hare speren braken
Ende some ridders ave staken
Ende dedent so wel in hare comen
Dat die andre, die dat hadden vernomen,
Keerden ende bequamen⁺
Bi exemple die si ane hem namen,
⁺ Bider doeget die si ane hem sagen,
Ende setten hem ten groeten slaege.
⁺ Gaheret ende Gurrees
Waren over een gedragen des⁺
Dat si hem te gadere souden houden
Ende elc andren niet begeven en souden
Om gene dinc die mochte gescien.
⁺ Si liepen den vianden op mettien.

+ 10565

+ al

+ ende

+ 10570

+ 10575

+ ende

+ ende

+ 10580

+ ende

P/G

10568	kop		Den sinen dat		inden lichame bede
	cor			→hi hem→

10570	kop		So dat hine	/vort/	ter erden stac
	cor	al		-

10574	kop		Stoutelike hare	spere	braken
	cor			spere<n>

10575	kop		Ende	som	ridders aue staken
	cor			som⪕e⪖

10577	kop		Die andre die dat hadden vernomen
	cor	←dat←

10578	kop		/Dat si/	keerden ende bequamen
	cor		-

10582	kop		Gaheret ende gurrees
	cor	→ende→

W

10568-69 dat... mede: ‘zodat hij zowel de punt als de schacht van de lans in zijn lichaam vaststak’. 10572 of: af is gebruikelijk, maar of komt eveneens voor in de Lancelotcompilatie. 10574 Stoutelike: ‘op moedige wijze’. 10575 Ende... staken: ‘en sommigen staken ridders van hun paarden’. 10576 in hare comen: ‘bij hun aanval’. 10578 bequamen: lett. ‘er boven op kwamen’, d.i. ‘hun angst te boven kwamen’. 10579 exemple: ‘het voorbeeld’. 10580 doeget: ‘moed’. 10581 Ende... slaege: ‘en sloegen er op los’ (lees slaegen i.v.m. het rijm). 10583 Waren... gedragen: ‘hadden afgesproken’. 10584 hem... houden: ‘bij elkaar zouden blijven’. 10585 begeven: ‘in de steek laten’. 10587 liepen [...] op: ‘vielen [...] aan’.

[p. 476]

Gaheret sloech wech ende weder⁺
Grote slage op ende neder
Ende hine gemoette nieman
Hine droegen ter erden snieman,
Ho starc hi was ende ho stide.
Ende hi dede so vele tien tide⁺
Met wapenen, en es geen man
Levende diet hadde gesien an
Dat hi dede, hine haddem lof
Ende ere gesproken daer of.
Gurrees ende die hertoge mede⁺
Deden grote prouetsen bede,
Mar der prouetsen die dede
Gaheret al daer ter stede
Ne geleec prouetsen negene
Die daer enich man dede allene,^+
+ Bedi hi deedt so wel besonder
Dat sijs alle hadden wonder
Ende hilden over den besten bi dien.
Ende daer en was geen so cone man⁺
Dat sine gemoeten dorsten dan.

+ 10585

+ 10590

+ 10595

+ 10600

+ went

+ F. 29R,a

P/G

10595	kop	Leuende		diet hadde gesien an
	cor		<.>

10596	kop	Dat hi dede		hine haddem lof
	cor		<.>
	lof ] o dichtgelopen.

W

10588 wech ende weder: ‘in alle richtingen’. 10591 Hine... snieman: ‘of hij wierp hem spoedig ter aarde’ (in MNW 7, 1418 en 7, 2121 bij A wordt voorgesteld niemen:sniemen te lezen, evenals in J Bk. iv, vs. 12591-92). 10592 Ho... stide: ‘hoe sterk en krachtig hij (d.i. de tegenstander) ook was’. 10594-97 en... of: ‘dat er geen levende ziel, die had gezien wat hij deed, is, die hem daarvoor niet geloofd en geprezen had’. 10599 Deden... bede: ‘verrichtten beiden grote dappere daden’. 10604 wel besonder: ‘buitengewoon goed’. 10605 sijs... wonder: ‘zij zich er allen over verbaasden’. 10606 Ende... dien: ‘en hem om die reden als de beste ridder beschouwden’. J vult dit weesrijm als volgt aan: ‘Dien si emmer mochten sien’. M iv, lxxii, 60 leest ‘si l'ont conneu a preu et hardi em poi d'ore cil qui mais ne l'avoient veu’ (vgl. ook S v, p. 57, r. 28-29), hetgeen een toevoeging als ‘Die hem noit eer en hadden gesien’ voor vs. 10606 waarschijnlijker maakt. 10608 Dat... dan: op grond van M iv, lxxii, 60 ‘se n'i a nul de touz si vaillant qui ne le redout a encontrer’ (zie ook S v, p. 57, r. 29) mogen we aannemen dat kopiist A zich in de pronominale aanduiding heeft vergist (zoals vaker het geval is), zonder dat de corrector dat heeft opgemerkt. Men leze hine gemoeten dorste, waardoor vs. 10607-608 kan worden weergegeven met ‘en daar was niemand zo vermetel dat hij hem durfde aan te vallen’.

[p. 477]

Gaheret dede so vele daer
Dat sire af spraken verre ende naer,
So dat van hem horden niemare
Die VI gebroder in hare scare.^+
+ Si toegen te hem wart om die dingen
Ende seiden waer dat hi hem ondgingen
Hem souder grote scade af comen.
⁺ Alse die hertoge hadde vernomen,
Wijsde hise Gaherette ginder⁺
Ende seide: ‘Here, gint sijn mine kinder,
Die mi gedert hebben onsochte.
⁺ Die mi te boven bringen mochte
Van hem lieden, hi soude moegen
Inde maken van minen orlogen,^+
+ Bedi waren si onder gedaen,
Dandre en souden niet moegen gestaen,
Mer die in hare handen coemt
Mach wel seggen dat hi es verdoemt,
Hine si van herden groten doene⁺
Ende vol van prouetsen ende coene.’

+ 10610

+ ende

+ ende

+ 10615

+ here

+ 10620

+ went

+ 10625

P/G

10609

Gaheret ] initiaal G, blauw, 3 regels hoog, rood penwerk.

10612	kop	Die .vi.	gebroder/e/ in hare scare
	cor		gebroder

10614	kop	Ende seiden waer dat	| s |i hem	ond/er/gingen
	cor		⪕h⪖i	ondgingen
	ondgingen ] de corrector zal ondginge bedoeld hebben.

10618	kop	Ende seide		| t |	gint sijn mine kinder
	cor		⪕here⪖		gint

10619	kop	Die mi	ge| w |ert hebben onsochte
	cor		ge⪕d⪖ert

10622	kop	Inde maken van minen	orloge
	(kop),cor		orloge<n>

10625	kop	[ Ende ] die in hare handen coemt
	cor	←mer←

W

10610 verre ende naer: ‘overal’. 10611 niemare: ‘berichten’. 10613 toegen: ‘gingen’. 10614 waer... ondgingen: ‘dat als hij aan hen zou ontsnappen’ (l. ondginge). 10615 Hem... comen: ‘zij er grote verliezen door zouden lijden’. 10616 Alse: ‘toen [...] hen’. 10617 ginder: ‘daar’. 10619 Die... onsochte: ‘die mij zeer veel leed hebben berokkend’. 10620-21 Die... lieden: ‘degene die mij de overwinning op hen zou kunnen bezorgen’. 10622 van: ‘aan’. 10623 onder gedaen: ‘verslagen’. 10624 moegen gestaen: ‘kunnen standhouden’. 10626 verdoemt: ‘verloren’. 10627-28 Hine... coene: ‘tenzij hij zich zeer goed weet te verweren en vele ridderlijke kwaliteiten bezit en dapper is’.

[p. 478]

⁺ Gaheret seide: ‘Ic rade dan
Dat wi ons te gader houden vort an.
⁺ Mochten wise in enichger manieren
Bider hulpen van Gode sconfieren,⁺
So name onse orloge inde.’
‘Nu porren wi danne met geninde,’
Sprac Gurrees te hem wart.
⁺ Si lieten lopen metter vart
Up die VI broedere sonder waen.^+
+ Gaheret stac den irsten af saen
Dien hi gemoette, ende reet altoe
Daer over sinen lichame also
Dat hine sere brac met sire cracht
Ende hi bleef liggende in onmacht.^+
+ Gurrees stac af den andren daer
Ende die hertoge den derden daer naer.
⁺ Daer wart die strijt fel ende wreet
Daer die III brodere gereet
Waeren gevallen ende dander III pijnden met haren crachten⁺

+ ende

+ want

+ 10630

+ ende

+ 10635

+ ende

+ 10640

+ ende

+ al

+ 10645

P/G

10629

seide ] onder de s een inktstip.

10630	kop		Dat wi ons te	gader| e | houden vort an
	cor			gader

10631	kop		Mochten wise in enichger	maniere
	cor	want		maniere<n>

10635	kop		Sprac gurrees		te hem wart
	cor			<.>

10639	kop		Dien hi gemoette		ende reet altoe
	cor			<:>

10644

naer ] hs naor; evidente verschrijving van de kopiist.

10646	kop		Daer die	[ die ]	brodere gereet
	cor			→.iii.→

10647	kop	Waere	ende		pijnden met haren crachten
	cor	Waere<n> →geuallen→ <.>		⪕dander .iii.⪖
	gevallen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10707 (kol. b); boven de regel geschreven.
	crachten ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10708 (kol. b).

W

10630 ons... houden: ‘bij elkaar blijven’; vort an: ‘vanaf nu’. 10632 sconfieren: ‘verslaan’. 10634 Nu... geninde: ‘laten we dan snel gaan’. 10636-37 Si... broedere: ‘onmiddellijk vielen zij de zes broers aan’. 10639 altoe: ‘bovendien’. 10641 hine sere brac: ‘hij hem zijn ledematen op vele plaatsen brak’. 10643 den andren: ‘de tweede’. 10645 fel: ‘hevig’. 10646 gereet: ‘geheel en al’, ‘alle drie’. 10647 pijnden... crachten: ‘probeerden met inspanning van (al) hun krachten’.

[p. 479]

Hoe si die III brodere bescudden machten
Die daer vor hem laegen ter erden
Gevallen van haren perden.
⁺ Gaheret vor onder hem mettien
Ende sloech den enen vanden drien,⁺
Dat faelgierden daer ter stede
Sijn helm entie cuffie mede
Ende tswert in ginc toten tanden
Ende hi viel neder doet thanden.
Ende hi liep den andren op saen⁺
Ende voer ridders ende perde doet slaen
Ende dede so vele in corten tiden
Dat nieman sijns slaechs dorste ontbiden,
Sine vlouwen alle gemeine
Die jegen hem waren groet ende cleine.^+
+ Alse Gaheret dat hadde versien,
Hi vinc thant enen van dien
VI gebroderen in die plaetse daer
Ende die hertoge vinker oc enen daer naer
Ende leidene gevaen met crachte.^+
+ Doe begonste daer grote jachte,⁺

+ ende

+ 10650

+ 10655

+ 10660

+ ende

+ 10665

+ ende

+ F. 29R,b

P/G

10649

vor ] onder vo een inktvlek.

10653

faelgierden ] hs faelgierden; vlekje boven de tilde.

10657	kop	Ende		liep den andren op saen
	cor		⪕hi⪖

10658

slaen ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10719 (kol. b).

10665	kop	.Vi.	gebrodere	in die plaetse daer
	cor		gebrodere<n>

10666	kop	Ende die hertoge		enen daer naer
	cor		→vinker oc→
	oc ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10727 (kol. b).

W

10648 bescudden machten: ‘konden beschermen’ (machten voor mochten komt meer voor, vgl. bijv. J Bk. ii, vs. 25436). 10651 vor onder hem: ‘reed op hen in’. 10653-54 Dat... mede: ‘zodat zijn helm en het metalen kapje daaronder tekort schoten (om hem te beschermen)’. 10657 hi: d.i. Gaheret. 10658 voer: ‘ging’. 10660-62 Dat... cleine: ‘dat niemand zijn slag durfde af te wachten, maar al zijn tegenstanders vluchtten’. 10664 vinc: ‘nam gevangen’. 10665 in die plaetse: ‘op het slagveld’. 10667 leidene gevaen: ‘voerde hem mee in gevangenschap’. 10668 jachte: ‘achtervolging’.

[p. 480]

⁺ So datter die hertoge bi dien dingen
Ende Gaheret vele vingen,
⁺ So dattie andre na dit doen
In ene van haeren vesten vloen,⁺
Daer si behelden tleven,
Anders waren si doet bleven.
⁺ Die hertoge keerde te sinen kastele
Ende met hem sire lieden vele,
Die des sere blide waren⁺
Dat si also hadden gevaren.
⁺ Gaheret sach al omme daer naer
Ende als hi Agraveyns gemiste daer
Vragedi Gurrees mettien
Ocht hine iewerinc hadde gesien.⁺
Hi seide neen hi ende daer nare
Sochten sine harentare
Ende als sire niet af mochten verstaen
Waende Gaheret sonder waen
Dat hi inden wige ware bleven doet.⁺
Doe ginc hi maken rouwe groet.
Hi clagede sinen broeder sere
Ende seide: ‘Es hi doet? Ay God lieve Here,

+ al

+ al

+ 10670

+ ende

+ 10675

+ ende

+ 10680

+ 10685

P/G

10669	kop		So	datt| ie |	hertoge bi dien dingen
	cor	al		datt<er> →die→
	die ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. vs. 10730 (kol. c).

10682

hadde gesien ] in hs aaneengeschreven.

10683	kop		Hi seide neen hi		ende daer nare
	cor			<:>

10685	kop		Ende als sire niet af	mochte	verstaen
	cor			mochte<n>

W

10669 bi dien dingen: ‘daarbij’. 10672 In... vloen: ‘in een van hun kastelen vluchtten’. 10678 Dat... gevaren: ‘dat het zo (goed) voor hen was afgelopen’. 10679 sach al omme: ‘keek om zich heen’. 10680 Agraveyns gemiste: ‘A. miste’. 10682 iewerinc: ‘ergens’. 10684 harentare: ‘overal’. 10685 als... verstaen: ‘toen zij niets over hem vernamen’. 10687 wige: ‘gevecht’. 10688 Doe... groet: ‘toen begon hij uiting te geven aan grote smart’, ‘toen begon hij hartstochtelijk uiting te geven aan verdriet’. 10689 clagede: ‘treurde om’.

[p. 481]

Es hi doet, dat scade sonder waen.
⁺ Hi mach wel iewerinc sijn gevaen.^+
+ Ic sal sinden om berecht te sine des
Ocht hi iewerinc gevaen es
Ende es hi gevangen bleven
Ic sal so vele ridders weder geven
Die gevaen sijn hier binnen,⁺
Ic salne wel daer bi gewinnen.’
⁺ Gaheret sende enen sciltknecht
Ten vianden om te sine berecht
Ocht si Agraveine hadden gevaen.
⁺ Si seiden ja si sonder waen⁺
Ende dat sine gerne geven souden,
Op dat si weder geven wouden
Die II gebrodere die si hadden daer.
⁺ Die sciltknecht ginc ter herbergen daer naer
Ende seide wat hi hadde vonden.^+
+ Die hertoge dilevereerde tien stonden
Sine II sonen ende lietse gaen
Ende in dander side was also saen

+ mer

+ 10690

+ ende

+ 10695

+ ende

+ ende

+ 10700

+ ende

+ 10705

+ ende

P/G

10691	kop	Es hi doet		dat scade sonder waen
	(kop),cor		<.>

10694

gevaen ] a dichtgelopen.

10700	kop	Ten vianden om te sine	berech
	cor		berech<t>
	berecht ] tweede e onvolledig afgeschreven.

10703	kop	Ende dat	si	gerne geuen souden
	cor		si⪕ne⪖

10707	kop	Ende	seide[ n ] wat	| s |i hadde/n/ vonden
	cor		seide	⪕h⪖i hadde

10709	kop	Sine .ij. sonen		ende lietse gaen
	(kop),cor		<.>

W

10691 dat... waen: ‘dat is beslist een verlies’ (lees met J dats). 10692 iewerinc: ‘op een bepaald moment’. 10693 sinden... des: ‘iemand sturen om erover ingelicht te worden’. 10698 gewinnen: ‘terugkrijgen’. 10703 Ende dat: ‘en (zij zeiden) dat’; ne: ‘hem’. 10706 ter herbergen: ‘naar de woning (van de hertog)’. 10707 wat... vonden: ‘wat hij te weten was gekomen’. 10708 dilevereerde: ‘stelde in vrijheid’.

T

10692-98 In de meeste Oudfranse handschriften spreekt de hertog deze zinnen uit als antwoord op Gaherets klacht (vs. 10690-91). Vgl. voor de Oudfranse redactie waar het Mnl. op teruggaat Inleiding, p. 30-31.

[p. 482]

Agravein dilevereert, also
Gewapent als hi was doe⁺
Hi daer in die vangnesse quam.
Ende alsene Gaheret vernam,
Niemen en vrage ocht hi
Blide was tien tiden, bedi
Hi dreef so grote bliscap besonder⁺
Dat alle diet sagen hadden wonder.
⁺ Gaheret dede enen eet doe,
Dat alle diere waren horden toe,
Dat hi van danen nember niet mere
Ne sciede hine soude ere⁺
Hebben gehint dat orloge,
Op dat ment ten inde bringen moege.
Aldus bleef Gaheret al daer.
Ende die hertoge ontboet daer naer

+ 10710

+ 10715

+ ende

+ 10720

P/G

10712	kop	Gewapent als hi was		doe
	cor		<.>

10713	kop	Hi daer	[ na ]	in die vangnesse quam
	cor		-

10715	kop	Niemen en	vrage| de | ocht hi
	cor		vrage

10716	kop	Blide was tien tiden		bedi
	cor		<.>

10718

diet ] t dichtgelopen.

10720	kop	D/aer/ alle diere waren horden toe
	cor	D⪕at⪖

10721

nember niet mere ] hs nembernietmere; de verschrijving nembermermere niet uitgesloten.

10724

moege ] punt van corrector na het woord als versscheiding t.o.v. de leesaanwijzing vóór vs. 10783 (kol. c).

W

10715 Niemen en vrage: ‘hoefde niemand zich af te vragen’. 10717 Hi... besonder: ‘zijn vreugdebetoon was zo enorm groot’. 10718 hadden wonder: ‘zich erover verbaasden’. 10720 Dat... toe: ‘terwijl alle aanwezigen het hoorden’ (d.w.z. als getuigen konden dienen). 10721 nember niet mere: ‘in geen geval’. 10722-23 hine... orloge: ‘tenzij hij eerst het conflict zou hebben beëindigd’. 10724 Op... moege: ‘indien het (conflict) tot een einde te brengen was’. 10726 ontboet: ‘riep op’.

T

10726 In de Lancelot en prose gaat er een nacht voorbij tussen de tijdelijke afsluiting van het gevecht en het ontbieden van verse troepen door de hertog. Vgl. Inleiding, p. 99.

[p. 483]

Ridders over al dat lant,⁺
So waer mense wiste ende vant,
Ende dedem weten bi namen:⁺
Waer dat si tote hem quamen
Wel berect ende met hem bleven,
Hi soudem al haren eysch geven,^+
+ So dat daer quamen te dien tiden
So vele ridders van allen siden
Datter wel DCCC waren.
⁺ Nu laet ic die tale van hem varen
Ende sal in die avonture⁺
Vanden coninc Arture
Ende vander coninginnen
Een deel spreken beginnen.

+ 10725

+ F. 29R,c

+ 10730

+ al

+ mer

+ 10735

P/G

10727	kop	[ Al ]	ridders ouer		dat lant
	cor	-		→al→

W

10729 bi namen: ‘uitdrukkelijk’, ‘ieder afzonderlijk’. 10731 Wel berect: ‘goed toegerust’. 10732 Hi... geven: ‘dan zou hij al hun verlangens (omtrent beloning) inwilligen’. 10735 DCCC: ‘800’. 10736 laet... varen: ‘zwijg ik over hem (of: hen)’. 10737 in die avonture: ‘in het verhaal’. 10740 Een... beginnen: ‘iets gaan vertellen’.

T

10735 De verhaaldraad van Gaheret, Gurrees, Agravein en hertog Cales wordt weer opgepakt in J Bk. ii, vs. 13108 (Dl. VI, vs. 13110). 10736 De dichter heeft het onpersoonlijke vertelperspectief van zijn origineel (li contes) hier vervangen door een auctoriaal ik-perspectief Vgl. Inleiding, p. 118.