Kronyk van Vlaenderen

[1436]

De disposicie van der Calays reyzen.

De hertoghe Philips van Bourgoengien, grave van Vlaenderen, hy gaf dien van Gendt te kennen in 't beghintsel van der vastenen den schimp ende de

[p. 37]

schande, die hem de Inghelssche ghedaen hadden, ende oec den lande van Vlaenderen, ende daeromme hy meende Caleys te beligghene, ende al dlandt van Ghyzen te winnene, dwelke de Inghelssche lxxxix jaer met onrechte beseten hadden, ende die van Ghendt ghehoert hebbende de clachte ende 't versouc van den hertoghe Philips, sy consentheerden hem bystanticheyt met live ende met goede, omme Caleys te belegghene, ende hem te helpen winnene, sonder raedt oft avijs, met den anderen leden van Vlaenderen, daer up te nemene. Daer naer quam de hertoghe van Bourgoengien vorseidt te Brugghe, dat selve aen die van Brugghe ende van den Vryen begheerende, ende sy consentheerden 't hem alle, ende omtrent halfvastenen, stac men overal in Vlaenderen up de hallen des princhen ende der steden banieren uute, ende men coes stoute ende vrome sergianten, ende goede liede van wapenen, omme met den prinche voer Calays te treckene. In 't jaer M. CCCC. ende xxxvj 's maendaghs in de Cruusweeke, doen quamen bet dan M Ingelssche in Westvlaenderen, in Brugborchambacht ende in Casselambacht, roefden ende vinghen daer de lieden, ende dreven met hemlieden de biesten tot Looe; dlandfolc van daer omtrent vloet te Looe up de kerke, de Inghelssche quamen vore de kerke ende stormdenre up, omme 't folc te vanghene ende 't goet te roevene dat up de kerke ghevlucht was; die up den torre van der kerken waren, wierpen met groeten steenen needer, ende daer wart met eenen groeten steene doot gheworpen de capiteyn van dien Inghelsschen, ende daeromme staken de Inghelssche 't fier in de kerke, ende verbarrenden de kerke, ende daer moesten sy alle in versmoeren ende verbarren die in de kerke ende up den torre waren, ende de Inghelssche trocken over de ryviere met haren roeve. Die van Cassele, van Dunkerke, van Berghen ende

[p. 38]

van Brugborch worddens gheware, sy sloughen de stormclocke, ende vergaderden bet dan iij^m mannen, ende sy trocken over de riviere den Inghelsschen te ghemoete ende bevochten de Inghelssche. Binnen desen quamen den Inghelsschen te hulpen bet dan ij^m mannen, ende dit merkende de capiteinen van den Weesterlinghen Vulfrandt van Ucy, Joerijs van der Weduwe, Diederijc van Haesbrouc, Philips van Loncpree ende meer andere, die met hemlieden daer te paerde waren, sy rieden den Vlaminghen dat sy vlien souden, ende sloughen hare paerden met sporen ende reden wech, ende vliende schoerden der Vlaminghe bataille. Daer bleven staende omtrent iiij^c lieden van Brughborch ende van Cassele, die niet vlien en wilden; dese stelden hem vromelyke ter weere, maer, want men hemlieden gheen sourcours en dede, soe wordden sy van den Inghelsschen vermienicht, ende bleven daer meest alle versleghen. Een jonc riddere uut Inghelandt siende de victorye, die de Inghelssche hadden, hy riedt, hem dardere, over dwatre te Grevelinghen in de steede, meenende dat hem al de Inghelssche ghevolght souden hebben, ende daer wart hy ghevangen, ende belovede over sijn rentsoen te ghevene M noble, maer een Casseleere, die uut den stryde ghevlouwen quam, ende sinen broeder ende meer andere van sinen vrienden, in den voorseiden strijdt verloren hadde, hy slouch dien Inghelsschen riddre doot met eender pollhaex, die hy in sijn hant hilt. In 't selve jaer doen quam, in de weeke voer Sinxenen, voer Walgheren een Inghels schip vul goedts ende coeplieden, gheladen als om te vaerne ter Antworpmarct, de bailli van Middelborch arresteerde dat schip ende de coeplieden van 's princhen weghe, de Inghelssche waren te Middelborch in vanghenesse gheleyt. Dit siende 't comuyn van der steede van Middelborch, sy sloughen 't vangenesse up,

[p. 39]

ende daden de Inghelssche coeplieden te haren schepe gaen, ende sy bevalen den abdt, den bailli van Middelborch, ende den ontfangere van Zeelandt, dat sy desen coeplieden haer goed wedergheven souden oft sy souden se alle dootslaen. Binnen xij daghen daer naer, up der heyligher Trinitheytdach, tusschen den vij ende den viij in den avondt, soe saten ter Sluus in eene malevizeye taverne coeplieden uut Oestlandt, ende sy saten ende spraken van eender comanschepe; daer quam een Vlaminc, eens poorters cnape van der Sluus, ende gheckede ende boerdeerde met den Oesterlinghen, ende uut dien soe spraken hem de Oesterlinghe weder schimpelyken toe, ende deden desen Vlaminc wechgaen, ende dese Vlaminc haelde iiij oft v goede ghesellen ende trac ten huuze, daer hy wiste dat een van desen Oesterlinghen by sinen boel te bedde gegaen was; daer ghinghen sy slaen, ende steeken up de dore ende up de veinsteren van den huus. De Oesterlinc dit verhoerende ghinc staen ter solder veinstere, roupende ende makende gheschal, soe dat someghe van sinen ghesellen hoerende 't geruchte, quamen hem te hulpen, roepende: ‘Slaet den croeden Vlaminc doot.’ Daer was zeere ghevochten, ende de Oesterlinghe sloughen doot eens poorters clerc van der Sluus, de ghebueren, woenende daer omtrent, ende hoerende dat gheroup van den Oesterlinghen stonden up van haren bedde, ende sy trocken in de huuzen ende herberghen daer de Oesterlinghe woenden ende ghelogiert waren, ende slougher veele doot, ende men seide voerwaer datter meer de lx Oesterlinghen doot bleven, hendelic de heeren ende de wet warts gheware, ende sy bevalen den volke t'huuswart te gane, elc in sijn ruste. Des anderdaghs doen waren someghe van dien van der Sluus ghevanghen, dewelke occuzoen waren van den twiste, ende 's dicendaghs vore Sacramentsdach doen

[p. 40]

warer viere onthoeft, te wetene: Gille Meeus, de Keysere, Coppin Pilsse ende noch een; men soude oec onthoeft hebben eenen Loy Joerdaens, dewelke Loy daer staende, daer menne onthoefden soude, belovede te versoukene dat heylighe Bloedt te Wilsenaken, mocht hy daer ontgaen der doot. Het gheviel dat des vorseiden Loys oghen verbonden waren ende sijn handen, ende was gheknielt, ende de hangman hebbende geheven 't zweert om den selven Loy te onthoefdene, het rees eene eerdtbevinghe, ende de hangheman beschaemt sijnde, hy liet sijn zweert vallen, ende des Loys handen die ontbonden, ende hy trac sine scroede aff, ende ghinc paysivelijc door al 't folc dat daer up de marct was, dies wel ij^m sijn mochte tot in Onser Vrouwenkerke, visentheerende 't heylighe Cruus ende dbeelde van Maryen, ende van danen trac hy ter steede uut, tot den heylighe Bloede van Wilsenaken. Saterdaghs naer Sacramendtsdach traken die van Gendt met harer casselrye te Calays waert, met groeter heercracht, nemende altoes haren wech lancs der Leye, ende sy comende by Haesbrouc, worpen sy aff Diederijcx huus van Haesbrouc, ende oec sijn molene, omme dat hy den Casseleers verradelyke uut den velde ontvloe, 's maendaghs in de Cruusweeke, ende liet se daer van den Inghelsschen vermoerden ende verslaen, niet jeghenstaende dat hy haerlieder capiteyn ende hoeft was. Die van Brugghe traken uut up Sente Barnabasdach, dwelc was maendach naer Sacramentsdach, ende hemlieden volghden de steden van den Damme, Oestborch, Aerdenborch, Thorout, Oestende, Oudenborch, Muenicsreede, Houke, Blankenberghe, Ghistele ende Dixmude, met groeter meenichten van vromen lieden, ende als sy uut Brugghe waren, sy bleven ligghene by Sente Baefs tot 's vrydaghs, ontbeydende die van der Sluus, dewelke tot die van Brugghe niet comen wilden, maer ter beede van

[p. 41]

den prinche, die van Brugghe vertraken te Calays waert. Die van den Oestvryen quamen in Brugghe met schoenen geselschepe, 's daghs naer Sente Barnabasdach, ende ghinghen ligghen buten der Smedepoorte, nort van die van Brugghe, tusschen Sente Baefs ende den Tempelhove, ende vertraken te Calays waert. Up den donresdach Sent Jans Baptistenavont, tusschen Grevelinghen ende Loon, dede de hertoghe Philips van Bourgoengien, grave van Vlaenderen, doen den montre van den Vlaminghen. Up sente Loysdach soe quamen die van Mechelen in Brugghe, met vj^c vromer ende stouter mannen. Up de vighilie van Sente Pieter ende Pauwelze was 't castiel van Hoyen beleyt, ende up de feeste van de vorseide apostelen was 't vorseide casteel overgegeven, behoudende den casteleyn, hem darddere, sijn lijf, ende andere tot liiij mannen, die up 't vorseide casteel waren, die waren alle aen eene galghe gehanghen, ende up den lesten dach van Wedemaent, soe was 't vorseide casteel gheslicht ende ter eerden ghevelt. 's Maendaghs daer naer, up den anderen dach van Hoymaent, doen traken de Vlaminghen voer 't casteel van Marke, ende 's donresdaghs daer naer doen waest ghewonnen, ende daer waren ghevanghen C ende iiij Inghelssche up 't vorseide casteel, dewelke alle ghevoerdt waren ghevanghen te Gendt in 's Gravensteen. In Marke waren boven desen noch vonden veele soudeniers, ballinghen uut Vlaenderen, uut Brabant, uut Hollandt ende uut anderen landen, dewelke de prinche alle voer Marke dede onthoefden. Up den ix^ten dach in Hoymaent ghinghen de Vlaminghen ligghen voer Calays, met tenten ende met pauwellioenen. Up dien selven dach soe was Jan Rijm, de rentmeester van Zieelandt, te Aremude doot ghesleghen; up Sente Margrietenavont waren de Pickarde comen logieren te Baellighem ende te Sandtschote, ende up Sente

[p. 42]

Lauwereinsdach soe hadden de Inghelssche van Calays eene scoffelture jeghen die van Brugghe, metgaders den Pickaerden, die dien van Brugghe te goede wordden. Up Sente Magrietenavont waren die van Brugghe bespronghen ende gheschoffiert van dien van Calays, soe dat sy verloren bet dan xxxvj mannen, onder doot ende ghevanghen. 's Donresdaghs xxvj in Hoymaent doen ghinc de hertoghe van Bourgoengien in sijn wambays, onghewapent spelen in de dunen up de zee, daer hy nalincx van den Inghelsschen ghevanghen ghesijn hadde, maer Her Jan van Platielles, die waerschuwede den hertoghe vorseit, soe dat hy ontquam, ende in die scharmutsinghe bleef de selve Her Jan van Platielles van den Inghelsschen ghevanghen, ende ghevoerdt te Calays. Saterdaghs xxviij in Hoymaent, recht up de noene, doen quamen die van Calays met groeter menichten voer dbollewerc, dat die van Gendt gemaect hadden, bespronghen dat bollewerc ende wonnen 't, ende bleven daer bet dan C ende xx mannen van dien van Gendt doot, als waeromme die van Gendt 's nachs daer naer, omtrent der middernacht, al heymelic velden hare tenten ende hare pauwellioenen, ende vertraken binnen der nacht van voer Calays te Gendt waert, latende voer Calays veele provanchen van spyzen ende van dranke. Dit vernemende de drye leden Brugghe, Ypere ende 't Vrye, elc trac t' huus waert. Die van Brugghe quamen up dien anderen dach in Oughst te Sente Baefs by Brugghe, ende sloughen daer tenten ende pauwellioenen, ende en wilden in Brugghe niet comen, sy en wouden 't ierst van den prinche bezeghelt hebben eenige pointen, des sy aen hem versocht hadden, ende sy bleven voer Brugghe ligghende tot Sente Clarendaghe, den xij^ten dach in Oughstmaent. Binnen der tijdt, dat die van Brugghe aldus te Sente Baefs laghen, soe quamen de Inghelssche in Vlaen-

[p. 43]

deren met iij^c ende lx scepen wel xx^m mannen starc, ende waren hare capiteynen, de hertoghe van Clochestre ende de hertoghe van Jorc, ende hadden onder hemlieden xvj Inghelssche graven, ende deelden hem in drye partyen; daer blever omtrent iij^m te Calays, om dlandt van Ghines te bewaerene; de twe hertoghen Cloechestre ende Jorc, met x^m Inghelsschen, sy trocken by Burgburch, voer Duunkerke, voer Berghen, te Quaetypere, te Banbeeke, te Haringhe, te Poperinghen, al dat landt roevende, de lieden dootslaende, ende de huuzen verbarrende. In Poperinghen hilt de hertoghe van Clochestre eene groete feeste up Onser Vrouwendach Halfoughste, ende hy slouch daer eenen ballinc van Poperinghen, ruddere, die langhe te Calays souwenier ghesijn hadde, ende dese wijsde den hertoghe van Clochestre, waer dat de rijcste lieden woenden. Van daer trocken sy te Belle, roevende de stede, ende daer naer staker 't fier in, ende sy namen wel xx^c waghenen, die sy loeden met haren roeve, ende voerden 't met hemlieden, ende oec voerden sy met hemlieden bet dan xj^c knechtkens, alle beneden den xj jaren oudt sijnde, ende sy namen haren wech zuut van Cassele om te treckene te Arke. Als de Inghelssche zuut van Cassele waren, die van Casselambacht ende van Berghenambacht, sy waren wel vj^m mannen starc, ende sy meenden den Inghelsschen in 't gemoet te treckene, ende haren roef te nemene in eene nederinghe van watre, daer sy dore moesten lyden, mar de souverain van Vlaenderen Mer Colaert Van den Clyte beval hemlieden van 's princhen weghe, dat elc t' huus waert trocke, want de prinche meende se selve te bestrydene, met sinen eedelen. De dardde schare van den Inghelsschen quam te scepe met vj^m mannen, ende sylieden voer Duunkerke, voer de abdye van den Dunen, voer de Nieupoort, ende sy waren 's dicendaghs voer

[p. 44]

Sente Lauwreinsdach voer Woestene, ende al dNoortvrye dore, ende up den zeecant omtrent Oestende waren vergadert, bet dan iij^m mannen. Het gheviel up die selve avontstont, dat Mer Jan Van Huerne, de amirael van der zee, vloe uter Sluus met drye oft iiij cnapen bedectelyke, alsoe men seyde, ende hy comende ghereden by Oesthende al vermuzielt ende ombekent, ende hy en wilde niet spreken, noch segghen wye dat hy was, maer hendelijc hy wart bekent, ende wart daer ghesleghen ende soe ghewont dat hy binnen xiiij daghen staerf, ende hy was begraven te Sent Donaes te Brugghe, ende een sijn cnape viel up hem meenende by dien sinen meester te beschudden, hy wart soe doerwondt ende doerquetst, dat hy des anderendaghes staerf in Oestende, ende als hy sterven soude, hy belyede dat Her Jan van Huerne, sijn meester, was favorable den Inghelsschen, ende dat hy van hemlieden ghiften ende mieden ontfanghen hadde. Up Sente Lauwereinsavont quam dat vlot met vj^m Inghelsschen in 't Oestvrye, tusschen der Groede ende der Noordt, ende roefden al d'Oestvrye, de Groede, Gaternesse, Schoendyke ende Nieukerke, ende staken 't fier in de huuzen, ende verbarrenden 't al. Up Sente Lauwereinsdach quamen bet dan iiij^m mannen van den Oestvryen, uut Ecloe, uut Adeghem, Heilene, Maldeghem, Coccide, Sente Lauwereins, Sente Cruus, uut Burghburch ende uut Oestburch in Prickins poldre, menende daer de Inghelssche te wederstane. Het gheviel dat die van der Sluus quamen van Noorden, ende sy lieten hare baniere vallen van vare, wanende dat al Inghelssche ghesijn hadden dat sy daer vonden hadden, ende Gwy de Vissch, capiteyn van Coccide, hy vloe met sinen paerde, ende al de Oestvryen wordden vliende, ende de someghe en hadden van dien dach noch niet gheten noch ghedronken, ende het was een over

[p. 45]

heet dach, ende daeromme binnen eender maent storven veele lieden, die te dier reysen ghesijn hadden. Hadden die van den Oestvryen niet ghevloen, alle de Inghelssche, die ghelandt waren, hadder ghebleven. Up Sente Lauwereinsdach, someghe van den Inghelsschen ghinghen in Vulpen ende in Caedsandt, roevende ende verbarrende biede de prochien, ende de Inghelssche bleven daer ligghende xiij daghen lanc, want sy hadden de wint altoes contrarie. Up den xij^ten dach in Oughst ter beeden van Mer Vrouwen van Bourgoengien, soe velden die van Brugghe tenten ende pauwellioenen, daer sy noch laghen te Sente Baefs buten Brugghe, ende trocken te Oestburch waert omme te wederstane de Inghelssche, soe dat sy Oestburch, Aerdenburch ende de prochien daer omtrent gheleghen, niet roeven noch verbarren en souden. Up Onser Vrouwendach Halfoughst waren die van Brugghe versocht omme van hemlieden te hebbene eene quantitheyt van haren volke, om die te sendene ter Sluus, omme te schepe de Inghelssche te bestrydene, ende die van Brugghe, die sender den vj^ten man uut elker tente, ende als sy voere der Sluus quamen, Mer Jan van Steenhuuzen, Clays de Calkere, ende eene quantitheyt van omtrent xl personen van Brugghe waren in de Sluus ter poorten inghelaten, maer alle de andere moesten buten der Sluus bliven, het reynde zeere ende was een nat weedre al dien nacht duere, daeromme hadden zy gherne in der Sluus ghelaten gheweest, maer Mer Roelandt van Uutkerke, die capiteyn van der Sluus was, verboet dat men niemanne inlaten en soude; des andersdaghs al den voernoene lanc stonden die van Brugghe vore de Oestpoorte, omme in te sine, want waren mesmaect ende nat van den reyne, men seide hemlieden dat sy t' huus waert gaen souden, want daer en waren gheene scepen in de Sluus, daer mede

[p. 46]

dat men de Inghelssche bevechten mochte. De Brugghelinghe, die in de Sluus waren sy baden den wachters, die ten poorten waren, dat men de Brugghelinghen soude willen inlaten, mar Mer Roelandt van Uutkerke nam de slotelen. Een scheppere van Brugghe dede soe met sinen ghesellen, dat 't slot van der poorten aff ghesleghen was, ende die van Brugghe souden inghecomen hebben, maer die de poorten verwaerden, sy gaven 't der wet van der Sluus te kennene, ende de wet gaeft voert te kennene Mer Roelande vorseit, ende Mer Roelandt quam ter poorten, ende hy slouch naer eenen Brugghelinc, ende hy beval naer hemlieden te schietene, ende hiet die van Brugghe, verraders ende muetmakers, ende hy beval in soe wat huuzen dat de Brugghelinghe waren, dat men se ter solder-vensteren uut werpen soude, oft uut den huuze slaen, ende binnen den dardden dagh daer naer, dede Mer Roelandt vorseidt doen een ghebot in de Sluus dat alle de poorters van Brugghe, habitante in de Sluus, dat sy binnen dardden daghe up 't hoeft de Sluus rumen souden. De Inghelssche die up de nordtzee laghen, sy hadden alle daghen sourcours van vitaillien, ende van provanchen van vastenspyzen, ende andersins van dien van Middelborch, ende van die van Walgheren, ende als sy xiij daghen lanc up de noortzee gheleghen hadden, de wint trac in 't hoest, ende up Sente Bartelmeusavont sy vertrocken met al haren roeve in Calays, ende up den xxvj^ten dach in Oughst soe quamen de Brugghelinghen t'huus, die gheleghen hadden te Oestburch jeghen de Inghelssche, ende sy ghinghen staen up de marct met haren banieren ghevest in 't eerde, segghende: ‘Sy en souden van der marct niet gaen noch hare wapenen ende banieren laten van der marct draghen vore dat de correxie soude ghedaen sijn, up Mer Roelande van Uut-

[p. 47]

kerke, die in de Sluus die van Brugghe hadden gehieten Moytmakers ende Verraders, ende up hemlieden gheslegen ende gheschoten hadde, ende de poorters van Brugghe uut der Sluus bannen up haer hooeft, ende 't comuyn begheerde te wetene wat rechte oft privilegien dat sy up de Sluus hadden, ende begheerden voort correctie up de wethouders van der Sluus, ende sy begheerden te wetene wie de wethouders van Brugghe waren, die ghedoght hadden dat men de Sluus soe starc gemaect hadde, ende sy begheerden voort te hebbene de slotelen van der steede van Brugghe, ende van den previlegien.’ De schouthete van Brugghe Stassaerdt Brix sprac up de marct zeere schimpelyken ende smadelyke toe den ghenen, die up de marct stonden, ende hy wilde 's princen baniere wech ghedaen hebben van der marct, daeromme ende om meer andere ruuthede, die hy den comuyne van Brugghe bewijst hadde, al van vore de Calays reyse, dwelc hemlieden al noch ghedachte, daeromme wart hy up de marct 's avonts omtrent den viij van den comuyne van Brugghe doot ghesleghen, een occusoen was om dat hy den ghene, die ghecoren hadden gheweest te treckene voere Calays, ende by dien ghewapent ghinghen achter straten, hare wapenen hadde willen nemen ende voort van 's princen weeghe in de Steen steken. Vordt 's daghs daer naer, dwelc was den xxvij^ten dach in Oughst, doen was te Brugghe een ghebodt ghedaen dat alle die wethouders waren oft xxvj jaren ghesijn hadden, als borghermeesters, tresoriers, hooftmans oft der steede clerken van scepenen camere, dat sy souden comen 's achternoens ter marct, waeraff dat Gherardt Ruebs ende Dolin van Tielt waren in ghebreke van ter marct te comene, daeromme trac men 's avons hemlieden souken te haren huus, ende want men se niet en vant, sy sloughen in

[p. 48]

de huuzen de ghelazen vensteren in sticken; omtrent den vj van den avonde soe was Gherardt Ruebs ghesocht ten Predicaren, in allen cameren, in allen cellen, voren ende achtere, ende in allen steden van den convente, ende de someghe clommen van in de Ledertouwerstrate over den muer, ende quamen alsoe in de fermerye, ende in meester Jans van der Goeds camere, in den hoven van den bachuuze; sy clommen in Gherardts Ruebs hof over den muer, ende ghinghen in sijn huus, ende braken de ghelazen vensteren, ende de verwelven van den cameren, sy sloughen in sticken doren ende veinsteren, sy ghinghen in den kelnare, ende sloughen de wijnvaten den bodem in, ende de wijn, ende de malevezye vloette achter den kelnare. In Gherardts huus was wel....℔ groeten schaden ghedaen, ende hy was drye daghen lanc ghesocht, mar niet ghevonden. 's Woensdaghs vore Sent Gillijsdach, doen voer de hertoghinne van Bourgoengien uut Brugghe te Gendt met haren jonghen sone, den grave van Chaerloes, ende soe was in de Cruusporte te Brugghe ghearresteert van Janne Lonckaert, omme dat Mer Roelandts wijf van Uutkerke in haren waghen was, ende die wart daer uut den waghene ghenomen, het hadde up die tijdt zeere ghereynt, ende Mer Roelandts wijf moeste te voet t' huuswaert doer de modere gaen. 's Dycendaghs, 's woensdachs, 's donresdaghs ende 's vrydaghs voere Sent Gillijsdach las men in 't oppenbare ten bielfroete ute de previlegien van der stede van Brugghe voere alle 't folc. Up Sent Gillijsdach, midts dat die van Brugghe an den prinche ghescreven hadden hoe wel dat de brieven niet en quamen te voerschine, oft midts dats de prinche niet en achte, want die van Brugghe en vernamen van gheender antwordden, als waer by de lij dekens van Brugghe screven te Gendt, elc eenen brief aen de lij dekenen van Gendt omme

[p. 49]

bystanticheyt, ende Brugghe te helpene te haren rechte ende previlegien beschermen, ende dat sy souden willen helpen ter correxien up de gheene, die in de Sluus dien van Brugghe schimp ghedaen hadden. Die van Gendt als sy de brieven ghelezen hadden, sy gaven 't den hertoghe van Bourgoenien, haren prinche, te kennene, biddende over die van Brugghe, maer de hertoghe en achtes niet, maer hy sprac dat hy wilde correxie doen over de gheene, die Stassarde Brix, sinen schouthete, doot sloughen, ende daeromme 's maendaghs up den dardden dach in septembre soe trocken alle de neeringhen van Gendt ter marct, met haren bannieren, ghewapent, ende bleven daer staende, tot 's vrydaghs vespertyde, ende was Onser Vrouwenavont nativitas, ende sy hilden den prinche in Gendt tot dat hy dlandt van Vlaenderen in payse ende in rusten soude gestelt hebben, behouden de rechten ende previlegien van dien van Brugghe, ende voert dat hy doen soude correxie up de gheene, die dien van Brugghe schimp, schande ende onghelijc ghedaen hadden. 's Maendaghs naer Sent Gillijsdach, doen meende Mer Roelands wijfs van Uutkerke haer te stelene uut Brugghe, ende so gaende met eender faelgie in de Smedepoorte so wart bekent ende daer gherasteert, ende in Brugghe weder gheleedt. Up den selven maendach doe was te Brugghe een voerghebot uutgheleyt, dat alle de burghemeesters, tresoriers ende clerken van der cameren, die binnen xxx jaren officien in Brugghe gehadt hadden, dat sy comen souden ten tween nar der noene ter marct, ende sylieden daer comende, men beval hemlieden up de Oude Halle te gane, ende daer waren sy gherasteert, ende hilden daer vij weken vanghenesse. 's Dicendaghs up den vierden dach in septembre, doen was te Brugghe ter Hallen een ghebot ghedaen, dat alle de Haghepoorters van Brugghe souden binnen dardden

[p. 50]

daghe comen in Brugghe, up de verbuerte van harer poorteryen; voort dat alle de steeden van wetten, onder Brugghe gheleghen, souden comen te Brugghe, ghewapent met haren standarden van harer steede; voort dat die van den Vryen, dewelke willen sijn habitanten onder die van Brugghe, dat sy comen souden ter marct in Brugghe, ghewapent metter banieren van den ambachte daer sy onder ghezeten sijn. 's Vrydaghs voere Onser Vrouwenavont nativitas, doen quamen in Brugghe ter marct ghewapent ende met haren banieren, die van den Damme, van Muenicsreede, van Houke, van Ermude, van Horschamp, ende up den selven vrydach doen quamen van Gendt de lij dekenen van den ambachten van Brugghe, ende brochten de tydinghe dat die van Gendt, als ghetrauwe broeders, dien van Brugghe souden doen bistanticheede. 's Maendaghs up den x^ten dach in septembre, doen quamen te Brugghe met haren banieren ter marct staen die van Oestborch, van Ardenborch, van Blankenberghe, van Thoroudt, van Lisseweeghe, van Dudzeele, ende sy begheerden habitanten te sine onder die van Brugghe. Up den selven maendach, doen waren te Gendt ghebannen Mer Colaerdt Van der Clite, souverayn van Vlaenderen, Mer Roelandt van Uutkerke, Inghelram Hauwiel, meester Gillijs Van der Woestinen ende Jan van den Damme, elc van hemlieden C. jaer, ende soe wye eenen van die viven doot sloughe oft brochte te Gendt ghevanghen, die soude hebben drye hondert ℔ parisijs. Up den dicendach naer Onser Vrouwen, doen was den raedt ghehouden te Brugghe dat men sendden soude CC. oft CCC. vromer mannen te Dixmude, te Looe, ter Nieupoort, te Lombardye ende in Westvlaenderen, dat sy te Brugghe quamen met haren banieren ende ghewapent. Up den selven dach soe trocken Mer Colaert Van den Clite, Mer Roelant van Uut-

[p. 51]

kerke ende de andere ghebannenen uut Vlaenderen, achtervolghende haren banne. Up Aldercrucenavont in septembre naer maeltijdt, soe waren te Brugghe ghecoren in midden van der marct de ghene, die trecken souden ten voernoemden steeden ende plaetsen tot den ghetale van CC. ende L. personen, ende haerlieder capiteyn dat soude sijn Vincent de Schoteleere. Vinchent met sinen ghesellen trac in 't Westvrye tot den steeden, die onder Brugghe geseten waren, als Oesthende, Oudenburch, Ghistele, Lombardye, Nieupoort, Dixmude, Looe ende alsoe tot Grevelinghe, bevelende waert dat hy quam, dat sy te Brugghe comen souden, al ghewapent ende met haren banieren ter marct, ende Vincent trac voort in de dorpen, ende hy dede de clocke slaen, ende vrachde in allen dorpen daer hy quam oft sy begheerden te sine habitanten onder die van Brugghe, dat sy dan te Brugghe comen souden up de marct, met haren banieren van haren dorpen, al ghewapent. Waer dat die van Brugghe aldus quamen, de boden van den heeren van den Vryen hadder alomme voren ghesijn, ende hadden bevolen van 's princhen weghe dat niement soe coene en ware dat hy te Brugghe trake, mar niet jeghenstaende dien verbode, soe quamen noch te Brugghe die van Oesthende, van Oudenborch, van Ghistele, van Looe, van Lombardye, van Dixmude, van Berghen, van Dunkerke, van Vuerne ende van Brughborch, mar de andere steeden die sloten haer poorten jeghen die van Brugghe, ende van ghelyken waren ghesonden ij^c ende L. sergianten in 't Oestvrye, ende gaven van ghelyken te kennene in alle prochien oft sy wilden sijn habitanten onder die van Brugghe, dat sy dan te Brugghe comen souden, ghewapent ende met haren standarden van harer prochien ter marct. Binnen xvj daghen quamen te Brugghe Izendijc-ambocht, Oestburch-ambocht,

[p. 52]

Moerkerke, Ramscappele, Waescappele, Coelkerke, Oestkerke, Heys, Uutkerke, Zuutkerke, Winkelambocht, Nieumunster, Clemskerke, Vlisseghem, Meetkerke, Onsauwe, Jabbeeke, Straten, Verssenare, Vlaerseloe, Leeke, Koukelare, Aghteghem, Artryke, Zedelghem ende Ziezeele, ende elc dorp met sinen standarde, ende van Onser Vrouwendagh tot Sente Matheusdach, wel xxiij daghen lanc, someghe van den edelen, de twe steeden Ghendt ende Ypre, de nacien van den coeplieden, dese baden ghetydeleke den prinche om de remissie van den dootslaghe van den schouthet van Brugghe Stassarde Brix, ende van der fortsen van den upbrekene van den slote van der poorten van der Sluus, ende van den rastemente ghedaen aen onser gheduchter princherssen, ende haren jonghen sone voer de Cruuspoorte in den reghen, sy baden oec den prinche dat hy wilde bezegelen de privilegien, die de steede van Brugghe heeft up de Sluus, ende up die van den Vryen; 't verantwordden van den prinche hier up dat was altoes: ‘Als die van Brugghe hare wapenen laten ende van der marct gaen, ende hare standarden wechdraghen, dan wille ic gherne doen al dat ghi begheert in redelicheden, ende by beschee.’ By wylen een burgermeester, v oft vj scepenen met someghe van den dekenen reden tot den prinche te Gendt, omme de remissie ende besegelte van den privilegien te vercrighene, mar wat dat die van Brugghe baden den prinche, hy en achtes niet, ende sy keerden altijdts t' huuswaert, alsoe sy ghinghen ende quamen. Up Sente Matheusdach, doen waren in Brugghe ghedeputeert diverssche notable personen, metten prinche bekent, te wetene: Mer Jan Van den Gruuthuuze, capitein van Brugghe, Lodewijc Van den Walle, burgemeester van Brugghe, met someghen wethouders, ende met eender quantitheyt van den princhipaelsten dekenen om te

[p. 53]

treckene te Gendt, by den prinche, als om een hende te hebbene van der remissie, ende oec van den bezeghelte van haren privilegien, enz. Maer 's princhen raedt ende die van den Vryen beletten 't vj oft vij daghen lanc, dat die van Brugghe negheen audiencie, noch gheenen toeganc en mochten hebben tot den prinche te gane, hendelic de heere van den Gruuthuuze dede soe vele an den prinche, dat die van Brugghe hadden toeganc tot den prinche ende audiencie, ende men beval dien van den Vryen dat sy den ganc van der alleyen tot 's princhen camere te gane rumen souden, ende dat segghen was dat de prinche soude ten Damme comen, ende daer soude men alle pointen van den gheschille handelen; ende Mer Jan Van den Gruthuuze bleef x daghen lanc te Gendt by den prinche, ende met hem v notable personen van Brugghe, die in de Oude Halle vanghenesse gehouden hadden. Up eenen sondach in Septembre den lesten dach, omtrent der noene, doen quam de prinche in de steede van den Damme, met alle de ghedeputheerden van Brugghe, ende daer waest ghesloten up den vierden dach in Octobre dat de prinche besegelen soude, ende alle dinghen te poente stellen tusschen Brugghe ende de Sluus, ende dien van den Vryen, maer die van Brugghe, die moesten 't ierst hare wapenen afflegghen, ende de marct rumen ende t' huuswaert gaen ende doen elc sijn ambach, ende sedert Sente Bertelmeusavont tot den vierden dagh in Octobre, soe ne hadde niemant in Brugghe neeringhe noch ambacht ghedaen, noch in x daghen daer naer. Up Sente Bartolomeusavont was ter Hallen een ghebodt ghedaen dat men soude de marct rumen, alle de cramen wech te doene ende de visschbanken, ende dat men den vissch vercoepen soude in den Braemberch; waermoes ende fruyt in de Steenstrate; perssen, hoenderen, gansen ende wiltbraet, enz. voer

[p. 54]

Sente Christoffelskerke; olie ende aizijn tusschen der Eeckautbrugghe ende den Braemberch; vyghen ende rozinen van der Vlasbrugghe noort tot der Goederixstrate, gaende ten Jacopinen, waert; coren ende de houtcolen up de marct daer men de penssen pleght te vercoepene.

Nota, dat up 't segghen dat de prinche seide dien van Brugghe de marct te rumene, haer wapenen te latene ende de standarden wech te doene, hier up ghinghen die van Brugghe te rade, wat sy doen souden, ende den raedt hadde in dat elc persoen van Brugghe belovede bistantichede d'een den anderen, ende trouwe te doene te levene ende te stervene, d'een metten anderen, de poorterye met den ambachten ende daer up waren brieven gemaect, ende metten zegelen van al den dekenen van den ambachten bezegelt, ende oec metten zegle van der steede van Brugghe; voert dat elc ambacht hebben soude eenen voghelare ende een ribaudekin, ende elc ambacht soude draghen sijn baniere up de Oude Halle, ende de sessedeellen, ende de steeden, ende oec de dorpen, ende by elken standarde souden ij mannen waken, by daghe ende by nachte te coste van der steede van Brugghe. 's Maendaghs up Sente Denijsavont doen ontfinc men alle de dorpen, die te Brugghe comen waren van buten met haren banieren als inhabitanten poorters van Brugghe, ende waren alle de banieren ghedreghen up de Oude Halle: eerst 's graven baniere van Vlaenderen, daer naer de poorterye, daer naer der ambachten banieren, daer naer de xiij smale steeden, ende de standarden van den dorpen van den Vryen, ende tot elken standarde behoerden ij mannen, diene bewaerden by daghe ende by nachte te costen van der steede van Brugghe, te xij groeten 's daghs elken man, tot dat men den brief van der remissie ende van den privilegien hebben soude, ende den contrebrief, die te

[p. 55]

Rycelle es, soude wederroupen sijn ende ghecasseert, ende al dit soude de prinche vulcomen doen binnen darden daghe. 's Dycendachs, 's woensdaghs ende 's donresdaghs, de wyle dat te Brugghe de banieren van der marct waren, soe dede de prinche den Dam mannen met sinen edelen, daer met dat quamen Franssoyzen ende Pickarden, ende de heere van Lilledam, die was ghemaect capiteyn van den Damme, ende sine hulpers waren de heere van Praet, de heere van Lichtervelde, ende de heere van der Veere, ende sy deden de reye, by den Damme stakitsen, omme dat te Brugghe negheen goet soude comen uten Zwine; die van Brugghe dat merkende, 's donresdaghs naer cloester vespertijdt, omme dat men dbezeghelte van den prinche niet ghecrighen en conste van den remissie noch van den privilegien, daeromme de vier neeringhen namen up de Halle hare banieren, ende quamen weder staen ter marct, ende dierghelyke alle de ambachten, de poorterye, de smale steden, ende de dorpen van den Vryen. Up dien donresdach-avont in de nacht, die van den Aweytte van der marct coren C. ende xx ghesellen, ende senden se in de huuzen van someghen scepenen van den Vryen, te Heinrijc van Meetkerke, te Jacop Bouwins sone, te Jans Alyzen, te Gherarts van Meetkerke, ende sloughen daer de doren ende de veinsteren in stics, ende men nam daer de boghen ende de wapenen, die men daer vant, ende drouch se boven up Scepenenhuus. 's Vrydaghs als 't was den xij^ten dach in Octobre, alle de nacien van den coeplieden, die doen te Brugghe waren, als Hoesterlinghe, Schotten, Spaengiaerden, Portegaloyzen, Catteloengiars, Lombarden, Venecianen, Jenevoyzen, Florentinen, Menelanoyzen, Placentinen ende Lucoyzen, sy voeren alle ten Damme tot den prinche, biddende over die van Brugghe omme de remissie, ende dbezeghelden

[p. 56]

van den privilegien, enz., ende up dien selven dach soe vergaderden alle de collegien van Brugghe te Sent Donas in den reeftere, ende oec de vier ordenen, ende daer was over een ghedreghen dat uut elker collegie souden twe notable personen ten Damme gaen, sonder eenich letten, ende volghen de coeplieden, ende alsoe alle te samen gaen voere den prinche, ende vallen hem te voeten oedtmoedelyken biddende, omme der steede van Brugghe gracie te doene, ende meester Jan Vindegoedt hadde dlast omme dwoert te sprekene voere den prinche. Dese meester Jan was prioer van den Predicaren, ende binnen den selven avonde soe waren sy voere den prinche, ende de prioer vorseidt dede voere den prinche sulc relaes, als waer by dat men des andersdaghs te Brugghe sendde v notable personen van 's princhen weeghe, omme te wetene de sake waeromme dat sy stonden up de marct, ghewapent met haren banieren, ende de cause van dien hemlieden verclaert sijnde, sy beloveden ter goeder trouwen te sine goede middelaers tusschen den prinche ende der steede van Brugghe, ende dit waren de voerseide v personen: de archidiaken van Rouwaen, de proofst van Sent Donaes, de heere van Ternant, de heere van Robbays, ende de heere van Santes. Des andersdaghs up de noene, dwelc was Sent Donaes-avont, doen quamen van den Damme meester Antonijs Lyen, predicare, ende meester Clays Lambert, thoendere van Brugghe, ende brochten den brief van der remissie ende van den privilegien, ende oec van den conterbrieve van Rycelle in platten Vlaemssche ghescreven, onghezegelt, ende was voer de wet, voer de vj hoeftmans gelezen, ende voer de lij dekene omme te wetene oft hemlieden soe goet dochte dat men se soe bezegelen soude, ende eer men den brief segelen soude, soe moeste men alle de banieren van der marct weeren, ende de borger-

[p. 57]

meester met someghen wethouders, de vj hoeftmans ende de lij deekens, ende met elken deeken ij oft iij notable personen van sijnder neeringhen souden met hemlieden trecken te Gendt tot den prinche, want de prinche wilde vertrecken uut den Damme te Gendt waert, omme met dien van Gendt raedt te hebbene, ende met de ghedeputheerden van Ypere, die de prinche tot hem te Gendt te comene ontboden hadde, ende die van Brugghe met den wethouders, deekens ende hoeftmans vorseidt, souden te Gendt in 's princhen hoff te Walle comen, ende vallen den prinche te voeten knielende, hem bidden om gracie ende om remissie van allen pointen, die sy jeghen sine hocheyt ende heerlicheyt mesdaen hadden, ende dan souden sy hebben hare letteren van remissien, ende van der vernieuinghen van haren privilegien, ende oec den brief van Rycelle, die Jan Bieze, Clays de Soutere, Lievin de Schotelare, ende Jan Bortoen daden maken in 't jaer xiiij^c ende vij. Naer dat Jan Camfin, Jan Hoenin, Clays Barbizan, Zeghere Van den Walle ende meer andere ghebannen waren, dese brieven onghesegelt aldus ghelesen, vore den ghemeenen buuc van Brugghe, ter presencien van den vijf voernoemden heeren van 's princhen rade, soe seiden die van Brugghe dat elc deken soude te rade gaen met sinen ambachte, ende elc hoeftman met sinen sestendeele, want sy duchten, als sy te Gendt comen souden in 's princhenhoff dat men se letten mochte ende vanghen, ende dan onthoefden, alsoe de felle gravenede Rykildt wylen dede, die de wet van Oudenarde dede onthoefden ende lxiij notable van Ypere, die dede so te Miessine alle dootslaen, in 't jaer Ons Heeren M ende lxxij, ende hier up ghinghen die van Brugghe te rade want sy en dorsten 't niet wel bestaen, het en ware dat dese vijf vorseide heeren wilden soe langhe te Brugghe in hostagien bliven. Dese

[p. 58]

vorseide v. heeren trocken hier up ten Damme by den prinche, hem seggen ende informeeren van den quaden regemente dat sy hilden in haren tijdt, als sy dat regement hadden in Brugghe, specialijc de someghe van die in de Oude Halle gherasteert laghen, by exactien ende fortscen, ende sy seiden den prinche de rebelheyt van den gouverneurs van den Vryen, dwelc negheen let schuldich en ware te sine, maer appendanten van Brugghe ende oec diergelyke van der Sluus, ende veele andre pointen. Deze v. heeren maecten eenen brief met haren zegelen uuthanghende, in welken brief de twe heeren van der heyliger kerken, te wetene: de archidiaken ende de proofst beloefden by haren priesterschepe ende up hare burst, ende de drye rudders by haren rudderschepe en up hare trouwe, stellende haer lijf ende haer goet in den wille van dien van Brugghe, als dat sy te Gendt vry gaen mogen in 's princhenhof, men sal hemlieden niet mesdoen, noch mesverghen, ende als sy den voetval ghedaen sullen hebben vore den prinche, sy souden voerwaer dan hare remissie hebben van haerlieder mesdaet jeghen den prinche ende jeghen onser gheduchter vrouwen, der princherssen, ende oec jeghen onsen jonghen prinche, den grave van Charloes, ende sy souden oec hebben de vernieuwinghe van haren ouden privilegien, ende oec de cassacie van den conterbrieve van Rycelle, ende desen brief van sertifficacien was ghetoght up Sent Donasdach, ende up dien selven dach was bevolen in allen ambachten dat men des andersdaghs werken soude, want den ledichganc hadde gheduert bet dan vij weeken, dat men in Brugghe gheene ambachten ghedaen en hadde; ende 's maendaghs naer sent Donasdach omtrent cloester vespertijdt, doen waren alle de banieren van der marct ghedaen, ende ghedreghen up de Oude Halle, ende daer

[p. 59]

bleven by elker banieren ij personen, wakende by daghe ende by nachte, dewelke hadden elc xij groeten 's daghs van der steede van Brugghe, alsoe wel de banieren van den xiij steeden van buten ende van den dorpen, als dien van binnen, welke banieren, als sy ter marct stonden in ordenancien, stonden in der manieren hier naer verclaert: ierst, voer dbellefroit 's graven standaert van Vlaenderen, ende van danen west te Groenevoerde de baniere van der Poorteryen, daer naer de sessendeelen ende de vier neeringhen; van den biellefroite oest tot den v. staken, naest 's princhen baniere, de Wijntappers, de Temmerlieden, de Matscenars, de Ticheldeckers, de Saghers, de Schilders, de Sadelmakers, de Kuypers, de Drayers, de Mandemakers, de Boghemakers, de Wielmakers, de Scrijnwerkers, de Cordemakers, de Stroedeckers ende de Eerdenpotmakers; van den Dryestaken noort tot der Vlamincstraten: de Smeeden, de Silversmeeden, de Wapenmakers, de Tennepotmakers, de Backers, de Muelenars, de Hoedemakers, de Tijcwevers, de Linewevers, de Cothoenslaghers, de Schiede ende Cokersmakers, de Riemakers, de Spellemakers, de Barbiers, de Paternostermakers, de Fruteniers, de Kersgieters, de Schiplieden, de Makelars; west tot Groenevoerde, eerst: de Poorterye, Sent Jans sestendeel, Sent Donas sestendeel, Onser Vrouwen sestendeel, Sent Jacops sestendeel, Senter Niclaus sestendeel, der Carmers sestendeel, de Wevers, de Volders, de Lakenscherders ende de Varuwers; van Groenevorde noordt tot der Hoendermarct: de Cousmakers, de Scheppers, de Oudecleedercoepers, de Porpointstickers, de Lammerwerkers, de Viltwerkers, de Voederaers, de Vleesschauwers, de Vischcoepers, de Cordewaniers, de Zwartteledertouwers, de Hudevetters, de Dobbelsteenmakers, de Borssemakers, de Taschmakers, de Hantschoenmakers; ende Sent Joerijs

[p. 60]

baniere van den voetboghe stont in de Hoendermarct. De xiiij smale steeden stonden tot der Harincmart, ierst: die van den Damme, van Muenecsreede, van Houke, van Oestborch, van Ardenborch, van Mude, van Blankenberghe, van Thoroudt, van Oudenborch, van Oosthende, van Ghistele, van Lombardie, van Looe; ende dit naer volghende sijn de smale steeden, die te Brugghe niet en quamen, ierst: Sluus, Nieupoort, Dixmude, Veurne, Berghe, Duunkerke, Mardyke, Burbburch, Grevelinghen, Honscote ende Zoutscote. Die van den Vryen die quamen te Brugghe, ende sy stonden met haren banieren van der visschmarct tot Sent Joerijs steger, ierst: Yzendijc-ambacht met de prochien Gaternesse, Groede, Schoenedyke ende Nieukerke, Moerkercke-ambacht, Oestkerke-ambacht, Raemscappele, Waescappele, Dudzeele, Lisseweghe, Coelskerke, Heys, Uutkerke, Suutkerke, Meetkerke, Houtawe, Wendunie, Nieumunstre, Vliesseghem, Clementskerke, Vinc-ambacht, Inbreedene, de groete profstye van Nypen-prochie, Ghistel - ambacht, Jabbeke-ambacht, Versenare, Straten, Coukelare-ambacht, Ichteghem, Aertryke, Leeke, Vlaerseloe, Sedelghem, Loppem, Ziezeele, Horscamp, Berenhem. 's Dicendachs xvj^ten dach in Octobre, doen riedt de burgermeester met somege van den scepenen, metten hooftmans ende metten dekenen, wel tot ij^c ende l. personen, ende 's woensdaghs omtrent der vespertijdt doen deden sy den voetval voer den prinche, ende baden omme gracie, ende omme remissie van al des sy jeghen sine hogheyt mesdaen hadden, ende de prinche vergaeft ter beede van sinen neve van Cleve, van den prelaten, ende van den nacien der coeplieden, ende ter eeren van die van Gendt ende van Ypere, die daeromme te Gendt by den prinche comen waren, om ten payse te sprekene; ende de prinche gaf des andersdags 's nuchtens ter presencien van den v voer-

[p. 61]

seide heeren, die te Brugghe de sertifficacie ghedaen hadden, al hare brieven van der remissien, van der vernieuwinghe van haren privilegien, ende van der cassacien van den conterbrieve van Rycelle, ende hy ordineerde dien van Brugghe eenen schouthete, Bartolomeus de Vooght, ende binnen dien selven daghe trocken sy alle te Brugghe in, ende 's vrydaghs xix in Octobre, doen swoer de schouthete voernoens in scepenen-camere, ende men gaf hem de roede, ende naer de noene men slouch de clocke up de Halle, ende vergaderde 't folc up de marct van Brugghe, ende daer waren gheboden ghedaen ter Hallen: ieerst, soe wie dat ghebannen was van penninc-boeten, jeghen den heere, dat hy vry wandelen mochte, ende dat hy binnen xl daghen compozeren soude jeghen den heere; dat die van renten oft van huushueren ghepant sijn, dat sy ghenouch doen binnen xl daghen; voort dat elc vrylaet, die begheert poorter van Brugghe te sine, dat hy quame binnen xiiij nachten in de burch, ende dade hem scriven, men soudene als poorter van Brugghe ontfanghen, ende dit ghebodt ghedaen, men las daer twe brieven bezegelt metten minsten zegle van den prinche in absencien van den groeten zegle, den iersten brief was van der gracien ende remissie, ende de verniewinghe van den privilegien. De ander brief was van den conterbrieve van Rycelle, die Jan Bieze ende Claus de Soutere daden te Brugghe, by fortsen segelen, na dat sy Janne Canfin, hem vj^e, hadden ghedaen bannen in 't jaer M. CCCC ende vij; naer dat de twe brieven ghelesen waren, soe drouch men wech van der Hallen alle de standaerden ende de banieren, ierst: Sent Joerijs baniere van den voetboghe was ghedreghen in Sente Pieters choer, 's graven baniere van Vlaenderen was ghedreghen in de loeve tot Schouthets, der steede baniere was

[p. 62]

ghedregen in 't biellefroit van der Halle, ende de vj hoeftmans van den vj sestendeelen deden elc sinen standart draghen in sijn huus, ende elc deken dede sine baniere draghen t' sinen huus, als van den smalen steden, elc drouch sinen standart in sijn herberghe, ende de xxxiij banieren van den Vryen waren alle ghedreghen in de Burch, boven in 't Scepenhuus. Up den xj^m maghdendach soe drouch men Sent Donas fiertre omme in eene generale processie, Gode te love, ende te eeren ende om den pays; 's achternoens up den selven dach waeren ontboden de wethouders van der Sluus te Brugghe te comene omme 's maendaghs daer naer in de vierschare te rechte ende te wette te stane, ende om dat sy niet en kwamen, daeromme waren dese narvolghende personen ghebannen, elc l. jaer up sijn hoeft, ierst: Mer Roelandt van Uutkerke, Mer Colaert van den Clyte, souverain van Vlaenderen, Jan de Baenst, Gwy de Baenst, Paridaen Woutersone, Jacop van Rouselare, Willem Tarre, Lauwereys van den Moere, Jan van Sevecoten, Pieter Evyn, Pieter van Pinagie, Lauwereys Buc, Joerijs Litac, Jan van den Slotele, Wouter de Groete, Jan Reinolf, Rogier Davijst ende Joes, 's heeren cnape. Up dien achternoene de xix princhipaelste heeren van Brugghe, dewelke gheleghen hadden in de Oude Halle vij weken lanc, sy ghinghen van der Ouder Hallen in den Steen van den Vryen in vanghenessen, ende 's dicendachs daer naer waren sy alle gheschat te ghevene elc eenen tax van gelde, elc naer sine rijcheyt, ende daer aff stelde elc borghen, ende alsoe ginghen sy t' huuswaert, sonder Jacop van der Buerse ende noch een Jacop.....'s Donresdaghs daer nar doen quamen de vier neringhen ghewapent in de burch, ende de vorseide poorters moesten weder gaen in vanghenessen, in den Ghyselsteen van den Vryen, doer al dat sy goede bor-

[p. 63]

ghen ghestelt hadden, ende noch v andre personen daer toe, te wetene: Jacob Bieze, Jacop Ruebs, Jacop Haghelsteen, Cornelijs van Merendre ende Pieter de Cuer, mar om dat sy sonder wet ende vonnesse ghevanghen waren, daeromme moesten sy naer privilegien van Brugghe vranc ende vry uut den Steene gaen, ende waren ontsleghen. Nu om dat 's maendaghs nar den xj^m maghdendach, de notable poorters van der Sluus te Brugghe ghebannen waren, daeromme rees een meerdere onwertschepe, onruste ende orloghe tusschen Brugghe ende der Sluus, dan te voren. Die van der Sluus claghden 't den prinche, sinen rade ende dien van Gendt, ende was dien van der Sluus gheraden dat hare ghebannene in de Sluus bliven souden, midts dat sy waren meestdeel wethouders ende in 's princen dienst, ende omme die van Brugghe spijt te doene, sy stakijtsten Zwin, ende makeden daerin drayboemen, slutende so dat negheene scepen varen, noch van den Damme ter Sluus, noch van der Sluus ten Damme, sonder 't consent van dien van der Sluus. Die van der Sluus beletten die van Muenicsreede dat sy niet visschen en mochten, ende spraken hemlieden zeere spytelyke toe; eene meenichte van die van der Sluus quamen te Ardenborch ende te Heylen, ende vrieesden someghe poorters van Brugghe, ende oec someghe nieuwe haghepoorters, ende sy quetsden eenen nieuwen poorter van Brugghe tot der doot by Heylen. Dit verhorende die van Brugghe sy coren viij^m mannen, ende sender eene quantitheyt te Ardenborch, een deel ten Damme, ende een deel ter Mude, ende dese porreden uut Brugghe 's maendaghs nar Sente Symoens ende Judendach, ende sy bleven ten Damme ende te Ardenborch, up avontuere oft 's princhen raedt ende die van den Vryen, dese vorseide steeden hadden moghen doen mannen, in achterdeele

[p. 64]

van die van Brugghe. Up den maendach doen quam te Brugghe de niemare dat Mer Jan van Uutkerke, capiteyn van der Nieupoort, dede vanghen by der Nieupoort eens coemans schip uut Castiellien, ende in 't schip waren Castillianen ende oec Vlaminghen, ende hy vinc se alle. De nacie van Castillien claghden 't te Brugghe in de camere, ende het viel by avontueren doen dat de vrouwe van Ghistele te Brugghe was, ende su wart daer gherasteert ende versproken in scepenen-camere, omme dat so de zee ende den Vlaemsschen stroem niet vry en hilt van den roevers. 's Maendaghs voer Alderheylighendach, someghe van den ghesellen, die te Ardenborch laghen, traken by de Sluus up Ghijs 's Baenst goedt, ende daden daer groete schade aen sijn uutgoedt, brekende de doren ende de vensteren, enz. Sy trocken oec omtrent Moerbeke ende Lapschure, ende waren uut xxiiij daghen, te xij groete 's daghs, ter steede coste. Up Sente Martinsavondt, soe quamen dese ghesellen van Ardenborch ende van den Damme te Brugghe waert, ende onder weghen soe namen Coppen Delinc, Bernardt Mahieu ende Danyn Reyners; ter Moerbeke-brugghe, den bastardt van Moerkerke sijn geldt, ende voort sy liede comende by Sent Adriaens capelle, buten den Damme, doen riepen de drye vorseide ghesellen: ‘Alle die Brugghe lief hebben, die volghen ons.’ Ende sy traken in Lievin Ruebs huus, ende clommen boven up 't huus, ende wierpen de schaelgien aff ende ondtdecten 't huus, ende sy sloughen doren, veinsteren ende 't verwelf van den cameren al in sticken, ende wierpen lizen, taeflen, scraghen, cussene, dryevoeten al in de gracht, ende deden daer schade, men hadts met hondert ende twintich ℔ Gr. niet weder ghedaen maken. 's Woensdaghs 's nuchtens naer Sente Martinsdach doen quam Coppin Delinc tusschen Sent Donas scole ende de

[p. 65]

burch, ende omme dat hy schimpelijc ghesproken hadde up de wet, ende oec drye waerf den raedt van scepenen, van den hooeftmans, ende van dekenen in 't scepenenhuus verstorbeert hadde, daeromme was hy daer bespronghen, ghewondt ende zeere ghequetst, men waenden doot gesleghen hebben, mar hy ontliep t' Sent Donas in de kerke, achter den choer, ende de canoneken sloten de vontdore, ende wart alsoe beschudt; daer naer 't capittel van Sent Donas leyden den vorseiden Coppin in haerlieder vanghenesse, om eenighe beroemighe woerden van veele quaets, dat hy metgaders sinen ghesellen meende te doene, ende uut vriezen van dien woerden was gheordineert by den ghemeenen buyke van der steede, dat de burgermeester Morissijs van Verssenare soude hebben, om sijn lijf te bewarnen, ende hem te gheliedene xxv vromer ghesellen; was voort gheordineert dat alle nachte uut elker neringhe oft ambachte souden waken x oft xij ghesellen in haers ambachts huus oft in 't huus van haren deken. 's Vrydaghs nar Sente Martinsdach waren te Brugghe vergadert de drye staten van Vlaenderen, te wetene, de prelaten, de eedele ende de steeden, als Gendt, Ypere, enz. ende Morissijs van Verssenare, de borgermeester van Brugghe, die was comen van Rycelle van onsen prinche, ende hy brochte met hem den schouthete van Brugghe. Dese vorseide heeren oversaghen de privilegien, die die van Brugghe hebben up de Sluus. Up den anderen maendach in den advent doen hilt de schouthete vierschare, ende hy wilde dinghen van Coppin d'Edelinc, die doen van Sent Donas vanghenesse in den Steen bracht was, maer de dekens van den ambachte seiden, het en mochte niet sijn, want het ware contrare den privilegien, het ware omtrent vj weeken leeden, dat te Brugghe ghebannen waren xvj personen uut Vlaenderen te gane, up haer

[p. 66]

hoeft te verliezene, ende dat vonnesse en ware niet vulcomen, midts dat sy alle in de Sluus bleven, ende uut Vlaenderen niet en trocken, ende alsoe soude dat vonnesse moeten vulcomen, aleer men te Brugghe meer in vierscharen dinghen soude moghen. Doen seyde de schouthete hy soude van Coppen Edelinc dinghen wien 't lief oft leedt ware, nu spreke yemant van u allen wye dat weeren wille, ende om deser woerden wille, soe was de vorseide schouteete in groeter vriezen van sinen live. 's Donresdaghs daer nar up Sente Luciendach, soe quam de prinche te Brugghe met vij^c Pickarden, ende elc hadde eene jacke an, ende eenen hantboghe, ende eene torssce gheschuts by hem. Alle de collegien van Brugghe, die ghinghen in processien hem te ghemoete buter Smeedepoorte, ende de wet stont in de vorseide poorte met den schoutete, ende den capiteyn Vinchent de Schoteleere, ende den hooeftmans ende sy willecoemden alle den prinche, ende meester Jan de Mil sprac dwoert vore den prinche uter name van der wet, aldus: ‘Ghenadich ende gheduchtich prinche ende heere, Gode van hemelryke moet ghi welcomen sijn ende al uwen subgyten van der steede van Brugghe, den capiteyn, schoutete, burgermeesters, scepenen, hooeftmans, dekenen ende al den ghemeenen commuyne, oedtmoedelyke biddende uwer werdegher hoger moghentheyt dat onse rechten ende onse privilegien ons van uwen vorders ghegheven, ende ghi ons in voerledenen tyden belovedet den ghenen van Brugghe te latene ghebruyken, ende ons te beschermene, ende sonderlinghe jeghen de plaetse van der Sluus, dewelke ons lastelic es, ende zeere moyelijc, ende onse privilegien breket, ende oec onse recht onthout.’ De prinche verantwordde, segghende: ‘Daeromme soe come ic nu te Brugghe om u lieden in vreden en in payse te stellene.’ 's Vrydaghs

[p. 67]

in de quatertempere, in den advent, omtrent den ix in der nacht men informeerde den prinche, als dat de Vier neringhen stonden ghewapent ter marct, ende uut dien hy ontboet in allen herberghen omme sijn volc, ende sy quamen ghewapent tot den prinche. Doen beval de prinche den capiteyn Vinchente de Schotelare dat hy wel ondersouken soude waer dat de dekens van den Vier neringhen waren, den eenen vant hy sopperende, den anderen te bedde gaende, den dardden slapende in sijn bedde, ende alsoe voort, ende Vinchent hadde hovelinghen met hem, ende hy trac ter marct, daer vant hy de someghe wakende te Groenvoerde naer de oude costume van Brugghe. De prinche hoerende dat ter marct niemant ghewapent en was, hy ginc slapen ende al sijn volc, ende des anderdaghs quamen de Vier neeringhen voer den prinche, hemlieden excuzerende van der valsscheyt, die up hemlieden versiert was. De prinche te Brugghe sijnde, hy beclagede hem meenichsins van die van Brugghe, eerst van der eendrachticheyt van den poorters, ende van den ambachten; ten anderen dat sy ghebannen hadden sine officiers, scepenen ende dieneers van der Sluus; ten dardden het en gheliefde hem niet dat die van Brugghe maecten ghetydelyke wapenloepinghen, by daghe ende by nachte, sonder sijn concent ende sonder weten van der wet; ten vierden hy wilde someghe sloten hebben te hem waert, als Oudenarde, de Sluus ende Nieupoort, ende hy en wilde niet dat yemant enich ondersouc ofte kennesse hebben soude up de vorseide drye steeden oft up hare ambachten; ten vijfsten het en gheliefde hem niet dat die van Brugghe hadden ghenomen de vrylaten van den Vryen, ende hadden se ghemaect poorters te Brugghe sonder consent van scepenen van den Vryen. Meester Jan Vindegoedt was van den prinche ontboden, die hem beval te seg-

[p. 68]

ghene der wet van Brugghe, ende oec den ghemeenen buyke van der stede, dese voerscreven pointen, ende voert dat hy wilde te nieute hebben de vuye ende de alianche van den poorters van Brugghe, ende van den ambachten; ten anderen, den ban ghedaen up sijn officiers ende dieners van der Sluus te nieute ende van onwerden; ten dardden dat hy gheene wapeninghe ghemaect en wilde hebben, up de verbuerte van lyve ende van goede; ten vierden dat hy wilde de drye vorseide sloten hebben te sinen wille, ende dat sy en souden niet meer onder eenige steeden subject zijn; ten vijfsten dat negheene Haghpoorters, die vrylaten waren, souden weeder vrylaten sijn, ende vrylaten bliven. Up dese proposicie aldus voer die van Brugghe ghedaen by meester Janne vorseidt, ten bevele van den prinche, die van Brugghe hilder wel vj daghen lanc raedt up, ende wart ghesloten, eerst, dat de vuye ende eendrachticheyt van den poorters ende van den ambachten bliven soude; ten anderen als van den banne, dat die ter beede van den prinche souden in Vlaenderen bliven, maer te Brugghe niet moghen comen, ende dat de prinche dien van Brugghe soude gheven eenen brief, hoe dat te sijnder beede, als te deser waersten de vorseide ghebannen souden bliven habitanten ter Sluus, ende in hare officien ende diensten, by ghedoeghe van die van Brugghe sonder eenich prejudicie te draghene dien van Brugghe; voort dat de Haghepoorters van den Vryen souden poorters bliven, maer sy souden dien van den Vryen exuwe betalen; voort dat men 't stakijts van den Zwinne ter Sluus soude uutdoen, ende dat de privilegien, die Brugghe heeft up de Sluus, dat sy die ghebruken souden, mar de poorten ende de mueren ende de vesten souden bliven, alsoe het ghemaect es, ende daer soude men doen zeekere personen ordeneeren, om te

[p. 69]

visentherene de rechten, ende wat privilegien Brugghe heeft up de Sluus, ende diergelyke de privilegien van der Sluus, die sy hebben vranc ende vry exemt, ende van wat prinche sy hemlieden gegeven waren, dat souden sy te Brugghe betoeghen van dat die van den Vryen begheerden een ledt te sine, segel ende baniere te hebbene, met meer anderen pointen, die sy begeerden dat soude bliven staene in state tote dat 't stic van der Sluus ende van Brugghe soude ghesleten sijn. Aldus bleeft up Sente Stevensdach staende, ende up Sent Jans Ewangelistendach schiet de prinche uut Brugghe te Rycelle waert, ende hy liet dien van Brugghe eenen brief, hoe dat hy consentheerde in de vuye ende alyance tusschen de poorters ende den ambachten, ende dat het es te sijnder speciaelder begherten dat sine officiers ende dieners van der Sluus, die te Brugghe ghebannen waren, mochten ter Sluus bliven, sonder prejudicie te dragene dien van Brugghe, ende dat men 't stakijts ter Sluus uten Zwinne doen soude, met meer anderen pointen, in den vorseiden brief begrepen. Up den zelven Sent Jansdach waren te Brugghe ghebannen Coppin d'Edelinc, Bernardt Mahieu ende Danin Reinier, elc l. jaer uut den lande van Vlaenderen up sijn hooeft. 's Maendaghs in Laumaent up Sente Vincentiusavont was te Brugghe ghejugiert Mer Joes van Halewin, heere van Uutkerke, jeghen de stede van Brugghe, in v roeden muers te doene maken, ende jeghen de steede van Blankenberghe in restoere in iij^c ℔ parisijs, over de fortse ende wille die hy sinen molenaere hadden ghedaen bezeghen te Uutkerke ende te Blankenberghe, nemende dat vj^te vat multers, daer hy maer xiiij^te vat ghenomen en soude hebben, ende oec omme dat hy die van Blankenberghe ghedwongen hadde, up certeyne boeten te verbuerne, te Brugghe oft elders te coepene alsoe vele

[p. 70]

als een witte broet van iiij miten, om hare kindere eenen pappe te makene, ende hieromme was de vorseide Mer Joes gewijst in de vorseide boete, ende was voort ghewijst dat die van Blankenberghe ende van Uutkerke souden moghen broedt coepen waer dat sy wilden, ende dat men van malene soude gheven xij^te vadt. Saterdaghs, naer Sente Pauwels-conversie, de amhachten van Brugghe vergaderden te vespertyde up de marct, ghewapent met haren banieren, ende sy wilden weten wye dat den prinche informeerde in den advent up den vrydach in de quatertempere van dat de Vier neringhen stonden up de marct te Brugghe ghewapent, waer by de prinche dede vergaderen, up dien selven nacht, al sijn volc in sijn hoff wel tot vij^c mannen; hier aff hadde 't ghemeene van Brugghe groete suspicie up Vinchente den Schotelare, den capiteyn, ende oec up Janne Perlant, ende waren daeromme ghesocht ende brocht ghevanghen in de Oude Halle: het schilde zeere lutter men soudse uute gheworpen hebben ter Ouder Hallen uut up de marct, mar Parlant dede soe vromelijc sijn onschult, met goeden proeven, dat men hem liet met vreden t' huuswaert gaen, maer de capitein Vinchent dede bet eene accuzascie dan eene excusacie, soe dat 't comuyn van Brugghe niet wel daerin ghepayt en was, ende daeromme bleef hy gherasteert ende ghevanghen. Tusschen Onser Vrouwendach Lichtmesse ende Paesschen, Moryssijs van Verssenare, burgemeester van Brugghe, hy riedt ghetydelyke tot den prinche, waest t' Atrecht, te Rycelle, te Bruessele, oft els waer dat hy lach, dies 't ghemeene van Brugghe niet wel ghevredt en was dat hy soe dickent ende onghestoffeert van scepenen oft van hooeftmans daer trac, hieromme hadde 't comuyn suspicie up hem dat hy pijnde omme middel te vindene hoe dat men soude mogen 't comuyn houden t' onder.

[p. 71]

's Woensdaghs naer Aschwoensdach, Robert de Greel, 's graven van Antholiens suster - sone, uut Schotlandt gheboren uter croene van Schotlandt, hy was daer ghebannen omme dat hy uutgegeven hadde dat de coninc Jacop van Schotlandt was een wisselinc, ende niet s' conincx sone. Dese Robbiert gebannen sijnde, hy nam xvj vrome ghesellen met hem, ende trac in 't convent van den Predicaers te Paertsch, in Schotlandt, daer hy wiste dat de coninc al de vastene dore soude sijn, omme den godlyken dienst te hoerene. Dese ballinc Robbiert quam met sinen ghesellen, omtrent den ix van den avonde up den vorseiden woensdach in de quatertempere, als de coninc ontcleedt was tot in sijn wambays, sijn coucen uute, als omme te bedde te gane, ende omme ten tween naer middernacht up te stane, ende te mattene te gane, also hy gheploghen hadde. Dese Robbiert met sinen ghesellen clommen over den muer van den vorseiden convente, ende quamen vore 't huus daer de coninc ghelogiert was, ende staken de duere in stics ende quamen voer 's conincx bedde, ende staken den coninc doot. Dese Robbiert ende sijn ghesellen waren hendelic ghecreghen, ende de grave van Antholie, die des conincx Jacops oem was, hy wiste van deser moordt wel, maer hy halp't heelen, om dat hy hoepte coninc te sine van Schotlant, om dat 's conincx Jacops sone maer een kint en was van vij jaren, aldus meende hy selve coninc te sine; hy wart ghevanghen, gheslept, onthoeft, ghequaerteleert ende an de galghe, in eenen sac gehanghen, ende sijn hoeft up eenen ghelavie-schacht gesteken met eender croene vul dagghen, up de ghalghe hoegh staende, ende aen de galghe stont eenen brief met groeten letteren gescreven aldus: Hic est rex traditorum Schocie. Up den halfvastenen, doen wasser wel xxxvj, die van der moort wisten, alle gheslept ende onthoeft; de so-

[p. 72]

meghe harmen ende bieenen afghehouwen, ende up hoeghe cricgalghen gehanghen. Up Onser Vrouwen-Annunciacio, doen was des conincx Jacops sone, van vij jaren oudt, coninc ghecroent van Schotlandt.

's Vrydaghs vore Palmsondach, meester Pieter Mangier, canonic van Onser Vrouwen te Parijs, met drye anderen poorters van Parijs, sy souden up den Palmsondach de Inghelsschen geholpen hebben, binnen der hooeftmessen, dat sy Parijs ghecreghen souden hebben. Het wart gheweten ende sy waren alle viere ghevanghen, de drye poorters waren up den Schorswoensdach onthoeft, ende meester Pieter was in 's bisschoppen carker gheleyt.

In 't jaer Ons Heeren M. CCCC. ende xxxvij maendach in de Paesschedaghe, ende was den iersten dach in April, doen waren in scepenencamere te Brugghe, de wet ende al de ghemeene buuc van Brugghe, ende in 't schieden een scheppere wilde Jacoppe Ardoren, hooftman van den Carmers-sestendeele ghesleghen hebben.

's Maendachs naer den anderen sondach van Paesschen doen was te Gendt eene groete wapeninghe omme 't groete schamelyke verwijt dat 't ghemeene daghelijcx hoerde, segghende: ‘Hadden die van Gendt voer Caleys niet ierst ghevloen, de prinche hadde Calays gehad.’ In dese wapeninghe was zeere ghevochten, ende Ghyzelbrecht Pathet, hoverdeeken van Gendt, was daer doot ghesleghen in Schepenenhuus van Ghedeele, omme dat hy d'eerst was voere Calays, die beval tenten ende pauwellioenen te vellene.

In de selve weeke, 's donresdaghs voer de brugghe-marct, xviij^ten dach in April, jeghen avont, de smeden van Brugghe ghinghen ter marct ghewapent, ende alle de ambachten, die volghden hem ter voerseider marct, ende omtrent den ix van den avontstondt, soe wordden sy verhit up

[p. 73]

Morissijs van Verssenare, den burghemeester van Brugghe, omme dat hy by waerften ende te veele stonden, secretelijc tot den prinche ghereden hadde, sonder de wethouders met hem te voerene, ende sy wildene dootslaen, mar Jacop van Varssenare, de upperhooftman, zijn broedere, hy dedene vlien, ende alsoe ontquam hy van daer, ende daeromme terstont sloughen sy den vorseiden Jacop van Verssenare doot up de marct. Men sochte Morissijs, den borgermeester vorseidt, ende hy was vonden in Groenevoerde, ende up de marct bracht, ende aldaer doot ghesleghen. 's Vrydaghs en saterdaghs daer nar meenich eerbaer poorter van Brugghe ruymden haer goedt uut Brugghe, ende vlouwen uuter steede, met haren goede.