|
| |
[1347]
Den grooten wijch voor Cassele.
De Seneschal van Vrankeryke coes Mer Odarde van Renthy, capiteyn, ende sy traken met xlm mannen te Cassele wart, ende seiden dat sy van Cassele souden trecken t'Ypere ende slaen 't al doot op eenen spronc, ende alsoe voort al Vlaenderen dore, meenende dat hem de Vlamingen gheenen weederstoet doen en souden, ende dan als de coninc Eduwaert hoeren soude dat de Vlaminghen t' onder waren van den Franssoyzen, dat hy dan de siegie vore Caleys lichten soude, ende trecken te Inghelandt wart. Maer dien raedt en docht niet, want de Vlaminghen verhoerende de comste van den Frans- | |
| |
soyzen ende dat sy waren in Sent Omars, stappans die van Ghendt coren capiteynen om te gane te Cassele, sy coren Mer Seghere Cortrozijn, ende tot hem twe hulpers Mer Janne Bernagie ende den heere Van Der Woestinen. Dese drye capiteinen quamen te Cassele met veele werclieden, matsschers, tymmerlieden, spitters ende delvers, ende sy wrochten aen de esten, vende makeden barbecaenscelen jeghen 't gheschot, ende wijchuuzen, hanghende langhen balken met corden boven op de berbecaensscelen, soe dat binnen cortten tyden de steede van Cassele wel voersien ende ghestarct was. De Senescael van Vrankeryke, omtrent Sent Jansdach Baptisten, dede hy een groet assaut op Cassele, met xlm lieden, ende de Vlamingen, die in Cassele waren sy weederstonden vromelic de Franssoyzen, quetstender ende doodender meenighe. Als dit assaut zeere langhe gheduert hadde, doen vraghde de Seneschael of sy hem wilden opgheven, Jan den Dolphin van Vianen ende grave van Normandyen, ende den coninc van Vrankeryke; doen vraghde Mer Zeegere Cortrozijn den Seneschael hoe 't toequam dat sy daer comen waren, segghende: ‘Ghi comt hier ende doet ons oploep, die uwe vrienden sijn, ende laet uwen viandt, den coninc Eduwaert, die Vrankeryke bedorven heeft, gheroeft ende verbrandt, ende 't folc doot ghesleghen.’ De heere van Renthy verantwoordde over den
Seneschael, segghende: ‘Ghi, vermalendidde, keytivighe Vlamingen, altoes sidi uwen coninc contrarye, die u overheere es, ende sijt altoes rebel uwen prinche, dien ghi ghetydelyke uut Vlaenderen verjaeght, ende ghi wilt uwen prinche dwinghen een valssch verzworen man te sine, ende te doene manschip den coninc Eduwaert van Inghelandt, ende hets een jaer dat hy manschip dede den coninc Philips van Vrankeryke, sinen gherechten heere te Amyens.’ Doen ant- | |
| |
wordden Mer Zeegere Cortrozijn: ‘Wy Vlaminghen, wy en sijn noch kytiven noch vermalendijt, maer ghi Franssoyzen, die uwe landt niet en cont beschermen jeghen de Inghelssche uwe vyanden, ende ghedoght dat sy roeven ende brantstichten ende dat sy de arme lieden dootslaen, mar wy staen over onsen prinche Lodewijc, om hem te beschermene ende sijn landt, dat ghi keitiveghe Walen ons niet en roeft noch en verbarrent, alsoe ghi daet in 't jaer M. CCC. ende xxviij; wy bidden u dat ghi ons in payse laten wilt, oft andersins wy moeten ons te uwer schaden ende schanden verweeren.’ De Franssoyzen zeere verstoert sy clommen den berch van Cassele op, omme Cassele te bestormene, ende cropen op handen ende voeten omme in de vesten te sine die droghe waren, ende als dese Franssoyzen aen de barbecaenscelen ghecropen ende gheclommen waren, die van binnen sneeden de corden in sticken, ende de boemen ende de balken, die an de barbecaensscelen metten voorseiden corden hinghen, die rolden needer in de vesten, ende velde elken boem oft balke lx oft lxx Franssoyzen achter een, waer aff de sommeghe daer onder doot bleven, ende de someghe braken armen ende bieenen ontwe; dit assaut gheduerde van 's dycendaghs voer noene tot 't woensdaghs nar der noenen. De Seneschael van Vrankeryke overmerkende dat sijn eedle ende sijn ridderschap zeere ghemindert was, hy was zeere verstoert ende dede een mandement dat hem elc volgen soude, ende hy quam in Cassele ter Ghendsscher poorten, daer Cassele ten crancsten was,
ende hadde wel nar de steede ghecreghen, mar die van den Vryen worddens gheware, ende daden 't dien van Ghendt te wetene, dewelke als sijt verstonden quamen daerwart met eenen groeten moede den Franssoyzen te ghemoete, ende sloughen 't al doot, niemande ophoudende, eedele noch ryke. Daer was ghevochten
| |
| |
van 's donresdachs 's morghens tot 's vrydaghs snoenens, ende bleven daer bet dan xvjm Franssoysen versleghen. Daer bleven versleghen de Senescael van Vrankeryke, de heere van Renthy ende meest al de bloeme van den eedelen. Ghillijs Rypegherste, capitein van den wevers van Gendt volghde den Franssoyzen naer, met engienen ende met ribaudekins, ende schuerde haerlieder hoep, wanneer dat sy stille stonden, ende en liet se gheen hooeft maken, ende hy jaghede se te Sent Omars in, ende daer waren vonden bet dan lx waghenen vul ghequetsten eedelre lieden van wapenen. Jan, Dalphin van Gyanen ende hertoghe van Normandyen, overmerkende 't swaer verlies van sinen edelen, hy was zeere rouwich, beschaemt ende confuus, hy ontboet al dat in Pickardyen was, ende binnen cortten tyden hy was wel starc lxxm goeder mannen, ende hy bestoeckede Vlaenderen, by der Aluwe ende te Sente Venandts, al dlandt roevende ende barrende, ende niemande te live ophoudende. Die van Ypere des ghewaere wardende, metgaders de drye prochien Nijpkerke, Nieukerke en Steenwerke, Mer Jan van Oudtkerke, capiteyn van Ypere, merkende dat de Franssoizen quamen ter Steenbrugghe, lancs dore eene langhe strate, Jan van Hamme, Paesscharijs, sijn broedere, ende Pieter van Hamme, alle drye ghebroeders, ende capiteynen van den dryen prochien vorseidt, sy spraken haren gheselsschepe toe, dat sy staen souden ende hemlieden starc houden, sy hadden hope dat de paerden van den Franssoizen haren meesters meer letten souden dan hulpen, ende alsoe ghevielt, want an bieden syden van der straten waren briede ende wyde grachten, ende de Franssoizen waren alle te paerde, ende meenden 't heere van den Vlaminghen te schoerene, met haren paerden, maer sy weederstonden se, vromelic slaende de paerde voer 't hoeft, ende nar de beenen by
| |
| |
den welken de paerden vielen, deinsden, ende sloughen d'een d'andere in 't bedrom van dier nauwer straten, spronghen van are, vende van quetsueren van den steeken, ende van den schoten, die men hem van allen syden doer de haghen ende over de grachten gaf. In de grachten verdronken ende versmoerden hemselven ende hare meesters; de schutters die in bieden zyden lancx der straten over de grachten stonden, sy vermoerden alle de paerden, ende de paerden vallende versmoerden hare meesters, want sy ne consten noch achterwaert noch voerwaert ghedeinsen noch ghevlien, ende bleven daer doot ghesleghen, versmoerdt ende verdronken, bet dan vjm eedele mannen van wapenen. Dit siende die van Ypere dat de Franssoyzen vlouwen die consten, sy ghinghen roeven ende keelen de ghequetste, nemende hare wapenen, cleederen ende gelt. Dit mercten someghe Franssoizen van verren, sy maecten een hooeft van iijm mannen te perde ende reden ter sprietstraten op een schoene pleyn, verwachtende die van Ypere, die moede ende gheladen souden comen met harer proyen op haerlieden hals, ende die van Ypere, daer met haren roeve gheladen comende, worden daer alle versleghen; de Franssoisen hemlieden in dusdanigher wijs ghewroken hebbende, sy trocken te Steenvoerde, ende wat dat sy in haren wech vonden dat sloughen sy doot, ende staken 't fier in de huuzen, ende quamen alsoe tot voer Cassele ghereden. Die van Gendt ende van den Vryen, die in Cassele bleven ende bewaerden, quamen uute ende maecten de Franssoizen vluchtich, soe dat syre veele versleghen hadden in 't jaghen, aleer sy te Steenvoerde ghequamen, want hare paerden waren moede ende mat. De Franssoysen aldus gheschoffiert vlouwen te Parijs waert, ende de nieumare spreedde hare overal in Vrankeryke, hoe dat de Dalphin in Vlaenderen niet ghedaen
| |
| |
en hadde dan schande behaelt, schade ende zwaer verlies. De coninc Philips van Vrankeryke hebbende compassye op die van Calays, ende siende dat Eduwaerdt de coninc van Inghelant eenparlyken siegie hilt vore de vorseide steede van Calays, hy vergaderde een groet heere ende quam neder ten lande van Ghyzene, omme dien van Calays ontset te doene. De coninc Eduwaert vernemende de comst van den Franssoizen, ende dat de coninc ware t'Atrecht, hy ontboet die van Gendt ende de Vlaminghen, dewelke quamen met groeter meenichten voer Calays, den coninc Eduwaert te hulpen. Binnen desen waren twe cardinalen legaten ghesonden van den paus omme te tracteerne van payse tusschen de twe coninghen, oft om een bestant; de coninc Eduwaert seide hy soude eer Calays hebben, eer hy den cardinalen audiencie gheven soude, want hy wiste wel dat die van Calays ghebrec hadden van broede ende van vytaillien, ende dat sy by noede moesten eten catten, muzen ende ratten. Dit vernemende de coninc Philips van Vrankeryke dat de coninc Eduwaert niet en achtede op 't comen van den cardinalen, ende dat hy ze niet hoeren en wilde, ende hoe dat die van Ghendt, met den Vlaminghen vore Calays den coninc Eduwaert te sourcoursse ende te hulpen comen waren; de coninc Philips quam tot Marke, op eene mile naer Calays, om Calays t'ontsettene, siende de groete meenichte van den Inghelsschen ende van den Vlaminghen, hy kierde weder met sinen volke te Parijs waert. Die van Calays verhoerende dat Philips de coninc van Vrankeryke vertrocken was te Parijs waert, sonder hemlieden eenich ander sourcours te doene van ontsette, sy gaven hemlieden op dien van Gendt ende den Vlaminghen, ende voort in de gracie van den coninc Eduwaert van Inghelant, welke gracie hemlieden verkiert was in tribulacien, ende ghenade in tirannezyen, want
| |
| |
alle de inwoenende van Calays zy moesten rumen de steede, ende daer achterlaten ende verliezen al haerlieder goet, ende alsoe bloet uut Calays verjaght ende ghesteken. De coninc Eduwaert stelde in de steede al Inghelssche ende Vlaminghen, ende waert de steede van Calais opgegeven, op den vierden dach in Oughstmaent in 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende xlvij. In 't hende van Oustmaent de twe vorseide cardinalen quamen tot den coninc Eduwaert tracteeren om een bestant, dwelc gheconsentheert wart op den xxviijten dach in Novembre, gheduerende daer naer tot Sent Jansdaghe Baptisten midtssomers, ende xiiij daghen daer nar gheduerende, ende in dit bestant waren de Vlaminghen besloten, ende de grave Lodewijc en soude in Vlaenderen niet comen binnen den bestande, voert dat elc van den twe coninghen senden soude, oft selve in persone comen t'Avengion by onsen heylighen vader, den paus, tusschen doen ende Lichtmesse, omme te bethogene elc van hemlieden 't recht ende de cause van sinen orloghe. Dit bestant wart bezeghelt ende uutgheroupen op Sent Denijsdach ende Eduwaert de coninc trac te Inghelant waert, ende hy in zee sijnde het ries een tempiest van winde by denwelken veele van sinen schepen verdorven ende verdronken, ende met groeter avontueren ende pinen quam de coninc Eduwaert behouden sijns lijfs te lande, ende gheduerende den bestande soe ne quam de grave Lodewijc niet in Vlaenderen.
In 't selve jaer soe wart de coninc van Schotlandt David ghevanghen van den prinche van Waels ende met al dat eedel was te Lonnen in vanghenessen gheleit, ende d'andere die van gheender gheboerten en waren, die wordden alle te Lonnen doodghesleghen. In dit jaer was groete steerfte ende quam van Judea uut den oesten van ertryke tot den weest hende in Spaen- | |
| |
gien, ende quam van Jheruzalem in Egipten, ende van daer in Affryke, ende van danen in Spaengien, in Narboene, in Proventsschen, ende al Ytalien dore, ende gheduerde wel iiij jaer lanc. Binnen welken tyde storven bet dan de twe deel van den volke in allen landschepen. In 't jaer M. CCC. ende xlviij, twe weeken naer Sent Jansdach overleeden, niemant van den twe coninghen en voughde hem om te vechtene, mar om dat sy hem bet beraden souden, sy verlingden dbestant noch vj weeken, beginnende te Sente Matheusdaghe ende gheduerende tot Alderheylighendaghe, ende bet wordden noch bestanden achtervolghende ghemaect, gheduerende tot den jare M. CCC. ende l. Binnen welken tyde de fugitiven ende ballinghen van Vlaenderen roefden dlandt van Cassele ende van Berghenambacht. Dit vernamen die van Brugghe, sy sorcoursden die van Cassele ende van Berghen, ende sloughen de vorseide ballinghen doot, ende verdreven se uut den lande. In desen tyde daden die van Ghendt veele overdaedts t' Aelst ende te Dendremonde, 't folc vertasserende, roevende, ende de wijfs vercrachtende, ende der ryker lieder dochteren ontschakende, ende daeromme die van Aelst sendden te Bruessele tot den grave Lodewijc, omme sourcours, want die van Gendt quamen Aelst belegghen, om dat sy hem dorsten beclaghen van der overdaet. De grave Lodewijc sendde uut Brabant veele volcx te Denremonde, ende die van Denremonde sendden weder tot den grave Lodewijc dat hy selve soude willen comen in sijn landt omme te sourcorsene die van Aelst, ende als de grave Lodewijc quam op de martschen van Vlaenderen soe vloen die van Ghendt ende lieten Aelst. Die van
Brugghe ende van den Vryen quamen te Dendermonde bidden den grave Lodewijc, dat hy wilde comen in sijn landt van Vlaenderen ende corrigieren de quaetdoenders, ende hy quam in Vlaen- | |
| |
deren, ende reedt van steeden te steeden, ende was alomme wel ende vriendelijc ontfangen sonder te Ghendt ende te Ypere, ende hy vermakede alomme de wetten ende de officiers, baillijs, schepenen ende andere. Die ballinghe, die hem in Vlaenderen gehouden hadden, die dede by justicieeren, hanghen of onthoefden, ende die hem te Gendt ende t' Ypere rebel waren, die dede hy te nieute doen, ende dat waren sonderlinghe de knechten van der weveryen. De grave Lodewijc hilt hem al te Brugghe, of te Male in 't castiel, daer hy gheboren was, ende hy gaf dien van Gendt ende van Ypere respijt om hemlieden te besprekene oft sy jeghen hem wilden orloghen oft hem voughen haren prinche onderdanich te sine, ende want men doen tracteerde tusschen den twe coninghen van Vrankeryke ende van Inghelandt omme pays oft bestant te makene, soe quam de hertoghe van Lancastre te Dunkerke, ende daer quamen by hem die van Gendt ende van Ypere, ende baden hem om te willen tracteeren pays tusschen den grave Lodewijc, haren heere, ende hemlieden. De grave Lodewijc quam te Dunkerke op Sente Katelinendach ende daer wart de pays ghemaect tusschen den grave Lodewijc ende dien van Gendt ende van Ypere, ende men riep daer: Vlaenderen Leeu! van blysschepen dat Vlaenderen al eens was met haren prinche, ende de grave Lodewijc quam te Gendt, in 't beghinsele van den advente ende 's dicendachs naer Darthiendach soe quamen te Gendt op de vrydachmarct, bet dan vjc wevers, ende haer capitein was Jan Van De Velde ende sy riepen: ‘Soe wye dat 't ghemeente lief heeft ende metten comune wille bliven, die volghe ons.’ De vleesschouwers, visschcoepers, de volders, ende de wet quamen oec ter marct, ende de wevers begonsten te slane op de volders; stappans de wet ende vleesschouwers,
visschcoepers, ende andre
| |
| |
neeringhen, die ter marct comen waren, sy sloughen alle op de wevers, ende men slouch se doot waer dat men se vinden conste, ende cort daer naer soe wordden alle de ballinghe ende quade raspaelgen in Gendt ende in Ypere doot ghesleghen, onthoeft oft verjaeght uuten lande.
In 't jaer M. CCC. ende xlix in 't beghinsele van wedemaent rees op eene secte ende die hieten de Cruusbroeders, ende hadden een cruce voren ende een bachten, ende dese secte quam uut Almaengien; dese broederkins, ontcleedden hem op de strate al naect, ende gheesselden hem selven, op hare schouderen met groeten gheesselen, soe dat sy bloedden, ende hemlieden volghden alle maniere van lodders, putyers, dieve ende mordeneers, roevers ende wivekins van state, ende sy hilden veele onghelovicheeden; sy en knielden niet vore dat heylighe sacrament, als 't de priester ophief, noch sy ne daden haren caproen niet aff ter ewangelien, ende sy hilden soe wye dat xxx daghen dese penitencie dade, dat hy hadde pardoen van alle sonden ende aflaet van alle pinen, dwelc men heet a pena et a culpa, ende daeromme volghden hem alle quade respiellen nar, mar hendelijc de paus dede dese secte te nieute ende verwiet se, ende voort alle die hem favorable waren.
In 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende L. doen was 't groete aflaet te Roeme a pena et a culpa, alle de weerelt dore, ende 't folc trac zeere te Roeme, want het was doen wel van noede, want 't folc was doen verwaten ende te banne ghedaen van den paus omme de orloghen, omme de Lollardts ende Cruusbroeders, die doen verwaten waren, ende alle de ghene die ze voedden oft met hemlieden converseerden. In 't selve jaer op Sente Bartelmeusavont, soe staerf de coninc Philips van Vrankeryke ende omtrent dien selven tyde vacht de coninc van
| |
| |
Inghelandt by Doevere ter zee jeghen de Spaenssche ende Vlaemssche vlote, ende bleven veele lieden an beeden syden, mar de coninc van Inghelandt moeste dwater rumen ende vlien, ende de Spaengiaerden ende de Vlaminghen behilden haer goet. In 't selve jaer soe was op de xxvjten dach in Septembre Jan de Dalphin ende hertoghe van Normandyen te Ryemen gheconsacreert coninc van Vrankeryke ende daer toe was ghenoedt Lodewijc van Male, grave van Vlaenderen, dewelke hem excuzeerde omme dat men hem met onrechte onthilt Bethune, Rycelle, Orchyes ende Duway metten casselryen, maer hy trac daer naer ter feesten te Parijs, ende daer hadde hy den danc ende den prijs van steekene, ende oec seyde men dat hy by hem hadde 't reinlijcste volc van al den heeren, dire waren; ende in 't jaer daer naer M. CCC. ende lj. doen trac hy weder te Parijs, omme den coninc manschip te doene van den heersschappyen, die hy hilt, ende daer trocken de drye steeden van Vlaenderen met hem, te wetene: Gendt, Brugghe, ende Ypere; het was winterdaghs, ende het gheviel dat de coninc Jan van Vrankeryke ter maeltijdt ghenoedt hadde den grave Lodewijc, metgaders den vorseiden drye steeden van Vlaenderen, ende daer ne waren gheene cussene om op te sittene, de scepenen van den vorseiden drye steeden, elc dede sinen mantel aff ende sat daer oppe in de steede van cussenen; die van Gendt ende van Brugghe hadden zeere costelyke heyken, met dierbaren voederinghe ghevoedert, ende sy sloten over een, dat als de maeltijdt ghedaen ware dat sy hare mantels of heyken, daer sy op gheseten hadden, souden laten ligghen ende niet aendoen noch wech doen draghen, maer dat sy ze souden laten ligghen. In 't orlof nemen ende in 't scheden van den coninc, ende sylieden wech gaende men quam achter hemlieden al roupende in franssoyze:
| |
| |
‘Ghi heeren van Vlaenderen, ghi hebt achter u ghelaten ende vergheten uwe ghevoederde mantels ende heyken, daer op dat ghi gheseten hebt.’ Doen verantwordde de een van hemlieden, segghende: ‘Wy van Vlaenderen en sijn niet ghewoene noch ghecostumeert met ons te draghene de cussenen, daer op dat wy gheseten hebben, wy laten se in de sale van den coninc, sy sullen goet sijn om anderen op te sittene, die met den coninc sullen comen eten.’ Eer de grave Lodewijc van Parijs vertrac, de coninc ontboet hem dat hy met hem wilde eten, in 't hof van Vlaenderen, staende te Parijs, ende de coninc dede te Parijs alomme bevelen dat men den grave Lodewijc ende sinen lieden gheen houdt vercoepen en soude. Dit vernam de grave Lodewijc ende hy beval dat men de doren ende de venstren van sinen huuze afdoen soude, ende de spyze daer mede berieden, ende hy dede coepen alle de pladene ende maderenen nappen, die men conde te coepe vinden binnen Parijs, ende als de coninc soude gaen sitten ter maeltijdt, in de sale, ne was gheen vier ghemaect, doen sprac de coninc tot den grave Lodewijc in franssoyze, segghende: ‘Schoen neve van Vlaenderen, waeromme en dedi niet bringhen van uwen torven uut Vlaenderen hier te Parijs om vier te makene?’ Doen beval de grave Lodewijc dat men de pladene ende madrenen nappen niet sparen en soude, ende dat men den coninc een schoen vier maken soude.
In 't jaer M. CCC. ende lj. doen was een groet strijt te watre tusschen Willemme Lodewijcs sone van Beyeren, den nieuwen grave van Hollandt, ende sijnder vrou moeder, der keyserinnen, Lodewijcx van Beyeren weduwe was, want soe wilde selve besitten dat graveschip van Hollandt naer de doot van haren man, den keyser Lodewijc. Soe nam te harer hulpen die van Zeelandt, sonder Middelborch ende Walgheren, ende soe
| |
| |
dede comen veele archiers uut Inghelandt, ende soe nam met hare verraders ende ballinghe van Zeelandt ende van Hollandt, den heere van Pellane ende den heere van der Lecke, Mer Willemme van Duvenvoerde, ende sy daden groete schade in 't landt van Walgheren, sy roefden dlandt ende sloughen d'arme volc doot ende verbarrenden de dorpen; ende su quam te Hollandt waert met eender schoender vloten van scepen wel ghestoffeert met volke van wapenen, waer aff de heere van Edinghen amirael ende capitein was. De grave Willem van Hollandt met den Hollanders hy quam der keyserinnen sijnder moeder te ghemoete met haren gheselsschepe ten Zwarttenwalle, ende daer was fellyken ende horribelyken ghevochten te watre, daer was de keyserynne ende al haer gheselschip gheschoffiert, hare heeren, de eedele, de Inghelssche archiers met den Seelanders, ende al dat met hare daer comen was dat bleef al ten Zwarttenwalle versleghen, ende de grave Willem, haer sone, die hadde de victorye ende hy behilt 't graveschip van Hollandt ende van Zeelandt, ende de heersschappye van Vrieslandt. In 't selve jaer waest een zeere heet ende droeghe somer, soe dat in den Mey daer aff al 't coren bedarf, soe dat 't coren in Vlaenderen dat jaer galt vj guldene conincx schilde, ende in Vrankeryke galt vij schilde; ende in 't selve jaer omtrent den advent was te Cortryke een ondersouc ghedaen op de fortsche, cracht ende overdaet ghedaen den armen insetenen van den lande, by den heere van Haluwijn, ende sinen broedere, den heere van Spiere, ende sy waren te Cortryke onthoeft.
In 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende lij doen dede de grave Lodewijc, sinen vader, den grave Lodewijc van Nevers, die in den wijch te Kerssy versleghen was, ende in den cloester te Sente Rikiers in Pontieu begraven lach, ontgraven ende voeren te Sent Donas te Brug- | |
| |
ghe, in den choer voer den hooghen outaer, daer was hy gheleidt met groeter solempnitheyt. In 'tjaer Ons Heeren M. CCC. ende liij, doen waest een horribel wint in Marte, die veele schaden ter zee ende te lande dede, op Sente Gregorius nacht; te deser tijdt de grave Lodewijc was een zeere jonc, lustich ende blyde prinche van gheeste, ende hy hadde groete ghenouchte in de muzike ende in jonge abele jonghelinghen van der kunst, ende die nam hy te sinen rade. Ende het gheviel dat een maghdekin by hem sliep ende wart by hem bevrucht van twe cnapeline kinderen, ende als su soude gheligghen, de grave was doen te Nevers, ende daeromme het was gheseyt der gravenede Margrieten, sinen wive, dat soe helpen soude de kinderen te haren kerstenheede, in de steede van den prinche, haren man. De gravenede Margriete dit hoerende, soe beval dat men dat wivekin soude doen comen te Male, om daer van kinde te gheligghene; men dedse te Male comen, ende su te Male comen sijnde, de gravenede Margriete beval dat men se dooden soude, ende het wart ghedaen. De grave Lodewijc vernemende hoe dat vrouwe Margriete sijn wijf, dit wiveken hadde ghedaen dooden, ende by dien bedorven waren twe schoene knapeline kinderen, daer aff dat soe bevrucht was, hy by den rade, avyze ende consente van den hertoghe van Brabandt, vrou Margrieten vader, dedse sluten ende bemueren in een slot, daer su in bleef tot dat su starf.
In 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende lv. soe ontseyde de grave Lodewijc, sinen zweer, den hertoghe Jan van Brabant, om dat hy hem niet en wilde vulcomen sijn huwelyke voerwoerde, ende van die hem te ghevene was in ghebreke, nochtans dat hy Margriete te wive hadde ghehadt, bet dan viij jaer al eer dat hy sinen zweer ontseyde; ende trac met heercrachte in Brabandt, tot
| |
| |
by Bruessele, daer zeere gevochten was, op de octave van Sente Lauwereinse. Daer bleef groet volc versleghen an bieede syden, maer de grave Lodewijc hadde de victorye met dat men wilde segghen dat de heere van Assche, die den standaert van Brabandt drouch, den selven in 't vergaderen van den stryde, selve onder voeten wierp ende vloet, van welker vlucht de Brabantders alle wordden vliende te Bruessel wart, ende de grave Lodewijc volghde ende verslouch se, al vliende tot Bruessele in de poorte, ende hy volghde den vlienden ter poorten inne, trac ter marct, begreep dat Schepenhuus, ende stac sinen standaert ten scepenen huuze uut, ende de Vlaminghen stroyden hem achter Bruessele, in diverssche straten, roevende dat sy in der lieder huuzen vonden, want dmeeste deel van den commune dat was al buten versleghen. Binnen desen dat de Vlaminghen aldus laghen op haer roeven ende op haer pillieeren, als die de steede waenden te wille hebben gehadt, soe was daer een eedel jonghelinc van der steede gheboren, ghehieeten Wenchelin tSerclaus, Mer Everaerdts sone; dese jonghe man hadde vergadert ter Lovensscher poorten omtrent vijf hondert mannen te paerde, vrienden ende maghe, ende eedele inboerne van der steede, ende mettien trac hy ter maerct, ghevende eenen luden roup dat was: Brabandt ou ryche duc! saten aff van haren paerden ende trocken op 't Schepenhuus, daer sy luttel weeren vonden, want de Vlaminghen waren ghestroyt achter steede om roeven, sloughen 't al doot dat sy daer vonden ende wierpen den standaert van Vlaenderen op de strate ter vensteren needer, ende 't comun dat hier ende daer heymelijc gheborghen lach, quam haestelijc uutgheloepen ter marct, hoerende den roup van Brabant. Dit aenhoerende de Vlaminghe, die bachter steede laghen en roefden, ende siende dat sy ter marct niet comen en
| |
| |
consten, ende dat men se overal volghde ende doot slouch, sy vlouwen danen dat sy inquamen ter steede wart uut, ende vliende staken sy 't fier in de huuzen, soe dat sy verbarrenden de huuzen in biee syden van der straten daer sy vlouwen, van aen Sente Katelinnepoorte al den langhen steenwech tot der uuterster poorten toe, ende en waren de Vlaminghe binnen der steede van Bruessele niet boven den twe ueren sy en wordder uut ghesleghen, by den toedoene van haren roevene ende qualijc toesiene. Desen strijt gheviel buten Bruessele ten Schoetboeme, daer nu staet ghesticht eenen schoenen cloestre van Sartreuzen ende heet t'Onser Vrouwen ten Schote. Cort daer naer wan de grave Lodewijc noch eenen strijt op sinen zweer den hertoghe Jan van Brabandt te Sandtvliet, daer Vleminghe ende Brabanders veele bleven an biee zyden, maer de grave Lodewijc behilt 't felt ende hy hadde de victorye.
In 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende lvij doen quam de prinche van Waels in Vrankeryke met groeter heercracht van Inghelsschen, in 't landt van Poitau, in een velt genaemt le champ Alexandre, ende de coninc Jan van Vrankeryke quam jeghen Eduwaerde, den prinche van Waels, met groeter meenichten van edelen Franssoyzen, hertoghen, graven ende princhen, ende sy vergaderden met haerlieder heercrachte op twe milen naer Poitiers; daer bleven groete meenichte der Franssoisen versleghen, ende de coninc Jan van Vrankeryke wart daer ghevanghen, ende Philips sijn joncste sone, ende de prinche van Waels voerde den coninc Jan in Inghelandt ghevanghen, met Philipse, sinen joncsten sone, ende deder present sinen vader, den coninc Eduwaert van Inghelandt; desen wijch gheviel in de maend van Octobre. In 't selve jaer, op den Kerstnacht, was in Vlaenderen groet jammer van den watre, ende sonderlinghe in
| |
| |
Vierambachten. Het verdronken menschen, beesten, mans ende wijfs; de kinderen in de wieghen, ende de huuzen vloetten op dwater.
In 't jaer M. CCC. ende lviij gheviel te Brugghe op eenen versworenen maendagh dat de loetgieters waren ghegaen op de voye van Sente Salvatorskerke, om aldaer de goten te vermakene ende te saudeerne, ende op de noene sy ende haer cnapen trocken eeten met haren ambochte in taverne, ende lieten hare pannen met den viere staen op de voye, daer in dat sy hare yzers gheloyen, daer met dat sy saudeeren, ende het rees een wint met denwelken de colen woyen achter de voye ende in de kerke, soe dat al Sente Salvatorskerke verbarrende. In 't selve jaer in wedemaent doen rees 't ghemeene in Vrankeryke jeghen de heeren, ende sloughen veele heeren doot, baenraedscen, rudders, ende schiltcnapen, ende de dieneers, officiers van den coninc, ende capiteynen; men hietse Jakets.
In 't jaer M. CCC. ende lx. doen waest eene groete sterfte van der haestegher doot; de lieden waren 's nuchtens ghesondt, op de noene ziec, ende te vespertyde doot. In 't selve jaer waren veele groeter heeren uut Vrankeryke te Brugghe vergadert, de hertoghe van Aingiau, de hertoghe van Bertaingien, ende de hertoghe van Borbon met veele meer anderen princhen; over d'ander syde warer Eduwaerdt, de prinche van Waels, de hertoghe van Lancastre, ende twe cardinalen, ende daer was de pays gemaect tusschen de twe coninghen, omtrent half meye, ende was de coninc Jan ontsleghen van vanghenesse, maer desen pays en gheduerde niet langhe.
In 't jaer M. CCC. ende lxj op den ix.ten dach in Marte, soe verbarrende de steede van Aelst ende de colen vloghen tot op eene mile naer Gendt.
In 't jaer M. CCC. ende lxij doen verbarrende te Gendt
| |
| |
de Gansdriesch by der Byloke, ende alle die contreye tot Sente Pieters-dorp, op den anderen dach van Meye. In de selve maent was groet brandt te Brugghe, want van Groeninghe tot Sente Katelinnenpoorte bleef cume een huus ende van daer vloeght tot der Gendsscher poorten, dat fier gheduerde vier daghen lanc. In 't selve jaer in septembre, den xxvij dach, doen waest sulc wint dat veele torren, huuzen, molenen ende kemeneyen omme wayden, ende groete boemen sonder getal. Daer naer in Octobre verbarrende de Sluus.
In 't jaer M. CCC. ende lxiij in hoymaent, doen quam de coninc van Cypers in Vlaenderen omme sourcours, want de Sarrasinen deden hem veele jammers in sijn landt.
In 't jaer M. CCC. ende lxiiij doen rees een orloghe tusschen den grave Lodewijc ende den hertoghe Aelbrecht, omme dat de hertoghe Aelbrecht hadde ghedaen te Keynoet onthoefden den heere van Edingen 's graven Lodewijcx neve.
In 't selve jaer was te Vuerne een vreeselijc brandt die half de steede verbarrende, ende het quam toe by Mer Jans cnape van Rycelle, die by nachte de paerden evene gaf, ende liet de kersse staen in den stal, ende viel in 't hoy, ende dit was op Sente Michielsnacht. In 't jaer M. CCC ende lxv, te half sporkele, doen was groet brant t' Sente Baefs te Gendt. Ende in 't jaer M. CCC. ende lxvj doen was weeder te Gendt een schadelijc brandt ende verbarrende al Sente Baefsdorp aff.
In 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende lxvij, cort naer Sente Baefsdach, quam de goede paus Urbaen de Vte in Rome, ende celebreerde daer messe, dwelc in meenighe jaren niet gheschiet en was, want de pausen hadden meenich jaer lanc haer woenste ghehouden te Avengion, ende hadden daer haren stoel ghestelt. In 't selve jaer
| |
| |
waest groete sterfte in Brabant, in Vlaenderen, in Hollandt, in Zeelandt ende in Artoys, ende op Sente Nicasiusnacht waest groet wint, ende doen wieu te Bruessele Senter Claus de cappe van den torre, ende meer andere kerken, meulene ende boemen.
In 't jaer M. CCC. ende lxviij waest groete sterfte in Vlaenderen van der epidimien.
In 't jaer M. CCC. ende lxix soe trouwede de hertoghe Philips van Bourgoenien, 's conincx broeder van Vrankeryke, Margriete, de eenighe dochter van Lodewyke van Male, grave van Vlaenderen, op den xxviijten dach in Wedemaent. In de selve maent soe stalen te Bruessele de Joden eene cyborye in Sente Katelinenkerke, met geconsacreerde hostien ende sacramenten, ende die droeghen sy in hare Synagoghe jeghen over 't godshuus van der Erken, ende heeft onlancx gheweest eene brouwerye, ghehieten de Valke; daer namen sy die heilighe sacramenten ende leyden ze op eene taeffle, ende stakender met messen ende met dagghen in groete gaten, dewelke bloedden ghelijc varssche wonden, ende dat wart geopenbaert ende wordden daeromme ghevanghen, te nieute ghedaen ende verbarrent te Bruessele alle de Joden, die doen te Bruessele woenden, ende de joderye te nieute ghedaen, daer sy woenden, welc men al noch heeden des daghs heet de Jodentrappen, ende van desen valsschen onkerstelyken werke soe was ierste opghevere ende raet een meester Abraham, woenende met den hertoghe van Brabandt ende zeere van hem ghemint, ende dese hadde jode gheweest, ende hadde hem met valsscher hertten ghedaen doepen, hy was ghebarrent met den anderen, op den Wollendriessch, te Bruessele. Dese heyleghe sacramenten met openen bebloeden wonden siet men te Bruessele noch heden des daghs, ende wordden ghetoght in Sente Goedelenkerke allen goedwillighen mensschen, dies begheeren.
| |
| |
In 't jaer M. CCC. ende lxx, doen trac de paus Urbaen de vte te Avengion, ende van daer te Marsaelgien, te Sente Victors, in sinen cloester, daer hy muenic ende oec abdt ghesijn hadde, ende daer soe starf hy, ende wart daer begraven in de voerkerke, ende de cardinalen, die te Avengion waren, coren eenen paus, gehieten Gregorius de xjte.
Op den xijten dach in Meye, vrou Magriete, Philips van Bourgoenen wijf, ende eenighe dochtre van den grave Lodewijc ghelach te Digion, in Bourgoenen, van eenen jonghen sone, ghenaemt Jan, dewelke naer de doot van den hertoghe Philips, sinen vader, was hertoghe van Borgoenen ende grave van Vlaendren.
In 't jaer Ons Heeren M. CCC. ende lxxj op den iersten dach in Oustmaent waren de coeplieden van Vlaenderen ter Bayen van den Ingelsschen ghesleghen ende ghevanghen, daer comen sijnde om sel ende sout te coepene. In de selve maent 's vrydaghs naer Sente Bertelmeusdach soe was de strijt te Baerswildere in Ghelrelandt, daer bleef de hertoghe Wenchelin van Brabandt ghevanghen van den hertoghe van Ghelre, ende veele van den eedelen van Brabandt versleghen, ende hare banieren ende wapenrocs wordden ghehanghen te Niemaghen, in de hoeftkerke.
In 't jaer M. CCC lxxiiij doen ginghen de danssers met hoepen van hondert ende twe hondert 's maels.
In 't jaer M. CCC. ende lxxv, op den vrydach in meye doen was den groeten brandt te Mechelen.
In 't jaer M. CCC. ende lxxvj doen quamen uut Vrankeryke te Brugghe, ende van daer te Gendt, de hertoghe van Aynau ende de hertoghe van Bertaengien, ende uut Inghelandt de prinche van Waels, ende de hertoghe van Lancastre omme te tracterene van payse, of om een bestant tusschen biede de coninghen, ende de herto- | |
| |
ghinne van Lancastre quam mede, dewelke met kinde ghinc ende su ghelach te Ghendt van eenen sone, dewelke men hiet Jan van Ghendt. In 't selve jaer dede dwater veele quaets in 't Oestvrye ende in Vierambachten. In 't selve jaer was te Brugghe gheleyt by den grave Lodewijc, den eersten steen van den Scepenhuuze, dat men hiet 't Ghyzelhuus in de Burch. In 't selve jaer lxxvj 's maendaghs naer Sente Martinsdach doen brac uute den dijck te Biervliet, ende verdronken xv prochien: Bouchoute, Piete, de Milleme, Roesselare, Ysendyke, de Ellemare, Sent Jans in de Woestine, Oestmanskerke, Sente Kateline, Sente Niclaus ten Hamergate, Cruussce, Schoendyke, Sent Niclausprochie by Biervliet, Volmerbeeke ende meer andere prochien. Op Onser Vrouwendach in Marte doen was te Gendt een schadelijc ende groet brandt zeere langhe ghedurende; het begonste aen 't Stalhoff t'Sente Pieters, ende verbarrende bet dan vm huuzen, veele capellen ende kerken, ende binnen eender maent daer naer soe begonste 't gheschil in de heylighe kerke, ende oec de orloghe in Vlaenderen. 't Geschil van der heyligher kerken was omme den paus Urbaen de vjte te Rome, ende Clemens de vijte t'Avengion; dbegintsel van den orloghe was tusschen Gendt ende Brugghe om 't delven van der Lieven.
In 't jaer M. CCC. ende lxxviij, cort naer Paesschen starf de paus Gregorius de xjte, ende de cardinalen waren in 't conclave om te kiezene eenen paus. De Romeyne liepen in de wapenen, quamen voer dat conclave, ende riepen dat sy wilden hebben eenen Romein oft eenen Ytaliaen tot eenen paus. De cardinalen en consten niet haest veraccorderen, ende daeromme quamen de Romeyne ende daden fortsce op de cardinalen, slaende dat conclave op, ende quetsten den cardinael van Poitiers, ende daerom van vriezen een cardinael
| |
| |
riep doer een gat: Eedele Romeyne, wilt weten dat de ardsschebisschop van Bar ghecoren es paus! Ende hy was gheconsacreert binnen dardden daghe, ende was gehieten Urbanus de vjte. Deze Urbanus was stuer ende zeere ruut den Franssoyzen; de cardinalen merkende sine ruutheet ende felheyt, ende dat hy onwerdicheyt bewijsde den Franssoyzen, Spaengiarden ende den Arragonoyzen, ende al dat van beneden 's gheberchs was, daeromme schieden de cardinalen ute Rome, dat meeste deel van hemlieden, ende sy ghinghen ligghen te Souters, midts dat de electie van Urbane niet vry en was, om de fortse van den Romeynen, die dat conclave opsloughen ende quetsten den cardinael van Poitiers. Een cardinael die by Urbanus bleven was, die seide tot hem zeere hovesschelyke: ‘Siet, heylich vader, wy en houden u niet over paus, want ghi waert by fortsen ghecoren.’ Daeromme de paus Urbanus beval dien cardinael sine handen op sinen rugghe te bindene, ende dan met eender corden sine armen recken over eenen balke. Omtrent Sente Michielsdach de cardinalen coren te eenen paus Robbrechte, des graven sone van Genevre, die was cardinael van den apostelen, ende hy hadde ierst ghesijn, bisschop van Tarenborch, ende daer nar bisschop van Cameryke, ende in sine consecracie was hy ghehieten Clement de vijte. Op 't selve jaer quam de paus Clement te Avengion, ende hilt daer sijn hoff ende sinen stoel, ende hem obedierden Vrankeryke, Spaengien, Castiellen, Arragon ende Schotlandt, ende Urbanus obedierden Rome, Napels, Cicilyen, Cypers, Creten, Lombardyen, Boyemen, Hongheryen, Dutslant, Polen, Zweeden, Norweeghe, Denemarken, Inghelandt, Poortingale, Hollandt, Vrieslant, Zeelandt, Ludeke, Brabandt ende Vlaenderen.
|
|
Auteursrechtvrij