Het zal koud zijn in 't water als 't vriest

Regelnummers proza verbergen

[p. 203]

Appendix A

1Een vremde ende wonderlijcke pronosticatie van den jare ons Hee-2ren MDLV. Ghemaeckt ende ghecalculeert op den meridiaen der3stadt van Maestricht, duer den hoochgheleerden m. Willem de4Vriese, doctoor der medecijnen ende der vrijer consten.^*

* BT 890; BB V, 807. Ex.: KB Brussel.

5Prologhe

6Ick hadde vastelijcken voor my ghenomen, goetwillighe vrome lesere, dat ick dit pronosticatie-7scrijven gheheelijcken soude laten varen ende op een side stellen. Ende dit om d'oorsake dat ick 8sie dat dese conste der astronomiën, ofte oock der astrologiën, in sulcken quaden name ende 9verachtinge ghecomen is. Ende dit sonderlinghe onder sommighe slechte ongheleerde men-10schen, dye dese conste niet alleen niet achten, maer dyeselve ten hoochsten bespotten ende 11verachten. Wandt men seyt ende het is oock alsoo: dye conste ofte wetentheydt en heeft gheenen 12meerderen vyant oft verachter dan den onwetenden. Wederomme soo mercke ick datter oock 13sommige groote vernaemde theologijns sijn, die oock diesghelijcx dese conste lasteren ende 14verdoemen als afgoderije ende teghen Gods ghebodt, waertegen wi nu ter tijt niet willen 15argueren, maer sullen dat doen op eenen anderen, bequameren tijt, in een sonderlijck boec, 16daerin ick met goeden bewijsenissen ende met vaste, goede redenen thoonen sal, dat dese conste 17niet tegen die Heylighe Schriftuere, tegen Gods woort, noch tegen Sijn ghebodt en is noch 18ghebruyct en wordt, maer dattet een redelike, natuerlijcke conste is: een gave des Heeren om 19Sijn wonderlijcke wercken duer Sijne instrumenten te kennen ende te aenmercken. Want ic 20hope ende meyne datter niemant so bot noch so slecht en is, die niet en merct dat Godt 21almachtich de hemelsche lichamen in den firmamenten duer Sijn almogende wille gescapen 22heeft om daerduer, als duer Sijn instrumenten, te wercken in dese aertsche lichamen ende 23creatueren, d'welck claerlijck blijct uut die wonderlijcke ende byna onbegrijpelijcke revolutie 24ende loop des hemels, uut den voortghaen, achterwaertsgaen ende stillestaen der planeten, 25stellarum errantium ende fixarum. Maer om der cortheyt wille sullen wi nu ter tijt daeraf swijgen 26ende comen tot onsen propooste. Als ick dan aldus bedacht was, dat ic het prognosticatiescrijven 27achterlaten en woude, soo en hebben my niet met vreden gelaten sommige groote heeren ende 28andere goede vrienden, dat ick dit toecomende jaer eenen scrijven soude, pretexerende eenighe 29oorsake ende redene, te weten, dat ick dit voorleden jaer van sommige dinghen ghescreven 30soude hebben ende voorseyt, die alsoo warachtelijck ghebuert ende toecomen zijn, ghelijck 31sommighe goede luyden wel moghen gelesen ende gemerct hebben oft noch lesen ende mercken, 32waeraf ick mi niet en beroeme, noch my yet toe en scrijve, maer dancke alleen God voor Sine 33gaven ende ghenade. Want ongetwijfelt God almachtich gheeft somtijts ooc wel eenen slechten, 34simpele mensche te kennen Zijn verholen wercken, ende openbaert hem Sijne verborgenthede 35om die den menschen voort te vercondighen, opdat si haer voor Gods gramschappe wachten van 36sonden, afkeeren ende penitentie doen. Soo heb ick dan, verwonnen sijnde duer die bede van 37sommige goede heeren ende vrienden, my wederom vervordert een prognosticatie te schrijven, 38niet achtende der quaetwillighe schimpen oft lasteren, maer alleen betrouwende op Gods 39barmherticheyt ende op mijn eerlijcke, redelijcke ende edele conste, die my God die Heere 40verleent heeft. Oft er per avontueren eenich verdoolt herte waer, die duer mijn scrijven 41eenichsins vermorwet ende tot God ghetrocken mocht worden: alleen dat begheere ick, op 42eenyegelijcke vroom leser, dat hi niet al voor warachtich ende toecomende en houde wat ic 43scrijve, ooc niet also geheelic en verachte, gelijc oftet gelogen ende versiert waer.

44Van den eclypsis des jaers

45In dit teghenwoordich jaer sullen wi een eclypsim oft verduysternisse der manen hebben den V 46junij, etc., ghelijc in den almanach. Die werckinge van deser duysternissen sal beghinnen in 47augusto ende sal dueren tot in octobri. Alsdan sal Saturnus ende Mars Jupiter teghen sijn in sinen 48huyse, ende hem sijn revolutie ende goet aspect ende gonste verhinderen ende beletten, ende 49sullen met hen brenghen anders niet dan ongheluck, bloetvergieten, oorloge ende ander rampsali-

[p. 204]

50cheyt. Tot ende behalven dese verduysteringe hebben wij oock III schadelijcke ende periculoose 51aspecten. Te weten, die oppositie Saturni in Ariete ende Martis in Libra, den XV julij, die welcke 52ooc niet veel goets brouwen en sullen, maer sullen stichten opruer ende tweedracht onder den 53voclke, muyterije ende conspiratie tegen overheit ende heeren. Item in conjunctie Jovis ende 54Martis in Libra, den VI augusti; dese mocht wel opereren dootlicke siecten in veel menscen in den 55landen der manen onderworpen. Item een quadratuere Saturni in Ariete ende Martis in Capri-56corno den X novembris, dies operatie wonderlijck sal sijn ende tenderende tot grooten ongelucke 57ende achterdeele des menschelijcken gheslachts, want Saturnus (een vyant ende verderver des 58menschelijcken gheslachts) ende dye bloetghieringe Mars machineren alle quaet. Sonderlinghen 59is te besorghen dat sy importeren sullen groote veranderinghen ende turbatiën in veel standen, 60staten, landen ende regimenten. Sy dreyghen sterven, ghevanckenisse van groote heeren ende ooc 61verjaginge van sommige princen ende potestaten, die nu seer stout ende hoochmoedich zijn, ver-62latende hen op crancke ende onvaste anckers, die se in alle quaet opruyen ende porren teghen haer 63ondersaten ende tegen haer gebueren. Ooc dreycht dese schadelijcke quadratuere ende die ander 64conjunctie ende oppositie groote tyrannie ende wreetheit in veel landen gelegen onder Tauro, 65Cancer, Capricorno, Gemini, etc. D'welck wel een quaet ende beclaechlijc eynde mocht nemen. 66God de Heere wil 't ten besten keeren ende ons Sijn ghenade verleenen. Amen.

67Van den vier regeerders des jaers

68Al is 't sake dat dit toecomende jaer een groote controversie sal zijn onder die geleerde 69astronomiens van den regeerders des jaers - want zommige contenderen dat Mercurius ende 70Venus met Jupiter dit jaer sullen regeren - nochtans worde ick duer zommige groote treffelijcke 71saken ende redenen ghemoveert dat ick Martem ende Mercurium ende hueren medehelper 72Jupiter tot regeerders deses toecomenden jaers neme. Die eerste redene is: omdat hi ten 73hoochsten in die revolutie ghevonden wordt. Ten tweeden: in dat negende huys, na wien geen 74planeet angularis en is. Al is 't sake dat hi retrogradus is, die andere redenen zijn (ende die [zijn] 75zeer treffelijck): om die oppositie Saturni ende Martis den XV julij.

76Item die conjunctio Jovis ende Martis den VI augusti, ende ooc die quadratuer Saturni ende 77Martis den thienden novembris (daer wi namaels af segghen sullen), soodattet blijckt dat Mars 78dye meeste operatie ende cracht dit jaer hebben sal.

79Van den vier tijden des jaers

80Den lenten sal beghinnen ontrent den XI dach meerte, als die sonne in Ariete gaet. De lente 81regeert Jupiter met Mars, soodat den meerte redelijck getempert sal wesen ende ooc drooch. 82Maer het is te besorghen dat hi windich ende tempestuers sal zijn.

83Den april ende den mey sal eensdeels Venus ende meestendeel Mercurius regeren, sodat die 84maenden voleyndt sullen worden met matige vochticheyt met redelijcken wint.

85Den somer begint den XII junij, als die sonne in Cancro gaet ende als die sonne een weynich over 86die middel des hemels geclommen is. De somer sal in 't beghinsel Jupiter regeren, met groote 87droochte in 't beghin ende met veel donder, blixem ende onweder. Maer daerna neemt Mars dat 88regement aen ende sal ontrent julius ende augustus windich ende wanckelbaer, weerbaer weer 89sijn; niet te drooghe noch oock te vochtich.

90Den herft beghint den XIIII dach septembris, als die sonne in Libra gaet. Den herft regeren Mars 91en Mercurius, totten eynde toe. Maer Jupiter mengt hem ooc in 't regiment ontrent den eynde. 92Den herft sal in 't beghinsel redelijc sijn, daerna windich ende oock groote periculose winden, die 93wel groot schade mochten doen. In 't leste van den herfst wat vochtich, maer meer somtijts 94drooch ende coudt.

95Den winter beghint ontrent den IIII decembris, als die sonne nu schier in Capricorno wil gaen. Den 96winter regeren Mars ende Saturnus, als angulaer planete, ende van Marte ontfanghen. Den winter 97sal duergaens seer slap, vochtich ende seer weeck zijn.

[p. 205]

98Van den vruchten ende ghewassen des aertrijckx

99Dit toecomende jaer en sal, wil 't God, niet te onvruchtbaer sijn, maer sal uut die dispositie ende 100schijnbaerheyt van alle den tijt des jaers tot veel plaetsen seer vruchtbaer ende overvloedich zijn. 101Nochtans is 't te besorgen, dat veel vruchten ende ooc sommich graen in sijn bloeyen wel mocht 102beschadicht worden. Ooc mocht dat coren, terwe, gerst, haver, vlas in dese neerlanden in den 103somer wel groten last lijden van den onweder, als van donder, hagel, blixem, slachreghen ende 104dierghelijcken. Den wijn ende ooc meestendeel van den grane dat wi tot onser nootdruft 105behoeven, mochten wel goeden coop worden, waer 't sake dat Mars ende al die Marti onderwor-106pen sijn (die geboren zijn om Gods gaven te vernielen ende te destrueren) die lieten onverdor-107ven ende onbescadicht.

108Van den siecten des jaers

109Groote siecten ende crancheden mocht dit jaer wel regeren in de menschen duer het gheheel 110jaer, maer meestendeel in den somer ende in den herft, want Mars in Virgo ende Saturnus heere 111des teeckens ascendens in Ariete betuygen dit opentlick met die conjunctie Jovis ende Martis in 112Libra, den VIsten augusti, sodat in desen jare in veel plaetsen, landen ende steden ondere dye 113menschen sullen regneren hooftsweer, tantsweer, catarren uuten hoofde vallende, heete ende 114pestilentiale cortsen, frenesie, maensuchticheyt, vallende sieckte; oock, op sommige plaetsen 115Capricorno onderworpen, pestilentie, rootmelizoen, pleuresis, ende dierghelijcke dootlijcke 116sieckten.

117Van crijch, oorloghe ende oneenicheydt van desen jare

118Mars, hebbende sijn dominie in medio coeli (dat is in 't middel des hemels), al is hi retrogardus, 119nochtans stelt hy hem seer hooghe in die revolutie, maer Jupiter is hem noch te hooge. Niettemin 120het is te besorghen dat hij 't noch werechten sal na sinen wille; is 't niet in desen jare, so sal hi 121nochtans dat volbrengen in d'eerste toecomende jaer. Duytslant en sal in geender manieren in 122rusten sijn, maer sullen hier ende daer heerscharen, ruyters ende knechten vergadert worden, 123ende niemant en sal weten waer si henen sullen willen. Den eenen heer en sal den anderen niet 124betrouwen, noch die eene stadt der anderen, maer si sullen tegen malcanderen opstaen ende 125malcanderen verderven. Diesghelijcke salder ooc krijch ende twist sijn in gheheel Europa, want 126eenyegelijc sal hem besorgen verheert te worden ende in meerder servituit ende subjectiën 127ghebracht te worden. Daerom sal eenyegelijck soecken om haer liberteyt te vindiceren ende 128vryheyt te vercrijgen, totdat hi ten lesten gheheel sal uutbersten ende so gheweldich branden dat 129gheheel Europa die voncken, jae, die colen ghevoelen sal. Het is die Heere, de alle dinc wel weet, 130die moet maken soo 't Sinen godlijcken wille is.

131Van die staten der menscen, ende eerst van den geestelijcken staet

132Jupiter retrogradus en sal in sijnder revolutiën noch in sine retrogressie de geestelijcken staet 133niet connen beschermen voor die furiën ende dat grimmen van Mars ende Saturnus, want veel 134tegenspoets ende contrarieteyten sullen die geestelijcke persoonen lijden, is ooc dat si eenen 135grooten val, vercleyninge ende vernederinge sullen hebben. Huere prelaten ende grootste 136hoofden sullen in sommige landen tegen den onderganck der sonnen afghesedt, verjaecht ende 137verdreven worden. In Duytslant sullen sommige bisschoppen dat weerlijck regiment selve 138overgeven ende verlaten. Sommige gheestelijcke ende religieuse mannen sullen haer plaetsen 139ende woonsteden verloopen ende verlaten, nyet wetende van yemanden die se vervolghen sal oft 140dreyghen wil, dan alleen uut vreesen ende vertwijfeltheyt. Sommige sullen haer veynsen dat se 141niet geestelijck en zijn, vercleedende ende veranderende haer leven. Die ander sullen meynen 142vaste, vrije, gestadige plaetsen in sommighe landen te hebben, maer 't sal verre van daer zijn. Si 143sullen haest uut haren ghehoopte plaetsen moeten scheyden. In summa, grooten druck, ancxt 144ende lijden sal haer overcomen. Ick en weet niet oft dit gheschieden sal meer uut quaetwillicheyt 145van sommige verkeerde menschen oft duer haer eyghen schuit. Daerom behoordtn [sic!] die 146gheestelijcheyt ons wel voor te gaen in goet leven ende ghetrouwe leeringhe des woort Gods, 147opdat God Sine gramschap van hen ende van ons ghenadelijck keere.

[p. 206]

148Van den weerlijcken staet ende princen ende heeren der landen

149Princen, potestaten, coningen, vorsten ende landtsheeren sullen ooc eensdeels beschadicht 150worden. Ende het en sal niet al na haren wille gane, so sy wel souden willen, want Sol, haerlieder 151regeerder, staet seer qualijc, omdat Saturnus neven haer coemt in 't huys des doots, sodatter 152eenighe groote heeren sterven en ghevanckelijcken wechghevoert mochten worden, eeniche 153oock verdreven oft in 't velt verslaghen. Boven desen sal het ghemeyn volck ja hare eyghen 154heeren ende dienaren seer rebel zijn tegen huer. Hem sullen laghen gheleyt worden ende 155verraderije ghesticht worden tot haerder verderffenissen.

156Van den ghemeynen volcke in 't generael

157In den [sic!] ghemeynen volcke, d'welck een belua multorum capitum (dat is een beeste met veel 158hoofden) [es], sal seer onstantvastich ende wanckelbaer sijn in haren raet ende dingen. Si sullen 159wonderlijcke dingen willen ordineren teghen haer overheyt ende regenten. Si sullen claghen van 160lasten ende gravamina die si niet ghedraghen en connen. Si sullen nieuwe politiën ende statuyten 161eysschen na haren eyghen sin, jae, oock schier met foortsen die eysschen. Si sullen murmureren, 162mompelen, susureren ende achterclappen van haren regenten, ende dieselve geerne in haet ende 163nijt brenghen, waer 't moghelijck, soodat die heeren regenten ende voorstaenders der landen ende 164steden wel wijsen raet moghen ghebruycken ende haer ghemeynten peyselijc regeren, soo si dat 165voor God ende alle die werelt willen verantwoorden. Anders sal het ghemeyn volck in redelijcken 166goeden doene sijn ende goede neeringe ende voorspoet hebben, conden si slechts tevreden ghezijn 167ende doen als goede oprechte onderdane schuldich zijn te doen, ende doen haren even christo 168mensche soo si woude dat men hen dede.

169Van sommige personen, landen ende steden in 't particulare

170Vele goede, geluckige aspecten vinde ick in die revolutie die Zijnder K. Majesteyt favorabel 171ende mede sijn. Alleen behoort hem Sine Ma. wel te wachten ten tijde van die boose conjunctie 172Jovis ende Martis ende die oppositie Saturni ende Martis, met derselver quadrature. Anders sal 173Sine M. redelijck wel prospereren. Nochtans moet Sine M. oock voorsien voor heymelijck opstel 174sijnder vyanden, die den Martem seer gonstich hebben ende sullen meynen met subtijlheyt veel 175uut te rechten ende met valscheyt te volbrengen.

176Van den coninclicke ende coninck van Vranckrijke

177Die constelatie Saturni ende Martis, die hare aspecten over een deel van Vranckrijk dirigeren, 178presagieren den coninck ende den lande wat wonders, hetwelcke hem ende sinen ondersaten 179grootelijck tegen gaen sal, maer moederator et intercessoor Jupiter sal 't also vele achterwaerts 180houden als hy can. Nochtans onghetwijfelt sal den coninck dit toecomende jaer groote schade 181lijden: oft aen sijn eyghen persoone, oft aen zijn volck. Eenighe stercten die hem niet toe en 182behooren, sullen hem benomen worden, daer hy hem nochtans seer op verlaet. Ick soude wel 183meer seggen, maer ic en wil mi niet te diepe moeyen in die verborgentheyt Gods, want cor regis in 184manu Diu (dat herte des conincx is in des Heeren hant).

185Van Italiën

186Veel steden in Italiën, ende sonderlinghe die principaelste, sullen in droefheyt ende verdriet zijn 187om haerder overheeren wille. Groote straffe sal over gheheel Italiën gaen, om haerder sonden 188wille. Groote oorloghe, twist ende tweedracht. Oock defectie van den eenen heeren totten 189anderen salder zijn. D'een volck, d'een stadt, d'een heere sal tegen d'ander opstaen ende 190malcanderen verderven, waeruut groote desolatie ende verwoetstheyt volgen sal.

191Van Duytslant

192Duytslant sal ooc aenstoot lijden ende dat heymelijck, niet wetende van wien dattet hen 193ghebuert. Civile oorloge sullen si hebben, daermede haer die sommighe t'onder comen sullen.

[p. 207]

194Sommighe vorsten souden die Duytsche natie gheerne in haren ouden standt ende vrede stellen, 195maer 't sal hen faelgeren, want daer sijn princen ende potestaten die hen te cloeck ende subtijl 196zijn. Het is oock te besorgen dat henlieden sommige saken, rechtprevilegiën ende gratiën van 197God ghenomen sullen worden, daer si haer seer op verlaten, want haerder een deel en zijn se niet 198weerdich. Die eene stede, dat een lant, jae, den eenen vrient en sal den anderen niet dorven 199betrouwen, niet wetende wien si te vrinde oft te vyant hebben.

200Van Enghelant

201Enghelant heeft den biecorf op 't hooft. Hetghene dat si met goetwillicheyt niet en willen 202toelaten (d'welck per aventueren haer welvaert soude wesen), sullen si tot haerder schaden 203moeten toelaten, want met haerder rebellicheyt ende hertneckicheyt en sullen si nyet winnen. 204Mars ende Saturnus contueren dat lant ende volck met een ongeluckich aspect, wercken ende 205opereren. En dat volck verherde sinnen ende hertneckighe opiniën ende dreygen se met 206verderffenisse haers lants. Maer God dye Heere sal in der princen, heeren ende regenten herte 207wijsheyt senden, dat si die ondersaten niet met ghewelt oft in een ijseren roede, maer in 208saechtmoedicheyt, lijdsaemheyt ende equiteyt regeren; dat geve God, Gever van alle goet.

209Van Brabant, Vlaenderen, Hollant, Zeelant, Vrieslandt

210Dese landen sullen dit jaer in rusten ende vrede zijn, sullen in hare comenschappen, handeling-211hen ende neeringhen redelijck goet gheluck ende voorspoet hebben. Si sullen groote eendracht 212ende vrientschap met malcanderen hebben ende houden, meer dan si tevoren ghedaen hebben. 213Maer in sommighe steden sal somtijts wel wat rumoers ende tweedrachticheyt wesen, maer sal 214haest ghedaen sijn ende door wijsen raet terneder gheleyt worden. Het is te besorghen dat deser 215landen sommighen schade lijden sullen van der zee ende rivieren, ende sonderlinge in den herft 216ende winter, want alsdan mochten daer wel groote stormen ende onweder opstaen.

217Van den lande van Luydick

218Het landt van Luydick sal in groote prosperiteyt voortgaen ende geregeert worden in goede 219peyse ende eenicheyt, duer haren wijsen stantvasten ende oncorrupten raet. Alleenlijck moeten 220si voor hen sien dat si nyet gecircumvenieert, bedroghen, noch aenghelockt en worden duer 221subtijlicheyt, loosheyt ende vernuft van sommige listige gheesten, die in alle manieren soecken 222om haer op 't ijs te leyden ende tot haer te trecken. Boven dit sal dit lant dit jaer seer 223overvloedich zijn van coren, wijn en allen ooft, sodat alle dinc redelijck goeden coop sal sijn.

224Van die vermaerde cooostadt [sic!] van Antwerpen

225Die coopstadt van Antwerpen heeft een wonderlijcke constelatien [sic!]. Si wort ghecontueert 226met goeden aspecten ende ooc met seer quade. Die neeringhe sal tusschen beyden henen gaen. 227Van haerder grooter overvloedicheyt en weet ick niet te seggen, ooc van quade neeringe 228gheensins. Maer ick hope die inwoonders sullen 's haer meer beloven dan beclaghen. Haren 229ghetrouwen wijsen raet sal in alle manieren raet soecken om dye neeringhe te vermeerderen 230ende die duer de geheele stadt te multipliceren. Die borghers ende inwoonders sullen somtijts 231twistich zijn, ende tweedracht, somtijts om nieuwe policiën, ende sullen ander begheeren. 232Somwijlen oock in die sake van die religie, maer hare wijse regenten sullen met grooter 233voorsinnicheyt alle dinck middelen ende ten besten keeren.

234Van die stadt van Maestricht

235Maestricht sal veel vyanden ende benijders hebben in alle manieren, maer hare goede ende 236favoriserende aspecten van Jupiter beloven haer alle goet voortganc ende gheluck. Die regeer- 237ders sullen in alle manieren der borgheren profijt soecken waer si connen oft mogen, ende en 238sullen niet te gespreken wesen om nieuwe ordinanciën in de stadt te brenghen. Dye borghers 239sullen in groote eendrachticheyt met malcanderen leven ende wel tevreden zijn in haerder 240neeringhe.

[p. 208]

241Finis

242Ghevisiteert ende geapprobeert by heer Jan Goossens, prochiaen S.-Jacobs. Ende is geprint 243t'Antwerpen in de Camerstrate, in den Salm bi my, Hans van Liesvelt. Datum te Bruesel, 1 no-244vember.

245Onderteekent, P. de Lens.