Het zal koud zijn in 't water als 't vriest

Regelnummers proza verbergen

[p. 142]

Tugrobel

Deze tekst kan men gevoegelijk aanduiden als het buitenbeentje onder de zeven bekende spotprognosticaties. Niet alleen inhoudelijk maar ook door een aantal andere eigenaardigheden onderscheidt de tekst zich duidelijk van de overige. In de titel valt achter het richtjaar 1544 vooral de toevoeging ‘ende navolghende jaren’ op. Betekent dit dat Tugrobel niet de jaarprognosticatie parodieert, maar de eeuwigdurende voorspelling? De tekst lijkt hier toch niet op te wijzen. De voorspellingen zijn vaak aan één jaar gebonden en bovendien ontbreken díe rubrieken die karakteristiek zijn voor eeuwigdurende voorspellingen, zoals de opmerkingen over de tijdsrekening en de adventsverwachting.

Ook wat betreft het niveau van de grappen wijkt de tekst af van de andere: T doet duidelijk minder komisch aan of liever, maakt gebruik van een ander soort humor. Vooral de evidentievoorspellingen nemen een prominente plaats in. Het geheel is ingedeeld in 40 zeer korte hoofdstukjes (‘propositiën’), die doorlopend genummerd zijn. Bij een aantal wordt in de marge met een trefwoord de inhoud aangeduid. Deze trefwoorden komen sterk overeen met de titels van de hoofdstukjes in de andere spotprognosticaties, zodat er in het algemeen weinig wezenlijk afwijkende informatie aangeboden wordt.

In de titel wordt meegedeeld dat T een vertaling is van een Franse tekst die op zijn beurt weer teruggaat op een Latijnse bron. De vertaler uit het Frans is Peeter Snoeys, tevens drukker van de tekst; de vertaler uit het Latijn had zich bekend gemaakt als ‘Tugrobel alias Transipalocin’. Deze Latijnse bron is de Prognosticon ex Ethrusco sermone van Henricus Ritter Starrenwadel (een schertsnaam), die destijds verscheen als onderdeel van de Facetiae, een verzameling grappen en grollen van Henricus Bebelius. Ten opzichte van dit voorbeeld is in Tugrobel het aantal propositiën uitgebreid van 30 tot 40.¹³¹ De resterende tien propositiën zijn grotendeels afkomstig uit de Prognostica alioqui barbare practica nuncupata latinitate donata van Jacob Henrichmann.¹³² Net als de tekst van Starrenwadel, werd deze Prognostica uitgegeven als onderdeel van Bebels Facetiae.

De vertaling in het Frans (zo deze ooit bestaan heeft) hebben we niet terug kunnen vinden. Waarschijnlijk heeft de vervaardiger hiervan al een compilatie gemaakt uit beide Latijnse teksten en heeft Peeter Snoeys zich daarop gebaseerd. Uit T blijkt overigens dat er ook sprake is van bewerking. De Latijnse bron geeft per hoofdstuk doorgaans meer informaties, terwijl de vertaler(s) zich vaak slechts beperkt (beperken) tot de eerste regels daarvan. De kwaliteit van de vertaling(en) is matig. Een enkele keer is duidelijk een grap uit het voorbeeld niet overgekomen, waardoor de strekking van de betreffende passage onbegrijpelijk is geworden. Wat zeker voor rekening van Snoeys komt, is het grote aantal latinismen (en/of gallicismen) dat de tekst bevat.

De bronnen van Tugrobel tonen al aan dat de tekst geplaatst moet worden in een (nederig) humanistenmilieu en niet direct ontleend kan zijn aan de volksfeesten,

131 Zie Appendix C, nr. 10.

132 Zie Appendix C, nr. 7.

[p. 143]

hoewel de oorsprong daar wel gelegen kan hebben. Andere aanwijzingen voor het gebruik in humanistenkringen vinden we in het enig bewaarde exemplaar van T (Stadsbibliotheek Antwerpen).¹³³ Op de laatste pagina heeft een der vroegere bezitters enkele aantekeningen gemaakt. Er staat allereerst: ‘Proeft ende ondersoeckt ierst / ende oordeelt nae’, misschien een vrije vertaling van de slotzin van de Ars Rhetorica van Aristoteles (‘ik heb het verteld, u heeft het aangehoord, behoudt het, oordeelt’).¹³⁴ Omdat zo'n spreuk heel goed het devies van de eigenaar kan zijn, is het jammer dat het ons niet gelukt is te achterhalen door wie het gevoerd is.¹³⁵ De eropvolgende notitie geeft eveneens problemen. Er staat, gedeeltelijk door een inktvlek bedekt, waarschijnlijk: ‘Theodicesse’, d.i. ‘bij God gezegd te hebben’. Is dit ook een devies of geeft een lezer hiermee zijn opvattingen over de tekst weer?

Nog tot de gedrukte tekst behoort op de laatste pagina het devies ‘Van luttel ghenoech’, zeer waarschijnlijk van Peeter Snoeys. Met hem hebben we als vertaler-bewerker een man, die weliswaar als drukker enigszins bekend is, maar waarvan we voor de rest weinig weten: van zijn fonds zijn slechts enkele titels bekend, terwijl zijn levensloop in duisternis gehuld blijft. We weten alleen dat hij als drukker actief was tussen ongeveer 1540 en 1547 en weinig opvallend aan de weg timmerde. Over eventuele bezigheden als vertaler is niets naders bekend, netzomin als over een ondertekening met zijn devies van andere teksten.¹³⁶ Wie zich heeft verscholen achter het pseudoniem Tugrobel alias Transipalocin, is ook niet duidelijk. In tegenstelling tot de pseudo-auteursnamen van de andere spotprognosticaties is het in ieder geval geen spotnaam zonder meer. Als de naam van achteren naar voren gelezen wordt, staat er: Nicola(s) Pisnart le Borgut. Een Pisnart (Pissart) blijkt in de boekenwereld bekend als boekhandelaar in Leuven. En dat laatste is een belangrijke aanwijzing, want in de titel van Tugrobel wordt vermeld dat de vertaling in het Frans in Leuven vervaardigd is. Pissart trad bovendien ook op als uitgever. Nota bene precies in 1544, het verschijningsjaar van Tugrobel, liet hij in Antwerpen in die kwaliteit een boek voor zich drukken. Voor het overige is er te weinig van hem bekend om hem definitief met Tugrobel te kunnen vereenzelvigen; als schrijver of vertaler heeft hij verder bij ons weten nooit van zich doen spreken.¹³⁷

De houtsnede op de titelpagina is niet voor deze uitgave vervaardigd. Een soortgelijke afbeelding wordt al eerder aangetroffen op de titelpagina van de Refreynen int vroede [...] item int zotte [...] item int amoureuze, in 1539 in Gent uitgegeven door Joos Lambrecht. Hier is de houtsnede samengevoegd met twee andere - steeds vrouwenfiguren - die samen respectievelijk de wijsheid, zotheid en liefde voorstellen.¹³⁸ De titelpagina van Tugrobel bevat alleen de vrouwenfiguur die de zotheid verbeeldt. Daarmee is tevens de strekking van de uitgegeven tekst voor het publiek aangeduid.

133 Het ex. was eerder in bezit van G. van Havre (vgl. Catalogue 1905, I, nr. 745).

134 Aristoteles ed. 1967, III, xix, 6.

135 Bv. ‘Apparaat Kossmann’ en de ‘Index op deviezen’ van de Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, beide aanwezig in de handschriftenkamer van de UB Leiden.

136 Rouzet 1975, 204-5.

137 Rouzet 1975, 176. Na enig schuiven komt ook nog uit de bus: Laet van Borglon scripit (vgl. L 169). Laets prognisticeer-stijl lijkt echter in bijna geen enkel opzicht op de stijl die in T geparodieerd wordt.

138 NK 1785, ex.: KB Den Haag, fol. A1 recto.

[p. 144]

[p. 145]

[p. 147]

1Pronosticatie van den jare MDXLIIII duerende totten eynde der 2werelt. Niew overgheset te Lueven uuten Latine in Franchois by^1-22 3Tugrobel, anders ghenaemet Transipalocin, ende voorts uut den³ 4Franchoise getranslateert in 't Nederduytsch by my, Peeter⁴ 5Snoeys.

6Gheprint t'Hantwerpen op dye Lombaerdeveste by my, Peeter Snoeys.

1-2 duerende ... werelt, d.i. eeuwig geldend (vgl. inleiding, p. 21).

2 overgheset, vertaald. uuten Latine, een wsch. serieuze verwijzing naar de tekst(en) waarnaar T is samengesteld (vgl. inleiding, p. 142).

3 Tugrobel [alias] Transipalocin, pseudoniem van de vertaler/bewerker (vgl. inleiding, p. 143).

4 Nederduyts, Nederlands.

7Die eerste propositie⁷

8⁺ In dit jaer ende navolgende jaren sal den wijn ende het coren⁸ 9overvloedich zijn. Ende die menschen sullen vele vergaderen. 10Nochtans is te vreesen, na der meyninge van Haly Halevragel,¹⁰ 11dat sy luttel vergaderen sullen, die luttel heritagiën hebben, oft¹¹ 12sorge te sayen, tensy dat sy berooven willen vreemde posses-¹²13siën.

7 propositie, voorspelling.

+ [Den tijt des jaers]

8 tijt, seizoen.

10 Haly Halevragel, eig. Haly (H) Abenragel (Aboe Hassan Ali ibn Abir Ridshal, 1016-1062), een in de middeleeuwen hooggeprezen auteur (Halevragel = mgl. verhaspeling met onduidelijke dubbele bet.).

11 heritagiën, erfenissen of bezittingen.

12 sorgen te sayen, wsch. ongelukkige vertaling van zoiets als ‘semer des soucis’, waarin souci = dubbelz. voor zorg en goudsbloem, en 't laatste dubbelzinnig is voor goud, geld (vgl. aant. L 161, goubloemen).

14Tweede propositie

15⁺ In den somer soo sullen ons die Leliën ende die Rosen in¹⁵ 16grooter overvloedicheyt comen, maer men behoeft wel te 17wachten donder ende blixem. In automnus sullen die bladeren 18van die boomen vallen ende die aerde van den lande sal ver-19dwijnen. Die bloemen sullen vergaen. In den winter sal 't volc^18-9 20geneycht zijn wijn te drincken. In den eersten tijt sal 't eertrijc²⁰ 21zijn rijcdommen voortbrengen.

+ [Die partijen]

15 Leliën, Rosen, hier dubbelz. voor partijen die zich naar deze bloemen hebben vernoemd, i.h.b. wsch. de partijen van resp. de Franse en de Engelse koningshuizen, die deze bloemen in hun wapen voerden.

18-9 ende ... verdwijnen, nl. door het vallende gebladerte aan het oog onttrokken worden.

20 den eersten tijt, de lente.

22Die derde propositie

23⁺ Om den natuerlijcken en de gewoonliken loop der sonnen 24sullen die dagen in den somer langer zijn dan in de winter.

+ [Somer ende winter]

25De vierde

26Om die diversheyt van Saturnus metten Vissen meer sneeus²⁶ 27ende ijs sal ons in den winter vallen dan in den somer, ende 28meer over 't gheberchte dan in dit nederlant.²⁸

26 diversheyt, tweedracht, twist. Vissen, eig. het zodiacteken Pisces; hier lett. als slachtoffers van bevroren water.

28 nederlant, laagland.

[p. 148]

Juni, juli augustus

[p. 149]

29Het vijfde

30⁺ Door die menghelinge van der sonnen metten Leeu (so Hermes³⁰ 31wil) julius ende augustus sullen heeter wesen dan ander maen-^30-132den.

+ [Julius ende augustus]

30 die ... Leeu, aanduiding van de periode van het zodiacteken Leo (Leeuw, 23 jul.-23 aug.). menghelinge = vermenging, in- of binnengaan van een teken.

30-1 so Hermes wil, d.i. zoals Hermes stelt (Hermes = door veel Arabische wetenschappers gebruikte naam, zodat nadere identificatie niet mogelijk is).

33Het seste

34⁺ In die maent februarius ende meerte sullen meer vissen, erten, 35boonen ende diergelijcke gheten worden dan op ander tijden 36van den jare, ter eeren de Vasten. Nochtans sullen sy den armen 37tot cleynen profite comen door 't gesichte van Aquario, die³⁷ 38contrary den ghelde is, soo ons Albumasar beschrijft in 't vierde³⁸ 39tripartiti.^38-9

+ [Februarius en merte]

37 tot ... comen, weinig voordeel brengen. gesichte, astrol. term. Aquario, zodiacteken (Waterman).

38 contrary, astrol. term. Albumasar, Aboe Mashar Dshafer al Balkhi (ca. 785-883), in de m.e. één der meest bestudeerde schrijvers over astrologie (vgl. ook L 139).

38-9 in... tripartiti, grap door innerlijke tegenstelling: in het vierde deel van een driedeling, i.c. van een uit drie delen bestaand boek.

40Het sevende

41⁺ Na Sinxen salder groote bloetstortinge geschiën door die boc-⁴¹42ken, die daer daghelicx gheslegen sullen worden.⁴²

+ [Sinxen]

41 Sinxen, Pinksteren (blijkbaar voorafgaand een slachttijd voor bokken).

42 ghesleghen, geslacht.

43Dat achste

44⁺ Dat gulden getal sal weynich zijn in dye borse van den armen.⁴⁴

+ ['t Gulden ghetal]

44 gulden getal, astrol. term; hier dubbelz. voor bedrag aan gouden munten (vgl. ook L 69). borse, geldbeurs.

45Dat neghenste

46⁺ Den reghen sal dit jaer redelijcken doncker zijn door 't gesichte⁴⁶ 47van Aquario.⁴⁷

+ [Van regen]

46 doncker, zwaar, hevig. gesichte, astrol. term.

47 Aquario, vgl. aant. r. 37.

48Dat thiende

49⁺ Door 't gemoet van Saturnus ende Mars wort ons beteekent, 50dat die tarwe van meerder prijs zijn sal dan het coren, ende het 51coren van meerder prijs dan die havere. Etc.

+ [Van eetwerc]

[p. 151]

52Het elfste

53Door claerder redene so moeten wi geloven, dat min coren-⁵³54wercx vergadert sal worden in 't gheberchte dan in die velden,^53-4 55ende dat om die droochte van den steenen, die 't saeyen belet-56ten sullen.

53 min, minder.

53-4 corenwercx, granen.

57Het twelfde

58Den rogge sal van meerder usantiën ende ghebruyck wesen dan 59die tarwe.

60Het dertienste

61Vele wilde dieren sullender ghevangen worden in die velden, 62bosschen ende haghen; meer dan in die steden, nae Alchiridius' 63sententie.^62-3

62-3 nae ... sententie, naar Alchiridius' oordeel. Alchiridius = gefantaseerde of onherkenbaar verhaspelde (spot-)naam voor (pseudo-)autoriteit, mgl. met mnl. alchimie en Lat. ridere (d.i. lachen).

64Het veertienste

65⁺ Diergelijcke wort ons ooc verclaert, dat meer wijns uut eender 66druyven coemt dan uut eender peren oft ander vruchten. Waer 67't also par aventuren, dat de besyen nyet wel rijp en waren, so⁶⁷ 68soude den wijn te herder zijn.⁶⁸

+ [Van drincken]

67 par aventuren, bij geval. besyen, druiven.

68 te herder, des te zuurder, zuurder dan anders.

69Het vijfthienste

70Den wijn van Creten (die men oock noemt malveseye) sal⁷⁰ 71dierder zijn dan onsen was of groeisel, want hi sal van soeter⁷¹ 72ruec ende smaec zijn, d'welc eenyeghelijc betuyghen sal, tensi 73sake, dat hy 't ghehemelte van zijnen monde eenichsins ghe-^72-374quetst hebbe. Item hy sal dye natuere verhueghen meer dan den 75ghemeynen wijn, want 's morgens gedroncken sal die maghe 76onderhouden in hare hitte, des 's noenens gedroncken so ver-77verst hy het heele lichaem ende tsavonts verslaet hi den dorst.^75-7

70 Creten, Kreta.

71 dierder, duurder. was, gewas.

72-3 tensi sake, behalve in 't geval.

75-7 want ... dorst, gemeenplaats (vgl. J.J. Mak, in: Volkskunde 61 (1960). p. 1-10 en 49-70, m.n. 50-1).

[p. 152]

[p. 153]

78Het sesthienste

79In dit jaer en suldy in 't bosch van Ardennen niet veel wijns⁷⁹ 80vinden. Aengaende van den biere, so suldy redelijcken smaec 81hebben, tensy sake dat die havere daer in gespaert worde ende 82dat daer tevele waters in ghedaen worde.

79 suldy, sult ghy.

83Het seventhienste

84Die gheenen anderen dranc en hebben, sullen bedwonghen zijn 85vers water te drincken.

86Het achthienste

87⁺ Dieghene die gesont zijn, sullen haer beter hebben dan die⁸⁷ 88crancke, ende die rijcke beter dan die arme.

+ [Gesontheit]

87 haer beter hebben, er beter aan toe zijn.

89Het neghenthienste

90⁺ Vele sullender sieck ligghen na die complexiën der menschen,⁹⁰ 91waeraf die sommige sterven sullen.⁹¹

+ [Siecten]

90 complexiën, de verhoudingen tussen de vier humoren (d.i. de lichaamssappen, nl. bloed, slijm, gele en zwarte gal), die karakter en lichaamsgesteldheid van de mens zouden bepalen.

91 die sommige, sommigen.

92Het twintichste

93Daerenboven dieghene die te overvloedich melc gheten heb-⁹³94ben, pruymen ende criecken, sullen in vreesen zijn van den loop 95des buycx.

93 gheten, gegeten.

96Het eenentwintichste

97Alle princen, van sulcken staet als sy zijn, behooren haer wel te 98wachten van siecheden, willen sy wel prospereren.^97-898

97-8 behooren ... van, behoren zich te behoeden voor.

98 prospereren, welvaren.

[p. 155]

99Het tweëntwintichste

100⁺ Vele sullender herwaerts ende derwaerts loopen door dyver-101sche landen, nochtans so sullen die sommighe bedwonghen zijn 102door ghebreck ende nootdruft. Die ander en sullen niet ophou-103den van loopen totter tijt toe, dat sy vergadert sullen hebben 104sommighe somme van ghelde.

+ [Van winninge ende verlies]

105XXIII

106Alle advocaten ende procureurs behooren wel voor haer pro-107cessen te sorghen, willen sy sonder net vissen, want is 't dat sy¹⁰⁷ 108niet en crijghen, so en sullen sy niet moghen verteren.

107 sonder net vissen, uitdr.: inkomsten verkrijgen door zich met slinkse streken aan anderen te verrijken (vgl. ook Harrebomée II, 122b).

109XXIIII

110Die schoenmakers, cleermakers, bontwerckers ende alle ander 111werckende sullen diverse comenschappen vercoopen. Ende¹¹¹ 112weet dat daer niemant van haerlieden zijn en sal, hy en sal liever¹¹² 113winninge hebben dan verlies.

111 comenschappen, handelswaar.

112 hy en sal, of hij zal.

114Het vijfentwintichste

115Die Nuerenborghers sullen diverse coopen houden, want een¹¹⁵ 116pont was sal dierder zijn dan een pont van sommich vergulsel.¹¹⁶

115 Nuerenborghers, kooplieden in Neurenberger waren (mgl. zelf uit Neurenberg afkomstig). coopen, verkopingen.

116 was, nl. Neurenbergse was of zalf, een substantie met onbekende samenstelling en werking. dierder, duurder. sommich vergulsel, d.i. enig edelmetaal; i.c. geld, waardoor pont wsch. dubbelz. is voor gewicht en valuta.

117Het sessentwintichste

118Daerenboven behooren sy hen wel te wachten, die ander¹¹⁸ 119droochten hebben in dye noese, verrotte plaetsen, opdat daer¹¹⁹ 120gheen vruchten uut en spruyten, om die tweedrachticheyt der 121manen.^120-1

118 hen ... wachten, ironisch: zich goed in acht te nemen.

119 noese, schuin(liggend)e. verrotte, verdorde. plaetsen, i.c. landbouwgronden.

120-1 om ... manen, d.i. vanwege de onberekenbaarheid van de (invloed der) maan.

[p. 156]

‘Luna’ (maan)

[p. 157]

122Het sevenentwintichste

123⁺ Om die tweedrachticheyt van sommige hemelsche teekenen, so 124moet men weten veelderley dinghen schade te brenghen dat¹²⁴ 125ghemeyn gebruyck, maer om voorsichtich te wesen teghen¹²⁵ 126sulcke inconveniënten, eenyegelijck behoort hem te wachten¹²⁶ 127keyen ende cassysteenen te swelghen.¹²⁷

+ [Tegenspoet]

124 weten, op de hoogte zijn, rekening houden.

125 ghemeyn gebruyck, algemeen gebruik, nut van 't algemeen.

126 inconveniënten, ongemakken. hem te wachten, zich te behoeden.

127 keyen ... swelghen, verwijzing in kader van evidentie-voorspelling naar het volksgeloof dat krankzinnigheid wordt veroorzaakt door een kei in het hoofd (vgl. aant. U 258).

128Het achtentwintichste

129Is 't dat die handtwerckers niet en wercken, sy sullen in groot¹²⁹ 130vreese zijn van grooten ghebreke (ghelijck Hermes ons ver-¹³⁰131claert) door de dalinghe van Schorpio.¹³¹

129 [sy door ons tussengevoegd].

130 Hermes, vgl. aant. r. 30-1.

131 dalinghe, ‘vertaling’ van astrol. term: het ‘descenderen’.

132Het neghenentwintichste

133Sommige visschers en sullen alle dingen na haren wille nyet 134vallen, principalicken is 't dat sy gaen vissen ín die geberchten¹³⁴ 135oft muras; om der droochten wille van Aquario, so in Alfonsus'¹³⁵ 136Tafelen blijct.^135-6

134 vallen, toevallen, uitkomen.

135 droochten, ironisch (Aquarius = Waterman).

135-6 Alfonsus' Tafelen, titel van beroemd boek met astronomische en astrol. tabellen, in opdracht van koning Alfons X van Castilië († 1285) vervaardigd door Isaak ibn Saïd, dat ondanks zijn gerenommeerde onbetrouwbaarheid tot in de 16e eeuw veelvuldig geraadpleegd werd.

137Het dertichste

138Jupiter, ghesterct metten Leeu, verclaert ons groote overvloe-¹³⁸139dicheyt van weechluysen ende vloyen. Ende nyemant en hope¹³⁹ 140dye te vanghen met eender rattenvalle oft met eens voghelers 141quackelbeen.^140-1

138 Leeu, het zodiacteken Leo (Leeuw).

139 weechluysen, wandluizen.

140-1 eens voghelers quackelbeen, lokfluitje van vogelvanger voor het vangen van kwartelhanen.

142Het eenendertichste

143Alle scholieren ende meesters-discipulen sullen tot oncuysheyt¹⁴³ 144geneycht zijn ende vele sullen die schole verlaten door faute 145van ghelde. Ende die sommige sullen daghelicx nieuwe schul-^144-5146den vinden van vreesen sonder gheloove te zijne.^145-6146

143 scholieren ende meesters-discipulen, leerlingen en studenten (bekend om hun losbandig gedrag; vgl. aant. U 258).

144-5 door faute van, door gebrek aan.

145-6 schulden vinden, eig. schuldgevoelens krijgen; hier dubbelz. voor (geld)schulden oplopen.

146 van vresen, uit vrees. gheloove, eig. geloof in God, hier dubbelz. voor geloof in kredietwaardigheid (door anderen); vgl. ook aant. A 112.

[p. 159]

147Het tweeëndertichste

148⁺ Voort sullen wij groot gheluck hebben van priesters, omdat 149eenen boer altemet ses oft seven beneficiën draecht.^148-9

+ [Armoede]

148-9 Voort ... draecht, de blijkbare, wsch. ironische grap is onduidelijk: beneficiën = kerkelijke ambten (waaraan meestal inkomsten verbonden waren); de opeenstapeling van dergelijke ambten onder één persoon behoorde tot de grote misstanden in de katholieke kerk (vgl. ook L 201).

150Het driëndertichste

151⁺ Die vrouwen ende die maechden sullen van cleynen ghedach-152ten wesen. Sy sullen haer mans regieren met blijden ghelate.^151-2152 153Daerom, die se nyet langhe hebben en wille, die neme een 154handt vol paciëntiën met een weynich silentiën ghemenght.^153-4

+ [Haet]

151-2 van cleynen ghedachten, kleinzielig of dom.

152 regieren, overheersen.

153-4 die neme ... ghemenght, nep-recept (vgl. aant. U 144-7): paciëntiën = geduld; silentiën [verbeterd uit silentein] = zwijgzaamheid. Dit ‘recept’ is ook bekend in een aantal variante uitdrukkingen (vgl. WNT 12, 786 en Harrebómee I, 192a).

155Het vierendertichste

156Den twist die tusschen eenen clerc ende zijn wederpartije is, sal¹⁵⁶ 157terneder gheleyt worden als ghy vinden sult eenen berch sonder 158dal.

156 clerc, student. vgl. de vele strijdgesprekken in de middeleeuwse literatuur tussen een ‘klerk’ en een tegenstander.

159Het vijfendertichste¹⁵⁹

160De gehoude sullen ophouden van kijven tot weerbeghinnens.¹⁶⁰

159 [vijfendertichste, verbeterd uit vijfentwinchste].

160 gehoude, gehuwden. ophouden van, uitscheiden met.

161Het sessendertichste

162⁺ In den tijt van oorlogen so behooren haer dye vechters van 163beyde syden van vreesen gewont te worden of te sterven kee-164ren, want door sulcken meyninge mocht er wel ghevallen, dat sy 165nyet meer oorloge voeren en souden, na d'accoort der astro-¹⁶⁵166nomijnen.^165-6

+ [Van der doot]

165 na d'accoort, naar de eensluidende mening.

165-6 astronomijnen, astronomen.

167Het sevenendertichste

168In dit jaer die princen sowel als 't gemeyn volc behooren die 169doot te vreesen.

[p. 160]

[p. 161]

170Het achtendertichste

171⁺ Vrouwen sullen niew fatsoen van cleederen soecken van di-¹⁷¹172verse manieren. Die sommige sullen dansen volghen, convi-173viën, bancketten, sanghen, musicale instrumenten, etc. Die^172-3 174andere sullen eere bejaghen, etc., soo ons Ptolomeus beschrijft.¹⁷⁴

+ [Van den vrouwen]

171 fatsoen, mode.

172-3 conviviën, gastmalen.

174 Ptolomeus, Claudius Ptolemaeus (85-160), sterrenkundige uit Alexandrië, de compilator van de klassieke kennis der astrologie en daardoor in de m.e. de meest gewaardeerde autoriteit in deze wetenschap.

175Het neghenendertichste

176So lange als die sonne haer weerhout, dan vloet Padus en sal¹⁷⁶ 177nyet gepasseert moghen worden, noch van man te peerde, noch 178te voet.

176 Padus, Lat.: de rivier de Po, berucht om overstromingen in de lente en daarom gevaarlijk om te doorwaden.

179Het veertichste

180⁺ Astronomijnen, poëten, nigromansijnen sullen diversche opi-¹⁸⁰181niën versoecken, dye nyet al evangelie zijn en sullen.^180-1181

182Finis.

183Van luttel ghenoech.¹⁸³

+ [Conclusie]

180 nigromansijnen, beoefenaars der nigromancie, d.i. de kunst geesten van gestorvenen op te roepen ter raadpleging van de toekomst.

180-1 opiniën versoecken, oordelen vormen of meningen aanhangen.

181 dye ... sullen, uitdr.: die niet allemaal (evenveel) geloof zullen vinden (als het evangelie).

183 Van luttel ghenoech, zinspreuk van Peeter Snoeys (vgl. inleiding, p. 143).