Het zal koud zijn in 't water als 't vriest

(1980)–Hinke van Kampen, Herman Pleij, Bob Stumpel, Annebel Venmans, Paul Vriesema, Anoniem Het zal koud zijn in 't water als 't vriest– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Regelnummers proza verbergen

[pagina 118]
Sorgheloos Deze vierde spotprognosticatie is net als Aelwarich slechts bekend door één, in de Bibliotheca Thysiana te Leiden bewaard exemplaar.Ga naar eind124 Het boekje is eveneens uitgevoerd in quartoformaat met een omvang van één katern. De Antwerpse drukker Willem Vorsterman, die tussen 1504 en 1543 een uitgebreid en veelzijdig fonds met veel astrologisch werk uitgaf, verzorgde de editie.Ga naar eind125 Het boekje bevat noch in de titel, noch in het colofon een datering. Tot nu toe werd aangenomen dat het in 1532 van de pers kwam, hoewel daarvoor geen redenen werden opgegeven.Ga naar eind126 Op grond van inhoudelijke informatie, zoals kalendergegevens (bv. de Paasdatum in r. 85) en astronomische gegevens (bv. de conjunctie van Jupiter en Mercurius in mei in r. 110-1), is het echter mogelijk te berekenen welk jaar het meest in aanmerking komt. Dit soort gegevens blijken dan te wijzen naar het jaar 1540, zodat we dat mogen zien als het richtjaar van deze spotprognosticatie. Het boekje is in dat jaar mogelijk ook van de pers gekomen. Steun voor deze datering vanuit de typenkunde blijft achterwege omdat het hier gebruikte lettertype in de zestiende eeuw te algemeen was.Ga naar eind127 Over de auteur valt niets te zeggen. Geheel in de sfeer van zijn tekst en gehoorzaam aan de traditie van de spotprognosticatie koos hij een spotnaam als pseudoniem. We vonden geen enkele aanwijzing in de richting van een onthulling van deze schuilnaam. De houtsnede op de titelpagina toont een zot die aan een tafel zit te eten. Het voorkomen van de zot mag gezien de oorspronkelijke voordrachtsituatie niet verwonderlijk heten; wat de gedekte tafel er echter mee te maken heeft, blijft onduidelijk, tenzij het opgevat moet worden als een verwijzing naar het hongerlijden in de winter of als een ironische referentie aan het brassen op de volksfeesten. Los daarvan is het beeld van de etende zot niet nieuw. In Der dieren palleys (Antwerpen, Jan van Doesborch, 1520) komt een sterk verwante houtsnede voor.Ga naar eind128 Hier illustreert de prent echter een verhaal over een kat, waarbij de banderolle het verband met het drinken duidelijk maakt: ‘Soudic mij met drincken vergheten / Die kat zou mijn pensen eten’. Op de houtsnede van S is de kat weggelaten omdat hij daar geen functie had; de etende en drinkende zot bleef over zonder dat een eventuele betekenis duidelijk wordt. De tekst bevat, in navolging van een veel geringer aantal voorbeelden van A, een aanzienlijk aantal passages vol met gebruik van en parodie op het astrologisch (of: prognosticatorisch) jargon. Dit procédé is waarschijnlijk afkomstig uit de traditie van de Franse spotprognosticaties, waarin men bv. veelvuldig dubbelzinnigheden met copuler aantreft.Ga naar eind129 In Jan Thibaults serieuze Pronosticatie voor 1531Ga naar eind130 kan overigens een zelfde dubbelzinnigheid worden aangetroffen: ‘...ende de vrouwen oft meyskens van venus die van Mars houden sullen haer coniunctie doen’! De toespelingen en implicaties die in deze passages verborgen zitten, zijn verhuld in uiterst moeilijk te doorgronden constructies. Het is dan ook
[pagina 119]
met het nodige voorbehoud dat we in de aantekeningen op de betreffende passages toch voorstellen doen over de samenhang en implicaties ervan. De verhouding tot Aelwarich als geheel is in het algemeen losser dan die tussen H en A. Slechts een gering aantal elementen zijn onveranderd uit A overgenomen maar meestal is er sterk gevarieerd of geparafraseerd, of is er bijna helemaal geen afhankelijkheid meer aan te wijzen.
[pagina 121]

1Die seer vreemde, warachtige ende wonderlijcke prognosticatie. 2ghecalculeert op eenen rooster in die langhe weke voor Sinxten byGa naar voetnoot2 3mi, heer Sorgheloos van Kommerkercke. P.T.Ga naar voetnoot3 4Den alderdoorluchtichsten ende hoogen onbedwingende prince, here van 5Ysbroec, grave tot Broots Eynde van der Niethagen. Ic, meester Jan Sorge-Ga naar voetnoot4-56loos van Commerkercke, scrive saluyt na toebehoren, dat niet gewonnenGa naar voetnoot6 7ende veel verloren, want deze nederste werelt nu meest gheregeert wort inGa naar voetnoot7 8rapen. So seyt meester Jan Claes Crioel in sinen Eersten Boec Van PlattenGa naar voetnoot8 9Borssen, in 't vierde capittel Van Armoeden: so en sal niemant dit jaer so rijcGa naar voetnoot8-9 Ga naar voetnoot9 10zijn, hy en hadde liever meer ende niemant so onledich zijn, hi en haddeGa naar voetnoot10 11liever gelt te ontfangen dan uut te geven. Ende so ic alle dinc wel overmercke,Ga naar voetnoot11 12so sal dit jaer veel wonders geschiën. Ende so ic dit jaer voorleden screef, datGa naar voetnoot12 13so geschiet is, so vind ic dat die menichte der armen niet minderen en sal, als 14men betuigen mach totten bogaerden ende tot Peeter Pots, daer 't welGa naar voetnoot13-4 Ga naar voetnoot14 15bevonden is. Ende so vind ic, dat dit jaer ende 't jaer naestcomende sullen dyeGa naar voetnoot15 16scoolkinder seer van eender statueren bliven, want de grote gaen ende de 17cleyne comen. Ende uut meer anderen constellatiën, die te lanc waren teGa naar voetnoot17 18scriven, so vind ic dat niet goet en is yemant sinen onwille te seggen, want menGa naar voetnoot17-8 Ga naar voetnoot18 19't nyet geerne en hoort, ende dat blijft in 't secreet. Dus heb ic voor mi 20genomen, eerweerdige heere, u wat te scriven, ende u ooc met voeten te 21overloopen in 't platte, hoe hem die vier tijden van de jare hebben sullen inGa naar voetnoot20-1 Ga naar voetnoot21 22't generale, so ic gewoon ben.Ga naar voetnoot22 Uit Der dieren palleys (1520)
[pagina 123]

23Die dispositie van den winterGa naar voetnoot23 24Die winter heft aen zijn beghin wanneer de arm lieden groote couwe hebben 25ende niet te berren. So descendeert Jan Verhage oft Oude Tuynen metterGa naar voetnoot25 26torfmanden te viere waert, ende dit sal aensien Jan Clippertant over sinen bril 27in den vierden aspect van Sorgeloos, daer veel ongevals af comen mochte,Ga naar voetnoot25-7 Ga naar voetnoot27 28tensi dat men scerpelic toesiet. Ende het sal meer gheneycht zijn om vriesen 29dan om dondren.
30Die dispositie van den lenten 31Die lenten heft aen zijn beghin als Poverjoye comt uuten huyse van armoe-32den. Ende dan sal die lodder uuter hagen springen ende die oude wijfs sullenGa naar voetnoot31-2 Ga naar voetnoot32 33dan verprillen, ende die veel oyen heeft, mach veel lammeren crijghen. ItemGa naar voetnoot33 34die mane sal teghen die sonne comen, teghen die Maecht, in 't gheselscap van 35Saturnus, ende daerom sal 't sorchlijc zijn jonge gesellen te vechten tegen die 36vroukens, want die mane is cout, die sonne is heet, Saturnus is wreet, dus 37mocht er scoot invallen. In dit teeken sullender veel gheldeloos werden. DatGa naar voetnoot33-7 38ic meer ghevoele, laet ic blijven.Ga naar voetnoot37-8
39Die dispositie van den somer 40De somer neemt aen zijn beghin als dye cramers haer meersen stellen in 't 41huys van vruechden op haer viercant. Ende dan sullen die oude sotten dansenGa naar voetnoot40-1 42over d'ey ende dan sal die beddestove uut dye wege hangen, daer die lollepotGa naar voetnoot41-2 Ga naar voetnoot42 43op sien sal in den hooc, waeruut te mercken is dat dan heet weder zijn sal,Ga naar voetnoot43 44want de sonne ende mane sullen dan vergaren met Aurora in 't Warm Gadt, 45daer Saturnus om grimmen sal, ende dan sal coel Goutse kuyte zeer begheertGa naar voetnoot44-5 Ga naar voetnoot45 46zijn. Dat ic meer weet, swijch ic, etc.Ga naar voetnoot46
[pagina 125]

47Die dispositie van den herft 48Den herft neemt aen zijn beghin als die taerten ghebacken werden. So salGa naar voetnoot48 49descenderen Jan Moge in den VII graet van Sotteghem, met Labsoeten in 't 50aspect van Kommersake, waeromme den herft veel sotten ende sottinnenGa naar voetnoot48-50 51voeden sal, met meer redenen. In desen tijde sal dye sonne t'Antwerpen zijnGa naar voetnoot50-1 52in die Wage, ende die mane tegenover. Dan sullen die planeten alle wonderlicGa naar voetnoot51-2 53geselscap houwen. Item daer sullen veel comanscapen gedaen worden sonderGa naar voetnoot53 54lijfcoop, ende vercoft sonder berou, ende men sal daer veel sonen met eenreGa naar voetnoot54 55dochter maken.Ga naar voetnoot54-5 56Nu wil ic scriven hoe hem die XII maenden hebben sullen.Ga naar voetnoot56
57Januarius 58In januario sal 't conjunctie zijn van veel ongevals dye gheen geluc verwach-Ga naar voetnoot5859tende en zijn, ende dan sal dat wafelijser op- ende nedergaen, ende veelGa naar voetnoot59 60sullender op muylen rijden sonder sadel, ende men sal veel ridders vinden teGa naar voetnoot60 61Bruesel, onttrent de vierwagens. In deze maent sullen die sonne ende maneGa naar voetnoot61 62vergaderen in 't Waterscap, daer Venus ende Mercurius bi sullen zijn, daer 't 63Saturnus sien sal op eenen driepickelstoel ende Mars op zijn viercant. In denGa naar voetnoot61-3 64vijfsten dach van deser maent sal menich coninck zijn, mer niet even rijc,Ga naar voetnoot63-4 65ende menige coninghinne, die tsanderdaechs die scotelen wasschen sullen.Ga naar voetnoot64-5 Ga naar voetnoot65 66Item ontrent deser tijt salder menige bruyloft gemaect worden daer dieGa naar voetnoot66 67priester niet overgehaelt en sal worden. In dese maent sal 't verstopt volcGa naar voetnoot67 68noode gekent zijn. Die dagen van veranderinge zijn heylige dagen, als 't volcGa naar voetnoot68 69viert ende niet en werct.
[pagina 127]

70Februarius 71In februario sal 't oppositie zijn als de vastelaventpannen wel te werc gestelt 72zijn, want dan zijn alle buycken vol. Ende dan sal descenderen Jupiter in 't 73huys van Venus bi die melckoeien. In dit teeken sellen hen veel vroukensGa naar voetnoot71-3 74weygeren, al en meynen zij 't niet, ende somige ander begeeren meer dan si 75sullen dorren eysschen. In dese maent salder veel voetcouwen geleden wor-Ga naar voetnoot7576den, waeraf dat men veel vijsten sal. Den meesten dach van veranderinghenGa naar voetnoot76 77sal zijn Asschelwoonsdach.Ga naar voetnoot77
78Martius 79In die meerte, als die kinder met noten spelen, so sullen die snoesteren van denGa naar voetnoot79 80noten in 't peper descenderen, waeromme dye compost seer sal gestoort zijn.Ga naar voetnoot79-80 81In dese maent en sal de menige den anderen niet veel gelijcs doen, die batGa naar voetnoot81 82mach. Item ontrent den XV dach, so sal die mane van boven neder in 't huysGa naar voetnoot81-2 Ga naar voetnoot82 83vallen van Mercurius, door 't ghelas door Venus' camer. Item daerom sullenGa naar voetnoot82-3 84die dagen lingen ende die nachten corten, meer dan den amoruesen believenGa naar voetnoot84 85sal. Den dach van veranderinge van deser maent sal zijn den XXVIII, wantGa naar voetnoot85 86dan sal 't Paesschen zijn. Februari
[pagina 128]

[pagina 129]

87April 88In den april so sal 't eclips zijn, dat die menige sal ghelt in zijn tessche soeckenGa naar voetnoot88 89bi nachte. Ende al sochte hi bi dage ende bi schoonen sonneschine, hy en 90souder niet een cruyce in vinden, ende principalic die veel maendagen makenGa naar voetnoot90 91in die weke, ende daer Poveroye meestdeel weert ten huyse is. In dese maentGa naar voetnoot90-1 Ga naar voetnoot91 92so sullen die sonne ende mane tsamen opten Steert van den Ramme al 93dansende vergaderen, daer Saturnus en Mars leelijc om sullen ghestoort zijn. 94Maer Venus, bi consente van Jupiter, sal se vereenigen ende veraccorderen.Ga naar voetnoot91-4 95Onder dit teeken sullen die jonge gesellen bouten vergaderen om aertmus-Ga naar voetnoot9596schen te schieten op die kuylen, want men overmits die ghenuechlijcheit desGa naar voetnoot95-6 Ga naar voetnoot96 97tijts veel aertmusschen ende veltduyven vinden sal. Item in dese maent salGa naar voetnoot97 98menige den joncker maken op een geleent paert. Item ontrent den XXVIGa naar voetnoot98 99dach sal Venus opgaen bi Jupiter in den tweeden trap, al lachende. Onder ditGa naar voetnoot98-9 100teeken sullen veel vroukens stenen sonder arbeyt ende maechden en sullenGa naar voetnoot100 101gheen kinder draghen.
102Mey 103Die mey neemt aen zijn beghin als die lammeren huppelen ende dan sal men 104vinden veel blijde scapen ende ander beesten, als die wey lanc is. Ende, met 105meer redenen wel gemerct, so sullen die eyeren beter coop zijn dan teGa naar voetnoot105 106Kersmisse. In dese maent, ontrent den beghin, so sullen die sonne ende die 107mane vergaderen tusschen die hoornen van den Stiere, daer Mars om sal 108ghestoort zijn. Item in dit teeken sal menige met genuechten den meyGa naar voetnoot106-8 Ga naar voetnoot108 109planten, daer hy namaels den hooftsweer af hebben sal. Item, hierna, als menGa naar voetnoot108-9 Ga naar voetnoot109 110t'Antwerpen ter merct reyst, so sullen Jupiter ende Mercurius tsamen thuysGa naar voetnoot110 111liggen in den Creeft. In dit teeken sullen veel vroukens haer lijwaet toonenGa naar voetnoot110-1 Ga naar voetnoot111 112sonder vercoopen ende nochtans gewin daeraf hebben. Ende veel sullen 113willen maecht blijven, mer die bervoete bruerkens sullen 's veel benemen.Ga naar voetnoot113 114Die daghen van veranderingen zijn in 't beghinsel van der merct t'Antwer-Ga naar voetnoot114115pen, als 't volc over ende weder reyst.
[pagina 131]

116Junius 117In junio sal 't conjunctie zijn op die mosselbanck, daer men groote stormingeGa naar voetnoot117 118op doen sal. Ende veel salder gevangen ende gheten worden, waerom si eenGa naar voetnoot118 119ordinancie ghemaect hebben eewich swert te dragen. Item den XXII dach, soGa naar voetnoot119 120sal die mane staen in den Boxhoren ende Cauda Draconis teghen dye Sonne, 121in eenen eclips onder d'aerde. In dit teeken sal den Pater Noster beter zijnGa naar voetnoot119-21 Ga naar voetnoot121 122dan den Credo, want het sal sorgeliker borgen zijn dan ter zee varen, bi fauteGa naar voetnoot122 123van quaden betalen. Item venuskinder sullen al lachende bijster werden. InGa naar voetnoot122-3 Ga naar voetnoot123 124dese maent sullen uut Nederlant veel winden waeyen, die den nuese meer 125sullen doen stoppen dan d'ooghen verblinden. Ende 't goet en sal niet evenGa naar voetnoot123-5 126ghelijc gedeylt zijn. Die meesten dach van veranderinghen deser maent isGa naar voetnoot126 127Sint-Jansmisse, als 't volc verhuyst, die den menighen te vroech coemt.Ga naar voetnoot127
128Julius 129In julio sal 't een groot onweder zijn als 't bedroch comt in 't gevoelen. EndeGa naar voetnoot129 130dan sal die sonne vinden Jupiter seer verwarmt in zijn huys. Waerom, als 131meester Jan Cackebroec in zijn tweeste capittel bescrijft, so sal sterckelic 132vrou Barooge oprijsen in haren thiensten graet achter den coestal, waerom teGa naar voetnoot129-32 133bemercken, dat de pottagypot cleyn gheacht sal zijn ende schoon blijven,Ga naar voetnoot132-3 Ga naar voetnoot133 134want men 's niet veel besighen en sal. Maer dye salaetmande sal bevochten en-Ga naar voetnoot134135de berooft werden. Als meester Dasaert bescrijft in sinen Eersten Boec VanGa naar voetnoot135 136Houte Gedraeyt, so sal dese maent menighe goede maeltijt achterbliven, biGa naar voetnoot136 137gebreke van spisen. Ende niet hebben sal veel doen sparen. Die daghen van 138veranderingen zijn als 't schoon weder geweest is ende het dan reghent.Ga naar voetnoot137-8
[pagina 133]

139Augustus 140In deze maent sal 't oppositie zijn van den braembesiën, want die sonne 141metter manen sal staen teghen den Gulden Leeu over, daer Venus gesien 142werden sal, maer Saturnus nyet. Ende dan sal descenderen den platten keeseGa naar voetnoot140-2 143tot in den boomghaert, in den aspect van Mars, daer menige bataelje sonderGa naar voetnoot142-3 144grooten nijt wel uutcomen sal. In dese maent sullen dye planeten vergaderenGa naar voetnoot143-4 145in 't Schutters Hof met groter triumphen, daer Venus d'opperste af zijn sal;Ga naar voetnoot144-5 146daer veel heymelijcke houwelijcken ghemaect sullen worden, daer luttelGa naar voetnoot146 147priesters mede ghemoeyt sullen worden. In dese maent en sullen d'eyerGa naar voetnoot147 148gheen volcomen cracht hebben met ouden mannen die jonghe vroukens te 149paeyen hebben. Die daghen van veranderinghen zijn als men gheerne soudeGa naar voetnoot149 150en niet en can.Ga naar voetnoot149-50
151September 152In deze maent sal 't grote conjunctie zijn van menscen tot Loven ende elders 153in den wijngaerden als men die druyven snyt, ende sal descenderen Venus in 154't huys van ledicheden in den XXXIIII graet. Ende die sonne ende dye maneGa naar voetnoot152-4 155sullen vergaderen in 't huys van Mercurius, uut welcken teeken gemerct wort,Ga naar voetnoot154-5 156dat veel mercurialisten, bij causen van Venus' bedrijve, gheldeloos zijnGa naar voetnoot156 157sullen, waeraf dat hen den moet beswaert sal zijn. In dese maent sullen 158vroukens den monster maken met gehuerde cleederen, sonderlinge in die 159merct t'Antwerpen, ende veel sullen hen enge ende proper houden aen 'tGa naar voetnoot157-9 160hooft, die nochtans ruym pissen sullen ende voor ende achter vuyl zijn. ItemGa naar voetnoot159-60 161in dese maent sal de sonne staen in den tweeden graet, opten Steert van den 162Drake, tegen den Stier over. In dit teeken in dese maent sal men menigGa naar voetnoot160-2 163comanscap doen t'Antwerpen in die cramen als 't doncker is, daer men geenGa naar voetnoot163 164makelaers toe behoeven en sal. Die daghen van veranderinghe sijn als dieGa naar voetnoot164 165boomen hen ontcleeden ende haer loof beghinnen te verliesen. Mercuriuskinderen
[pagina 135]

166October 167In october sal Beel Berous descenderen in 't tiende aspect van Nyet Tevoren, 168in den elfsten graet, want dan den couwen winter naken sal, als meester ClaesGa naar voetnoot167-8 Ga naar voetnoot168 169van Bijstervelt scrijft in zijn Boec Van Onghelucke, seggende: ‘Die tsomersGa naar voetnoot169 170wel gesongen heeft, mach 's winters wel dansen.’ In dese maent sal men mostGa naar voetnoot170 171drincken, ende den claren sullen si sparen, die gheen gelt en hebben. In deseGa naar voetnoot171 172maent, opten derden dach, sullen dye sonne ende mane vergaderen tsamen 173met Venus in de Wage, onder dye cramen t'Antwerpen. In dese maent sullenGa naar voetnoot171-3 174somige costers rijcker zijn dan de priesters. Item op den XVIII dach vanGa naar voetnoot173-4 175deser maent, als die sonne staet in Scorpione, ende die mane tegenover, so sal 176Mercurius achterwaert gaen ende terstont daerna sal groot rumoer onder die 177planeten comen. Item daer sal groot ghecrijsch onder d'arm volc zijn alsGa naar voetnoot174-7 178yemant rijckers sterft. Men sal in dese maendt veel vlees slaen dat men inGa naar voetnoot177-8 Ga naar voetnoot178 179cuypen niet al souten en sal. Ende die schueren sullen meer corens hebben 180dan in den mey.
181November 182In novembre sullen die coeyen meest op den stal staen ende dye boter sal wel 183in de rapen smaken. Ende die meest raept, sal hoochst verheven zijn, waeruutGa naar voetnoot183 184dat te mercken is: die niet en heeft sal luttel profijts doen. Ende die lollepot-Ga naar voetnoot184185ten sullen dan weert zijn, want natte voeten sullen couwe voeten maken.Ga naar voetnoot184-5 186Ende arm lieden en sullen aen 't gelt niet verliesen. Men sal veel goets wijns 187vinden in dese maent, is 't dat hi wel gewassen is. Item men sal in dese maent 188veel crippen vinden, die noch ghesoden, noch gebraden dogen en sullen; menGa naar voetnoot188 189sal se besighen so si zijn. Item dan sullen die priester ende molenaer onghelijcGa naar voetnoot189 190met oogen sien, want die priester sal sien op de rechter side na den offer ende 191die molenaer op die slincke side na den sack.Ga naar voetnoot191
192December 193In decembri sal 't conjunctie zijn in 't achterhuys in de mispelmande, waeruutGa naar voetnoot193 194Craechals seyt in 't Onbescreven Boec, dat men in dese maendt veel schil-Ga naar voetnoot194195ders, mannen ende vrouwen, vinden sal bi den vier, die cleyn gewin daerafGa naar voetnoot194-5 Ga naar voetnoot195 196hebben sullen, want se cleyn dachueren daerby doen sullen. Die daghen sullenGa naar voetnoot196 197tot haren cortsten zijn in dese maent. Item die snotvincken sullen beter coopGa naar voetnoot197 198zijn dan die nachtegalen. In dese maent sullen dye priesters liever te lijc gaen
[pagina 136]

[pagina 137]
199dan ter bruyloft, ende veel lieden sullen liever achter aenhouden dan voor-Ga naar voetnoot198-9 Ga naar voetnoot199200danssen ende veel te bedde liggen sonder siec zijn. Item alle gelt mocht welGa naar voetnoot199-200 201verboden worden sonder nyeu stooters; die sullen in 't vleeshuys goet zijn.Ga naar voetnoot201 202Item die sonne sal staen in den Boxoren ende de mane in den Creft. Die in ditGa naar voetnoot200-2 203teeken averecht te bedde gaen en sullen haer scheenen niet stooten. DieGa naar voetnoot203 204meesten dach van veranderinge is Kersdach, want de lieden dan haer goedeGa naar voetnoot204 205cleeder aendoen, die se hebben.
206Van allen wassenden dinghen 207Item dit jaer sullen die crakebeysen ende braembesiën beter coop zijn danGa naar voetnoot207 208garnaetappelen, ende haesnoten dan notenmuscaten. Ende okernoten salGa naar voetnoot208 209men niet ongesloestert eten. Die netelen sullen beter coop zijn dan gingbere,Ga naar voetnoot209 210hoewel dat se beyde heet zijn. Dit jaer sullen boecweycoecken beter coop 211zijn dan huysbacken brooden. Item die loftuytpeeren sullen goede waer zijn, 212ende die soolpeeren en sullen niet zeer begeert zijn. Willekensperen sullen 213redelic wassen, waerbi te mercken is dat dit jaer meer officiers sullen zijn danGa naar voetnoot211-3 Ga naar voetnoot213 214wise lieden. Ende 't coren, noch ander greyn, en sal niet wel schieten, want 'tGa naar voetnoot214 215en heeft pijl noch boge. Ende 't coren sal opgaen tot Sint-Jansmisse toe endeGa naar voetnoot215 216dan weder neerslaen als 't rijp is. Veel mostaertssaet sal men om 't geltGa naar voetnoot216 217coopen. Dye keersen sullen dier zijn, maer in den winter sullen si meestGa naar voetnoot217 218lichten. Ende alle dinck sal dier zijn voor de gheldeloose.Ga naar voetnoot218
219Van den siecheden 220Dit jaer sullen veel jongers scoolsiec zijn ende somige, dye veel vinden eer 't 221verloren is, sullen sterven eer si siec zijn. Ende die te grote brocken willenGa naar voetnoot220-1 222slicken, moeten sorgen voor verworgen. Item trent Paesschen sal 't groteGa naar voetnoot221-2 Ga naar voetnoot222 223sterfte zijn aen 't vleeshuys onder lammeren ende calveren, ende na BamisGa naar voetnoot223 224onder die ossen ende ander dieren. Item die jonge sullen also wel veyge zijnGa naar voetnoot224 225als oude. Ende 't is te sorgen, die 't fledercijn in den voet hebben, dat henGa naar voetnoot225 226tseer loopen verboden is.Ga naar voetnoot226
227Van peys ende oorlogheGa naar voetnoot227 228Item dit jaar sal hem redelijc hebben in peyse, also lange als yegelic metten 229sinen in vreden is. Die kinder en sullen niet crijten solange als men haren
[pagina 138]
‘Smit’
[pagina 139]

[pagina 141]
230wille doet. Somige dronckaerts mochten wel kijven ende ongenuecht ma-231ken, die haer gelach niet betalen en connen. Item ontrent Poortegale endeGa naar voetnoot231 232Baspoortangjen sal veel gevechts geschiën, dat luttel beclaecht sal zijn.Ga naar voetnoot232
234Van den landen ende steden ende van den edelen ende gemeynen volc in 't generael 235Die landen en sullen niet oprijsen tegen malcanderen, want si vast liggen. 236Ende de steden sullen hen wel houden die vaste gemuert zijn, mer 't volcGa naar voetnoot236 237daerbinnen en sal niet gelijc gesint zijn. Die edelen sullen hen redelic hebben 238dit jaer, mer die coninc van Hongeren sal hem opheffen seer scarpelic tegenGa naar voetnoot238 239somige die hi veel tormenten aendoen sal. Item de Vriesen sullen seer fellic inGa naar voetnoot239 240't lant comen ende menige stad ende plaetsen beleggen, dies die visschen seer 241gestoort zijn sullen, mer de vrouwe van Walcher sal se verdriven. Ende ditGa naar voetnoot241 242bemerc ic daeruut, want de son in 't hoge rijst ende die mane valt in 't 243watergat, waerbi datter veel wonders geschiën sal. Mer dat ic hier meer afGa naar voetnoot242-3 244gevoel, wil ic swijgen, om redenen wil. Die gemeynte sullen hen dit jaer welGa naar voetnoot243-4 Ga naar voetnoot244 245liden, die genoech hebben. Ende die best gecooct hebben, mogen bestGa naar voetnoot244-5 246brassen. Ende de gemeynte sal wel tevreden zijn als si niet en kijven. Item 247daer sal veel gebrecx zijn onder 't volc, ende sonderlinge onder de baghinen.Ga naar voetnoot247 248Item den Magnificat sal meer gepresen zijn in de herenhoven dan den Ave 249Salus. Dit jaer sal den Pater Noster beter zijn dan den Cre, want metten Pater 250Noster sal men Gode dienen ende den Cre sal luttel gehoort zijn, want 't 251gelove is uuten lande. Item dit jaer sullen de gevangen geerne voor haer gebet 252hebben den Nunc Dimittis. Die wevers moeten wel toesien hoe si weven,Ga naar voetnoot248-52 253want men sal dit jaer veel quaets garens spinnen. Men sal dit jaer in derGa naar voetnoot253 254smedenhuysen veel onrechts goets vinden, gelijc seysenen, sickelen; desGa naar voetnoot254 255ghelijcs onder die boochmakers, mer de pijlmakers ende keersmakers sullenGa naar voetnoot254-5 256oprecht zijn. Die veel kinder hebben, mochten wel swaermoedich zijn. ItemGa naar voetnoot256 257de weduwen sullen over haer moeder clagen, mer de jonge meysens sullenGa naar voetnoot257 258gesont zijn, want se altoos goeden appetijt hebben. Item die oude mannenGa naar voetnoot258 259sullen gebrec hebben, want wat men hen seggen sal, 't en sal hen niet wel 260voorstaen. Dat ic noch meer gevoele, dat blijft in 't secreet.Ga naar voetnoot259-60 Ga naar voetnoot260 261Dit is die pronosticatie van desen jare, also ic in mijn sternement by neersti-Ga naar voetnoot261262ger calculaciën bevonden hebbe.Ga naar voetnoot261-2 263Gheprint in den Eenhoren by mi, Willem Vorsterman.	eind124 Petit, I (1882), nr. 53. eind125 Rouzet 1975, 239-40. Fondslijst tot 1540 in NK, III, 3e stuk, 211-23. Aanvullingen in III, 4e stuk, 20 en in III, 5e stuk, 20. eind126 NK 1760; BB, IV, 737-8 (op basis van Polain 1891); Petit, I (1882), nr. 53 dateert: 1536; Zech-Du Biez 1903, nr. 27. eind127 Vervliet 1968, T26. eind128 NK 1667, ex.: KB Den Haag, fol. M 1 recto. eind129 Vgl. voor nog vroegere mythologischastrologische parodie: Lehmann 1963, 103-7. eind130 Thibault 1530. voetnoot2 Ghecalculeert ... rooster, in variatie op uitdr.: ‘het (geld) is op een rooster geteld’, hier als aanduiding van de onnauwkeurigheid en niet-serieuze aard van de prognosticatie; ook met gedachten aan het rooster als vastelavond-attribuut (vgl. inleiding, p. 34). Vgl. voor de uitdr. J.v. Vloten, Ndl. kluchtspel v.d. 14e tot de 18e e., dl. 1 (1878), p. 162 en VGD ed. 1899, p. 58, r. 12. in ... Sinxten, uitdr.: langzaam, ‘op z'n janboerenfluitjes’ (Sinxten = Pinksteren). Die week schijnt namelijk, gerekend van Hemelvaartsdag tot Pinksteren, 10 dagen te duren (vgl. A. Gittée, in: Volkskunde 6, 1893, p. 89-116, m.n. 110). Vgl. voor nepdateringen aant. K 3. voetnoot3 Sorgheloos van Kommerkercke, pseudoniem van en spotnaam voor de auteur. Sorgheloos = spotnaam voor als fuifnummers getypeerde zwervers (vgl. K. Renger, Lockere Gesellschaft, 1970, p. 43-4, waar S vermeld wordt als de vroegste literaire bron waarin dit adjectief gepersonifieerd werd), vgl. ook H 32-3; Kommerkercke = armoe-toponiem als spotnaam: eig. echte plaatsnaam, bv. voor een locatie in Brugge; ook onderdeel van het alias van de auteur van H, en tevens van een in de stadsrekeningen van Hulst van 1525/6 genoemde entertainer (vgl. Pleij 1972/3, p. 205-6, waar ook nog andere artiestennamen van vastelavondheren worden genoemd: de identiteit van de auteurs van S en H zal dan ook niet dezelfde zijn geweest). P.T., wsch. afkorting van Lat. ‘pleno (of praemisso) titulo’, d.i. met volledige (of veronderstelde) titel; mgl. echter initialen van de echte naam van de auteur of van zijn zinspreuk. voetnoot4-5 Den ... Niethagen, d.i. degene aan wie de prognosticatie zogenaamd is opgedragen (vgl. aant. A 5). onbedwingende = vleiterm: niet-dwingende, vrij latende; Ysbroec = kou-toponiem als spotnaam: samengesteld met het bekende toponymische woord -broec (vgl. ook r. 131, Cackebroec); Broots Eynde = honger-toponiem als spotnaam: plaats waar het brood op is (eig. in Vlaanderen meer voorkomende plaats- en veldnaam); Niethagen = armoe-toponiem als spotnaam voor iemand die niet in het bezit is van een haag, die oudtijds immers diende tot afbakening van bezit. voetnoot6 scrive ... toebehoren, vgl. aant. A 6. voetnoot7 nederste, meest onverheven. gheregeert wort in, beheerst wordt door. voetnoot8 rapen, vgl. aant. A 148. Crioel, pseudo-autoriteit: lett. kippevoer, hier spotnaam met gedachten aan de haastige-inhalige manier waarop kippen vreten (‘grijpgraag’) (?). voetnoot8-9 Eersten ... Borssen, schertstitel (borssen = geldbeurzen). voetnoot9 Van Armoeden, schertstitel van hoofdstuk. voetnoot10 hy en hadde, of hij had. onledich, druk, bezet. voetnoot11 wel overmercke, goed beschouw. voetnoot12 Ende ... screef, in parodie op soortgelijke mededelingen van schrijvers van serieuze prognosticaties; vgl. Appendix A, r. 29-31. voetnoot13-4 als ... mach, waarvan men zich overtuigen mag. voetnoot14 totten bogaerden, bij de begarden (lekebroeders die zich ondermeer bezighielden met armenzorg). Peeter Pots, naam van beroemd armengasthuis (met armen-dis) in Antwerpen (bekende verzamelplaats van vagebonden, vgl. C. Crul, Heynken de Luyere, ed. C. Kruyskamp, 1950, p. 33 e.v., en een Peeterpots Bruer in een factie van P. de Herpener, ed. J.F. Willems, in: Belgisch Museum 2, 1838, p. 241 e.v., zie ook H 88-9). voetnoot15 bevonden, ervaren. vind, bevind. voetnoot17 constellatiën, astrol. term. voetnoot17-8 die ... scriven, in parodie op soortgelijke mededelingen in serieuze prognosticaties: die te lang waren om te beschrijven. voetnoot18 dat, dat 't. yemant ... seggen, iemand iets te zeggen dat hem onwelgevallig is. voetnoot20-1 ende ... platte, grappige samentrekking van twee uitdrukkingen: ‘overlopen’ (d.i. overstelpen) en ‘in 't platte’ (d.i. ronduit), waarbij het tweede door de toevoeging met voeten letterlijk kan worden genomen en de hele mededeling de bet. krijgt ‘onder de voet lopen’, ‘platwalsen’ (nl. met informatie over het komend jaar). voetnoot21 hoe ... sullen, van wat voor aard de seizoenen zullen zijn. voetnoot22 so ... ben, vgl. aant. A 20. voetnoot23 dispositie, vgl. aant. A 26. voetnoot25 berren, branden. voetnoot25-7 So ... Sorgeloos, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van brandstofproblemen. descendeert = astrol. term: daalt, hier in zin van ‘zakt af’, ‘gaat’; Jan ... Tuynen = spotnamen voor armoelijders die hun brandstof moeizaam betrekken van hagen en tuynen (d.i. houten omheiningen), of personificaties van die brandstoffen zelf, schertsend voorgesteld als astrol. entiteiten; torfmanden = turfmanden; te viere waert = naar het vuur, schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling; aensien, eig. astrol. term (voorkomend in Laet 1519) met een onbekende bet., mgl. samenhangend met die van de term gezicht, hier lett. opgevat in zin van ‘bekijken’; Clippertant, vgl. aant. U 84, hier schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; over sinen bril = grappige voortzetting van het letterlijk nemen van de term aensien; aspect, vgl. aant. A 30; Sorgeloos = personificatie van zorgeloosheid (vgl. aant. r. 3), i.c. bij het omgaan met vuur, hier schertsend voorgesteld als astrol. entiteit. voetnoot27 ongevals, i.c. brand. voetnoot31-2 Die ... armoeden, aanduiding in pseudo-astrol. jargon en met bekende beeldspraak (vgl. aant. A 35) van het begin van de lente. Poverjoye = bekende personificatie van armoe en misère, hier als vertegenwoordiger van alle armoelijders (vgl. Van den Berghe ed. 1950, p. 128, r. 746-7: ‘Maer als ick [nl. Corte Weelde] wech gae, dan compt beel berouw daer En pover joije / die comptse drucken’), schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; huyse van armoeden = het armengasthuis, met gedachten aan de astrol. term ‘huis’. voetnoot32 lodder, zwerver, geboefte. uuter hagen springen, vgl. aant. A 35. voetnoot33 verprillen, jong, dartel worden. voetnoot33-7 Item ... vallen, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van zwangerschap als gevolg van onvoorzichtig sexueel verkeer. teghen = ‘vertaling’ van astrol. term ‘(in) oppositie’; Maecht = het teken Virgo, hier in toespeling op de maagdelijkheid van de vervolgens genoemde vroukens; in 't gheselscap = ‘vertaling’ van astrol. term ‘(in) conjunctie’, missch. met erotische implicaties; sorchlijc = hachelijk; te vechten = dubbelz. voor ‘liefde te bedrijven’; want... wreet, astrol.-relevante eigenschappen van deze planeten; dus ... vallen = blijkbaar: (al)dus zouden er meisjes zwanger kunnen raken (vgl. een nog onverklaarde passage in VGD ed. 1899, p. 157, r. 1: ‘Maechdekens daer sloot in is ghevallen’, waarin sexueel verkeer of de gevolgen daarvan blijkbaar worden vergeleken met het omdraaien van een sleutel in een sleutelgat). voetnoot37-8 Dat ... blijven, in parodie op soortgelijke frases in serieuze prognosticaties; vgl. Appendix A, r. 182-3 (blijven = rusten). voetnoot40-1 De ... viercant, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het begin van de zomer, blijkbaar in een (niet al te helder) verband met gokken. cramers = marskramers, hier wsch. genoemd omdat deze veelal alleen in de zomer op pad waren; meersen = marsen; huys van vruechden = de kroeg, genoemd als typische locatie voor gokspelen, met gedachten aan astrol. term huys; viercant = ‘vertaling’ van astrol. term ‘quadraat’ (vgl. ook r. 63), hier dubbelz. voor de vorm van de tafel of het speelbord waarop gegokt wordt (bv. bij het verkeerspel, vgl. ook de parallel-passage in A 73-4). voetnoot41-2 dansen over d'ey, bekend vermaak waarbij men eieren zonder ze te breken uit een cirkel moest schuiven; hier blijkbaar als (rudiment van) vruchtbaarheidsritueel: vgl. oude. beddestove, beddepan. voetnoot42 uut ... hangen, lett.: uit het raam, op straat hangen, d.w.z. eraan geven (want in de zomer niet meer nodig); vgl. uitdrukkingen als ‘aan de wilgen hangen’. lollepot, stoof (ook vanwege zomer buiten bedrijf gesteld). voetnoot43 hooc, hoek (waarin de lollepot nl. is weggezet). dat, dat 't. voetnoot44-5 want ... sal, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het teken Cancer (Kreeft, 22 jun.-22 jul.) en de met die periode samenhangende hitte, wsch. met erotische implicaties. vergaren = ‘vertaling’ van astrol. term ‘conjungeren’ (of een equivalent daarvan, zoals ‘copuleren’), wsch. met erotische implicaties; Aurora = godin van dageraad, hier schertsend voorgesteld als astrol. entiteit, wsch. ter aanduiding van het tijdstip (tot) waarop het vergaren plaatsvindt; Warm Gadt = wsch. toespeling op een tweede bet. van het woord cancer in het Latijn, nl. ‘grote hitte,’ en dan met een erotische implicatie; daer ... sal = wsch. aanduiding van jalouzie van Saturnus op het ‘samenzijn’ van zon en maan. voetnoot45 Goutse kuyte, Gouds bier. voetnoot46 Dat ... ic, vgl. aant. r. 37-8. voetnoot48 taerten, pasteie of (herfst)vruchtentaarten. voetnoot48-50 So ... Kommersake, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van nalatigheid. descenderen, vgl. aant. r. 25-7; Moge = spotnaam voor iemand die graag iets ‘mag’ (d.i. lekker vindt), i.c. eten, schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; graet = astrol. term; Sotteghem = zotheids-toponiem (eig. plaats in Oost-Vlaanderen), genoemd ter typering van de zotheid van Jan Moge, hier schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; Labsoeten = lett. flauwzoete(n), hier als spotnaam voor slonzige huisvrouwen (vgl. ook WNT 8, 887, Kiliaan ed. 1977, p. 269a, schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; aspect, vgl. aant. A 30; Kommersake = (wsch. voor de gelegenheid geconstrueerd) armoe-toponiem, als aanduiding van kommervolle omstandigheden, schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling: de genoemde huisvrouwen treffen geen voorzorgen voor de voedselvoorziening (vgl. ook r. 167-8). voetnoot50-1 waeromme ... sal, wsch. ironische aanduiding van voedselgebrek of bedoeld als ‘... tot zot gedrag verleiden zal’. voetnoot51-2 In ... tegenover, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het teken Libra (Weegschaal, 24 sept.-23 okt.), blijkbaar met erotische implicaties. Wage = Weegschaal, hier dubbelz. voor de ook zo geheten gemeentelijke Antwerpse weeginstelling, (in de buurt) waar(van) men blijkbaar terecht kon voor sex (vgl. ook r. 173); tegenover, vgl. aant r. 33-7, sub teghen. voetnoot53 geselscap houwen, toespeling op sex (vgl. aant. r. 44-5, sub vergaren). comenscapen gedaen, eig. handel gedreven; hier eufem. voor prostitutie bedreven. voetnoot54 lijfcoop, de dronk waarop men bij het sluiten van reglementaire handelstransactie de koper trakteerde. vercoft, verkocht. voetnoot54-5 veel ... maken, uitdr. met onzekere betekenis (als evidentievoorspelling); vgl. Kamper spreekw. 1550 (ed. G.G. Kloeke, 1959), p. 70, r. 14: ‘Hij wil twee Swagers mit eene dochter maecken’ en de variant, waarin i.p.v. twee zwagers ‘II behoude Sonen’ gemaakt worden. Het is niet duidelijk of de grap schuilt in dochter = dubbelz. voor (publieke?) vrouw, waarbij mede verwarring gewekt wordt door het noemen van de familierelatie met sonen, of dat de hele uitdr. een ‘diepere’ bet. heeft, bv. ‘men wil er met een koopje vanaf komen’. voetnoot56 hoe ... sullen, van welke aard de 12 maanden zullen zijn. voetnoot58 conjunctie, eig. astrol. term; hier dubbelz. voor samenloop (van nare omstandigheden). dye, meew. vw.: voor degenen die. voetnoot59 dan ... gaen, toespeling op de bij het Driekoningenfeest (vgl. r. 64-5) horende wafelgebakken, waarin op- ende nedergaen = ‘vertaling’ voor ‘as-’ en ‘descenderen’. voetnoot60 op muylen rijden, vgl. aant. K 207; hier mgl. verwijzend naar de vele vrije feestdagen in januari. ridders, ironisch: armoelijders (vgl. een ook contextueel goed gelijkende passage in VGD ed. 1899, p. 133, r. 19-21: ‘...rabauwen ende naeckte ridders / die haer hooft houden aan de vier panne [d.i. vuurpan] ende haer slaepcamer int gasthuys oft inden wege’). voetnoot61 Bruesel, hier genoemd als residentie van het hof, dus tevens de plaats waar de echte adel verbleef. vierwagens, vuurwagens, wsch. (door charitatieve instellingen) op straat opgestelde wagens waar men brandstof kon krijgen of kopen en waaraan de allerarmsten zich bij hevige kou warmden. voetnoot61-3 In ... viercant, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het zodiacteken Aquarius (Waterman, 21 jan.-19 feb.). vergaderen, vgl. aant. r. 44-5; Waterscap = grappige variatie op ‘Waterman’; sien, vgl. aant. r. 25-7, sub aensien; driepickelstoel, driepotig krukje, hier als grappige vervanging van de astrol. term ‘driehoek’ (vgl. ook U 63, sub tripsis); viercant = ‘vertaling’ van astrol. term ‘quadraat’. voetnoot63-4 In ... dach, d.i. Driekoningenavond; vgl. aant. K 214. voetnoot64-5 sal ... coninghinne, d.i. zal menigeen zich (t.g.v. Driekoningenavond) uitdossen als koning of koningin. voetnoot65 tsanderdaechs, de volgende dag. die ... sullen, overdrachtelijk voor: weer tot hun dagelijkse beslommeringen zullen terugkeren (vgl. aant. K 214). voetnoot66 bruyloft, dubbelz. voor vóór- of buitenechtelijke geslachtsgemeenschap (vgl. ook r. 146-7). voetnoot67 verstopt, vermomd, verkleed. voetnoot68 dagen van veranderinge, vgl. aant. A 66-7. voetnoot71-3 In ... melckoeien, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van voedselovervloed (?), met erotische toespelingen (?). oppositie = eig. astrol. term, hier blijkbaar dubbelz. voor een (te) grote overvloed van vastel-avondgebak (vgl. ook aant. r. 140-2); vastelaventpannen = pannen waarin de traditionele vastelavondgerechten (meestal allerlei soorten pannekoeken) werden bereid (vgl. Van Gilst 1974, p. 130-3 en A. de Cock, Spreekw. en zegsw. afkomstig v. oude gebruiken en volkszeden, 1908, p. 135-7, nr. 307); descenderen, vgl. aant. r. 25-7; Jupiter ... melckoeien = duistere passage: mgl. toespeling op erotisch bedrijf (vgl. ook r. 73-5), waarin huys van Venus = ‘bordeel’, met gedachten aan astrol. term ‘huis’, en waarin bi die melckoeien met nog meer moeite begrepen kan worden als een referentie aan de stal als de bekende locatie voor sexuele activiteiten (vgl. ook r. 131-2), of waarin melckoeien verwijst naar flink geborste meisjes. voetnoot75 dorren, durven. voetnoot76 vijsten, winden laten; vgl. voor de relatie met koulijden bv. ook U 160-1. dach van veranderinghen, astrol. term; hier dubbelz. voor verandering van de vrijheid van de vastelavondviering naar het strenge regime van de Vasten. voetnoot77 Asschelwoonsdach, Aswoensdag (eerste dag van de Vasten). voetnoot79 met noten spelen, vgl. voor beschrijving van verschillende notenspelen: A. de Cock en I. Teirlinck, Kinderspel en kinderlust in Z.-Ndl., dl. 6 (1906), p. 199-200. voetnoot79-80 so ... zijn, onduidelijke aanduiding in pseudo-astrol. jargon, missch. van problemen bij stoelgang. snoesteren = bolsters, schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; peper = hier missch. gebruikt in aansluiting op de uitdr. ‘de peper bederven’, d.i. de boel bederven, in de war schoppen (vgl. WNT 12, 257), en daarmee verwijzend naar ontlasting (vgl. voor noten als laxeermiddel: J.M.v. Winter, Van soeter cokene, 1971, p. 104-5), hier schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling; descenderen vgl. aant. r. 25-7; compost = mest, hier mgl. in toespeling op ontlasting van kinderen, schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; gestoort = verstoord, d.i. een gemoedsstemming die in r. 93 en 108 wordt toegeschreven aan planeten. voetnoot81 de menige, menigeen. voetnoot81-2 die bat mach, die meer lust in iets heeft dan iemand anders (vgl. WNT 9, 646, sub meugebet). voetnoot82 den XV dach, i.c. het begin van de lente. voetnoot82-3 ontrent ... camer, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het begin van de lente en de daarmee samenhangende sexuele frivoliteit, nedervallen = ‘vertaling’ van astrol. term ‘descenderen’; huys van Mercurius, de blijkbare toespeling is onduidelijk, hier mgl. met zelfde implicaties als in r. 154-60 (vgl. aant. aldaar); ghelas = glas, als voortzetting van het letterlijk nemen van de term huys; Venus' camer = toespeling op de amoruesen in r. 84: met gedachten aan venus-camenierkens (vgl. aant. U 90) en de astrol. term huys. voetnoot84 lingen, lengen, langer duren. voetnoot85 dach van veranderinge, vgl. aant. A 66-7. voetnoot88 eclips, vgl. aant. U 68. die menige, menigeen. voetnoot90 cruyce, klein muntje. voetnoot90-1 die ... weke, uitdr.: die vaak hun tijd verlummelen; vgl. ook H 97-8. voetnoot91 Poveroye, vgl. aant. r. 31-2, meestdeel meestal. weert, waard. voetnoot91-4 In ... veraccorderen, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van de periode van het zodiacteken Aries (Ram, 21 mrt.-20 apr.), wsch. met erotische implicaties. Steert ... Ramme, astrol. term. vergaderen, vgl. aant. r. 44-5. ghestoort = verstoord (uit jalouzie?); bi consente = met toestemming; vereenigen ende veraccorderen, vgl. aant. r. 44-5, sub vergaren. voetnoot95 bouten, eig. korte, dikke houten staven die werden gebruikt als pijl; hier dubbelz. voor penis (vgl. ook WNT 3, 755, P. de Keyser, in: Volkskunde 49, 1948, p. 57-65 en Bax 1949, p. 24, 57, 108, 169). voetnoot95-6 aertmusschen, dubbelz. voor meisjes van of met lichte zeden; vgl. de uitdr. ‘de huismus schieten’, d.i. (ondermeer) de vrouw aanranden als de man van huis is (vgl. ook E. de Jongh, in: Simiolus 3, 1968/9, p. 22-74). voetnoot96 schieten, overdrachtelijk: copuleren; vgl. voor dit soort beeldspraak aant. U 238. kuylen, korven om vogels te vangen; hier in toespeling op het feit dat de ‘aertmusschen’ zich wel erg makkelijk laten schieten. voetnoot97 veltduyven, houtduiven; hier dubbelz. voor lichte vrouwen (die net als de aertmusschen hun lusten in de open lucht botvieren). voetnoot98 den joncker maken, uitdr.: ‘de grote bink uithangen’. op ... paert, overdrachtelijk: van geleend geld, op de bonnefooi. voetnoot98-9 Item ... trap, vage aanduiding in pseudo-astrol. jargon van sexuele wellust (i.v.m. het seizoen). den XXVI dach = mgl. referentie aan bepaalde feestdag; opgaen, vgl. aant. r. 59; trap = woordspeling met mnl. graet, dat zowel (astrol. term:) graad als ladder als trap kan betekenen (hier aansluitend op opgaen letterlijk genomen). voetnoot100 stenen zonder arbeyt, d.i. steunen, kreunen bij het liefdesspel. voetnoot105 beter coop, goedkoper. voetnoot106-8 In ... zijn, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van de periode van het teken Taurus (Stier, 21 apr.-21 mei), wsch. met erotische implicaties (i.v.m. de maand). vergaderen, vgl. aant. r. 44-5; hoornen = astrol. term; hier in de gewone bet. letterlijk genomen; ghestoort, vgl. aant. r. 91-4. voetnoot108 menige, menigeen. voetnoot108-9 den mey planten, uitdr.: oorspr. het planten van de meiboom, een gebruik dat gepaard ging met dat waar deze uitdr. hier naar verwijst, nl. drankmisbruik en frivool gedrag; vgl. C.C.v.d. Graft, in Volkskunde 54 (1953), p. 6-23, en in: Oud-Utrecht 39 (1966), p. 34-6. voetnoot109 hooftsweer, hoofdpijn (i.c. van Kater). voetnoot110 merct, vgl. aant. A 110. voetnoot110-1 so ... Creeft, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van sexuele bedrijvigheid (?) Mercurius = hier genoemd als (planeten)god van de handel, i.v.m. merct; tsamen thuys liggen, vgl. aant. r. 25-7, sub vergaren, met gedachten aan astrol. term ‘huis’; Creeft = het teken Cancer, mgl. verwijzend naar één van de zo geheten kroegen in Antwerpen (vgl. Cartotheek Stadsarch. Antwerpen). voetnoot111 lijwaet, linnen ondergoed. voetnoot113 bervoete bruerkens, eig. naam voor bedelorde (bervoets = blootvoetse); hier dubbelz. voor baby's (vgl. Styevoort ed. 1930, dl. 2, nr. 217). voetnoot114 daghen van veranderingen, astrol. term; hier dubbelz. voor veranderingen waarvan de aard vervolgens wordt aangeduid. voetnoot117 In ... mosselbanck, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van mosselvangst (?). conjunctie, vgl. aant. U 173, hier echter zonder blijkbare sexuele implicaties (vgl. ook r. 152); mosselbanck = wsch. benaming voor bestaande mossel-vangstplaats, mgl. in toespeling op iets anders, hier schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling. voetnoot118 gheten, gegeten. voetnoot119 ordinancie, verordening; vgl. voor het literaire genre van spot-ordonnanties (hier in de kiem aanwezig) de aant. op U 155-68. swert, dubbelz. voor schelp en zwaard als verdedigingswapen. voetnoot119-21 den ... aerde, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het begin van de zomer, wsch. in toespeling op wantoestanden of uitbundigheid bij de viering van dit begin (vgl. aant. U 155). Boxhoren = letterlijke vertaling van Lat. Capricorn (Steenbok), mgl. verwijzend naar een zo geheten kroeg in Antwerpen (vgl. aant. H 13); Cauda Draconis = Lat. astrol. term: ‘Drakenstaart’, mgl. in toespeling op een zo geheten Antwerpse kroeg (Cartotheek Stadsarch. Antwerpen vermeldt wel een ‘Drakenhoofd’ als huisnaam); teghen, vgl. aant. r. 33-7; eclips = astrol. term; onder d'aerde = astrol. plaatsbepaling, wsch. betreffende een planetenbeweging die zich beneden de horizon voltrekt, hier missch. in toespeling op een in een kelder gevestigde kroeg (vgl. bv. Boxkenskelder in H 13). voetnoot121 Pater Noster, Lat.: Onze Vader; hier vooral m.b.t. de daarin gevraagde vergeving van schulden. beter nl. door de vergeving. voetnoot122 Credo, vgl. aant. A 112. sorgeliker, hachelijker, bezwaarlijker. borgen, krediet krijgen. ter zee varen, zoveel als: ‘met de noorderzon vertrekken’. voetnoot122-3 bi ... betalen, door wanbetaling. voetnoot123 venuskinder, vgl. aant. A 99-100. bijster, berooid, verdoold. voetnoot123-5 In ... verblinden, in parodie op weersvoorspellingen in serieuze prognosticaties (vgl. ook A 37-8): Nederlant = stront-toponiem (eig. - in 16e eeuw nog niet staatkundige - benaming voor de lage landen), hier dubbelz. voor onderlichaam, achterste. voetnoot126 dach van veranderinghen, vgl. aant. r. 114. voetnoot127 Sint-Jansmisse, vgl. aant. A 116-7. als ... verhuyst, wsch. verwijzing naar het zgn. ‘verhuizen’ of ‘overhalen’ (d.i. in dienst nemen) van personeel op St. Jansdag (vgl. K. ter Laan, Folkl. wdb., 1949, p. 423b) of naar het ook traditioneel op deze dag plaatsvindende (her)kiezen of (her)benoemen van nieuwe bestuurders. den menighen, menigeen. te vroech, nl. omdat men nog geen nieuw personeel heeft of omdat men z'n baantje wil houden (?). voetnoot129 onweder, vgl. aant. K 36. voetnoot129-32 Ende ... coestal, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van stoelgangsproblemen i.m.v. voedselgebrek (vgl. r. 136) (?). De meeste van de blijkbare dubbelzinnigheden en toespelingen zijn onduidelijk (net als trouwens in de parallelle passage A 119-20, vgl. ook aant. aldaar). verwarmt = wsch. toespeling op koorts, koortsachtigheid; huys = astrol. term; Cackebroec = pseudo-autoriteit: stront-toponiem (samengesteld met bekend toponymisch woord -broec, vgl. r. 4-5, Ysbroec) als spotnaam; tweeste capittel, nl. van een denkbeeldig geschrift: sterckelic = fel; Barooge = spotnaam voor lonkende of starende vrouw, hier schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; oprijsen, vgl. aant. r. 59, sub opgaen; graet = astrol. term; achter den coestal = plaatsbepaling met duistere implicaties, blijkbaar een equivalent van of variatie op A 121, ‘achter Blaruw’, schertsend voorgesteld als astrol. locatie. voetnoot132-3 te bemercken, op te merken, te concluderen; vgl. ook de parallel in A 121-2. voetnoot133 dat ... zijn, lett.: dat de etens- of stoofpot weinig geacht (of geminacht) zal zijn; missch. aanduiding van gebrek aan eetlust door darmstoornissen. voetnoot134 salaetmande, slamand; hier wsch. eufem. toespeling op slaan (tijdens vechtpartijen); vgl. ook H 158, salaet en C.G.N. de Vooys, in: NTg 14 (1920), p. 273-90, Harrebomée II, 235b, Stoett 1974, p. 214-5, ad. nr. 1082 en A. de Cock, Spreekw. en zegsw. afkomstig v. oude gebruiken en volkszeden (1908), p. 34, nr. 76. voetnoot135 Dasaert, pseudo-autoriteit: spotnaam voor dwaas. Eersten ... gedraeyt, schertstitel: wsch. raadsel-benaming voor verkeersbord (waarop het verkeerspel, d.i. een soort tric-trac, gespeeld werd); vgl. Appendix B, r. 9-10. voetnoot136 achterbliven, achterwege blijven. voetnoot137-8 daghen van veranderingen, astrol. term; hier in kader van evidentievoorspelling. voetnoot140-2 In ... nyet, aanduiding met nep-motivatie in pseudo-astrol. jargon van overvloed van bramen, in toespeling op de periode van het zodiacteken Leo (Leeuw, 23 jul.-23 aug.), wsch. met erotische implicaties. oppositie, vgl. aant. r. 71-3; teghenover, vgl. aant. r. 33-7 sub teghen; Gulden Leeu = toespeling op het teken Leeuw, dubbelz. verwijzend naar een zo geheten Antwerpse kroeg (vgl. Cartotheek Stadsarch. Antwerpen); daer ... sal = aanduiding van Venus in bepaald ‘aspect’, met erotische implicaties. voetnoot142-3 Ende ... Mars, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van sexuele bedrijvigheid. descenderen, vgl. aant. r. 25-7; den platten keese = overdrachtelijk: maan (?) (keese = kaas); boomghaert = blijkbaar lokatie voor minnespel, mgl. verwijzend naar één van de zo geheten Antwerpse kroegen (vgl. Cartotheek Stadsarch. Antwerpen), schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling; aspect, vgl. aant. A 30; Mars = hier genoemd als (planeten)god van de oorlog. voetnoot143-4 bataelje ... nijt, overdrachtelijk voor geslachtsgemeenschap (bataelje = strijd); vgl. voor dit soort beeldspraak aant. U 238. voetnoot144-5 In ... sal, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van sexuele bedrijvigheid. vergaderen, vgl. aant. r. 44-5; Schutters Hof = mgl. toespeling op het zodiacteken Sagittarius (Boogschutter) met gedachten aan een zo geheten kroeg (ook genoemd in Mandement 1580) en vervolgens, via de in schutter verborgen dubbelzinnigheid (vgl. ook aant. A 98), met erotische implicaties. voetnoot146 heymelijce houwelijcken, vgl. aant. r. 66. voetnoot147 eyer, i.c. als potentie-verhogend middel; vgl. J.B. Bedeaux e.a., Tot lering en vermaak (catalogus, 1976), p. 252, afb. 66b: een gravure ‘Boer met eieren’ met de tekst: ‘Wanneer ickt heb verkerft en Treyn begint te schreyen Neem duske [d.i. zulke] pillen [t.w. eieren] in, dan kan ick haer weer peyen’. voetnoot149 paeyen, bevredigen. daghen van veranderinghen, vgl. aant. r. 114. voetnoot149-50 als ... can, nl. het liefdesspel bedrijven (op hogere leeftijd). voetnoot152-4 In ... graet, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van drankmisbruik en sexuele frivoliteit èn de ledigheid waaruit dit voortkomt of waarvan dit het gevolg is. conjunctie, vgl. aant. r. 117; Loven = Leuven, hier genoemd als bekend centrum van wijnbouw (vgl. W.L. Braekman, in: Fachliteratur des Mittelalters. Festschrift für G. Eis, 1968, p. 177-204, m.n. 177), mgl. in toespeling op één der traditionele feestelijkheden aan de daar gevestigde universiteit (vgl. H. de Vocht, History of the Collegium trilingue Lovaniense 1517-1550, dl. 2, 1953, p. 71-6), schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling; wijngaerden = hier schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling; descenderen, vgl. aant. r. 25-7; huys van ledicheden = wsch. kroeg(-bordeel), met gedachten aan astrol. term huys; XXXIIII = opzettelijk verkeerd gekozen getal: een ‘huis’ telt slechts 30 graden; graet = astrol. term. voetnoot154-5 Ende ... Mercurius, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van sexuele bedrijvigheid. vergaderen, vgl. aant. r. 44-5; huys van Mercurius = mgl. verwijzing naar handelshuis (vgl. ook r. 156). voetnoot156 mercurialisten, kooplieden of dichters (geen van beide groepen stond bekend als afkering van sexueel genot). by causen, om reden. voetnoot157-9 In ... Antwerpen, omtrent een gewoonte met de hier aangeduide strekking (den monster maken = uitdr.: pronken) is ons niets bekend; mgl. is het dan ook (net als de volgende mededeling) een insinuerende hekeling van de door vrouwen opgehouden valse schijn. Het kopen van nieuwe kleren t.g.v. feesten e.d. was overigens wel een bekend gebruik (vgl. H. Bächtold-Stäubli, Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, dl. 4, 1470). merct, nl. de Bamis-markt die jaarlijks op de tweede zondag na Halfoochst (15 aug.) begon. voetnoot159-60 veel ... zijn, d.i. een hekeling van valse schijn (enge = netjes). voetnoot160-2 Item ... over, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van sexuele bedrijvigheid. graet = astrol. term. Steert van den Drake = astrol. term (‘Drakenstaart’); tegenover, vgl. aant. r. 33-7, sub teghen; Stier, vgl. aant. r. 106-8. voetnoot163 comanscap doen, vgl. aant. r. 53. cramen, blijkbaar toespeling op locatie met erotische reputatie; i.c. mgl. de bij de stedelijke Waag opgestelde (permanente markt-?) kramen (vgl. r. 173). voetnoot164 daghen van veranderinghe, vgl. aant. r. 114 voetnoot167-8 In ... graet, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van nalatigheid in zomer m.b.t. het treffen van voorzorgsmaatregelen voor de winter. Beel Berous = spotnaam: personificatie van ‘berouw als het te laat is’ (vgl. voor de samenstellende elementen en een gebruik met afwijkende implicaties aant. A 47, en voor een gebruik in dezelfde zin van beel aant. A 22; in Ordinantien 1560 wordt berouw in een zelfde zin gepersonifieerd: ‘... me vrouwe van Commerseele alias Sorgheloose [...] Gravinne [...] van Tberou ende van Magermanneken ruert den pot’), schertsend voorgesteld als astrol. entiteit; descenderen, vgl. aant. r. 25-7; aspect, vgl. aant. A 30; Nyet Tevoren = ellips: niet van tevoren maatregelen hebben getroffen voor de winter, mgl. bedoeld als spotnaam, schertsend voorgesteld als astrol. entiteit (vgl. ook r. 48-50); elfsten = wsch. gekozen indachtig de symboliek van dit getal (vgl. aant. K 3); graet = astrol. term. voetnoot168 naken, naderen. voetnoot169 Bijstervelt, pseudo-autoriteit: armoe-toponiem als spotnaam (vgl. ook A 4). Boec Van Onghelucke, schertstitel. voetnoot170 most, jonge appelwijn. voetnoot171 claren, benaming voor verschillende soorten sterke drank. voetnoot171-3 In ... Antwerpen, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van de periode van het zodiacteken Libra (Weegschaal, 24 sept.-23 okt.), met erotische implicaties. opten derden dach = mgl. referentie aan bepaalde feestdag; vergaderen, vgl. aant. r. 44-5; Wage, vgl. aant. r. 51-2; cramen, vgl. aant. r. 163. voetnoot173-4 In ... priesters, evidentievoorspelling (niet aan de maand gebonden) van pseudo-rijkdom: kosters beheerden het kerkzilver. voetnoot174-7 Item ... comen, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van de periode van het zodiacteken Scorpio (Schorpioen, 24 okt.-22 nov.), wsch. in toespeling op afnemende voorspoed in de handel vanwege het seizoen. den XVIII dach = mgl. referentie aan bepaalde feestdag; tegenover, vgl. aant. r. 33-7, sub teghen; Mercurius = hier genoemd als (planeten)god van de handel; achterwaert gaen = ‘vertaling’ van astrol. term ‘retrograderen’, wsch. in toespeling op het achteruitgaan van de handel i.v.m. de (naderende) winter; terstont ... comen, de hierin blijkbaar vervatte toespeling is niet duidelijk (voorspellingen van rumoer en beroerte betreffen in serieuze prognosticaties meestal onlust onder het gewone volk, vgl. aant. A 139 en r. 177-8 hieronder). voetnoot177-8 daer ... sterft, in parodie op voorspellingen van sociale onrust in serieuze prognosticaties (vgl. aant. A 139): hier onrust omdat er na de dood van welgestelde lieden door de erven uitdeling werd gehouden onder de armen. voetnoot178 vlees slaen, slachten; hier dubbelz. voor het uitdelen van klappen. voetnoot183 die meest raept, d.i. hier: die het inhaligst is; vgl. voor het raapmotief aant. A 148. voetnoot184 profijts doen, voordeel behalen, winst maken. voetnoot184-5 lollepotten, stoven, weert, waardevol. voetnoot188 crippen, (taaie?) lapjes vlees (november is de slachtmaand). ghesoden, gekookt of gebakken. dogen, voldoen. voetnoot189 besighen, nuttigen. voetnoot191 slincke, linker. voetnoot193 In ... mispelmande, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van buikloop. conjunctie, vgl. aant. r. 117; achterhuys = eufem.: plee, met gedachten aan astrol. term ‘huis’; mispelmande = wsch. eufem.: strontmand (vgl. Lievevrouw-Coopman 1950-1, p. 1398a, d.i. mand ‘waarmede men stront raapt’), met gedachten aan de vormovereenkomst tussen mispelen en uitwerpselen. voetnoot194 Craechals, pseudo-autoriteit: spotnaam, wsch. in aansluiting op het voorafgaande, met gedachten aan ‘kraken’, d.i. een ratelend geluid voortbrengen, i.c. winden laten, en aan hals als aanduiding van een onnozel persoon of als aanduiding van aars, endeldarm. Onbescreven Boec, schertstitel. voetnoot194-5 schilders, dubbelz. voor lieden die, lijdend aan diarree, plee en kleding onderpoepen (vgl. aant. U 161). voetnoot195 vier, vuur. voetnoot196 dachueren, (dag)loon. voetnoot197 snotvincken, snottebellen. beter coop, goedkoper. voetnoot198-9 liever ... bruyloft, nl. omdat er op uitvaartfeesten meer te halen was (voor de priester meer geld?) dan op bruiloften. Vgl. ook H 169-70 en de uitdr. ‘liever ter uitvaart dan ter bruiloft genood’ (Harrebomée I, 100b), en over uitvaartgebruiken: A. de Cock, Spreekw., zegsw. en uitdr. op volksgeloof berustend (1920), dl. 1, p. 233-5, nr. 247. voetnoot199 achter aenhouden, lett. achterblijven; fig. luieren (vgl. ook L 235). voetnoot199-200 voordansen, overdrachtelijk: zich uitsloven. voetnoot201 stooters, benaming voor diverse munten; hier dubbelz. voor dier met horens (dat daar immers mee ‘stoot’) en mgl. ook voor man of penis. vleeshuys, slachthuis; hier wsch. dubbelz. voor bordeel of voor voluptueuze vrouw (vgl. J.C. Arens, in: TNTL 77, 1959/60, p. 304-10, m.n. 308-10). voetnoot200-2 Item ... Creft, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het zodiacteken Capricorn (Steenbok, 22 dec.-20 jan.). Boxoren, vgl. aant. r. 119-21; Creft, vgl. aant. r. 110-1, hier met gedachten aan de bijzondere eigenschap van dit dier: het achteruit lopen. voetnoot203 averecht, achterwaarts (in aansluiting op het achteruit lopen van kreeften). voetnoot204 dach van veranderinghe, vgl. aant. r. 114. voetnoot207 crakebeysen, bosbessen. beter coop, goedkoper. voetnoot208 haesnoten, hazelnoten. voetnoot209 ongesloestert, ongepeld. gingbere, gember. voetnoot211-3 Item ... wassen, woordspelletjes met vruchtennamen als in deze regels treft men ook veelvuldig aan in de buitenlandse spotprognosticaties; vgl. i.h.a. Stoett 1974, p. 214-5, ad. nr. 1082, WNT 12, 901-2, sub peer en C.G.N. de Vooys, in: NTg 14 (1920), p. 273-90. loftuytpeeren = nepfruitnaam samengesteld met loftuyten, d.i. vleien; soolperen = nep-fruitnaam met sool, blijkbaar metonymisch voor trap die men daarmee uitdeelt; willekensperen = nep-fruitnaam met wil, hier in zin van ‘wens’. voetnoot213 officiers, ambtsdragers; hier wsch. van rechterlijke ambten. voetnoot214 greyn, graan. schieten, vgl. aant. A 94. voetnoot215 opgaen, d.i. groeien. Sint-Jansmisse, St.-Jansdag (24 jun.); hier min of meer synoniem met ‘eind juni’, d.i. de oogsttijd. voetnoot216 neerslaen, grappige actiefvorm (naar analogie met opgaen) van het eigenlijke ‘neergeslagen worden’, d.i. gemaaid worden. voetnoot217 keersen, dubbelz. voor kersen en kaarsen. voetnoot218 dier, duur. voetnoot220-1 dye ... zijn, uitdr. als evidentievoorspelling: vinden = eufem.: stelen; sterven = eufem.: strafrechtelijk ter dood gebracht worden (vgl. Kamper spreekw. 1550, ed. G.G. Kloeke, 1959, p. 8, r. 14). voetnoot221-2 die ... verworgen, uitdr. als evidentievoorspelling (sorgen = vrezen); vgl. Lievevrouw-Coopman 1950-1, p. 244a. voetnoot222 trent, omtrent; Paesschen, hier min of meer synoniem met eerste slachttijd (van jong vee). voetnoot223 sterfte, eufem.: dood door slacht (vgl. ook L 92). vleeshuys, slachthuis. Bamis, St.-Bavodag (1 okt.); hier min of meer synoniem met het begin van de tweede slachttijd. voetnoot224 veyge, veeg, d.i. ten dode gedoemd. voetnoot225 sorgen, vrezen, fledercijn, jicht. voetnoot226 tseer, te snel. voetnoot227 peys, vrede. voetnoot231 Poortegale, vgl. aant. A 36; hier echter mgl. dubbelz. voor vagina. voetnoot232 Baspoortangjen, stront- of sex-toponiem: lett. Neder-Bretagne, samengesteld met Fr. bas en met gebruikmaking van de bekende dubbelzinnigheid van mnl. poorte (vgl. aant. A 38). gevechts, overdrachtelijk: minnespel; vgl. aant. U 238. voetnoot236 hen wel houden, d.i. onveroverd blijven. voetnoot238 Hongeren, honger-toponiem: eig. Hongarije; hier dubbelz. als personificatie van de honger. voetnoot239 tormenten, kwellingen. Vriesen, vgl. aant. K 196. voetnoot241 vrouwe van Walcher, blijkbaar: personificatie van zacht weer, dooi. Op welke manier die bet. in het toponiem Walcher(en) schuilt, is niet zeker: er is missch. een relatie met de etymologie van walgen, dat oorspr. ‘rollen’, ‘wentelen’ heeft betekend (de vrouwe van Walcher ‘keert’ dan ‘het vriesweer om’). Mgl. ook bestaat er een verband met de heldere beeldspraak voor ‘dooien’ of ‘smelten’, zoals die voorkomt in Smeken ed. 1946, passim, nl. ‘na Zeelant reysen (of comen, moeten, enz.)’. voetnoot242-3 de ... watergat, aanduiding in pseudo-astrol. jargon van het inzetten van de dooi, het stijgen van de temperatuur of van regenval. in ... rijst = ‘vertaling’ van astrol. term ‘ascendeert’; valt = ‘vertaling’ van astrol. term ‘descendeert’; watergat = hier mgl. met zelfde bet. als in Loquela 1907, p. 575a opgetekend, nl. richting waaruit de wind waait als het regent, mgl. ook is het een grappige benaming voor het teken Aquarius (Waterman), hier schertsend voorgesteld als astrol. plaatsbepaling. voetnoot243-4 Mer ... swijgen, vgl. aant. r. 17-8. voetnoot244 om redenen wil, d.i. om(wille van) bepaalde redenen, die gemeynte, het volk, het gepeupel. voetnoot244-5 hen wel liden, best tevreden zijn. voetnoot247 sonderlinghe, vooral baghinen, begijnen (in armoede levende vrouwen in vrije kloostergemeenschappen). voetnoot248-52 Item ... Dimittis, een combinatie van dubbelzinnig geïnterpreteerde Lat. gebedstitels (vgl. aant. A 112). Magnificat = Lat.: ‘verheerlijkt’, d.i. de titel van de lofzang van Maria bij haar bezoek aan Elisabeth (Luc. 1, 46), hier wsch. in toespeling op zelfgenoegzaamheid, egoïsme; herenhoven = adellijke hoven, rijkeluishuizen; Ave Salus = Lat.: ‘Gegroet (en) Heil’, in meerdere gezangen voorkomende woorden, hier wsch. in toespeling op het niet welkom heten van anderen aan de rijke dis (vgl. Drie kluchten uit de 16e e., ed. F.A. Stoett, 1932, p. 81, r. 493 met aant.); Pater Noster, vgl. aant. r. 121, Cre [uit Crede, d.i. een variant van Credo], vgl. aant. A 112; gevangen = gevangenen; Nunc Dimittis = Lat.: laat nu gaan, d.i. de titel van de lofzang van de heilige Simon (vgl. Luc. 2, 29). voetnoot253 quaets garens spinnen, vgl. aant. A 123. voetnoot254 onrechts, dubbelz. voor onrecht en ‘niet recht’, krom. goets vinden, goedkeuren. seysenen, zeisen. voetnoot254-5 des ghelijcs, insgelijks. voetnoot256 oprecht, dubbelz. voor eerlijk en ongebogen, recht. [Die verbeterd uit De]. Die... zijn, in toespeling op problemen die men heeft met het opvoeden en voeden van kinderen, en ook op een in de middeleeuwen verondersteld symptoom van melancholie: (perverse) sexuele wellust. Het hebben van veel kinderen wordt daarom hier insinuerend gepresenteerd als een resultaat van zwaarmoedigheid; vgl. Klibansky 1964, p. 86 en 111-2. voetnoot257 moeder, dubbelz. in bet. baarmoeder. clagen, nl. (in aansluiting op de dubbele bet. van moeder) omdat ze geen sexuele omgang meer hebben. voetnoot258 appetijt, lust, i.c. naar sex. voetnoot259-60 't ... voorstaen, het zal er niet best met hen voorstaan; hier dubbelz. voor het niet kunnen krijgen van een erectie. voetnoot260 Dat ... secreet, vgl. aant. r. 17-8. voetnoot261 sternement, wsch. gevormd naar analogie met (en met dezelfde bet. als) firmament. voetnoot261-2 neerstiger, ijverige.