Een koopman in Venetië

[p. 9]

Inleiding

In de British Library te Londen wordt onder de signatuur Add. MS 10802 een papieren handschrift uit de late Middeleeuwen bewaard, dat een tweetalige tekst bevat. Deze bestaat uit Italiaanse en daarmee corresponderende Middelnederlandse zinnen - in totaal ruim drieduizend regels tekst. Het handschrift is anoniem, een datering ontbreekt.

In de secundaire literatuur wordt het Londense handschrift voor het eerst vermeld in 1895. In dat jaar publiceerden Karel De Flou en Edward Gailliard, twee leden van de toenmalige Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, hun beschrijving van een negentigtal Middelnederlandse handschriften in het British Museum te Londen.¹ Deze twee onderzoekers hadden in 1893 op verzoek van de Belgische regering en de Vlaamsche Academie een studiereis naar Engeland gemaakt. Hun opdracht was ‘inzage of afschrift te nemen van alle geschriften en oorkonden, die voor de geschiedenis der Nederlandsche taal- en letterkunde, en inzonderheid voor de Middelnederlandsche periode, van belang konden zijn’.² In het beknopte reisverslag dat aan de beschrijving van de handschriften voorafgaat, doen zij onder meer het voorstel aan de Academie om uit deze rijke voorraad teksten een aantal werken ‘langs diplomatische weg in leening te vragen, ten einde ze af te schrijven om onder de uitgaven des Genootschaps opgenomen te worden’.³ Op de lijst van aanbevolen werken staat - naast ‘Die tafel van den Kersten Ghelove’, ‘Verschillende werken van Jan van Ruusbroec’, ‘Die Peregrinatie van Jherusalem’, ‘Roman van Jason’, ‘Het Scaecspel’, ‘Die Lof der Vrouwen’, ‘Lucidarius boeck’, ‘Sydrac’, en het ‘Cartularium van Herne’ - ook de hier uitgegeven tekst, onder de titel: ‘Italiaansch-Nederlandsch Gespreksboek’.⁴

In de loop van de tijd is het handschrift vermeld in een aantal studies en repertoria waarin het op verschillende wijzen wordt getypeerd. Hajo Brugmans beschrijft in 1895 de tekst als een ‘bundel Italiaansche en Nederlandsche spreu-

1 Het boekenbezit van de huidige British Library maakte vroeger deel uit van het British Museum.

2 De Flou/Gailliard 1895: 31-2.

3 De Flou/Gailliard 1895: 36.

4 De Flou/Gailliard 1895: 37.

[p. 10]

ken’.⁵ Zes jaar later karakteriseert Robert Priebsch het werk als een ‘Italienisch-niederländisches Gesprächbüchlein’.⁶ De tekst wordt in de Bouwstoffen van het Middelnederlandsch woordenboek omschreven als ‘Italiaansche spreuken met een Nederlandsche vertaling’.⁷ In haar Repertorium van de Middelnederlandse artes-literatuur spreekt Ria Jansen-Sieben van een ‘Italiaans/Nederlands (koopmans)-gespreksboek’.⁸

De oproep van De Flou en Gailliard om het tweetalige Londense handschrift uit te geven is een eeuw lang onbeantwoord gebleven. Tijd dus om deze intrigerende tekst onder het stof vandaan te halen en toegankelijk te maken. Deze editio princeps van dit ‘Koopmansboek’ - dat is de naam die hier verder gebruikt wordt - is bestemd voor vakgenoten (mediëvisten, taalkundigen en cultuurhistorici), maar ook voor een breder publiek van belangstellenden. Vandaar dat besloten is om de kritische uitgave van de tekst te voorzien van een moderne Italiaanse en Nederlandse vertaling en van commentaar. Aan de editie gaat vooraf een behandeling van de problemen die de tekst en het handschrift oproepen. Wat is dit voor een tweetalig boekje? Wanneer, waar en door wie is deze tekst geschreven? Voor wie en met welk doel is hij vervaardigd?

Voorop gaat de kennismaking met de tekst. Er wordt aandacht besteed aan de inhoud, aan het handschrift als materieel object van onderzoek, en aan de taal. Vervolgens wordt de cultuurhistorische context van het boek besproken: de historische, sociale, economische en literaire achtergronden. In een slotbeschouwing worden de resultaten van het onderzoek samengevat en pogen de editeurs antwoord te geven op de vraag naar de functie van het Koopmansboek. Daarop volgt de editie met een vertaling van de tekst, alsmede cultuurhistorische, taalkundige en paleografische aantekeningen. Het boek wordt besloten met een literatuurlijst en een register.

5 Brugmans 1895: 421.

6 Priebsch 1901 II: 106-7.

7 MNW-Bouwstoffen: nr. 408, sub 41.

8 Jansen-Sieben 1989: 388.