Jong Dietschland. Jaargang 4

[p. 136]

Siddharta of de Ster van Indië, historisch tooneelspel door G.D. & J. Minnaert, Amsterdam. Cohen zonen. 1901.

DIT drama verdient onze aandacht, alware het maar omdat het bekroond werd niet alleen in den wedstrijd voor tooneelletterkunde door het stedelijk bestuur van Gent uitgeschreven, maar ook door het Belgisch Staatsbestuur in den driejaarlijkschen prijskamp voor tooneelletterkunde, tijdvak 1898-1901.

Siddhârta is een prins, die leefde in Hindostan, in de VI^e eeuw vóór Christus.

‘In den bloei zijner eerste mannenjaren verliet hij het hof, zijn vader en zijn vrouw, verwisselde het vorstelijk gewaad met de monnikspij en vlood de wildernis in, het antwoord zoekend op de groote vragen:

“Vanwaar de menschelijke ellende en nood? Welk is het middel om daaraan een einde te maken?”

Na zes jaren strenge boete, studie en overpeinzing gaat er eindelijk een licht voor hem op, en wordt hij Buddha (d.i. de verlichte). Van nu af aan trekt hij de wijde wereld in, predikt heil en verlossing voor allen, en verbreidt zijn leer gedurende een halve eeuw, eenvoudig voor de macht van het woord en van algeheele toewijding met de kalmte van een wijsgeer, sterft hij in de armen zijner leerlingen.’

Ziedaar de historische gegevens, naar dewelke de schrijvers, volgens hun eigen Inleiding, gewerkt hebben.

[p. 137]

De stof is niet alledaagsch. 't Is geen zouteloos of smerig fait divers. 't Is een koene greep in de geschiedenis; de schildering, niet van een klein feitje zonder gevolgen, maar van een dier omwentelingen die aan een gansch volk een nieuwe richting geven, die voor een heel werelddeel nieuwe banen breken. De keus van zoo een onderwerp getuigt van de hooge strekking, den verheven kunstzin van de gebroeders Minnaert. En dat is, dunkt mij, hun grootste verdienste.

Hebben ze bij het kiezen van hun stof een bijbedoeling gehad? Hebben ze aan hun gewrocht een symbolische beteekenis willen geven en bij de oude Indiërs een antwoord gezocht op het maatschappelijk vraagstuk dat heden alle geesten kwelt? Best mogelijk. Want, zoo ik me niet vergis, zijn de schrijvers Gentenaars. Nu, Gent is een groote fabriekstad en te Gent wonen Anseele en Verhaegen. Dat zegt genoeg.

Wat er ook van zij, uit hun schoonen marmerblok hebben de jonge kunstenaars geen meesterstuk kunnen houwen. Ze hebben een tooneelspel gemaakt in 4 bedrijven, bevattende respectief 7, 9, 10 en 9 tooneelen; voeg daarbij 7 tafereelen.

Het l^ste bedrijf draagt als opschrift: Het Huwelijk. - In het park van zijn vader, kampt prins Siddhârta, met prins Dewadatta en nog twee anderen om het bezit van de schoone prinses Yaçodharâ. Hij overwint zijn mededingers in het boogschieten en het paardenrennen en trouwt. Dewadatta is verbitterd en smeedt een wraakplan.

Het 2^de bedrijf is betiteld: De Roeping. - Noch de liefde

[p. 138]

van zijn vrouw, noch de feesten aan het hof kunnen Siddhârta verhinderen droefgeestig te mijmeren over de ellende van het volk. Wat redmiddel? In den nacht zelf na een groot feest, verlaat-hij, door een hemelsche stem aangespoord, zijn geliefde gade en vliedt in de woestijn.

3^de bedrijf: De Verzoeking. - Yaçodharâ is door 't verdriet geknakt. Dewadatta komt haar hand vragen maar ze wijst hem verontweerdigd af. ‘Siddhârta sterve!’ bromt hij. Ondertusschen zijn 6 jaar verstreken. Buddha bekeert er met duizenden. De Brahmanen, beducht voor hun gezag dat de nieuwe godsdienst bedreigt, zweren den profeet om te brengen en Dewadatta zweert mee, om persoonlijke redenen.

4^de bedrijf: Gevaar en Zegepraal. - Buddha vernacht vóór de poorten van een versterkte stad waarvan de toegang hem is ontzegd. Soldaten en burgers zijn hem nochtans meestal toegedaan. Eerst wordt hij opgezocht door den Brahmaan Mitra, zijn gewezen leermeester, die hem tevergeefs tracht tot betere inzichten te brengen en er evenmin in slaagt hem tot de vlucht te bewegen. Dan komt de Brahmine Adina, die op zijn schoonheid verliefd is geraakt, de samenzweerders heeft beluisterd, eigenlijk gekomen is om hem te waarschuwen en toch niets anders doet dan hem haar liefde verklaren. Doch Buddha maant haar aan haar onzinnigen hartstocht te bedwingen. Eindelijk komt Dewadatta en vindt Buddha in slaap. Hij wil hem doorsteken, maar van achter een boom springt een paria te voorschijn die hem ontwapent. Buddha vergeeft. Dewadatta wordt Buddhist. 's Anderdaags doet Buddha een luisterrijken intocht in de hoofdstad.

[p. 139]

Dat is, in zijn hoofdtrekken, de inhoud en gang van het spel.

Thans eenige aanmerkingen.

Over 't algemeen hangt het stuk maar losjes samen; aaneengeplakt, niet ineengegroeid. Zulks uitvoerig aan te wijzen, zou te ver leiden. Ik wil enkel den vinger zetten op een paar overtolligheden. - Ik begrijp de rol van Adina niet. Is die bestemd om Buddha tegen het gevaar te waarschuwen? Maar Mitra heeft dat reeds gedaan. Moet ze de deugd van Buddha doen uitschijnen? Maar, men moet geen Buddha zijn om te weigeren zich in de armen te werpen van een onbekende die men voor de eerste maal ontmoet; en bovendien, 't was onwaarschijnlijk, dat iemand die een Yaçodhâra had verzaakt, zich zou hebben laten verleiden door een Adina. - Ik begrijp evenmin de minnarij van Sigâla en Saridjah. Ze zijn zichtbaar bestemd om Siddhârta en Dewadatta eenigszins met elkaar in betrekking te brengen. Want Sigâla is de beschermeling van dezen, en Saridjah is de dochter van Chanda, den vertrouweling van genen. En door het toedoen van dit lievend paar, tracht Dewadatta van Chanda te vernemen waar Siddhârta zich ergens verscholen houdt. Onnoodige omweg! Buddha preekt in het openbaar en Dewadatta zou moeten blind zijn om niet te weten waar deze zich bevindt.

Is er handeling in het stuk?

Weinig. En nochtans de veer der handeling was niet ver te zoeken, dunkt me. De geschiedenis leert ons dit: alle godsdiensthervorming pleegt geweld of lijdt geweld. 't Is moeilijk aan te nemen dat dit bij het Buddhisme het

[p. 140]

geval niet zou geweest zijn. Heeft Buddha geen geweld gepleegd, hij heeft toch geweld ontmoet. En dat onderstellen ook de schrijvers. Tegenover den profeet stellen ze de Brahmanen en Dewadatta. Maar de weerstand dien deze tegenstanders bieden, is zoo goed als geen weerstand.

Wat Dewadatta betreft, deze bevecht Siddhârta niet eens wegens zijn nieuwe leer; drie bedrijven lang hebben ze met elkaar zelfs niet gesproken; en in het vierde wordt hij doodeenvoudig op den grond geslingerd door een ‘deus ex machina’, een paria; een oogenblik later is hij bekeerd.

Van hunnen kant, beslissen de Brahmanen den dood van den hervormer; we zien een oogenblik een versterkte stad waar soldaten en burgers Buddha genegen zijn, en 't is alles. Waarachtig, ik begrijp niet waar het gevaar schuilt waarvan het opschrift van 't 4^de bedrijf spreekt.

En de personen?

Ge hebt daar het volk, dat vooral optreedt in de twee eerste tooneelen. Neen, zoo spreekt het volk niet, dat is onwaar, onnatuurlijk. En bovendien, waren 't niet de jammeren van het kastenstelsel die het Buddhisme veroorzaakten, althans volgens de opvatting van de schrijvers? Nu. dat komt niet genoeg uit: 't volk lijdt niet genoeg. Daar is b.v. een werkman die een opziener straffeloos met een kris bedreigt.

Siddhârta, de held, is niet meer dan een dweepziek droomer. Hij heeft sterke spieren, dat weten we; en het tooneel waar hij dat bewijst, is misschien wel het beste, het levendigste. Zijn overige gaven leeren we kennen uit den mond

[p. 141]

van anderen; toonen doet hij ze niet.

Hij redt een paria; maar dat kostte geen moeite en eischte dus geen wilskracht. Zijn vrouw verlaat hij buiten haren weet. En nergens zien we hem eigenlijk aan 't werk.

Al de gestalten van dit tooneelspel zijn zoo bedaard, zoo koel, zoo traag in hun spreken en doen. Ze zijn alles behalve Oostersch. Ik had me altijd voorgesteld dat Oosterlingen menschen waren met bruisend bloed, vurige ziel, geweldigen hartstocht, toomelooze verbeelding, kleurrijke taal. Dat zou men toch verwachten onder de evenaarszon en in een rijke, weelderige natuur. Maar van dat alles geen spoor. Waarom lazen de schrijvers niet eens de Profeten, of het boek Job, of zelfs......... Max Havelaar?

Maar - genoeg geknord. -

We wenschen de heeren Minnaert geluk met hun loffelijke poging. Dat ze van den eersten keer geen meestergewrocht hebben tot stand gebracht. is hun waarlijk niet als een schelmstuk aan te wrijven. De oorzaak van hun tegenslag ligt misschien minder nog in hun gebrek aan talent, dan in het gebrek aan dramatisch genie, aan ons, Vlamingen, eigen. We hebben een schouwburg, een splinternieuwen, maar geen tooneelspel. Hebben wij het ooit gehad? Heeft Noord-Nederland het gehad?

Kan iemand Vondel's spelen, zonder geeuwen, zien vertoonen? En Bilderdijk, die meesterstukken voortbracht in alle dichtvakken, slaaġde er niet in een goed tooneelspel te schrijven. Engeland heeft een Shakespeare; Duitschland, Goethe en Schiller; Frankrijk, Corneille,

[p. 142]

Racine, Molière; Spanje, Gullielmo de Castro; wij - 't is treurig om zeggen - bijkans niets.

J.D.C.