Jong Dietschland. Jaargang 4

[p. 63]

Lybaert en Vanaise.

Verwacht hier van mij niet dat ik deze twee Vlaamsche kunstschilders met hun eigen wezen, hun gevoelen en hun uitdrukken, geheel en al ga voorstellen. Om dit te doen, moet men deze twee van nabij kennen; hunne werken éen voor éen nazien en beschouwen, hunne wording, hunne wijze van uitvoeren, hunne evolutie - die men bij elken grooten meester bespeurt - hunne richting en standpunt, tot waar ze gekomen zijn, opmerken en kennen.

Daarom ook, maar enkele woorden over hen, naar aanleiding hunner tentoonstelling te Antwerpen, in de Verlatzaal, van zesden tot viertienden April.

Vooreerst leverde deze tentoonstelling eene tegenstrijdigheid op - die wellicht men overal ontwaart waar verschillige kunstenaars hunne werken ten toon stellen - éene merkbare tegenstrijdigheid, zeg ik, door de richting dezer twee aangenomen en gevolgd: Lybaert is een nieuw-memling; Vanaise een realist.

En ontegensprekelik staat de eerstgenoemde aan 't hoofd der nieuw-memlingen, als van Hove en Ernst Waute, en bekleedt hij eene der eerste plaatsen tusschen de kunstenaars om geestelijke onderwerpen.

[p. 64]

Eene onzeggelike uitdrukking ligt er immers in die gezichten die hij voortbrengt, zoo, in dat van een Jezus, van eene heilige Elisabeth, van eene kloosterzuster of van andere engelachtige wezens. Tevens eene fijne teekening, een zacht, streelend koloriet - dat wel een der kenwerken is, toch wel de voornaamste niet van den Vlaamschen meester - eene verzorgde uitvoering tot in de minste deelen. Ook hieven dezen schilderijenuitstal hem tot eene hoogte die weinigen hebben genaderd.

Op de eerste plaats stel ik - en dat stellig met allen - zijnen ‘Goede Zaterdag’.

't Is na de afdoening van 't kruis en de begraving van den goddeliken Zaligmaker, en ‘de heilige Maagd had den ganschen nacht in tranen doorgebracht, en de eerste zonnestralen die in de arme woning doordrongen, beschenen een lichaam, wel gebroken, maar kalm en gelaten’. Zoo de woorden van 't onderwerp, dat hij op 't doek bracht.

De heilige Maagd zit daar alléen, pijnlijk lijdend; vóor haar, op den grond, eene schotel met de rood, bloedvervige doornenkroon. Het aanschouwen der Moeder-Maagd, met kalm, bleek voorhoofd, met smeekende oogen, die een onuitsprekelik lijden vertolken, doordringt de ziele, en de toeschouwer lijdt met haar mede.

Het wezen laat een onuitwischbaren indruk na, en 't wordt voor immer in 't herte gedragen. De kunstenaar doet voelen aan anderen wat hij voelt, en dat is de kunst.

Een klein schilderijtje ‘Het Kindeke Jezus’ trof me na dit eerstgenoemde. Jezus is gezeten en houdt in de eene hand een bleekroode roos, en de andere houdt het opge-

[p. 65]

heven al de wereld onderwijzend. Boven - een blauwe hemel, zuiver hemelsch blauw, dat van blank- naar donkerblauw naar omhoog zweeft. Daarin honderden sterrekens, die daar, zoo op een heerliken zomeravond aan den hemel staan te pinkelen. Achter hen, eene met bloemenbezaaide draperij; op den voorgrond: groen en blomkes.

Prachtig vooral is dat lieve hoofdje, het lieve hoofdje van, zoo men wil, een onnoozel volkskind, maar met tegelijkertijd majesteit, adelheid. uitdrukking diep in die diepe, inscherpkijkende blauwe oogjes.

In deze twee, behandelde Lybaert telkenmale een wezen; in ‘Mevrouw Sinte Lissebeth van Hungarië’ treft men een heel tooneel aan.

Dit gewrocht heeft veel verdiensten om zijne groepenvorming; doch minder van 't koloriet. Hij toont zich hier stellig als een kenner van geschied- en oudheidkunde. De heilige Elisabeth zit geknield, biddend, de handen vouwend, de oogen tot het kruisbeeld verheven. Achter haar komen moeders met hunne kinderen, uit eerbied voor de heilige, op afstand gehouden, en die nauweliks durven roeren en schrikkend achteruittrekken. De vrouwen zien vol verlangen en betrouwen naar de heilige.

Voorzeker is deze de voortreffelikste persoon, bij wien de oogen zoo bewonderensweerdig opzien naar omhooge. Men is geneigd te bidden, en men staat ontroerd bij 't aanschouwen van dit smeekend wezen in zijn witten hoofdsluier, met zijn blauw kleed, dat in wijde plooien op de bruin- roode tapijten daalt.

Het werk voor titel dragend ‘Studie’ stelt een oud kloosterzusterken voor, dat ons aan anderen doet denken;

[p. 66]

zulke personen schildert Lybaert met eene zekere voorliefde.

Alhoewel men in de volgende, zooals ‘De Lezer,’ ‘Een Gentsche Schepene, ‘De Liefhebber,’ ‘Biddend Hoofdman’ dezelfde hoogergenoemde hoedanigheden aantreft, toch noem ik dat geen groote kunst, en meer dan een, kan men in de dekoratieve kunst plaatsen.

En zoo waren ‘Romeinsche Liefdezang’ ‘Blauwe Jersey's op verkenning’ eigenlik onderwerpen, te veel van allen ernstigen aard ontdaan, om door een Lybaert behandeld te worden. Tot hier over dezen nieuwmemling.

Met hem was Vanaise, zijn stadgenoot, daar ook aan de beurt met vier-en-twintig schilderijen.

Deze verschilt geheel en gansch van den vorige; hij is een realistische Jordaens, die een Rubeniaansch koloriet bezit, en hierin overtreft hij Lybaert. Hij schildert met zwierigheid, heeft juistheid van vizie, overschoone schakeeringen, zachtheid, die 't oog streelt, in alle zijn kleuren. Zijne kunst is groot, toch niet hoog of verheven.

Hij behandelt bijna even goed geschiedkundige tafereelen, portretten, binnenzichten en landschappen.

Van hem zij gezegd, dat hij een blijvend realistische kunstenaar zal wezen, wiens gewrochten mogen gezien worden.

Van hem was het beste alhier ‘Salome het hoofd van S. Jan-Baptist ontvangende’. Een groot doek met gezocht effekt, maar dat niettemin behaagt en voldoet. Salome is als een echt verlaagd wulpsch ding voorgesteld. Dikke goudgele haarlokken golven van onder een goude kroon, tot op de schouders; blank, mager, flauw van gelaat en

[p. 67]

even flauw van oogen; de lichtgele kleur van 't kleed, dat los om haar leden hangt, staat dat wezen wel. Toch niet gretig steken die handen om het hoofd, 't heel donkerblauw hoofd, op eene schotel gelegd, te ontvangen. Zij wordt haar toegereikt door een zwarte slaaf, trotsch, fier, zegepralend, glimlachend, duivelsch. In de andere hand houdt hij nog het zweerd. Dit stuk liet niets te wenschen over, zooniet dat eenige bijhoorigheden, nauwer zouden kunnen uitgevoerd worden.

't Was jammer dat ‘Pieter de Eremijt den kruistocht predikend’ niet voltooid was. Maar eene bijzaak ontsierde die schilderij, namelik die halfnaakte vrouwen en naakte kinderen op den voorgrond.

Deze hebben niets gemeens met het onderwerp; dat was hier heel niet gepast, zoomin als in zijn groot en zeer geprezen gewrocht: ‘Jacob van Artevelde verheerlijkt’.

‘Sint Fransciskus van Assisië’ verraadt immer als ‘Gele Bloemen,’ ‘Zwaarmoedigheid,’ ‘Droefheid’ en anderen, het koloriet van Vanaise.

Nochtans gelijk bij Lybaert zijn hier onnoozele dingen, niet eens weerdig om door eene meesterlijke hand geschilderd te worden.

Waarom zulke kleinigheden?

Waarom?

Om te doen gelijk vele andere kunstenaars die met hun alledaagsche voortbrengselen de tentoonstellingen overrompelen, en eene tegengoesting teweeg brengen voor de kunst?

Voorzeker neen.

[p. 68]

Om aan zeker slag van personen, zoo parvenus en wat dies meer te voldoen?

Hooger dan dat. Edeler, Vlaamsche kunstenaars, is het doel der kunst! - Zoo er veel toegeven aan den geest onzer eeuw, voor ons katholieke Vlamingen, moet de kunst verheffen, den geest veredelen: Voor God uw Vlaamsche kunst!

Dit was 't laatste gedacht dat mij inviel bij het verlaten dezer tentoonstelling.

Antwerpen, 13/4/'01/.

Ief Meynants.