Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché de Limbourg. Deel 5

[p. 22]

Codex diplomaticus
Mosae-trajectensis⁽¹⁾.

N^o 18.

1070 den 25 Junij. - Data est VII kl. Jul. anno dominice Incarn. mill. LXX, indictione octava, anno autum ordinationis domini quarti Henrici regis XVI, regni vero XIIII. Actum Aquisgrani, in Dei nomine feliciter. Amen.

Hendrik IV, koning van Duitschland, bevestigt de schenkingen, door zijne voorgangers in het rijk, aan de kerk van Luik gedaan, nadat hij inzage genomen heeft van de diplomen dienaangaande gegeven door Otto II en Otto III, keizer Conraad en zijn vader Hendrik III. In dit stuk wordt ook de oude gift van Maastricht bekrachtigd.

Uitgegeven door Chapeauville Deel II, bladz. 13-15. Analyse bij Schoonbroodt, p. 3, n. 5.
Een Vidimus van den officiaal van Luik, uit 1338, op perkament geschreven, rust in het staatsarchief te Luik. Chapeauville geeft als onderschrift bij dit diploom indictione nona, dit moet, volgens het Vidimus, te regt ind. octava zijn.

(1) Zie Publications etc., tome III, p. 43.

N^o 19.

1087. - Acta sunt haec Aquisgrani palacio, anno Dominicae incarnationis M.LXXXVII. Indictione X.

Keizer Hendrik IV neemt, op verzoek zijner huisvrouw Berta, de kerk, de proostdij en het kapittel van St. Servaas,

[p. 23]

te Maastricht, onder zijne bijzondere bescherming en vermeerdert hare oude vrijheden. Volgens dit diploom is deze kerk de zetel geweest van 20 bisschoppen, ipsa quondam viginti Episcoporum sedes extitit.

Afgedrukt bij Miraeus IX, bl. 186; bij Ghesquière Acta sanctorum Belgii I, bl. 260; Boll. Acta Sanct. I, p. 259.

N^o 20.

1087. - Acta sunt hec Aquisgrani palatio anno dominice Incarnationis M.LXXXVII^mo, indictione decima.

Vonnis uitgesproken door keizer Hendrik IV tegen graaf Gerard van Wassenberg, die de kerk van Echt onregtmatig had in bezit genomen.

Afgedrukt bij C. de Borman, Cartulaire du chapitre de St-Servais, p. 10, ook in de Bulletins de la Comm. royale d'histoire, tome IX, n. 1, 3^me série.

N^o 21.

1096. - Actum Leodii anno ab incarnatione Domini MXC^mo sexto, indictione IIII regnante Henrico imperatore quarto, anno imperii ejus XL^o primo, episcopatus mei V^o.

Otbert, bisschop van Luik, verklaart dat hij zich voor het nut zijner kerk in groote schulden heeft moeten steken, zoo wegens den koop van het slot Buljoen, als wegens het vertrek naar Jerusalem van den ridderlijken hertog Godefried en andere vorsten, waarom hij met toestemming van Steppo, proost, en van de broeders van de kerk van O.L.V. te Maastricht, aan het Kapittel dezer kerk heeft overgedragen twee molens binnen de stad, op de Jeker gelegen, onder bepaling, dat de kanoniken 50 marken zilver, welke zij bij Engerannus van Horpola of diens schoonzoon Bolon van Barz op hun eigendom (prediolo), tusschen Valkenburg en Houthem gelegen,

[p. 24]

hadden opgenomen, aan Goswijn van Heinsberg zouden uitbetalen.

Afgedrukt uit het oorspronkelijk diploom door den Heer Alex. Schaepkens in de: Messager des sciences hist., jaargang 1848. De schrijver zegt niet waar dit merkwaardig stuk tegenwoordig rust. De text komt ons duister voor en is moeijelijk te begrijpen.

N^o 22.

1109. - Anno dominice incarnationis M.C.IX. Indictione secunda, anno autem Domini Henrici quinti Romanorum regis, regni quarto data.

Keizer Hendrik V schenkt vele plaatselijke en persoonlijke immuniteiten en voorregten aan het Kapittel van St. Servaas en deszelfs onderhoorigen.

Afgedrukt bij Miraeus IV, bladz. 190, bij vergissing met het jaartal 1108.

N^o 23.

1122. - Acta sunt autem hec anno dominicae Incarnationis M.C.XXII, indictione quinta decima, regnante quarto Henrico imperatore Romanorum Augusto.

Hendrik, roomsch koning, bevestigt de Kapittels van St. Servaas en van O.L. Vrouw in het bezit van twee bannaalmolens, ut nullum in Trajectensi loco molendinum, preter hec duo, brasium molat, nisi necessitas supercrescentium fluminum aut algoris, sive glatiei asperitas hoc fieri compellat, et necdum id fiat nisi voluntate et licentia illorum qui molendinis praesunt.

De Borman, Cartulaire de St-Sercais, p. 12.

N^o 24.

1126. - Acta Magontie sunt hec anno dominice Incarnationis M.CXXVI indictione quarta.

Lotharius III, roomsch koning, ruilt de kerk van Guls

[p. 25]

tegen het vrijgoed Monesheim bij Heresvelt, toebehoorende aan het St. Servatiusstift te Maastricht.

De Borman: Cartulaire etc. p. 13.

N^o 25.

1128, 13 Junij. - Data idibus Junii, anno Dominice incarnationis M.C.XXVIII. Indictione sexta, anno vero Regni Lotharii regis gloriosissimi III. Datum Aquisgrani in Palacio, feliciter. Amen.

Keizer Lotharius III die de kerk van Echt, sitam in pago Maselant, in episcopatu Leodiensi, in comitatu comitis de Loss, uit de roofgierige handen van graaf Gerard hernomen heeft, schenkt dezelve als tafelgoed aan de abdij van St. Servaas te Maastricht, ad opus fratrum in cotidiano refectorio.

Afgedrukt bij Miraeus IV. bladz 197, en Wolters Notice sur l'ancienne ammanie de Montfort, bl. 48.

N^o 26.

1130 of daaromtrent. - De abt Absalon en de abdij van St-Amandus sluiten met de kanoniken van St-Servaas een broederschap van liefdadigheid, gebeden en goede werken.

Miraeus II, bladz. 1159.

N^o 27.

1131. - Acta sunt hec Leodii anno dominice incarnationis M.C.XXXI indictione nona, presente Lothario rege hujus nominis tertio.

Hendrik, abt van Hersfeld in Hessen, maakt bekend dat hij de kerk van Guls verruild heeft tegen het vrijgoed Monesheim, behoorende aan het stift van St.-Servaas.

De Borman: Cartulaire de St-Servais etc. en Beyer: Urkundenbuch, tom. 1, p. 529.

[p. 26]

N^o 28.

1132. - Actum est hoc Aquisgrani, in paschali curia, anno ab Incarnatione domini M.C.XXXII. Indictione X.

Keizer Lotharius beslecht eenen strijd en regeit de regten der kerken van St.-Servaas en van O.L. Vrouw.

Miraeus I, bl. 95. Ghesquierus, Acta Sanctorum I, bl. 272.

N^o 29.

1130, 31 Maart. - Paus Innocentius II bekrachtigt de bezittingen der abdij van St-Servaas.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Arnoldo, preposito, et fratribus ecclesie sancti Servatii in Trajecto, tam presentibus quam futuris in perpetuum. Sicut injusta poscentibus nullus est tribuendus effectus, ita legitima desiderantium non est differenda petitio. Hujus rei gratia, dilecti in Domino filii, vestris desideriis paterna benignitate impertimur assensum et ecclesiam beati Servatii in qua Domino ministratis presentis scripti pagina communimus statuentes ut quascumque possessiones, quecumque bona eadem ecclesia juste et canonice in presentiarum possidet aut in antea concessione pontificum, liberalitate regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis titulis prestante Domino poterit adipisci, firma vobis in perpetuum et illibata permaneant, in quibus hec propriis subjunximus exprimenda vocabulis, videlicet Latyic, Harsele, Kalutten⁽¹⁾, Eclencheim, Wimale, Keyersbeche, Lens cum ecclesia, Gardengeys cum ecclesia, Septemburis cum ecclesia, Lycke, Nyel, Conongesheym, Slusis, Sechene cum ecclesia,

(1) Een afschrift in mijn bezit heeft Lathuys, Ralutten, Wicmalen, Kersbeche, Appelterre, Archel ecclesia, de Barcha juxta Mosam flumen, Coslorum cum suis appendiciis, Vaesraet cum appendiciis etc, etc.

[p. 27]

Susgene, Fletengis cum ecclesia, Hese, Duos montes, Rumel, Berga cum ecclesia, Magelneis cum ecclesia, Telmis cum ecclesia, Werta cum ecclesia, Oya cum ecclesia, ecclesiam de Echt, ecclesiam de Apeltre, ecclesiam de Megene, ecclesiam de Dintre, ecclesiam de Achile, ecclesiam de Bergha juxta Nersan flumen, Coslar cum suis appendiciis, Condechoven cum suis appendiciis, Wastrode cum suis appendiciis, Aarwilre, Waldenheim, Gulse cum ecclesia. Preterea rationabiles et antiquas consuetudines que in vestra ecclesia hactenus viguerunt apud vos etiam in posterum observentur, ut videlicet quociescumque statuto anni tempore in ecclesia beate Marie que in vestro burgo sita est, synodus celebratur, liceat vobis parochianos vestros quibus utique a primo pabulo salis baptisma, viaticum, sepulturas etc. christianitatis exhibetis officia pro erratibus suis equitatis ratione corrigere et pro quibuslibet excessibus, sive sponte confessis, sive alio accusante convictis congruam penitentiam per vestros synodales integros injungere sicut apud vos antiquitus fieri consuevit et hucusque observatum esse cognoscitur. Quia vero propter topiditatem eorum quorum interest diebus malis existentibus justitia in aliquos pravos rarius exercetur, publicos raptores et invasores qui ecclesiam vestram offenderunt ad satisfactionem secundo et tertio invitetis, quod si vos audire contempserint et in sua pertinacia perduraverint, proferendi in eos canonice interdicti vel anathematis sententiam habeatis liberam facultatem, nec aliquis ante satisfactionem, eis communicare vel eos absolvere audeat. Decrevimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eamdem ecclesiam super hâc nostra constitutione temere perturbare aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere aut temerariis vexationibus fatigare, sed om-

[p. 28]

nia integre conserventur eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Si qua sane in futurum ecclesiastica secularisve persona, hujus nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua emendacione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reumque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et domini Redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subjaceat. Cunctis autem jam dicto loco sua jura servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia eterne pacis inveniant. Amen, amen, amen⁽¹⁾. Datum Laterani per manum Aimerici sancte romane ecclesie diaconi cardinalis et vice cancellarii, II kalendas aprilis, indictione II^a, Incarnationis dominice anno M^o C^o XXXVIIII^o, pontificatus vero domini Innocentii II pape anno X^o.

De Borman: Cartulaire de St-Servais.

(1) Mijn afschrift is hier gevolgd van de woorden: ‘Ego Innocentius catholicae ecclesiae episcopus, ego Conrardus Sabiniensis episcopus, ego Theodembinus Stae Rufinae episcopus, ego presbiter cardinalis sanctae Suzannae, ego Petrus presbiter cardinalis sancti Marcelli, ego Gerardus presbiter cardinalis sanctae crucis in jerusalem, ego comes... et sanctae Eudoxiae, ego Egmundus presbiter, Egydius Ruselmus V.O. Sancti Laurentii in Suevia, ego Lucas P.C. sancti Petri et Pauli, ego Martinus presbiter cardinalis Sti Stephani in monte, ego diaconus Gregorius cardinalis sanctorum Sergii et Bachi, ego Otto diaconus cardinalis sancti Georgii ad velum aureum. Datum Laterani etc.

N^o 30.

1139, 22 Juni. - Actum publice in ecclesia beati Servatii.... anno dominice Incarnationis M^o C^o XXXVIIII indictione secunda... data X^o Kalendas Julii.

Keizer Koenraad II schenkt aan de abdij van St-Ser-

[p. 29]

vaas den eigendom der brug te Maastricht over de Maas.

Uitgegeven door den Eerw. Heer Willemsen in de Publications de la Société archéol. etc. II. p. 161.
Miraeus, Op. diplom. tom. I, p. 870.

N^o 31.

1139, 18 December. - Bevestiging der voormelde schenkingsakte van Keizer Koenraad II, gedaan door Paus Innocentius II.
Publications de la Société archéol. etc. II, p. 164.

N^o 32.

1146. - Anno dominice Incarnationis millesimo C^o XLVI indictione nona, regnante Conrardo Romanorum rege secundo, anno vero ejus nono. Data in regio palatio Aquisgrani feliciter. Amen.

Koenraad II, roomsch koning, neemt de goederen van de abdij van St-Servaas, gelegen in het graafschap Loon, in zijne bijzondere bescherming en verklaart dezelve vrij van de grafelijke jurisdictie.

Miraeus, Opera diplom. IV, p. 203.

N^o 33.

1146. - Anno dominice Incarnationis M^o C^o XLVI indictione nona, regnante Cunrardo Romanorum rege secundo, anno vero ejus nono. Data in regio palatio Aquisgrani feliciter. Amen.

Koning Koenraad II bekrachtigt de schenking der goederen te Mewen, Lithols, Buitenaken etc. aan de kerk van St-Servaas..... Noverint igitur omnium fidelium nostrorum tam futurorum quam presentium industria quod Renardus de Kentzwilre et fratres sui, Gervasius videlicet et Henricus, predium Mewa cum omnibus suis pertinentiis beato Servatio et ecclesie Trajectensi contulerunt. Riquinus quoque de Campenich, necnon Heribertus de Hese et Renardus de Milna silvam Lithols cum allodio et omnibus suis appenditiis beato Servatio dona-

[p. 30]

verunt. Hecelo nichilominus de Butenacho hoc idem praedium de Butenachen nuncupatum eidem contulit ecclesie.

De Borman: Cartulaire de St-Servais, bl. 19. Onder de getuigen van dit stuk komen voor Henricus de Limporch en Gosuinus de Falkenborgh.

N^o 34.

1155, 7 Sept. - Actum anno dominicae Incarnationis millesimo centesimo quinquagesimo quinto, indictione III, regnante domino Fredrico, Romanorum imperatore glorioso, anno regni sui quarto, imperii primo. Data apud civitatem Tridentinam VII idus Septembris.

Keizer Frederik Barbarossa bevestigt het bisdom Luik in het bezit der stad Maastricht en in dat van vele andere plaatsen.

Chapeauville II p. 107, Miraeus I p. 826. Analies bij Schoonbroodt p. 5. Onder de getuigen dezer akte komen voor Ulricus comes de Lenceburg en Gozewinus Junior de Falconis monte.

N^o 35.

1155 of daaromtrent. - Paus Adriaan bevestigt de goederen der kerk van Luik, en daaronder de stad Maastricht; zonder dagteekening.

Chapeauville II bl. 105.

N^o 36.

1157. Datum Laterani per manum Rolandi sanctae Romanae ecclesiae presbyteri cardinalis et cancellarii, III nonas Januarii, indictione IV, incarnationis Dominice anno M.C. LVII, Pontificatus vero Domini Adriani pape IV, anno quarto.

Paus Adriaan IV bevestigt het Kapittel van O.L. Vrouw te Maastricht in het bezit zijner goederen. Namelijk: quidquid habetis in Wissello cum ecclesia et decima ipsius villae. Quidquid habetis in Serrania cum omnibus appenditiis suis. Quidquid habetis in Bemelen cum ecclesia

[p. 31]

et decima ipsius villae. Ecclesiam S. Petri, cum decima ipsius villae. Ecclesiam de Hogem, cum decima ipsius villae. Ecclesiam de Herxem, cum decima ipsius villae. Quidquid habetis in Gladona, tam in molendino, quam in aliis possessionibus. Quidquid habetis in Roesmere et in ecclesia ipsius villae, et in domo ejusdem ecclesiae, cum decima. Ecclesias de Winch, Eymale, Chanaphia et Brosten, cum decimis suis. Quidquid habetis in Lineren. Quidquid habetis in Trajecto, in molendinis et curtibus. Quidquid habetis in Ambria et Serrania. Jus quoque parochialis presbyteri et justiciam Synodalem. Ecclesiam de Wich cum decima sua. Quidquid habetis in ecclesia de Wischach. Quidquid habetis in Mulingia. Quidquid habetis in Heldren. Quidquid habetis in Holthem; molendina apud quatuor turres. Quidquid habetis apud Sitter et quidquid habetis in Wich.

Miraei Op. diplom. Supplem. IV p. 22.

N^o 37

1173. - De Deken en het Kapittel van St-Servaas geven in leen aan de abdij van St-Gillis, te Publemont bij Luik, eenige goederen, gelegen te Az.

In nomine sanctissime Trinitatis. Omnibus personis ecclesiasticis religiose viventibus et perfectui ecclesiae Dei fideliter invigilantibus reverentiae et honoris prosecutio digne exhibenda est, eapropter Ego Suffridus Dei gratia decanus caeterique fratres mei ecclesiae beati Servatii, quae est in Trajecto, canonici, Viris generatione et devotione reverendis, scilicet Marcilio ecclesiae S^ti-Egidii, quae est in publico-monte, abbati, et Lamberto ejusdem ecclesiae priori, eam deferentes petitionem eorum, utpote spiritualium fratrum nostrorum affectui mancipavimus;

[p. 32]

ipsum enim abbatem investivimus novem bonariis adjacentibus villae quae dicitur Az et tribus curtilibus in eâdem villa jacentibus, ratum habentes ut ecclesia de publica monte eadem bona in hereditariam possessionem obtineat, quamdiù abbas ejusdem ecclesiae condictae et subscriptae pactionis tenorem non cassaverit.

Haec autem est pactio. Abbas tenet solvere nobis singulis annis de praememoratis bonis tres solidos census trajecti, sub testimonio duorum canonicorum meorum, a festo S^ti-Remigii infra octo dies. Prefato autem abbate Marsilio ab hâc vita substracto, successor ejus a die quo in sedem abbatis promotus fuerit infra quadraginta dies Trajectum venire tenet, et fratri nostro cui predicti hereditatis census solvitur de jure sibi deputato tres solidos impendet. A quo, conventui presentatus, per manus decani et ejusdem fratris promissa hereditate sine dilatione sine refragatione investietur et fratribus amam vini administrabit in testimonium et decano sertorium. Haec autem singulis Abbatum qui substituentur exigi tenentur. Si quisque eorum aliquid promissorum negligeret ecclesia de Publico-Monte prememorata bona irrecupabiliter perderet eidem ex integro carebit et ecclesia nostra de cetero liberè ea possidebit.

Hujus pactionis et actionis testes sunt: De fratribus ecclesiae nostrae, Ego Syffridus decanus, Heinricus scolaemagister, Gunterus cantor, Thomas, Gerlachus, Gevehardus, Godefridus nobiles, Alexander, Henricus de Binga, Erpo, Sleppo, Heinricus de Kenzwilre, Heinricus de Visela, Recherus, Baldewinus cellarius, Henric de Colonia, Lambertus et alii quamplures. - De fratribusde Publicomonte, hi testes notati sunt secundum abbatis petitionem Marsilius abbas, Lambertus prior, Henric magister, Reinerus cantor, Bruno custos.

[p. 33]

Acta sunt haec anno ab incarnatione Dⁿⁱ MCLXXIII, indictione VItâ, regnante Fredrico Romanorum imperatore, Rudolfo Leodii existente episcopo, Garsendonio Mantuano episcopo, sancti Servatii praeposito.

Uit het origineel in bezit van den Edelgeb. Heer Chr. de Limpens te Doenraad.

N^o 38.

1174-1177 - Keizer Frederik Barbarossa, duizend mark geleend hebbende van Radulf, bisschop van Luik, om te voorzien in de oorlogskosten tegen de Lombarden, verpandt aan het bisdom Luik al zijne bezittingen over de Maas, uitgenomen de proostdy van Maastricht en de abdij von Nivelles. Deze bezittingen waren: Maestricht, Rotheim, Vibeir, Monteigney, Frere, Folon, en St-Truiden.

Origineel op het prov. archief te Luik. Analies bij Schoonbroodt bl. 6.

N^o 39.

1180, 25 Maart. - Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^o C^o LXXX^mo, Indictione XIII. Alexandro papa tertio, regnante domino Fredrico Romanorum imperatore. Data Coloniae octavo kalendas aprilis.

Philippus, aartsbisschop van Keulen schenkt aan het Kapittel van St-Servaas vrijdom van tol in het sticht Keulen, onder voorwaarde van jaarlijks eene urn wijn te leveren. ‘Indulgentes ut urnam vini de universo vino suo, nomine thelonii, annuatim persolvat, et a prestando graviori thelonio liberrima permaneat.’

Analies bij De Borman, Cartulaire de St-Servais bl. 20.

N^o 40.

1189 - Anno Incarnationis dominice M^o C^o octogesimo nono, indictione septima.

Vergelijk over de tiende te Guls tusschen de abdijen

[p. 34]

van St-Servaas en van Siegburg. De eerstgenoemde zal van alle hare goederen te Guls (de omni sua terra sive salica sive non salica) de tiende van wijn, vruchten en vee genieten, onder voorwaarde van den abt van Siegburg 's jaars vijf voeder wijn te leveren.

Afgedrukt in Beijer tom. II, p. 132. Analies bij de Borman p. 21. Het origineel bevindt zich op het prov. archief te Coblentz.

N^o 41.

1195. - Het klooster van St. Servaas te Maastricht verkoopt aan de abdij Rupertsberg bij Bingen eenen wingert, gelegen in de omstreken.

Afgedrukt bij Beijer II p. 186, uit een Cartulaire van de abdij Rupertsberg.

N^o 42.

1180-1215. - Hendrik, hertog van Limburg, schenkt met toestemming van zijn neef den hertog van Braband, van zijne zonen, H. van Wassenberg, W. van Montjoie en G. van Hurne, aan de abdij van St. Servaas de vrijheid om met hare wijnkarren over zijn gebied te varen.

Afgedrukt bij Ernst, Histoire du Limbourg VI p. 197, en beter bij de Borman p. 23.

N^o 43.

1204, 12 Maart. - (Nieuwe stijl). Datum in pleno capitulo Trajecti, anno dominice Incarnationis M.CC. tertio, indictione quinta, quarto ydus Martii feliciter. Amen.

Hendrik I, hertog van Braband, bevestigt de regten in 1109 door keizer Hendrik V aan de kerk van St. Servaas gegeven, waardoor de suppoosten dezer kerk, zoo als de klokkenluiders (campanarii), de kelleners (cellerarii),

[p. 35]

de brouwers (brescedari et cervisiarii), de huisbedienden (claustrales ministri), en de koks (coci) vrij en exempt blijven van alle civiele geregtshoven.

Miraeus Op. diplom. IV p. 224. Messager des sciences historiques de Belgique, 1851 p. 340. Zie de Borman, p. 22.

N^o 44.

1204. - Acta sunt hec anno Domini M.CC.IV. Datum Confluentiae secundo Id. Novembris, indictione septima.

Philippus, roomsch koning, schenkt in leen aan Hendrik I, hertog van Lotharingen en Braband, onder andere goederen zijn aandeel in de stad Maastricht, zijne regten over het Kapittel van St. Servaas en eenige goederen over de Maas. ‘Insuper concedimus ei et haeredibus suis in feodum civitatem Trajectensem, cum omnibus justiciis et appendiciis suis extra civitatem et intra, necnon ibidem ecclesiam S. Servatii, cum omni integritate et eo jure, quo Patri et fratri nostro divis Romanorum Imperatoribus attinebat.’

Afgedrukt bij Butkens Trophées du Brabant I preuves bladz. 55.

N^o 45.

1206. - Vergelijk tusschen den hertog van Braband en den graaf van Loon. De graaf ziet af van zijnen twist tegen de burgers der stad Maastricht en hare aanhoorigheden Volne, Montenaken, Wilre, Rutten en Lencuylen, maar hij behoudt de voogdij over het dorp Rutten en neemt van den hertog in leen de voogdij van St Truijden en andere leenen.

Butkens, Trophées du Brabant, tom. I preuves p. 58.

N^o 46.

1206. - Anno dominice Incarnationis M.CC.VI. Indictione IX.

[p. 36]

Hendrik, priester van St. Vincentius, sticht ter eere van dezen Heilige een feest in de kerk van St. Servaas.

M. Willemsen, Invent. chronol. des chartes et documents de l'église de St-Servais, in de Publications de la Société Archéol. du Limbourg II p. 165.

N^o 47.

1209. - Hec acta sunt Trajecti in claustro Beati Servacii, anno dominice Incarnationis M^oCC^oIX,XV kalendas januarii, indictione VII.

Het Kapittel van St. Servaas verklaart dat Arnold genoemd Stirbolt, ridder, met hunne toestemming, op eigen kosten en uit aalmoezen, eene kapel ter eere van den H. Anthonius belijder, gebouwd heeft op het grondgebied der abdij.

De Borman, Cartulaire de St. Servais p. 22. Dit charter heeft, welligt bij misslag indictione VII voor indictione XII.

N^o 48.

1214, 2 September. - Actum anno Incarnationis MCC.XIV. Datum apud Worsele quarto Non. Septembris.

Frederik roomsch koning geeft de stad Maastricht, met al hare aankleven, in leen aan Hendrik I, hertog van Braband en diens zoon Henrik II: ‘Contulimus in feodum Trajectum, cum Villis et rebus omnibus ad Trajectum attinentibus et cum aliis feodis suis ut hoc amodo ab Imperio teneant pure et sincere.’

Butkens, Trophées de Brabant preuves, bl. 64. Miraeus Op. diplom. IV. bl. 228. Mantels Hist. Lossensis p. 169.

N^o 49.

1214. - Zelfde dagteekening. Koning Frederik belooft de stad Maastricht, welke hij aan den hertog van Braband in leen geeft, uit handen van den graaf van Loon terug te koopen en dezelve vóór Paschen (19 April 1215) vrij en onbelast aan den hertog over te geven.

Butkens, Trophées de Brabant tom. 1 preuves bl. 64 Mantels, Historia Lossensis p. 150.

[p. 37]

N^o 50.

1214. - Datum anno Incarnationis Dominice millesimo ducentesimo XIIII.

De deken Hendrik en het Kapittel van St. Servaas, te Maastricht, schenken aan de abdij van Herkenrode hun vrijgoed te Meeuwen en het bosch genoemd Dunderlo voor eene erfrente van 100 Luiksche solidi 's jaars.

Wolters Notice sur l abbaye de Herckenrode p. 61.

N^o 51.

1215, 28 Julij. - Datum Aquisgrani, Dominicae Incarnationis anno millesimo ducentesimo decimo quinto, V Kalend. Aug. Indictione tertia.

Keizer Frederik II bevestigt de vrijheden der abdij van St. Servaas te Maastricht.

Miraeus Op. diplom. IV bl. 229.

N^o 52.

1218. - Datum anno Dominice Incarnationis M.CC^oX^o octavo, mense Julio.

Otto van Eversteyn, proost van Aken en van St. Servaas te Maastricht, schenkt aan het Kapittel dezer laatste het patronaat over de kerk van St. Jan te Maastricht.

Analies bij M. Willemsen, Invent. chron. etc. loc. cit. p. 167.

N^o 53.

1218, 26 December. - Datum apud Frankenfurt VII kalendas Januarii, anno Domini M. CC XVIII^mo, indictione septima.

Bevestiging der voorgaande schenkingsbrieven door Engelbert aartsbisschop van Keulen.

De Borman, Cartulaire de St. Servais p. 25.

N^o 54.

1220, 9 December. - Datum in castris apud Florentium anno incarnationis Domini M.CC. vicesimo, Vidus Decembris, indictione nona.

[p. 38]

Keizer Frederik II schenkt aan het Kapittel van St. Servaas vrijheid van tol binnen het geheele keizerrijk: ‘ut in omni jurisdictione et districtu imperio nobis pertinente, hominibus eorum victualia frumenti et vini deferentibus ad opus ecclesiae supradictae, ubicumque necesse ire habuerint, tam per terras quam per aquas nullum thelonium vel passagium ab ipsis requiratur vel occasione thelonii aliqua in eos exactio fiat.’

De Borman: Cartulaire de St. Servais p. 23.

N^o 55.

1221, 2 Maart. - Datum Laterani VI nonas martii, Pontificatus nostri anno quinto.

Bevestiging der voorgaande akte door paus Honorius III.

N^o 56.

1221. - Acta sunt haec anno gratiae M^o CC^o XXI in claustro Rodae.

Waleram, graaf van Luxemburg, en Gerard, heer van Wassenberg, zijn broeder, bevestigen de vrijheid van tol gegeven door Hendrik III, hertog van Limburg, hun vader, aan de kanoniken van St. Servaas.

Ten deele uitgegeven door Trophées du duché de Brabant II p. 322 en Ernst, Histoire du Limbourg VI p. 195. Eene betere uitgave te te vinden bij De Borman p. 27.

N^o 57.

1222, 9 Mei. - Datum Aquisgrani dominicae Incarnationis anno M^o CC^o XX^o II septimo ydus maii, indictione decima.

Henrik VII, roomsch koning, bekrachtigt de vrijheheden der rijksabdij van St. Servaas, en verklaart dezelve met alle hare onderhoorigen, 't zij in de abdij

[p. 39]

of in hare dorpen exempt te wezen van alle vreemde autoriteiten: ‘Statuimus igitur ut omnes officiales praetaxatae ecclesiae beati Servatii in Trajecto et ministri de villis ipsius ecclesiae et officiales et ministri ejusdem ecclesiae in oppido Trajectensi, scilicet pistores, coci, cellerarii, bracedarii, campanarii, et caeteri claustrales ministri ab omni exactione liberi sint et jure civili et forensi cujus cumque mercationis et negotiationis fuerint et in se proclamantibus sub conductu domini et magistri sui satisfacient.’ Ook bekrachtigt hij de tolvrijheid der abdij door het geheele Duitsche rijk en de schenking van het patronaat over de parochiekerk van St. Jan.

De Borman, Cartulaire de St-Servais, p. 28.

N^o 58.

1223. - Datum Capuae anno dominicae Incarnationis M^oCC^oXXIII, mense februario, indictione undecima.

Keizer Frederik II schenkt aan de abdij van St-Servaas een terrein gelegen in de nabijheid der kerk. Area sita prope ecclesiam memoratam, ab antiquo usque ad haec nostra tempora inutilis penitus et despecta, nullisque imperii usibus deputata hactenus, quae loci in civitate difformitatem potius memoratae ecclesiae videtur ingerere quam commodum aliquod ministrare.’

De Borman, Cartulaire de St-Servais, p. 30.

N^o 59.

1223. - Actum est hoc anno dominicae incarnationis M^oCC^oXXIII, mense februario, indictione XI... Datum Capuae.

Keizer Frederik bekrachtigt een ongedagteekende akte waarin Hendrik V, roomsch koning, de kerk en goederen

[p. 40]

van Lanaken (villa quae dicitur Lodenaken) aan de abdij van St-Servaas schenkt, onder voorwaarde dat in het sticht jaarlijks eene zielemis voor den Keizer zoude gezongen en twaalf arme menschen zouden gespijsd worden⁽¹⁾.

De Borman, Cartulaire de St-Servais, p. 31.

(1) De abdij Pruim schijnt destijds aanspraak gemaakt te hebben op de goederen van Lanaken, want in een catalogus der bezittingen dezer abdij, uit 1222, leest men: Deberet etiam (abbatia nostra de Prum) tenere Ludenachen et Pitersheym, que site sunt ex illa parte Mose, juxta Mastrit. Zie Beyer[:] Urkunden buch etc., deel 1, p. 159.

N^o 60.

1225. - Actum anno Incarnationis dominicae millesimo ducentesimo XX^mo quinto.

Otto, proost van Aken en van Maastricht, verzaakt aan zijne regten op de tienden en het patronaat der kerk van Vlijtingen (Fletingis), ten voordeele van Deken en Kapittel van St-Servaas.

De Borman, Cartulaire de St-Servais, bl. 33.

N^o 61.

1225. - Bekrachtiging dezer akte door Hugo de Petraponte, bisschop van Luik.

N^o 62.

1227, 14 September. - Anno ab incarnatione Christi M^oCC^oXXVII^mo in exaltatione sanctae Crucis.

De scholtis, de schepenen en de gemeene burgers van Maastricht beloven de voorregten, vrijheden en regten der kerk van St-Servaas te handhaven.

De Borman, Cartulaire de St-Servais, bl. 35.

[p. 41]

N^o 63.

1227. - Actum anno Domini M^oCC^oXX^oVII, mense septembri.

Het Kapittel van O.L. Vrouw te Hoei verkoopt aan de abdij van St-Servaas zijne tiende te Lens en te Jardegnée⁽¹⁾ voor eene jaarlijksche erfrente van vijftien mudden spelte.

C. de Borman, Cartulaire de St-Servais, bl. 35.

(1) De buurt Jardegnée, die volgens de bulle van 1139 nog eene kerk bezat, bestaat niet meer. Zij was gelegen bij Lens St-Servais, provincie Luik.

N^o 64.

1229, 11 April. - Datum anno Domini MCC vicesimo nono feria IV^ta post Palmas⁽²⁾.

Hugo de Petraponte, bisschop van Luik, geeft volmagt aan de orde der Predikheeren om zich in zijn bisdom te vestigen.

Uitgegeven door M^r G.D. Franquinet, Annales de la Société hist. et archéol. à Maestricht, 1, p. 301.

(2) Feria quarta post palmas is de woensd. en dus de 11^de, niet de 12^de April, zoo als de Heer Franquinet aangeeft.

N^o 65.

1229, 25 April. - Anno Domini M.CC.XXVIIII feria quarta post Quasimodo.

Hendrik I, hertog van Braband, overwegende dat de stad Maastricht zwak en onbevestigd is gebleven, terwijl de overige goede steden versterkt zijn, staat toe dat ook Maastricht zoo bevestigd worde, dat men er personen en zaken kan in veiligheid brengen. (Cum) ‘Trajectum solum invenitur debile et immunitum... concessimus et volumus quod incontinenti sic muniant

[p. 42]

suum oppidum, quod res et personas suas ponant in securitate’⁽¹⁾.

Annuaire du Limbourg pour l'année 1825, bl. 119.

(1) In de maand December 1866 werd door een Koninklijk besluit bepaald dat de vestingen Maastricht, Venlo, Grave en Bergen op Zoom zouden worden afgebroken en geslecht. Een dergelijk besluit van den 16 Januarij 1867 hield in, dat voormelde vestingen ophielden deel te maken der Nederlandsche verdedigingswerken.

N^o 66.

1229, 6 Augustus. - Datum apud Waremiam feria secunda ante festum beati Laurentii anno domini millesimo ducentesimo vigesimo nono.

Joannes d'Aps, bisschop van Luik, laat toe dat de orde der Predikheeren zich in zijn bisdom vestige.

G.D. Franquinet loc. cit. p. 302.

N^o 67.

1232. - Datum anno Domini M^oCC^o trecesimo secundo.

Otto, proost van St-Servaas te Maastricht, staat, met keizerlijke toestemming, aan het Kapittel de administratie af, van alle regtbanken tot de proostdij behoorende, ‘administrationem omnium curiarum ad praeposituram pertinentium,’ uitgenomen die der banken Tweebergen en Mechelen (Tuenbergen et Meghelen⁽²⁾, wier beheer de proost zich voorbehoudt. Ook blijft de proost in bezit van het regt van patronaat over de kerken als vroeger.

Miraeus Op. diplom., bl. 543.

(2) Tuenbergen en niet Ubenbergen gelijk Foppens leest.

N^o 68.

1232. - Acta sunt haec anno dominicae Incarnationis M^oCC^o trecesimo se cundo, mense Aprilis, quintae indictionis etc.

Bevestiging van voormeld handvest door keizer Frederik II.

M. Willemsen: Publications de la Société d'Archéologie dans le duché du Limbourg, II, p. 167.

[p. 43]

N^o 69.

1232. - Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^o CC^o tricesimo secundo, mense decembris, sexte indictionis etc. Datum apud Prerinam.

Keizer Frederik II bevestigt de vrijheden en privilegien, door zijnen voorganger keizer Hendrik IV in het jaar 1087 aan de kerk van St-Servaas geschonken.

Uitgegeven door de Bollandisten, Acta Sanctorum VII, Mei p. XXXIV, Ghesquière, Acta Sanctorum Belgii, I, bl. 261.

N^o 70.

1234, 18 Maart. - Actum apud Lutram anno gratiae M^oCC^oXXXIIII. Datum XV^mo kal. Aprilis indictione septima.

Uitspraak van Hendrik, Roomsch koning, tegen den bisschop van Luik, die eene excommunicatie had uitgesproken tegen de abdij van St-Servaas. Hij verklaart dat de kanoniken zijne kapellanen zijn, dat de kerk van St-Servaas is eene keizerlijke kapel en dat de bisschop over deze kerk geene jurisdictie heeft.

Miraeus, Op. diplom. IV, p. 237.

N^o 71.

1234, 20 Sep. - Datum apud Spiram XII kal. octobris, indictione septima.

Hendrik, Roomsch koning, beveelt aan de inwoners van Luik, Maastricht, St-Truyden, Hoei, Tongeren en Dinant alle gehoorzaamheid te weigeren aan den bisschop van Luik zoo lang als deze weigert naar den inhoud van de voorgaande uitspraak te luisteren.

C. de Borman, Cartulaire de St-Servais, p. 38.

[p. 44]

N^o 72.

1235. - Datum Hagenowe IX Septembris IX indictione.

Keizer Frederik II, bevestigt het charter van den 18 Maart 1234.

Miraeus, Op. diplom., IV, p. 255.

N^o 73.

1237. - Datum actum anno Domini M.CCXXX septimo.

Hendrik, deken van St-Servaas, schenkt aan de Heeren van St-Antonius te Vienne, in Frankrijk, de kapel van St-Antonius te Maastricht.

Messager des Sciences historiques, 1850, bl. 363.

N^o 74.

1244, 2 Junij. - Acta sunt haec quarto nonas junii anno Domini M^o CC^o XL^o quarto.

De abdis van het Munstersticht te Roermond neemt aan de schenking der goederen te Egt (Echt) en der tiende te Werda (Stevensweert) gedaan door het Kapittel van St. Servaas te Maastricht aan gemeld sticht.

G. Peeters: Echt in vroegere en latere tijden, Publications de la Société hist. et archéol. du Limbourg IV p. 127. - Origineel in het archief van St-Servaaskerk te Maastricht.

N^o 75.

1249, 7 Mei. - Datum Lugduni nonas maii, pontificatus nostri anno sexto.

Paus Innocentius IV bevestigt een charter van den 15 Juli 1241, waarin het Kapittel van S. Servaas de kapel van St. Antonius aan de orde der Heeren Antonieten te Vienne in Frankrijk had afgestaan.

M. Willemsen, Invent. chronol. des chartes et docum. de l'église de St-Servais, in de Publications de la Société hist. et arch. dans le duché du Limbourg, II p. 171.

[p. 45]

N^o 76.

1270, 10 September. - Datum Risembergis X die septembris, indictione XIII^a anno Domini M^o CC^o septuagesimo, regni vero nostri anno XIIII.

Richard, Roomsch Koning, verklaart dat volgens de costuymen der geregtshoven van St. Servaas, de zusters in de leen- en laatgoederen hunner broeders niet deelen, en dat men uit deze geregtshoven in hooger beroep zal treden voor de bank van den proost en van daar voor den regterstoel des keizers.

C. De Borman, Cartulaire de St-Servais, p. 43.

N^o 77.

1271. - Jan, hertog van Brabant schenkt aan de abdij Godsdal in Limburg vrijheid van tol en van andere lasten in de stad Maastricht.

Joannes Dei gratia dux Lotharingiae et Brabantiae villico, scabinis, caeterisque suis ministralibus in Trajecto superiori suae dilectionis subsidium cum salute; licet dilectioni nostrae religiosi viri Abbas et conventus Vallis Dei, cisterciensis ordinis, Leodiensis dioecesis in nostra protectione suscepti omni tributo, telonio et pedagio jurium auctoritate sint exempti, nos tamen eorum libertatem abundantius amplificantes et ipsi admissarum litterarum dudum domini et principis nostri eo devotius facient, ipsis praedictum indulgemus auctoritate ut in ipso Trajectensi oppido ab omnibus praedictis exactionibus liberi deinceps sint de suis propriis bonis et immunes, ideoque vobis mandamus vobis injungentes et volentes quatenus a praedictis religiosis pro suis rebus et bonis nihil praedictarum exactionum recipiatis vel ab aliquo hominum nostrorum recipi permittatis eosdem

[p. 46]

religiosos in omnibus suis agendo favorabiliter et fideliter. Actum millesimo ducentesimo septuagesimo primo.

Afschrift in mijn bezit.

N^o 78.

1273, 1 November. - Datum Coloniae kalendis novembris indictione secunda, anno Domini M.CCLXXIII^o regni vero nostri anno primo.

Keizer Rudolf bekrachtigt twee diplomen van keizer Frederik II, één van 1215 en het ander van 9 September 1236.

Miraeus, Op. diplom. IV p. 255.

N^o 79.

1274, 17 September. - Datum apud Hagenowe anno Domini M^o CC^o septuagesimo IIII, XV kalendas Octobris, Indictione secunda, regni nostri anno primo.

Uitspraak van Keizer Rudolf over de regten van het Kapittel van St-Servaas nopens de Maasbrug.

M. Willemsen, Invent. chron. in de Publications de la Société hist. et archéol. du Limbourg, II, p. 175.

N^o 80.

1282, 25 Maart. - Datum Oppenheym VIII Kal. aprilis indictione Xa, anno Domini M^o CC^o LXX X^mo secundo, regni vero nostri anno nono.

Keizer Rudolf bekrachtigt de schenking van de Maasbrug aan het Kapittel van St-Servaas door zijne voorgangers gedaan.

Idem, Publications archéol. etc. II p. 177.

N^o 81.

1282, 10 April. - Datum Oppenheim IV idus aprilis, indictione X^o anno domini M^o. CC^o octuagesimo secundo, regni vero nostri anno nono.

Keizer Rudolf bekrachtigt de oude verdeeling der parochiën en de banaliteit der molens te Maastricht.

C. de Borman, Cart. p. 46.

[p. 47]

N^o 82.

1282, Februarij. - Die oude caerte der stadt Maestricht, of akkoord over de regten en eigendommen bezeten binnen de stad Maestricht door den bisschop van Luik en den hertog van Braband.

Recueil der recessen, uitgave van het jaar 1719, bl. 185.

N^o 83.

1284, 29 Januarij. - Datum apud Urbem veterem anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo quarto, quarto kalendas februarii, ponti ficatus domini Martini pape quarti anno tercio.

Veertig dagen aflaat geschonken door vier aartsbisschoppen en vijftien bisschoppen aan de geloovigen, welke zullen bijdragen aan den nieuwen bouw der Maasbrug te Maastricht.

M. Willemsen, Invent. chron. etc. in de Publications de la Société hist. et archéol. du Limbourg, II. p. 182.

N^o 84.

1292, 16 Augustus. - Vergelijk tusschen Udo van Colmont, pastoor te Heer en het Kapittel van St-Servaas over eenige tienden te Heer.

In nomine Domini nostri Jhesu Christi amen. Anno a nativitate ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo secundo, Indictione quinta, mensis Augusti die sexta decima, in praesentia mei notarii et testium subscriptorum ad hoc vocatorum et rogatorum constitutis personaliter venerabilibus viris et discretis decano et capitulo ecclesiae S^ti Servatii Trajectensis, Leodiensis dyocesis, videlicet domino Renardo decano praedicto, domino Daniele de Hamale, Hermanno camerario et Conrardo de

[p. 48]

Nithusen canonicis dictae ecclesiae S^ti Servatii pro se et suo capitulo ac singulis de capitulo ex parte unà, et discreto viro Udone de Colmunt jnvestito ecclesie de Here ejusdem diocesis ex altera. Et lecta ibidem coram ipsis praesentibus quaedam cedula per quam idem Udo personaliter loquebatur sub tali tenore. Universis presentes litteras inspecturis Udo investitus de Here, leodiensis diocesis salutem in Domino sempiternam. Cum venerabiles viri Decanus et capitulum ecclesie S^ti Servatii Trajectensis dicte dyocesis infra fines parochie de Here predicte ecclesie decimam antiquam levarunt et receperunt per se vel per suum ministrum, a tempore a quo non exstat memoria tanquam ad se pertinentem et eam adhuc levent et percipiant et de ea disponant tanquam suam pro sue libito voluntatis et hoc fuerit et sit notorium et manufestum in parochia predicta et locis vicinis. Excepto quod decima sedecim bonariorum sitorum in villa de Trembliet infra metas dicte parochie, et etiam decima minor in villis de Ambey et de Bemele sitas infra metas dicte parochie ad ecclesiam meam predictam ab antiquo pertinuit et adhuc pertinet, quia incertum est et mihi dubium utrum decima novalium in mea parochia predicta ad ecclesiam meam predictam pertineat vel ad ipsos decanum et capitulum tam pro eo quod ipsi decanus et capitulum ipsorum novalium decimam levaverunt per spatium viginti quinque annorum et amplius et adhuc sunt in possessione eam levandi et adhuc levant quam etiam ratione suorum privilegiorum, placet mihi quod ipsi decanus et capitulum ipsorum novalium decimam ex nunc in antea levent et percipiant et omni jure si quod mihi apetit in eadem decima renuntio ad opus ecclesie S^ti Servatii predicte et promitto data fide corporali quod ipsos decanum

[p. 49]

et capitulum ex nunc in antea non impediam per me vel per alium occasione dicte decime novalium nec aliquid juris ex nunc reclamabo in eadem, Renuntians omni exceptioni doli mali, circumventionis, lesionis beneficio restitutionis in integrum et omni auxilio quod mihi prodesse posset circa premissa et ipsis decano et capitulo obesse. Dictus Udo omnia et singula in dicta cedula contenta et superius expressa esse vera et ipsa contenta in dicta cedula sibi modo predicto placuerunt, promittens, fide ab ipso interposita corporali in manu dicti decani, stipulatione interveniente quod ipsos decanum et capitulum ex nunc et in antea per se vel per alium non impediet occasione decime novalium de qua superius mentio habetur, et renuntiavit omni exceptioni doli mali circumventionis et aliis supra contentis, et ad majorem securitatem promisit dominus Udo sigillum suum proprium huic instrumento publico apponere in testimonio veritatis. Actum Trajecti in capitulo ecclesie S^ti Servatii predicte, presentibus domino Francone custode dicte ecclesie S^ti Servatii, Eustassio vicario in Here presbytero, Magistro Henrico rectore scolarum dicto simplex et aliis ad hoc vocatis et rogatis testibus.

Et ego Lambertus de Trajecto, dictus de S^to Hylario, publicus imperiali auctoritate notarius, premissis omnibus, infra premissa fideliter scripsi et publicavi meoque signo consueto signavi rogatus.

Ego Udo investitus ecclesie de Here predicte ad majorem roboris firmitatem sigillum meum proprium presenti scripture publice apposui in testimonium omnium premissorum. Actum et datum anno Domini, indictione, mense et die predicto.

Origineel in bezit van den Eerw. Heer J. Stassen, kapelaan te Ulestraten. Zegels afgevallen.

[p. 50]

N^o 85.

1301, 27 November. - Anno a nativitate Domini M^oCCC^o primo, indictione XV, mensis Novembris die vicesima septima.

Vergelijk tusschen den Proost en het Kapittel van St-Servaas, betrekkelijk de regten der proostdij.

Mireus, Op. diplom. IV, p. 577.

N^o 86.

1301, 28 November. - Het Kapittel van St-Servaas bepaalt dat voortaan de de opbrengst van een jaar der openvallende prebenden zal besteed worden ten voordeele van den bouw en der sieraden der kerk.

In nomine Domini amen. Universis presentes litteras inspecturis Wilhelmus de Juliaco Dei gratia prepositus totumque capitulum ecclesie sancti Servatii Trajectensis, Leodiensis deocesis, salutem in Domino sempiternam. Debitum juramenti et fidelitatis quod et quam ecclesie nostre prestitimus, ad cogitandum de utilitate et commoditate ipsius non immerito nos invitant: considerantes igitur circa fabricam et ornamenta nostre ecclesie ad quorum reformationem, reparationem et conservationem securitas deputatorum ad illa reddituum minime sufficit, multiplicem in ecclesia nostra frequenter contingere et hactenus constitisse defectum, nos hujusmodi periculoso defectui oportuno aliquo cupientes remedio subvenire per nos capitulum supradictum ad certum diem super hujusmodi interveniendo remedio et super aliis ecclesie nostre negotiis ordinandis omnibus qui juxta consuetudinem nostre ecclesie vocari in talibus consueverunt et presentibus omnibus qui debuerunt, voluerunt aut potuerunt commode interesse, matura deliberatione et tractatu prehabitis, duximus statuendum et statuimus, quod omnes fructus, redditus et proventus prebendarum de cetero in

[p. 51]

ecclesia nostra predicta vacantium per liberam resignationem canonicorum ipsius, seu ex quacumque alia causa quam per mortem, per integrum annum a die vacationis ipsarum prebendarum continue memorandum, sicut et fructus, redditus et proventus secundi anni ex morte vacantium prebendarum prout illas canonicus residens deberet percipere, ad fabricam et ornamenta dicte nostre ecclesie et ad nullos alios usus convertantur, nisi de consensu prepositi vel ejus cui in hac parte vices suas commiserit, per decanum seu vice decanum et capitulum antedictos vel per majorem partem ejusdem, aut si prepositus vices suas in hac parte nulli commiserit et ita in partibus remotis extiterit quod etiam presentia commode non possit haberi per solos decanum seu vice decanum et capitulum vel per majorem partem ipsius, quos fructus, redditus et proventus ad alios usus converti contingat quod faciendi nobis prout expedire videbitur et sicut dictum est reservamus plenarie facultatem; item statuimus quod singulis annis prepositus et decanus, si presentes fuerint, alioquin officia eorum vel vices gerentes in dicta ecclesia personam idoneam et fidelem in presentia capituli debent eligere, que electa dictos fructus, redditus et proventus convertendas ad opus et ad usus predictos, quando et prout necesse fuerit diligenter colliget et fideliter conservabit, et anno revoluto coram dictis preposito seu ejus officium aut vices gerente et coram capitulo die ad hoc assignato de dictis fructibus, redditibus et proventibus computabit et illud quod ultra impensas ad opus et ad usus predictos illo anno factos excreverit in thesauraria nostre ecclesie in corea duas claves habente, quarum unam officium seu vices gerens prepositi ex parte ipsius prepositi, aliam decanus seu vice decanus ex parte capituli habebit, custodiet et

[p. 52]

tenebit sub firma custodia deponetur ad eosdem opus, usus et prout dictum est custodiendum. Item statuimus quod si de cetero aliquis receptus in canonicum nostre ecclesie in annis fabrice deputatis velit in ipsa personaliter residere seu residens quotidianas retributiones illas dumtaxat quas camerarius et prepositus refectorii distribuunt et distribuere consueverunt et nihil amplius illis annis debet percipere, sed electionibus, presentationibus, tractatibus, consiliis et negotiis capituli aliis quam hujusmodi tanquam alius canonicus si voluerit interesse; in cujus rei testimonium nos prepositus et capitulum supradicti sigilla nostra majora presentibus duximus litteris apponenda. Actum et datum anno Domini millesimo trecentesimo primo in vigilia beati Andree apostoli, scilicet vigesima octava mensis novembris.

Liber privil. S^ti Servatii, fol. 99 verso.

N^o 87.

1303, 16 Maart. - Jan II Hertog van Brabant stemt toe in eene vermeerdering van accijns op bier en wijn voor den tijd van drie jaren te heffen in Maastricht.

Nos Joannes Dei gratia dux Lotharingiae Brabantiae et Limburgiae notum facimus universis quod cum scultetus, advocatus, scabini, jurati, oppidani, totaque communitas oppidi nostri Trajectensis augmentantes et crescentes firmicetum seu accisiam in oppido praedicto perceptas obulum leodiense supra dimideam geltam veni et unum obulum leodiense supra coppam cerevisii infra dictum oppidum vendendas et communi et unanimi consilio posuerint et ordinaverint nomine tituloque firmiceti vel accisiae, nos habitis super eo consilio et declaratione diligenti, volumus et consentimus quod hujusmodi

[p. 53]

firmicetum prout positum est et ordinatum per praedictos scultetum, advocatum, scabinos, juratos, oppidanos et totam communitatem dicti oppidi recipiatur et levatur per spatium trium annorum et in usus et utilitatem dicti oppidi integre convertatur prout ipsis visum fuerit expedire. Datum die martis post dominicam qua cantatur Judica me, hoc est die decima sexta mensis martii, anno dominicae incarnationis millesimo trecentesimo tertio.

Liber canonici van Eyl fol. 33 verso.

N^o 88.

1304. - Datum anno Domini M. trecentesimo quarto, in die B. Dionysii.

Jan II, hertog van Brabant, bevestigt de voorregten der kerk van St-Servaas, maar reserveert zich het regt van vergeving der proostdij.

Miraeus Op. diplom., IV, p. 262.
Liber Sti-Servatii fol. 194.

N^o 89.

1306, 21 Juni. - Jan II Hertog van Brabant verklaart, dat de geestelijken der stad Maastricht niet onderworpen zijn aan zijne justitie, maar aan die van den Deken en het Kapittel van St-Servaas.

Nos Joannes Dei gratia Dux Lotharingiae, Brabantiae et Limburgiae mandamus vobis advocato, sculteto et scabinis nostris in Trajecto praesentibus et futuris, volentes quatenus vos nullos clericos ex nunc et in posterum capere, arrestare, detinere, proscribere vel forbannire ex oppido nostro Trajectensi, vel eosdem in judicio seculari attrahere aliqualiter praesumatis, nec eosdem factis vel excessibus suis intromittatis, sed si aliquem clericum ex quacumque causa ceperitis, illum arrestaveritis, illum sine mora et dispendio decano et capitulo

[p. 54]

ecclesiae beati Servatii Trajectensis deliberatis ex parte nostra, recognoscimus enim et testamur per praesentes quod clericos corrigere non debemus nec aliquid juris in correctione eorumdem habere debemus in futurum nec habere volumus, unde contra praemissa nihil attentetis quia praemissa decano et capitulo ecclesiae temporibus perpetuis pro nobis nostrisque successoribus inviolabiliter promittimus observare sine dolo. In cujus rei testimonium et munimen praesentes litteras nostro sigillo duximus roborandas. Datum die martis ante festum beati Joannis Baptistae anno Domini millesimo trecentesimo sexto⁽¹⁾.

Liber privilegiorum Sancti Servatii fol. 193.

(1) Een gelijkluidend afschrift van dit stuk in mijn bezit draagt het jaartal 1308.

N^o 90.

1306, 10 December. - Vergelijk tusschen den proost van St-Servaas en de Heeren van St-Teunis te Maastricht over het regt van collatie van eenige altaren.
Miraeus, Op. diplom. IV bl. 589.

N^o 91.

1306, 19 December. - Vergelijk tusschen de kanoniken van St-Servaas en Gerard heer van Horne en Altena, betrekkelijk de goederen en regten der abdij van St-Servaas te Weert.
C. De Borman, Cartulaire de St-Servais p. 57.

N^o 92.

1309, 18 Januari. - Keizer Hendrik VIII bevestigt de schenking van het keizerlijk deel der stad Maastricht gedaan aan Hendrik nertog van Brabant.

Henricus octavus Dei gratia Romanorum rex semper

[p. 55]

augustus universis sacri romani imperii fidelibus ad quos presentes littere pervenerint tam presentibus quam futuris gratiam suam et omne bonum: Dive memorie Philippus secundus Romanorum rex semper augustus illustri principi Henrico quondam Lotharingie et Brabantie duci et suis successoribus concessionem et donationem et infeudationem fecit, prout in litteris super hoc confectis expressius continetur, quas litteras et confirmationes earum a predecessoribus nostris imperatoribus et regibus romanis concessas tenuimus, vidimus et audivimus et cessas tenuimus, vidimus et audivimus et easdem per honorabilem virum Everardum, cantorem ecclesie moguntine, cancellarium, et magistrum Simonem de Marvilla, clericos nostros, inspici et examinari et de eis cognosci fecimus diligenter quarum tenor est talis: In nomine Domini etc⁽¹⁾... Quia igitur romani principis decet clementiam, ea que a predecessoribus suis romanorum imperatoribus et regibus, fidelibus regni principibus ob eorum merita vel gratiose concessa sunt, non minuere sed augere, considerantes illustris principis nostri Joannis Lotharingie, Brabantie et Limburgie ducis placida, fructuosa et grata servitia que progenitores sui impenderunt imperio et ipse impendere poterit in futurum, dictas litteras predecessoribus dicti ducis et sibi concessas ac omnia ac singula contenta in ipsis litteris approbamus et auctoritate regalis culminis confirmamus. Datum Colonie decimo quinto calendas februarii, indictione septima, anno Domini millesimo trecentesimo nono, regni vero nostri anno primo.

Liber canonici van Eyl, fol. 33.

(1) Zie hierboven N^o 44.

[p. 56]

N^o 93.

1309, 9 Juni. - Jan II, hertog van Braband, bekrachtigt eene schenking van goederen, gelegen te Diepenbeek, gedaan door Willem van Boxtel aan de kerk van St-Servaas.

Nos Joannes Dei gratia dux Lotharingie et Brabantie et Limburgie notum facimus universis, quod cum dilectus noster fidelis Wilhelmus dominus de Boxtel quepiam bona jacentia apud Diepenbeeck dederit hereditarie et assignaverit preposito, decano et capitulo ecclesie beati Servatii Trajectensis, nos hujusmodi assignamentum ratum, gratum atque firmum habentes, promittimus illud inviolabiliter pro nobis et nostris successoribus observare et facere observari. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus litteris duximus apponendum. Datum Bruxellis nona die mensis junii, anno Domini millesimo trecentesimo nono.

Liber bonorum Sti Servatii fol. 276.

N^o 94.

1309, 28 April. - Vergelijk tusschen Deken en Kapittel van St-Servaas en Willem heer van Boxtel over hunne wederzijdsche regten binnen de dorpen St-Hubertslille, Achel en Hamont.

In nomine Domini amen. Universis presentes litteras inspecturis Joannes de Cuyck, Dei gratia prepositus, Robynus decanus et Ludovicus thesaurarius ecclesie sancti Servatii Trajectensis, Leodiensis diocesis, arbitri, seu arbitratores et amicabiles compositores communiter et concorditer electi super discordiis habitis et motis inter decanum et capitulum predicte ecclesie sancti Servatii ex una parte et nobilem virum Dominum Wilhelmum Dominum de Buxstele, dicte Leodiensis diecesis ex altera, prout in compromisso et in aliis litteris propaga-

[p. 57]

tionum super hoc habitis et confectis sigillis continetur salutem cum notitia veritatis. Noverint universi quod nos assumpto in nos onere compromissi supra dicti, receptis, auditis et examinatis quod partes predicte tam de jure quam de facto coram nobis proponere voluerunt, consideratis etiam quod nos potuerunt et debuerunt moveri et omnibus rite actis in nomine Domini pronunciamus, ordinamus seu componendo amicabiliter dicimus in hunc modum: Imprimis videlicet quod dominus de Buxstele habebit omnem jurisdictionem altam et bassam villarum predicte ecclesie de Lille, Achele et Hamont et cognitionem causarum totius justitie temporalis quam et prout habuit ecclesia supradicta; item quod, salva justitia alta et bassa ut dictum est predicto domino de Buxstele et suis heredibus, dictum capitulum habebit in dictis villis unum villicum et unum forestarium omni fraude et dolo exclusis qui in eisdem villis censum, emendas, cormedas et omnia jura dictum capitulum ratione bonorum suorum in eisdem villis et earum districtu contingentia nomine et opere ipsius capituli colligent et levabunt; item dictus villicus per se vel per alium per mansionarios dicte ecclesie et per eorum sententiam, quatenus tangit bona de ecclesia sancti Servatii dependentia, heredabit et adheredabit et jura ex eo provenientia recipiet nomine et ad opus dicte ecclesie et levabit; item quod si ob defectum censuum minime solutorum emende proveniant, dominus de Buxstele et sui heredes, vel qui eorum loco erunt in dictis villis pro tempore habebunt partem tertiam emendarum et si a villico ecclesie requisito infra quindenam post requisitionem census deficientis solvi a denegantibus solutionem non facerent, villicus per se dicte ecclesie vel per alium dictam emendam recipiet et imponet et de sic emeda imposita dictus dominus de Buxstele et

[p. 58]

sui successores habebunt et pro illis licite pignorabit omni dolo et fraude seclusis; Item quod ipse villicus et familia sua et forestarius tantum in persona sua et uxoris sue donec in officio erunt omni dolo et fraude seclusis, erunt liberi ab omnibus exactionibus, talliis, precariis, vecturis, exercitibus, angariis et perangariis et servitutibus realibus et personalibus; Item quod dictum capitulum vel dictum villicum, forestarium seu nuntium suum census suos in dictis villis et earum territoriis in tali pagamento, videlicet dominos Turonenses nigros pro deocesi Leodiensi velint eo pagamento quo dicti census consueverunt solvi dicte ecclesie ab antiquo, et illum censum sub tulia vel in alio loco seu domo, ubicumque sibi placuerit recipi, recipere poterunt et debebunt et contra hoc dictus dominus de Buxstele et sui successores nullum obstaculum vel impedimentum prestabunt; Item quod de tribus libris ecclesie sancti Servatii debitis apud Achele, quos dictus dominus de Buxstele ab Henrico de Brucke acquisivit, personam idoneam non militarem non ecclesiasticam dicte ecclesie sancti Servatii constituet qui dictas tres libras dicte ecclesie beati Servatii persolvet tempore debito et consueto ab antiquo et de omnibus juribus respondeat ad quod tenentur alii censuales, et illo defuncto qui tenuit bona de quibus dicte libre solvuntur loco defuncti pro tempore idem dominus de Buxstele et sui successores alium semper idoneum in locum et jus defuncti tradere tenebuntur; item quod dicta ecclesia sancti Servatii infra territorium dictarum trium villarum poterit curiam acquirere et habere et terras eidem curie congruentes usque ad unum mansum, que curia, terre et coloni ipsarum cum sua familia domestica erunt liberi et absoluti ut supra de villico dictum est; item quod si aliqui de bonis de ec-

[p. 59]

clesia beati Servatii dependentibus questionem habent cui debent cedere ipsa bona, de questione hujusmodi villicus et mansionarii predicte ecclesie adibunt judices et scabinos domini de Buxtele, qui judices et scabini predicti in tali questione ad caput decurrere ad Curiam de Vlytingen tanquam ad caput suum recurrent; item quod dictus dominus de Buxstele et sui successores vel eorum vices gerentes in heredatione per dictum villicum facienda bannas sine difficultate facere teneantur et de bannis tantum recipient quantum mansionarii dicte ecclesie judicabunt; item quod dictus dominus de Buxtele in recumpensationem ablatorum dicte ecclesie et injuriarum ab antiquo per ipsum dominum de Buxstele et suos illatarum eidem quadringentas libras nigrorum turonensium in pecuniam numerato grosso turonensi pro media parte in festo beati Martini proximo et pro alia media parte in festo pasche proxime subsequenti persolvet et in recompensationem jurisdictionis dictorum trium villarum in dictum dominum de Buxstele et suos successores ut est predictum translate triginta quinque libras perpetui reditus nigrorum turonensium dicti pagamenti in certis bonis allodialibus seu censualibus et nulli alii obnoxiis tenebitur efficaciter assignare; itaque idem dominus de Buxstele dominica proxima una cum promissariis vel procuratore seu procuratoribus ecclesie ibit in Diepenbeek et adheredabit et adheredari faciet in expensis suis ecclesiam Sancti Servatii in viginti duobus bonariis terre vel circiter quam habet ibidem dummodo videatur compromissariis, vel duobus ex eis quod dicta terra utilis sit dicte ecclesie Sancti Servatii et expediat eidem et tunc ipsi compromissarii vel duo ex eis taxabunt dicta bona quanti valoris sint in annuis redditibus, et illi redditus deducentur de pensione dictarum triginta quin-

[p. 60]

que librarum, residuum vero dictarum triginta quinque librarum annui redditus in quibus dictus dominus de Buxstele tenetur seu tenebitur dicte ecclesie sancti Sertie post dictam deductionem assignabit in decimis suis apud Buxstele intra mensem, et ducet idem dominus procuratores dicte ecclesie, exponet eos in dictam decimam et ea obligabit sub hac forma quod si idem dominus de Buxstele prefatam pensionem debitam ab eo dicte ecclesie non solverit statuto tempore dicta ecclesia beati Servatii poterit mittere procuratorem suum vel procuratores suos apud Buxstele in expensis et fructibus illarum decimarum sine aliqua traditione ipsius domini de Buxstele et suorum successorum vel impedimento recipient et solutis expensis pensionem debitam et non solutam recipiant de eisdem, si vero idem dominus de Buxstele in bona hereditate pensionem ab ipso debitam vel ad requisitionem dicte ecclesie alicubi emerit ad declarationem dictorum compromissarium vel dominorum ex eis tunc dicta decima sua a dicta pensione erit libera tertio compromissario non vocato aut expectato in premissis, et si, quod absit, interim aliquem ex dictis compromissariis quod absit discedere contigerit ille qui discedente in dignitate vel officio ipsius in ecclesia beati Servatii successerit in hoc casu obtinebit vices et potestatem discedentis in premissis et quolibet premissorum; item quod per premissa omnes actiones, discordie, questiones et controversie usque in diem presentem inter dictas partes habite seu mote, sopite sint penitus et extincte et nos arbitri seu arbitratores predicti premissa pronunciamus, dicimus et ordinamus et statuimus tam arbitrando quam amicabiliter componendo et omnia et singula pronuntiata, ordinata et statuta a nobis ut dictum est sub poenis in compromisso contentis imponi-

[p. 61]

mus et indicimus dictis partibus observanda; item quod jus prepositi et prepositure ecclesie sancti Servatii predicte si quid in dictis tribus villis habuerit vei habere potuerit salvum sit, ipsi nec erit in aliquo detrimentum; item pronuntiamus et ordinamus quod si que dictarum partium vel successores ipsarum contra premissa vel aliqua premissorum venerit vel fecerit in futurum seu dicte pronuntiationi, ordinationi vel statuto nostris non paruerit, ex tunc sicuti ex nunc penes incidat in compromisso expressa penisque exstantibus et in suo robore permanentibus, pars que pronuntiationi, ordinationi et dicto nostris paruerit et eas observaverit in dictis villis ad jura prestita revertatur, et pars que eis non paruerit aut ipsa non solverit, cadet de jure suo in dictis villis ipso facto et ad partem servantem transibit, et alias per omnia dictis decano et capitulo dicte ecclesie censibus suis omnibus quos in predictis villis habuerunt ab antiquo sive habuere debuerunt prout superius est expressum; actum, pronuntiatum, ordinatum et amicabiliter compositum et dictum in ambitu dicte ecclesie ante imaginem beate Marie virginis, ubi decanus et capitulum consueverunt convenire, anno Domini millesimo trecentesimo nono die post dominicam qua cantatur Cantate hora tertia, presentibus ibidem magistro Macario, canonico Leodiensi, magistro Henrico de Gelria publico notario, Henrico Mörcken, Petro de Gandavo, Joanne de Ponte, Joanne de Vetere capella, Nicolao Serdo, Winando de Moneta, Michaele de Hex, Woltero vicario, Joanne de Sancto Spiritu, Henrico Scholarum rectore, Joanne claustario, Waltero Kynckbyr campanario et aliis quam pluribus testibus ad hoc specialiter vocatis et rogatis; presentibus etiam ibidem magistro Woltero cantore, Jacobo de Stadis camerario, Daniele de Hamale,

[p. 62]

Godefrido de Andernacho, Richaldo de Rosis, magistro Joanne dicto Beyart, magistro Christiano de Andernacho, magistro Wilhelmo de Bunne, Jacobo de Rupe, Rijckwijns de Mastrode, Ottone de Rennenberg, Gerardo de Schonoiwe, Gerlaco de Vryschem, Goswyno de Gandavo, et Hermanno de Bylsteyn canonicis predicte ecclesie sancti Servatii Trajectensis qui tunc capitulum ipsius ecclesie faciebant et domino Wilhelmo de Buxstele supradicto, Wilhelmo de Austen, Mathia de Strythagen armigeris. In cujus rei testimonium nos Joannes prepositus, Robinus decanus, Ludovicus thesaurarius ecclesie sancti Servatii arbitri seu arbitratores ac amicabiles predicti sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda; et nos decanus et capitulum sancti Servatii, nosque Wilhelmus dominus de Buxstele prefatus pro nobis nostrisque heredibus et successoribus predictas pronuntiant ordinationem et amicabilem compositionem, laudantes, approbantes, ratificantes, tenentes et ipsas in perpetuum firmiter obtinere promittentes, sigillum nostrum videlicet domini de Buxstele ac nostrum decani et capituli predictorum ecclesie majus presentibus litteris duximus apponendum, subscriptiones videlicet sibi placuerit item ecclesie item decentes item et quolibet premissorum, item casuras factas et scripturas scriptas in causuras approbamus. Erant affixa sigilla majus ecclesie, prepositi, decani, thesaurarii et domini de Buxstele.

Liber privilegiorum S^ti Servatii, fol. 120 verso.

N^o 95.

1310. 15 Juli. - Jacob von Leuth, ridder, verklaart ontfangen te hebben uit handen van het Kapittel van St-Servaas de hooge en lage justitie van Meeswijck, voor eene erfrente staande ten laste zijner goederen.

Universis presentes litteras inspecturis Jacobus de

[p. 63]

Leute, miles, salutem cum notitia veritatis quod tenore presentium recognoscimus et in veritate confitemur nos, pro nobis et nostris heredibus ac successoribus, recepisse a venerabilibus viris et discretis domino Decano et capitulo ecclesie sancti Servatii Trajectensis, Leodiensis dioecesis jurisdictionem, sive justitiam altam et bassem quam habent in villa de Meeswyck et habuerunt ab antiquo ac in territoriis ipsius ville que est allodium ecclesie sancti Servatii predicte cum omnibus juribus ad dictam villam de Meeswyck pertinentibus, consistentibus in terris arabilibus, decimis, piscariis, pratis, censibus et cormediis sive aliis juribus in quibuscumque consistant hereditate tenendam et possidendam a nobis nostris heredibus et successoribus in perpetuum pro annuo censu et perpetuo quatuordecim librarum turonensium parvorum, uno turonensi grosso, regali bono et legali pro sedecim turonensibus parvis computato, ipsis decano et capitulo singulis annis in festo sancti Andreae apostoli sine ipsorum laboribus et expensis apud ecclesiam sancti Servatii predictam a nobis et nostris successoribus persolvendo sub hac forma quod si, quod absit, nos vel nostri heredes aut successores aliquo dictorum terminorum dicti festi beati Andreae hujusmodi solutionis census predicti essemus in mora vel in defectu, predicti decanus et capitulum ad monendum nos in premissis ex tunc mittere poterunt nuntios, quoties sibi placuerit in nostris sumptibus et expensis et si tunc infra festum Nativitatis Domini immediate sequentis dictum festum beati Andreae predicto decano dictum censum dictarum quatuordecim librarum non persolverimus ad plenum ex tunc ipse decanus et capitulum ad bona sua predicta et ad terram infrascriptam quam eis posuimus subter pignore pro censu predicto, modo eis exsolvendo tanquam ad suam legi-

[p. 64]

timam hereditatem poterunt habere regressum, contradictione cujuscumque non obstante, et pro premissis omnibus et singulis fideliter a nobis et nostris successoribus et heredibus observandis et adimplendis talem terram nostram eisdem decano et capitulo quo interpignore efficaciter obligamus videlicet unum bonuarium cum dimidio terre arabilis site in Vroenendael versus villam de Embemes juxta terram ecclesie sancti Servatii Trajectensis et terram sancte Genoveve, item septem virgatas magnas terre arabilis site retro curiam..... dicte Meyerck, item viginti septem virgatas magnas terre arabilis site juxta viam qua itur de Sussen versus Boelre juxta terram, que dicitur Schilderland; in quorum omnium testimonium et plenam fidem sigilla nobilis viri domini Arnoldi comitis Lossensis et domini Wilhelmi de Leute patris nostri, militum, que presentibus litteris rogavimus apponi, litteris eisdem una cum sigillo nostro sunt appensa et nos Arnoldus comes et Wilhelmus predicti ad rogatum dicti Jacobi et ad majorem certitudinem super premissis habendam sigilla nostra his litteris appendimus in testimonium premissorum. Datum anno Domini millesimo trecentesimo decimo in die divisionis apostolorum. Et litteris originalibus in pergameno inscriptis appenderunt, ut videre est, tria sigilla quorum primum pre antiquitate tritum, medium adhuc integrum et ultimum non nihil lesum est. In dorso vero litterarum originalium erant sequentia verba eisdem atramento et manu quibus ipse textus scripta: Conventiones inter decanum et capitulum et dominum de Leute de bonis de Meiswyck.

Afschrift in mijn bezit.

[p. 65]

N^o 96.

1315, 10 Januari. - Jan II, hertog van Braband, neemt de dorpen Vlijtingen, Echt, Hees en Laefeldt, als voogd van de abdij van St-Servaas, in zijne bijzondere bescherming.

Universis presentes litteras inspecturis ac etiam audituris Joannes Dei gratia Lotharingie, Brabantie et Limburgie dux salutem cum notitia veritatis. Ne gestarum rerum memoria decidat et eorum notitiam lapsis temporibus posteris interdicat, prudentum sagacitas instituit ministerium litterarum quibus oblivionis incommodum tollitur et gestarum rerum certa notitia datur; cognoscunt etiam tam presentes quam posteri quod nos homines et incolas villarum de Vleytingen, de Laefelt, de Elligh, de Heese extra Trajectum, in prepositura Sancti Servatii Trajectensis ad nostram collationem spectante, consistentium quarum sumus superior advocatus, in nostram suscepimus et suscipimus protectionem ac custodiam specialem, ipsosque a quibuscumque gravaminibus injuriis, molestiis et violentiis eodem modo quo nostros oppidanos Trajectenses tueri ac defendere bona fide promittimus et tenemur, quo circa seneschallis, dapiferis, scultetis, balliviis, villicis ceterisque terrarum nostrarum justitiariis hominibus et subditis nostris qui nunc sunt et pro tempore fuerint, et specialiter de Limburgia, de Dalhem, de Wassemberg, et de Trajecto damus tenore presentium firmiter in mandatis, quatenus dictarum villarum de Vlytingis, de Lafelt, de Elligh et de Heeze, hominibus et incolis, si opus fuerit et super hoc requisiti fuerint, subveniant et a quibuscumque gravaminibus, injuriis, molestionibus, violentiis et oppressionibus terrarum, dominiorum vel aliorum in expeditionibus per exercitus suos pro hospitiis in predictis villis procurandis et habendis vel alias quomodolibet faciendis,

[p. 66]

predictos homines et incolas legitime tueantur, etiam armata manu si necesse fuerit, ipsos in personis et rebus viriliter defendendo; insuper sculteto et justiciariis nostris in Trajecto qui sunt et pro tempore fuerint precipimus et mandamus quatenus singulis annis, si et prout opus fuerit, illis pro pecunia a dictis villis nobis debita annuatim imponenda et talianda electi fuerint, favorabiliter assistant et illos super quos hujusmodi pecunia imponetur ad satisfaciendum pro parte seu portione sibi imposita et ad providendum sibi de armis juxta ordinationem ad hoc electorum et suas facultates etiam si necesse fuerit et super hoc requirantur, repellere non omittant. In quorum testimonium et munimem sigillum nostrum his presentibus est appendendum, et ad majorem certitudinem premissorum requirimus et rogamus providos viros scabinos, juratos et consules et oppidanos oppidorum nostrorum Lovaniensis, Bruxellensis et Trajectensis quatenus sigilla oppidorum dictorum una cum sigillo nostro his presentibus apponant in testimonium veritatis; et nos scabini, jurati, consules et oppidani Lovaniensis, Bruxellensis et Trajectensis oppidorum de mandato ducis domini nostri sigilla nostrorum his presentibus apponenda duximus in testimonium veritatis. Datum et actum die jovis post festum Epiphanie anno Dominice Incarnationis millesimo trecentesimo decimo quarto.

Liber privilegiorum Sti-Servatii fol. 33.

N^o 97.

1316, 25 Juni. - L'an de grace mil trois cens et saize, le vendredy devant la fiest Sainct Johan-Baptiste.

Akte van unie, genoemd de vrede van Fexhe, aangegaan tusschen den Bisschop en het Domkapittel van

[p. 67]

Luik, de graven van Loon en van Chiny, de edelen van het land van Luik en de steden Luik, Hoei, Dinant, St. Truijden, Covin, Fosses, Tuin en Maastricht, ten einde de kwaaddoeners te mogen aantasten, uitleveren en straffen.

Afgedrukt bij Louvrex, Recueil des Edits etc., II, p. 10, editie van 1752. Wolters, Codex diplom. Lossensis, p. 216. Het oorspronkelijk stuk is te vinden in het stads-archief te Maastricht.

N^o 98.

1319, 3 December. - Arnold, graaf van Loon en zijn oudste zoon Lodewijk, graaf van Chiny, verklaren buiten hunne leenheerlijke regten geene magt te bezitten over de heerlijkheid Pietersheim.

Universis presentes litteras impecturis Arnoldus comes Lossensis et Ludovicus comes de Chiny ejus primogenitus salutem et cognoscere veritatem; noveritis quod nos per presentes recognoscimus nullum jus penitus habere in justitiis nostri dilecti consanguinei Joannis domini de Pitersheym, salvo tamen feudo nostro quod a nobis tenet; presenti recognitioni interfuerunt nostri feudales dilecti videlicet nobilis vir Dominus Arnoldus dominus de Steyne, necnon dominus Joannes de Montenaken, Joannes Haspegouwe, Reynerus de Ordine, milites, Joannes de Goia, Winandus de Weerth, Wilhelmus castellanus de Warhemia, Arnoldus de Sancta Margareta, Joannes de Montenacken noster receptor, Gerardus Haecke et quam plures alii; in cujus rei testimonium sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda. Datum et actum apud Stockhem secunda feria post festum beati Andreae apostoli, anno Domini millesimo trecentesimo decimo nono. Erat sigillum appensum candide obductum.

[p. 68]

N^o 99.

1320, 3 December. - Het Kapittel van St-Servaas bepaalt de regten en de lasten van zijnen Scholaster.

Nos magister Joannes Bayard de Gandavo, vicedecanus totumque capitulum ecclesie sancti Servatii Trajectensis, Leodiensis dioecesis, ad perpetuam rei memoriam, notum facimus universis quod per judicium capituli nostri, die ad hoc specialiter statuto, judicatum seu sententiatum est quod scolasticus qui fuerit pro tempore, teneatur facere personalem residentiam in nostra ecclesia et hoc jurat in sua receptione et admissione scribere et dictare litteras communes dicti capituli per se vel per alium sufficientem quandocumque et quotiescumque super hoc fuerit requisitus, capitulum tenetur sibi administrare pergamentum vel procurare administrari ab illis qui administrare tenentur, canonicos non emancipatos habere debet in sua mamburna seu tutela levando et recipiendo omnes fructus prebendarum suarum, pro honestis expensis ipsis faciendis, si personalem fecerint residentiam, nisi propinquum habeant qui eas de jure habere teneatur, ipsi canonici sub jugo conscientie nihil recipient de fructibus prebendarum suarum in eorum absentia, nec debet ipse scolasticus a pauperibus scholaribus sub campanis panem recipientibus nec ab illis qui morantur cum canonicis in immunitate ecclesie capones recipere vel exigere. In cujus rei testimonium sigillum nostrum una cum sigillo viri discreti Domini Henrici de Pitersheim dicte ecclesie nostre et scolastici presentibus duximus apponendum. Datum anno Domini millesimo trecentesimo vigesimo, feria quarta post festum beati Andreae apostoli.

Codex parchamenius Sti-Servatii fol. 41. - Analies bij C. de Borman Cartulaire de St-Servais, p. 57.

[p. 69]

N^o 100.

1322, 8 Januarij. - Datum anno Domini MCCC vicesimo primo, feria sexta post festum Epyphanie Domini.

Jan van Cuyck, proost van St-Servaas, verzaakt, voor zich en zijne opvolgers, ten gunste van Deken en Kapittel, aan zijne regten betreffende de opbrengsten van het tweede jaar der prebende van iederen kanonik.

Uitgegeven door M. Willemsen, loc. cit., p. 364.

N^o 101.

1322, 12 Juni. - Ly dymenge après le St. Barnabé, XII jours en june.

Compromis tusschen den Hertog van Braband en den Bisschop van Luik betrekkelijk de geestelijke jurisdictie te Maastricht en de overige landen des hertogs.

Louvrex, Recueil des Edits, Concordats etc., tom. I, p. 168, editie van 1750.

N^o 102.

1323, 20 Mei. - Donné et fait à Cambrai l'an de grasce M^o III^e et XXIII le XX jour de mois de Mai.

Scheidsregters, door den Koning van Frankrijk benoemd, spreken regt over de nadeelen door den hertog van Brabant te Maastricht en te St-Truijden gepleegd, en over eenige andere geschillen tusschen dezen en den Bisschop van Luik hangende.

Louvrex, Recueil des Edits etc., tom. I, p. 171, editie van 1750.

N^o 103.

1330, 9 Augustus. - Datum anno Domini millesimo tricentesimo tricesimo, in vigilia beati Laurentij Martiris.

Het Kapittel van St-Servaas bepaalt dat hun Deken voortaan de opbrengst van twee prebenden zal genieten.

Uitgegeven naar de insertie in de bevestigingsbul van Paus Urbanus V, door M. Willemsen, in de Publ. de la Soc. hist. et archéol., t. IV p. 213.

[p. 70]

N^o 104.

1333, 13 April. - Willem, edelheer van Petersheim, wordt beleend door den graaf van Loon met het huis, de sterkte en het dorp Petersheim.

Nos Ludovicus comes Lossensis et Chiniacensis notum facimus omnibus quod nobilis vir, noster carus cognatus, amatus et fidelis meus Dominus Wilhelmus dominus de Pitersheim, eques, relevavit et recepit a nobis in feudum et homagium domum, fortalitium et villam de Pitersheim, totam et tali modo, quo litterae antecessorum dicti mei Domini Wilhelmi quas nos habemus mentionem faciunt, salvo tamen quod post nostrum obitum nostre littere et nostra munimenta dicti mei domini Wilhelmi manebunt in suis jure ac virtute, eodem modo quo hodie, non contra stans hoc quod ante relevavit. In testimonium horum littere, sigillate nostro proprio sigillo, fuerunt facte et date Hasleti decima tertia mensis Aprilis, anno Domini millesimo trecentesimo trigesimo tertio. Et pendebat coreo parchamenco sigillum magnum in originali super parchamenco descripto, in cera viridi.

Afschrift in mijn bezit.

N^o 105.

1313, 21 December. - Jan III, hertog van Braband, neemt de burgers van Maastricht te gelijk met hunne goederen en privilegiën in zijne bijzondere bescherming.

Joannes Dei gratia, dux Lotharingie, Brabantie ac Limburgie, notum facimus universis nos omnes oppidanos Trajectenses utriusque jurisdictionis et eorum bona ubicumque locorum sita, cum nostris conductu et assecuritate recepisse, secundum formam et tenorem cartarum quas obtinent sigillatas sigillis dominorum bone memorie quondam Joannis de Flandria episcopi Leodiensis,

[p. 71]

nec non Joannis eodem tempore ducis Brabantie nostri avi, nostrorum arbitrorum, necnon scultetorum et scabinorum Trajectensium; quare vobis omnibus et singulis amicis et subditis nostris et officiatis presentibus et futuris quod nihil contra premissa faciant vel attentent quovismodo, mandavimus et districte per presentes precipimus. In quorum testimonium premissorum sigillum nostrum presentibus duximus apponendum. Datum die beati Thome apostoli, anno Domini millesimo trecentesimo trigesimo tertio.

Afschrift uit het origineel.

N^o 106.

1334, 30 Augustus. - Donné à Amiens le pénultième jour du mois d'Aout l'an de grasce M.IIJ^e XXXIIIJ.

Philip Koning van Frankrijk treedt op als scheidsregter tusschen Jan Koning van Bohemen, Walleram aartsbisschop van Keulen, Adolph bisschop van Luik, Lodewijk graaf van Vlaanderen, Willem graaf van Holland, Reinart graaf van Gelderland, Willem graaf van Gulik, Lodewijk graaf van Loon, Jan graaf van Namen ter eenre, en Jan hertog van Lothrijk en Braband, ter andere zijde. De Koning keurt goed wat er in het jaar 1323 te Maastricht is besloten; de regten der beide prinsen binnen deze stad blijven ongeschonden. Ook de abdij van St-Servaas blijft in het rustig bezit harer vrijdommen. Nopens 's Hertogenrade zal nader beslist worden. De dorpen Simpelveld (Saint Pluvoir) Heugem (Hoyen) en Eysden (Aspre) blijven leenen van Luik.

Louvrex, Recueil des Edits, tom. I, p. 178.

[p. 72]

N^o 107.

1336, 12 Januari. - Adolf van der Marck, bisschop van Luik, benoemt eenen scheidsregter om den strijd te slechten tusschen de Kanoniken van St-Servaas en de pastoors van St-Jan, St-Mathias en de paters Minderbroeders van Maastricht.

Adolphus Dei gratia Leodiensis episcopus universis presentes litteras inspecturis salutem in Domino cum notitia veritatis; noveritis quod venerabilem nostrum Dominum Reynerum de Cosen, custodem Wallecureti nobis in Christo dilectum, nostrum facimus, constituimus et ordinamus procuratorem et nuntium specialem cum potestate unum vel plures ad infrascripta substituendum, videlicet ad compromittendum sub quacumque forma, pro nobis et nomine nostro in certos arbitros et amicabiles compositores, unum vel plures, prout ipsi nostro procuratori vel ab eodem substituendo visum fuerit expedire, de et omni materia questionis usque in diem presentis compromissi orta conjunctim et divisim inter nos aut nostrum officialem Leodiensem ex officio nostro vel alias quacumque ratione ex parte una, et vice decanum et capitulum ecclesie beati Servatii Trajectensis, Leodiensis dioecesis nostre, ac eis adherentes et participantes et specialiter dominos Joannem Sancti Joannis et Godefridum sancti Mathie ecclesiarum dicti loci Trajectensis plebanos ex altera, ac occasione dependentium et emergentium ex eadem nec non de et super omnibus injuriis, offensis et damnis ab eisdem vice decano et capitulo cum dictis suis adherentibus et participantibus nobis factis et illatis ac omnibus processibus occasione premissorum, tam auctoritate nostra ordinaria, aut dicti nostri officialis subsecutis, quam etiam delegata ad instantiam fratrum minorum dicti loci Trajectensis, quorum conservator privilegiorum fuisse et esse dignoscitur, contra prefatos vice decanum

[p. 73]

et capitulum cum aliis dictis suis complicibus a nobis aut dicto nostro officiali factis quomodolibet et concessis, dictumque compromissum pena pecuniaria vel alia quacumque vallandum et ipsius compromissi negotium consequendum, sententiam dictam et ordinationem vel arbitratum dictorum arbitrorum arbitratorum seu amicabilium compositorum semel et pluries prout illis dicere, pronuntiare, ordinare et arbitrari placuerit, audiendum et emologandum, ratificandum, approbandum, ceteraque omnia et singula faciendum, que in premissis et circa premissa necessaria fuerint vel etiam oportuna ratum et gratum habentes et perpetuis temporibus habere promittentes, quidquid per dictum nostrum procuratorem aut substitutum ab eodem actum fuerit in premissis sive gestum; in cujus rei testimonium, sigillum nostrum ad causas presentibus litteris fecimus appendi. Datum anno a nativitate Domini millesimo trecentesimo trigesimo sexto, mensis januarii die duodecima.

Liber Privil. Sancti Servatii, fol. 107 verso.

N^o 108.

1337, 13 februari. - De Officiaal van Luik verklaart dat de kerk van Sepperen niet begrepen is in het algemeen interdict, over het graafschap Loon uitgesproken ter oorzake der geweldenarijen door den graaf van Loon gepleegd op de goederen van den abt van Aldeneyck, gelegen te Abswellen en elders.

Officialis curie Leodiensis presbytero officianti ecclesiam de Sepperen salutem in Domino; ex parte parochianorum ecclesie de Sepperen nobis est intimatum quod licet totalis jurisdictio et dominium de villa de Sepperen, in qua dicta vestra ecelesia consistit, spectaverint ab antiquo et spectant ad venerabiles viros decanum et capitulum ecclesie sancti Servatii Trajectensis in

[p. 74]

tantum quod ipsi decanus et capitulum in dicta villa de Sepperen merum et mixtum habuerunt et habent imperium, salvo quod dominus comes Lossensis dicte ville fuit et est advocatus, ratione cujus advocatie de emendis judicatis per justitiam dictorum decani et capituli recipere consuevit, et etiam latrones et alios ultimo supplicio judicatos seu condemnatos per dictam justitiam ipsorum decani et capituli tradere ultimo supplicio; cum comiti vel ipsi ejus officiatis per dictam justitiam deliberarentur sic judicati et condemnati, nihilominus tamen virtute cujusdam generalis interdicti auctoritate nostra vel statutorum synodalium Leodiensium sive provincialium lati in comitatu Lossensi occasione violentie commisse in dicto comitatu per ipsum comitem qui fuit pro tempore seu ejus officiatos in bonis abbatis secularis ecclesie Eyckensis in villa de Abswelden seu alibi infra dictum comitatum, vos seu vester predecessor dictam ecclesiam de Sepperen officians, per aliquos annos seu per aliqua tempora cessastis a divinis, quamvis hactenus occasione generalis interdicti in dictum comitatum lati in dicta vestra ecclesia non consuevit cessari a divinis vel fuit cessatum, propter quod dicti parochiani nobis humiliter supplicarunt quatenus super his per nos inquisite declaremus propter hujusmodi interdictum per comitatum latum, in dicta ecclesia de Sepperen cessari non debere: nos igitur eorum supplicationi in premissis annuentes super his de plano inquiri fecimus diligenter et inquisitionem ipsam nobis reportari ad finem quod supra per nos declaratio fieret utrum propter hujusmodi interdictum in dicta villa de Sepperen cessari deberet a divinis, qua sic nobis reportata et per nos diligenter inspecta, quia per ipsam inquisitionem invenimus jurisdictionem temporalem et dominium dicte

[p. 75]

ville de Sepperen ad dictos decanum et capitulum pertinuisse et pertinere salvo jure dicti advocati prout supra est narratum, dicimus et declaramus, salvo tamen jure cujuslibet, per hanc nostram declarationem volumus prejudicium gravare, non debere cessari nec esse cessandum in dicta ecclesia de Sepperen occasione dicti interdicti in ipsum comitatum lati. Datum anno a nativitate Domini millesimo CCC^o tricesimo septimo, feria quinta post octavam festi purificationis beate Marie virginis mensis februarii die decima sexta.

Liber Pergameneus St-Servatii fol. 95 verso.

N^o 109.

1337, 29 Augustus. - Anno Domini millesimo tricentesimo tricesimo septimo feria sexta ante festum beati Egidii.

Deken en Kapittel van St-Servaas te Maastricht regelen het hun toekomend collatieregt van eenige beneficien.

Uitgegeven door M. Willemsen in de Publications de la Société Histor. et Archéol. III p. 82.

N^o 110.

1339, 4 Augustus. - Adolf van der Marck, bisschop van Luik, verklaart dat zijne onderdanen van Maastricht niet strenger mogen behandeld worden voor de regtbank dan die van den hertog van Braband, en dat in zaken van erfschap hun hof van hooger beroep bij den schepenstoel van Luik moet gezocht worden.

Universis presentes litteras inspecturis Adolphus Dei gratia Leodiensis episcopus salutem in Domino sinceram et rei geste cognoscere veritatem. Noscat universitas vestra et hominum oppidi Trajectensis et ejus suburbium Wyckense nostro dominio temporali et jurisdictioni seculari subjectorum precibus inclinati, deliberatione provida et tractatu diligenti prehabitis cum venerabili

[p. 76]

capitulo nostro Leodiensi et scabinis nostris Leodiensibus ac etiam militibus, armigeris et consiliis bonarum villarum nostrarum ad hoc specialiter vocatis, ipsorum capituli nostri, scabinorum, militum, armigerorum et bonarum villarum nostrarum consilio et consensu universitati hujusmodi incolis et habitatoribus oppidi et suburbii predictorum, tam presentibus quam futuris, ceterisque personis utriusque sexus jurisdictioni et justitie nostre temporali in Trajecto subjectis et juxta consuetudinem oppidi et suburbii predictorum concedimus et indulgemus, quod pro suis criminibus, excessibus et delictis in dicto oppido vel fransisia seu libertate commissis et imposterum commitendis, per justitiam nostram Trajectensem, scultetum videlicet et scabinos nostros Trajectenses, non graviori pena puniantur quam homines habitatores et incole magnifici viri ducis Brabantie per suam ejusdem oppidi Trajectensis justitiam puniantur et usque hec tempora puniri consueverunt pro consimilibus ab eis commissis criminibus, excessibus et delictis, quodque pari in omnibus et consimilibus per omnia cum dicti ducis hominibus, habitatoribus et incolis loci predicti quo ad status sui et honoris consuetudinem eorumque recuperationem libertatis privilegio potiantur, cujuslibet contradictionis obstacula vel appelationis presidia ut paritas servetur inter pariter habitantes et consimiliter in locis ejusdem delinquentes contradictoribus hujusmodi et appellantibus in nullo volumus quomodolibet suffragari; nostre tamen intentionis exsistit quod dicti nostri scabini Trajectenses in aliis eorum causis hereditatem tangentibus ad predictos nostros scabinos Leodienses recursum habere valeant tanquam ad eorum superiores et caput. In cujus rei testimonium nos episcopus, vice-decanus et capitulum predicti sigilla nostra

[p. 77]

majora nobis et dictis scabinis Leodiensibus ad eorum supplicationem et requestam presentibus litteris duximus apponenda. Nos vero scabini predicti recognoscentes premissa omnia et singula de nostris facta fuisse consilio et consensu, quia proprium commune sigillum non habemus, utimur ista vice predictis dominorum episcopi et capituli sui sigillis. Datum anno a nativitate Domini millesimo Trecentesimo trigesimo nono, quarta die mensis Augusti.

Liber van Eyll, fol. 35.

N^o 111.

1342, 10 Juli. - Hertog Jan van Braband neemt de ridders en de goederen der D.O. balie Biessen in zijne bijzondere bescherming.

Joannes Dei gratia Lotharingie, Brabantie ac Limburgie dux, sacrique imperii marchio, notum facimus universis, quod nos commendatorem et fratres domus de Juncis ordinis beate Marie Hierosolomytane, eorumque bona, singula et universa in nostro suscepimus et suscipimus conductu, protectione et tutela speciali per totas terras et dominia nostra, inhibentes firmiter et distincte omnibus et singulis hominibus et subditis nostris ubicumque locorum commorantibus cujuscumque status seu conditionis existant, et sub obtentu gratie nostre et amoris omniumque bonorum suorum que sub nostra jurisdictione possident specialiter injungentes quatenus dictos commendatorem, fratres et eorum bona singula et universa in bona pace et firma tranquillitate teneant absque aliquibus gravaminibus seu molestiis, eis aut eorum alteri quovismodo inferendis, quocirca mandamus firmiter seneschalcis Limburgensi et Rhodensi ceterisque justiciariis nostris quibuscumque, quatenus predictum

[p. 78]

conductum, protectionem et tutelam commendatori et fratribus supradictis ad usus omnes quorum interest aut interesse potuerit, teneant firmiter et observent, nec sustineant aliqualiter quod ipsi aut eorum bona interim graventur aut molestentur, presentium testimonio litterarum nostro sigillo sigillatarum, quas post mensem nostre revocationi immediate subsequentem minime volumus esse valituras. Datum Fure die mercurii decima mensis julii anno Domini millesimo trecentesimo quadragesimo quadragesimo secundo, per ducem et consilium suum.

Naar een afschrift uit het origineel op de Balie Biessen te Maastricht.

(Wordt vervolgd.)