Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1973-1974

[p. 84]

[Joseph]

⁺

aant.Jacob, uutcomende met Joseph zijnen sone.

 

O Godt der heerscharen, eeuwich Godt omnipotent,

 

Wiens mogende cracht ick ben obedient;

 

- Vrede onder tfirmament heeft hij mij bethoont;

 

Te trouwen aen Labans zaet was mij deur hem bekent,⁴

5

Want naer Mesopotamien heeft hij mij gesent

 

Daer ick, bij Laban dienende, langh hebbe gewoont. -^4-6

 

En met grooten rijckdom hebt ghij mijnen arbeijt geschoont:⁷

 

Twaelff zonen heb ick gewonnen, reijn gepersoont,⁸

 

En menichte des vees, al ben ickx onweerdich.

10

Ende nu, deur mijn oudtheijt, zij ick expeerdich¹⁰

 

Hier int lant van Canaan nedergeslagen¹¹

 

En woone tot bevel van Godt rechtveerdichaant.

 

Daer ick ruste vinde in mijn oude dagen.¹³

 

Mijn kinderen sijn oudt, dus zij goede sorge dragen¹⁴

15

Over mijn vee, dagelijckx hoedende inder weijden.

 

Maer in dit kint heb ick alzulcken behagen;¹⁶

 

Dus blijvet bij mijn, doogen nooijt liever en zagen.

 

Behalven die doot wil icker niet aff scheijden.¹⁸

 

Siet, Joseph, u broeders commen uuijter heijden.¹⁹

20

Gaet, seght dat zij mij comen doen bediet

 

Oft den vee wel gaet, sonder lange beijden.

 

Ick salze hier verwachten; en lates niet.²²

Joseph gaet zijn broeders teghen.

 

Wel vader, alzoo ghij gebiet

 

Wil ick mijn broeders gaen treden naer.

Sijmeon

25

Wij comen terstont, gaet weder u gangen.

 

Ick wou tdoots verstrangen tclapperken deurtogen.²⁶

Juda

 

Wat hevet ons dicke aen onsen vader belogen!²⁷

 

En wij en mogen niet een quaet woort

 

Tegen hem spreken dat de vader hoort.

+ 1r

4 bekent: gezegd, bevolen

4-6 Gen. 28, 1-29, 30

7 geschoont: gesierd, beloond

8 reijn gepersoont: knap van gestalte

10 deur mijn oudtheijt: ten gevolge van mijn hoge leeftijd; expeerdich: verstandig (bijv. nw. of bijw.)

11 nedergeslagen: gevestigd

13 Daer: waar

14 oudt: volwassen

16 Gen. 37, 3

18 Behalven: ongerekend (Behalven die doot absolute constr.)

19 heijden: (ook) vlakte

22 en lates niet: laat het niet na

26 Ick ... deurtogen: ik wenste de kwelling van de dood toe aan dat doortrapte pratertje (ook: kwaadsprekertje, verklikkertje)

27 belogen aen: belasterd bij; vgl. Gen. 37, 4

[p. 85]

Ruben

30

Tis genoech, broeders, en laet ons voort.

 

Ick sie onsen vader; slaet van monde alsulcken kout³¹aant.

 

Ende laet hem groeten.

Sijmeon

 

Welvaer zij u, beminde vader oudt.³³aant.

 

Wat is u begeeren, ons dat verclaert.

⁺

Jacob

35

Seght mij hoet met die beesten vaert.aant.

 

Sijnze wel bewaert, zoo ben ick te vreden.

Ruben

 

Jaeze vader; wij sullen noch heden³⁷

 

Altesamen daer bij zijn verselt.^37-38

Sijmeon

 

Hoort, vader, wat droom ons Joseph ons heeft vertelt,

40

Hoe dat hij met ons was schooven bindende int velt

 

En zijnen schoof ginck hem rechten als heere

 

En ons schooven baden hem aen en deden eere.

 

Dus meent hij ons coninck zijn door drooms bedien.⁴³

Joseph

 

Tes, vader; noch meer heb ick inden droom gesien:⁴⁴

45

Sonne, mane en elff sterren daerbij -

 

Solvieert ghij zelffs het drooms geschien,⁴⁶

 

Want sij alle sach ick dat ze aenbaden mij.

Jacob

 

Hoe dan, zone, soo meijnde ghij

 

Dat ick, u vader, moeder, broeders, met allen

50

Voor u sullen moeten neder op der aerden vallen

 

En u aenbidden? Tis vreemt om hooren!^40-5151aant.

 

Hoort, mijn kinders, wilter u niet in verstooren,

 

Wilt weder te velde naer tbehooren; tis soo mijn bede.

 

Want off het vee eenich hinder lede...⁵⁴

55

Ick zal Joseph ten middage ulieden laten besoecken.

 

Soeckt die beesten goede weije in velden en hoecken,

 

Drijftze naer Sichem en slaetze gade;

 

Diet quaet can keeren en lijdt geen schade.

Ruben

 

Wij gaen, vader, uwen wille doen vroech ende spade.

31 slaet van monde: laat achterwege

33 Welvaert: geluk, heil

+ 1v

37 Jaeze: dat zijn ze (een dergelijke constructie komt in de tekst herhaaldelijk voor; ze wordt verderop niet meer verklaard)

37-38 wij ...verselt: we zullen nog vandaag er ons allen bijvoegen

43 bedien: uitleg, betekenis

44 Tes: het is zo

46 solvieert: los op, leg uit

40-51 Gen. 37, 5-10

51 vreemt: wonderlijk

54 off: indien

[p. 86]

Jacob

60

Blijft ghij hier, zone, deur wien ick in vreuchden bade;

 

Want u presentie en mach ick niet derven.aant.

 

Comt, helpt mij te rusten, zone mijnder erven,

 

Troost mijnder oudtheijt, daer den sin geheel⁶³

 

Op is gevallen naest Godt, mijn deel.⁶⁴

⁺

Quaet Ingeven, een sinneken.

65

Waer zijdij, Nijdigh Herte, uuijt Cain gesproten,

 

Vol nijdts gegoten? Roet vast u koten,⁶⁶

 

Wilt ghij anders niet troten, want ick sonder respijt zaen⁶⁷

 

Wil naer Sichem.aant.

Nijdich Herte, dander sinneken.

 

Soudt ghij er om proffijt gaen,

70

Ick neem met u den strijdt aen int soet int zeure.⁷⁰

Quaet Ingeven

 

Daer blijschap in huijs es, staet druck voor deure.

 

Naer quaet ick speure achter en veure.⁷²

 

Wilt lucken davonteure als ick hope dat sal.⁷³

Nijdich Herte

 

Op wien hebdijt gemunt?

Quaet Ingeven

 

Op dien daer woont int Hebreeus dal,⁷⁴

75

Eerst Jacob genaemt en heet nu Israel.⁷⁵

Nijdich Herte

 

Al haddij vijftien veuren, ghij verliestet spel.⁷⁶

 

Wilde Abraham niet, sijn grootvader, deur Godts bevel

 

Zijnen sone Isaack offeren? Sijt dit gedachtich!^77-78

 

Ende Isaack heeft dezen sone Jacob, verstaet mij wel,

80

Gebenedijt, wiens Godt oock heeft belooft waerachtich^79-80

 

Sijn zaet te vermeeren en dat seer crachtich

 

Als tsant der zee, welck mij mishaecht.^80-8282

Quaet Ingeven

 

Al ist haesken vast gelegen, twert wel opgejaecht.⁸³

 

Vrij niet en claecht, zijt niet versaecht,

85

Want werdet u gewaecht, therte smelt deur vreucht.

63 sin: liefde

64 God mijn deel: Ps. 73, 26; 119, 57; 142, 6

+ 2r

66 roet vast u koten: smeer je gewrichten stevig in

67 anders: tenminste; troten: verdwijnen, de benen nemen

70 int soet int zeure: door dik en dun

72 achter en veure: overal, steeds

73 Wilt: moge; davonteure: de onderneming

74 Hebreeus dal: Kanaän

75 Gen. 32, 29

76 Al ... veuren: al had je een voorsprong van 15, een flinke voorsprong

77-78 Gen. 22, 1-10

79-80 Gen. 27, 27-29

80-82 Gen. 28, 14

82 welck: wat, welk feit

83 Al ... gelegen: al ligt het haasje roerloos op zijn leger

[p. 87]

Nijdich Herte

 

Voor al weet ick wel: ten is geen groote deucht,⁸⁶

 

Want waer ghij meucht, sult liever quaet dan goet geven.aant.

 

Deur u heeft Jesabel den valschen brieff geschreven

 

Welck Nabodth coste tleven, en wert ter doot gesteent.^88-89

Quaet Ingeven

90

Ghij hebt ongelijck dat ghij op mij beent.⁹⁰

 

Hebdij u niet vereent met Saul menige reijse^90-91

 

Waerdeur hij tegen Davidt leeffde in onpeijse,

 

En dat inden forneijse drij jongers stonden?⁹³

 

Deur u, Nijdich Herte, wert Daniel oock gesonden

95

Om te werden verslonden inden leeuwencuijl.^94-95

Nijdich Herte

 

Houdt, zegh ick, u backhuijs!

⁺

Quaet Ingeven

 

Swijcht oock, ghij uuijl,

 

En hout uwen muijl: wij en derren ons vuijl

 

Voor elck een niet int openbaer brengen.aant.

100

Ick doe Israel eer lanck voor Mamons outaer sengen,¹⁰⁰aant.

 

Zijn handen swaer wringen als die desperaet gaet.

 

Want tusschen sijn kinderen alzulcken quaet staet,

 

Dwelck wercxken subijt ick hebbe gesteecken.¹⁰³

Nijdich Herte

 

Waer loopt ghij dus seere?¹⁰⁴

Quaet Ingeven

105

Ick wilse gaen spreecken,

 

Opdat ick mij mach wreecken aen Israels geslachte.

 

Hoort: Joseph heeft sijn broeders vertelt sijns drooms gedachte,

 

Als dat hij van machte sal werden haer overhoot.¹⁰⁸

 

Dus loop ick, Quaet Ingeven, doen exploot,¹⁰⁹

110

Soo ons Satan geboodt; meert oock uwen poot,¹¹⁰

 

Spaert cleen noch groot, brengtze in rouwen dan.

Nijdich Herte

 

Soo wil ick hem therte vol uut gaen douwen, man;¹¹²

 

Want ick brouwen can veel nijdige tempeesten.¹¹³

86 deucht: goede daad

88-89 1 Kon. 21, 8-13

90 op mij beent: mij aanvalt

90-91 1 Sam. 8, 1-26, 25

93 Dan. 3, 19-27 (regel hangt synt. in de lucht)

94-95 Dan. 6, 2-25

+ 2v

100 Mamons outaer: het altaar van de mammon

103 gesteken: begonnen

104 seere: hard, snel

108 overhoot: meerdere; Als dat: namelijk dat

109 doen exploot: om voor de uitvoering te zorgen

110 meert ... poot: schiet ook een beetje op

112 vol gebruikt als adj. of adv.; uut douwen: uitduwen, uitknijpen

113 brouwen: teweegbrengen; nijdige tempeesten: gemene rampen

[p. 88]

 

Sonder affscheijen wil icker houwen an.

115

Waer zijn de gebroeders?

Quaet Ingeven

 

Bij de beesten

 

In Sichems foreesten die mij veel bekent zijn.^116-117117aant.

 

Oft ist dat zij naer Dothaim gewent sijn,

 

Wij sullense haest vinden, zijt seker dies.^118-119119

Nijdich Herte

120

Daer en koos ick niet voren dat gulden vlies¹²⁰

 

Oft macht te hebben over den opganck der sonnen.

Quaet Ingeven

 

Tvlas is gerockt, tmoet werden gesponnen!¹²²

 

Deur ons wert begonnen doch alle quaet.

Nijdich Herte

 

Ick sal over haer gaen stroijen sulcken nijdigen haet

125

Dat sij met smaet haer broeder zullen overvallen.

Quaet Ingeven

 

Ick sal hem sulcken quaet ingeven met allen

 

Dat zij hem uut svaders oogen sullen rasseren¹²⁷

 

En als hij dan hem quijt es, sal hij despereren,

 

God renonceren, dits tconcluderen.¹²⁹

130

Van ons magineeren, broeders argueren¹³⁰

 

En houwen wij geensins, maer volbrengt u feijt.

 

Tis beter intijts gegaen dan te lange gebeijt.

⁺

Jacob comt uut alleen.

 

O Heere, hoe wonderlijck sijt ghij in u werck¹³³

 

Vant beginne vanden dage van heden.

135

Doen ick jonck was, vant ick mij cloeck en sterck;¹³⁵

 

Nu, oudt zijnde, ben ick traech in allen mijn leden.¹³⁶

Joseph uuijt.

 

Waer sijdij, mijn zone, vol vrindelijcker zeden,¹³⁷

 

Daer mijn herte op rustende blijft vrindelijck gesint?

 

Joseph, ghij sult bij u broeders naer Sichem gaen treden

140

Om weten hoet daer staet; maar, zone bemindt,

 

Keert haest weder, dat bidde ick u, mijn kindt;¹⁴¹

116-117 Gen. 37, 12

117 veel: goed

118-119 Gen. 37, 17

119 haest: spoedig

120 Daer ... voren: daarvoor zou ik niet in de plaats willen hebben

122 gerockt: op het rokken gezet

127 hem rasseren: zich haasten

129 renonceren: loochenen (Mak 356 met?)

130 magineren: imagineren, overdenken (Mak 211); argueren: redeneren, redetwisten, kibbelen

+ 3r

133 wonderlijck: heerlijk, wonderbaar

135 vant ick mij: was ik

136 traech: zwak

137 vrindelijcker: hartelijke

141 haest: spoedig

[p. 89]

 

Want u bijzijn en can ick niet gederven zonderlinge.¹⁴²aant.

Joseph

 

Ick zal beschicken alle dingen.^139-143143

 

Adieu, vader, u sal ick terstont tijdinge bringhen.

Jacob

145

Elcken voet weechs schreijende mij de tranen uutspringen.

 

Godt beware u, sone, voor tegenspoet.

 

Mij dunckt dat verandert alle mijn bloet!

 

Tis mogelijck niet goet dat ick tkint heb laten reijsen,

 

Maer die kinderen bemindt, heeft veel gepeijsen.

Joseph

150

Dit zoecken mijns broeders vermoeijt mij uuijtermaten.

 

Ick en sie op der velden Sicheem, noch in alle straten,

 

Niemant van mijn broeders met den vee te gadere.

 

Nochtans hem te spreken en mach ik niet laten,

Lantman uut

 

Want tes mij belast van mijnen lieven vadere.

155

Och, ginder sie ick eenen man, die trede ick best nader

 

En vrage hem oft hij mijn broeders niet en heeft gesien.aant.

Een lantman

 

Hoe loopt ghij dus, Joseph, wat macht bedien?

 

Soeckt ghij hier ijemandt? Seght toch wien,

 

Wilt U niet schamen.

Joseph

160

Vrindt, ick zoecke mijn broeders.

Een lantman

 

Weet dat sij heden alle tsamen

 

Inden velde Dothaim mij tegen quamen

 

En weijden haer beesten; dies gaet tot daer:

 

Ghij zultser noch vinden, dat weet ick voorwaer.^151-164

Lantman binnen.

Joseph

165

Godt loont u, vrindt, want geerne waer ick bij haer.

 

Ick hebze claer alreede in dooge.¹⁶⁶

Juda

 

Ras, maeckt veerdich pijlen en boge:

 

Ginder comt droomerken, jonck van dagen.^167-168

⁺

Sijmeon

 

Ick wilde datter duijsent hem deurvloghen,¹⁶⁹

170

Soo en souden wij naermaels daeraff hebben geen draegen.¹⁷⁰

Isaschar

 

Latet comen, ick sal tgoutschijterken alleen verslagen;

 

Droomende heeftet luttel - wed ick - hier op gemickt.¹⁷²aant.

142 zonderlinge: vooral

139-143 Gen. 37, 13

143 beschicken: volvoeren

151-164 Gen. 37, 14-17

166 claer: duidelijk

167-168 Gen. 37, 19

+ 3v

169 duijsent, t.w. pijlen (r. 167)

170 draegen: last

172 hier op gemickt: hierop gerekend, dit verwacht

[p. 90]

Ruben

 

Neen, broeders, ten mach soo licht niet werden geschickt;¹⁷³

 

En wilt u handen doch niet maken bloedich.

175

Het is ons broeder, zijt doch saechtmoedich;

 

Want int storten zijns bloets en ware ick niet garne.¹⁷⁶

 

Maer, broeders, draecht hem in doude sistarne.^173-177177

Sebulon

 

Sonder tonbeerne blijft den raet gesloten vast.¹⁷⁸

Joseph, doende reverentie.

 

Hoe hebdijs uw alle, broeders?¹⁷⁹

Ruben, hem omkerende, gaet wech.

180

Och, ist niet te deerne!¹⁸⁰

 

Eijlacen! Tkint compt inden last.

Sijmeon

 

Wij varen wel, ghij hebbet qualijck gepast.¹⁸²

 

Ick wedde ghij ons nu niet te boven en wast.¹⁸³

 

Nu en suldij, dats vast, de doot niet ontgaen.

Joseph

185

Waerom, broeders, wat hebbe ick ulieden misdaen?

Levij

 

Her, zaechtleven, ghij moeter aen!¹⁸⁶

 

Schiet hem den rock uut en laten doot slaen!¹⁸⁷

 

Ziet hoe wij staen metten hoofde bloot.

Juda

 

Neen, doen wij Rubens raet. Wij en sullen tkint niet maecken dootaant.

190

Opdat God tbloet niet en eijscht van onsen handen.¹⁹⁰

Sijmeon

 

Ick wildet wel verscheuren met mijnen tanden

 

En brengen ter schanden, hadde ick geenen vaer.¹⁹²

Sebulon

 

Siet, dit is ons hooft, ons Coninck, ons pilaer,

 

Den welcken wij hier naer aenbidden zullen.

173 geschickt: gedaan

176 int ... garne: ik zou me niet graag schuldig maken aan het storten van zijn bloed

173-177 Gen. 37, 21-22

177 sistarne: waterput

178 Sonder tontbarne: zonder mankeren, stellig; raet: besluit of: vergadering (vgl. r. 269)

179 hebdijs: gaat het

180 ist niet te deerne: is het niet te beklagen

182 gepast: ingericht

183 te boven wast: de baas wordt

186 zaechtleven: iemand die een rustig leidt (Kil. 1599: homo mollis)

187 Schiet: trek; vgl. Gen. 37, 23

190 Op dat ... handen: opdat God ons geen rekenschap vraagt van zijn dood (vgl. 2 Sam. 4, 11 en Ezek. 33, 6)

192 brengen ter schanden: doden

[p. 91]

Levij

195

Hier, her, ick wilder mede eenen put gaen vullen!

 

U en baet crijten noch huijlen, groot noch cleene.

Cooplieden uut.

 

Her, Juda, grijpt hem metten beene,

 

Werpt in, light, droompt, ghij hebt plaetse zat!^195-198

⁺

Juda

 

Onsen broeder te dooden, wat zal ons baten dat?

200

Oft zijn bloet te verbergen en ware ons niet goet.

 

Want het is toch ons broeder, ons vleesch en bloet.

 

Ziet, ginder comen Ismalekijten geloopen;

 

Tis beter dat wij hem uuttrecken en heurleder vercoopen.

 

Zoo blijven wij zijns bloets onbesmet.

Die cooplieden

205

Goet jaer, goede mannen!

Sebulon

 

Goet jaer, cooplieden, een weijnich let!²⁰⁶

 

Wilt ghij dit knechtken coopen en leijden met?²⁰⁷

 

Het is ons veijl indient ghij begeert.²⁰⁸

Coopman

 

Wa, ja wij, laet sien, hoeveel est ulieden weert?²⁰⁹

210

Wij sullent u betallen op den staenden voet.

Levij

 

Hoeveel wil ickt loven?²¹¹

Sebulon

 

Ghij hebt onsen moet.²¹²

Coopman

 

Houdt daer, goede mannen, zeght oft ghijt doet:²¹³

 

Daer sijn twintich silveren penningen, ongebeden.

215

Zeght oft ghijt doet, wij en willen niet meer besteden.

Levij

 

Her, hier tgelt, wij zijn tevreden.

 

Waert nu. Godt bewaer u; hij en stont ons niet dier.²¹⁷

Coopman

 

Adieu, gesellen; gaet, maect goet chier²¹⁸

 

En wilt vrolijck vanden besten snaren.^199-219219

Joseph

220

O vader, adieu, Godt wil u bewaren

195-198 Gen. 37, 24

+ 4r

206 een weijnich let: wacht even

207 knechtken: jongetje

208 het is ons veijl: het is bij ons te koop

209 hoe ... weert: welke waarde heeft het bij jullie, hoeveel vragen jullie ervoor

211 Hoe ... loven: welke prijs zal ik ervoor vragen

212 Ghij ... moet: wij zijn het (op voorhand) met je eens

213 Hout daer: hier

217 Waert nu: zorg er nu voor; hij ... dier: hij was ons niet veel waard

218 maect goet chier: doe u te goed

199-219 Gen. 37, 25-28

219 snaren: drinken (Mak 389)

[p. 92]

 

En u leven sparen, want uus herten jolijt

 

Moet ghij, eijlacen, nu werden quijt.

Paussa.

Ruben, uutcomende, ziet inde sisterne.

 

Och, broeders, waer is ons broeder? Mij doch bediet.

 

Want inde sisterne en vind ick hem niet.^223-224

225

Nochtans hem daer te zetten ick u geboodt,

 

Hem meijnende te verlossen uut het swaer verdriet.²²⁶

 

Maer, lacen, ick zien wel: ghij hebt hem gedoot.

 

Och, waer sal ick nu blijven in sweerelts conroot?²²⁸

 

In droeffheijt groot es ons vader nu gebrocht.

⁺

Levij

230

Hoort, broeder, hij is den Ismalekijten vercocht.

 

Hij es beter wech, ick consenteerdet mede,

 

Want hij ons niet dan verdriet en dede.

Juda

 

Hoort, broeders, laet ons nu met subtijlheden²³³

 

Dezen rock steecken en keeren int bloet

235

En scheuren onttwee, dan salt schijnen onsoet²³⁵

 

Dat tkint van eender beesten es verslonden.

Isaschar

 

Dat willen wij doen, broeder, dien raet is goet,

 

En senden dan onsen vader, hoort mijn vermonden,²³⁸

 

Hem zeggende dat wijt int velt hebben vonden;

240

Zoo sullen ons wonden fijn gestaelt zijn.²⁴⁰

Levij

 

Latet zoo beschicken, hoort, broeder mijn,²⁴¹

 

Want tgelt inden wijn es ruijterlijck versmeert²⁴²

 

En niemant van ons, meijn ick, hem niet weder en begeert.

Quaet Ingeven

 

Compt voort, Nijdich Herte, vol erckx gedrongen,²⁴⁴

245

Waer merdij soo lange, waerdij ergens verstelt, ghij?²⁴⁵

Nijdich Herte

 

Neen ick, maer hebbe blijdelijck op ende neer gesprongen.

Quaet Ingeven

 

Comt voort, Nijdich Herte, vol erckx gedrongen.

223-224 Gen. 27, 29-30

226 meijnende: van plan zijnd

228 in sweerelts conroot: op de wereld (Mak 101)

+ 4v

233 subtijlheden: slimheid, sluwheid, list

235 onttwee: in stukken; onsoet: op wrede wijze

238 mijn vermonden: wat ik zeg

240 zoo ... zijn: dan zouden we genoegdoening hebben gekregen voor wat ons is aangedaan(?)

241 beschicken: volbrengen, doen

242 ruijterlijck: onbekrompen; versmeert: verbrast (Mak 480)

244 vol erckx gedrongen: vol slechtheid geperst, volgepropt met slechtheid

245 merdij: talm je; waerdij ergens verstelt: werd je ergens opgehouden, hield je je ergens verborgen

[p. 93]

Nijdich Herte

 

Hoorde ghij oock hoe blijdelijck dat zij songen

 

Doen zij tkint vercocht hadden en versmeerden tgelt vrij?aant.

Quaet Ingeven

250

Compt voort, Nijdigh Herte, vol erckx gedrongen,

 

Waer merdij zoo lange, waerdij ergens verstelt, ghij?

Nijdich Herte

 

Goeij maetken, neen ick, ick wasser int velt bijaant.

 

En hilp de coopmanschap maecken, dus weest gestilt.²⁵³

Quaet Ingeven

 

Wie? Ghij?

Nijdich Herte

255

Jae ick, vrij, want tis goet doen alst weijnich schilt;²⁵⁵

 

Liever had ick gewilt datzer anders mede gespeelt hadden.²⁵⁶

⁺

Quaet Ingeven

 

Hoe anders?

Nijdich Herte

 

Hoe? Dat zij hem gekeelt hadden!

 

Soo en zouder geen quaet kiecken uut gebroet hebben.²⁵⁹

Quaet Ingeven

260

Dat spijt mij oock al zouwense verwoet hebben,²⁶⁰

 

Maer ick zorge dat bloet zoude roepen wrake²⁶¹

 

Zo Abels dede.²⁶²

Nijdich Herte

 

Dats heel de zaecke:

 

Anders waer hij met ongemake ter doot verslint.²⁶⁴

Quaet Ingeven

265

Als den vader nu mist sijn liefste kindt

 

Daer hij op was gesint, wie zal hem contenteeren?²⁶⁶

Nijdich Herte

 

Goeij maetken, niemant! Later ons in laboreren²⁶⁷

 

En hem persequeren met droeffheijt ongemeten.²⁶⁸

Quaet Ingeven

 

Hoort, ick heb langen tijt in hare raet geseten.

253 de coopmanschap maken: de koop sluiten; gestilt: rustig

255 want ... schilt: want dat (vgl. r. 253) is gemakkelijk als er weinig verschil m.b.t. de prijs bestaat

256 gespeelt: omgesprongen, tewerk gegaan

+ 5r

259 soo ... hebben: dan zouden er geen slechte gevolgen zijn gekomen (met een toespeling op de latere positieve gevolgen van J. 's verkoop)

260 spijt: maakt kwaad; oock ... hebben: ook al zouden ze er razend om geweest zijn

261 zorge: vrees

262 Gen. 4, 10

264 met ongemake: tot zijn nadeel, leed; verslint: verslonden, vernietigd

266 op gesint: van hield; contenteren: voldoening geven, voldoen (Mak 103)

267 later ons in laboreren: laten wij er ons best voor doen

268 persequeren: achtervolgen, kwellen

[p. 94]

270

Zij hopen den vader en sal anders niet weten,

 

Het kint en is gegeten van eender quader beesten.

 

Sij sullen hem den rock zenden ontween gebeten,

 

Quansuijs zij vondent inde wilde foreesten.

 

Noch hebben zij den rock, dees suptijle geesten,²⁷⁴

275

In bockenbloet gedoopt, schijnende druckich.²⁷⁵

Nijdich Herte

 

Ick hope tzal noch uut comen.

Quaet Ingeven

 

Dat waer ons geluckich:

 

Wij en deursten geen werck meer zoecken loopen.²⁷⁸

Nijdich Herte

 

Sij sullen den vader beuselen genoech vercoopen²⁷⁹

280

En leugenen met hoopen, dats zonder zorgen.²⁸⁰

 

Maer oft uut came!

Quaet Ingeven

 

Hij dedeze alle gelijck verworgen

 

Eer den dach van morgen.

 

Oudt noch jonck en soude hij sparen al.

285

Laet gaen zien hoet daer mede varen sal.

Jacob, uutrustende in zijnen stoel.

 

Och, mijn kints absentie valt mij seer zuerlijck.²⁸⁶

 

Therte es beruerlijck, geensins ontslagen,²⁸⁷

 

Door groote lieffde, maer tis natuerlijck.

 

⁺Tlanck derven stuerlijck es mij quaet om verdragen,²⁸⁹

290

Want kinders zijn lieffelijck den ouders out van dagen.

 

Tes mijn weerste behagen oijt van moeder geboren.

 

Zou hem ijet geschiet zijn? Och, dorst ick clagen!²⁹²

 

Ick hope neen, hoewel mij tgepeijs comt verstooren:

 

Het quaetste comt den ouders altijt te ooren.

Eenen knecht, comende metten rock heel bloedich in zijn hant.

295

Als bode loop ick met moede snel²⁹⁵

 

Desen rock dragen den ouden Israel.

 

Deur zijn kinderen bevel maeck ick mij spoedich.²⁹⁷

 

Es hijt niet die ginder zit? Jaet, ick ken hem wel.²⁹⁸

274 suptijle: slimme, sluwe

275 schijnende druckich: bedroefdheid voorwendend (bep. bij suptijle geesten)

278 deursten: behoefden

279 beuselen: leugenpraatjes

280 dats zonder zorgen: maak je daar maar niet bezorgd over

286 zuerlijck: zwaar

287 beruerlijck: ontsteld; ontslagen: bevrijd, opgewekt

+ 5v

289 stuerlijck: onaangenaam

292 dorst: mocht

295 met moede: met plezier

297 maeck ... spoedich: haast ik me

298 ken: (ook) herken

[p. 95]

 

Dus tree ick hem nadere cloeckmoedich.

300

Gegroet sijt ghij, Jacob. De Heere Godt zij u behoedich.³⁰⁰

 

U kinderen hebben mij tot u gesent vrij

 

Met dezen rock, oft hij u bekent zij.³⁰²

 

Zegget eloquent mij: zijdij verschickt ijet?

 

U kinderen hebben vonden en herwaerts geschickt, siet.³⁰⁴

305

Zij en haddent gemickt niet dat zijen u souden bewaren.³⁰⁵

 

Zijdij perplecxt? Willet mij openbaren.³⁰⁶

Jacob, opstaende en wilt halffelijcken vallen, maer den bode hout hem.

 

O doot, doot, wilt mij nu oock niet sparen!

 

Neemt mij tleven, tis meer dan tijt!

 

Het is mijns kints rock, zeer jonck van jaren!

310

O zone, sone, ben ick u zoo werden quijt?

 

Aen uwen rock sien ick dat ghij verslonden zijt

 

Van eender beest, wreet en ongenadich!

 

Laet mij nu oock sterven, O Heere gebenedijt,

 

Want in mijns kints doot ben ick misdadich.³¹⁴

315

Och, ick ben die hem wech hebbe gesonden schadich.³¹⁵

 

Niemandt dan mijn zelven en derff ickt clagen.³¹⁶

 

Al heb ick doogen vol tranen, ick sal gestadich

 

In mijn herte kints doot ter aerden dragen.

Quaet Ingeven

 

Hij meijnt de beesten hebben creeu geten.

320

Maer wilde ick als een spreeu bleeten,^319-320

 

Ick zou wel anders callen!³²¹

Nijdich Herte

 

Eij hoerenzoen, latet u niet ontvallen,³²²aant.

 

Anders en waert niet met allen dat wij oijt begosten.

⁺

Quaet Ingeven

 

Het sal nu den vader het leven costen,

325

Want treurende sal hij nu in noot sneven.

Nijdich Herte

 

Hij en sal, hoop ick, niet op houden, ten sal hem die doot geven.

 

Dan sal ick hem broot geven in Satans convent.³²⁷

300 zij u hoedich: bescherme u

302 oft: om te zien of

304 hebben: hebben hem

305 Zij ... bewaren: ze hadden niet de bedoeling hem voor u verborgen te houden

306 perplecxt: verbijsterd

314 Want ... misdadich: want ik ben schuldig aan de dood van mijn kind

315 schadich: tot zijn schade, nadeel

316 derff: mag

319-320 De bet. van deze regels zal zijn: Hij denkt dat de beesten zich tegoed hebben gedaan; maar wilde ik de zaak verraden,... (de spreeuw wordt veelal gezien als de naprater, de nakletser)

321 callen: praten, kletsen

322 latet u niet ontvallen: verraad het niet

+ 6r

327 in Satans convent: in de hel

[p. 96]

Quaet Ingeven

 

Maer hoort eens, neve.

Nijdich Herte

 

Wat ist?

Quaet Ingeven

330

Mij comt daer te voren dat vreemste regiment.³³⁰

 

Ick bens malcontent, geseijt al hier.

Nijdich Herte

 

Jae, wat ist neve?

Quaet Ingeven

 

I goeij, leset in mijnen calengier;³³³

 

De o es sondachletter, geseijt int platte.³³⁴

Nijdich Herte

335

Mijnen voet in u gat, wat letter is datte?³³⁵

 

Mij dunckt dat ghij mij hout voor zot bijcans.

Quaet Ingeven

 

Hoort, neve alle gecken op een gans,³³⁷aant.

 

Wij moeten nochtans rekenen, verstaet de sin fijn,

 

Hoe lange dat Joseph wech es.

Nijdich Herte

340

Ten mach niet min zijn

 

Dan zes jaer oft luttel daer onder.

Quaet Ingeven

 

Sal hij oock wech blijven?

Nijdich Herte

 

Dat geeft mij oock wonder.³⁴³

 

Ick verlange besonder om bescheet te hebben claer.

Quaet Ingeven

345

Ick weet zij hebben tgelt gecregen gereet daer,³⁴⁵

 

Dies zij in Egipten certeijn vercocht hebben.³⁴⁶

Nijdich Herte

 

Non fortze, mogen sijt niet weder gebrocht hebben?³⁴⁷

 

Anders sou ick gecocht hebben als die int verdriet is.³⁴⁸

Quaet Ingeven

 

Latet ons gaen sien hoe dattet mede geschiet is,

350

Oft daer oock ijet is dat wij bedriegen connen.³⁵⁰

330 Mij ... regiment: ik denk ineens aan een vreemde gang van zaken (?)

333 calengier: almanak, kalender; i.c. achterste

334 De ... letter: lett.: de letter o (gevormd door het achterste van Q.I.) laat zien op welke dag de eerste zondag van januari valt; i.c. daar kun je zien wat er aan de hand is; int platte: duidelijk

335 Mijnen ... gat: een trap tegen je achterwerk

337 alle ... gans: nu serieus

343 Dat ... wonder: dat benieuwt mij ook

345 gereet: contant (event.: terstond); zij, t.w. de broeders

346 zij, t.w. de Ismalekijten

347 Non fortze: wat doet het ertoe; sijt: zij het, t.w. het kind

348 Anders ... is: anders zou ik een slechte koop gesloten hebben

350 bedriegen: misleiden

[p. 97]

Nijdich Herte

 

Wij sullen saen weten oft zij daer oock liegen konnen.

 

Tschijnt dat wij vliegen connen als wij aent gaen zijn.

Quaet Ingeven

 

Daeraff genoech, wij moeten daeraen zijn,³⁵³

 

Terstont op de baen zijn, dat dunckt mij best,³⁵⁴

355

⁺Want selden comet aes den vogelen op den nest.

Joseph, uutcomende fraij gecleet.

Paussa.

 

O Nijdich Herte, feninige draecke fel,³⁵⁶

 

Hoe hebdij mij verbeten en verjaecht schu³⁵⁷

 

Uut mijn vaderen lant sonder saecke wel.³⁵⁸

 

Och, broeders, hoe comt dat sulckx heeft behaecht u,

360

Te verdrucken u vleesch en bloet, onversaecht, ru,

 

Diet noijt en verdiende. Maer, lacen, deert mij

 

Mijnen goeden vader die zijn tranen vaecht nu,

 

Ende de doot voor tleven liever begeert hij.

 

Dit comt uut valsche snijdende sweert, fij,³⁶⁴

365

Want mijn vader is, soo ick duchte, doot

 

Hoewel ick hier in Egipten lieff en weert zij.aant.

 

Maer lacen, int herte heb ick ongenuchte groot.³⁶⁷

 

Om mijnen vader ick menich suchten suchte bloot,

 

Want seer jonck van hem ick hier int lant quam.

370

Lange ist leden dat ick hem bijder hant nam

 

En dat mij die Ismalekijten oock brochten hier,

 

Want als doen in mij weijnich verstant clam.³⁷²

 

Dies zij mij aen Putijfaers om winninge vercochten dier,³⁷³aant.

 

Hoewel geen meesters en mochten schier

375

Haer knechts meer lieffden thoonen dan hij mij en doet.

 

Maer als ick peijse om mijnen vader soet,

 

Soo est al cleijn vreucht die mij geschiet.

 

Al ben ick ruwaert van alle zijn goet³⁷⁸

 

En overste sijns huijs, het dunckt mij al niet.

380

O vader, die ick hebbe gelaten int verdriet,

 

Godt wil u troosten en u clagen aenhooren.

 

Ick ben die voor mijnen meester heet en gebiet³⁸²

 

En heeft mij al lieff. Maer, vader vercoren,³⁸³

353 aen: present

354 baen: weg, pad

+ 6v

356 draecke: (ook) duivel; fel: gemeen

357 verbeten: verdreven, verjaagd; schu: op een woeste, wilde manier

358 sonder saecke: zonder reden

364 sweert, t.w. van de nijd of de wanhoop

367 ongenuchte: smart

372 in ... clam: was het verstand in mij nog slechts in geringe mate ontwikkeld

373 Gen. 37, 36; 39, 1

378 Gen. 39, 5-6; ruwaert: bestuurder

382 heet: beveel

383 heeft: hij heeft

[p. 98]

 

Ghij comt mij soo dickmaels daechs te voren.

385

Dus bid ick: o Heere, aenhoort sijn kermen,

 

Want u natuere en is niet dan ontfermen.

Joseph binnen.

Putijfaers Wijff

 

O Venus, hoe hebdij met uwen stralen der minnen

 

Mijn herte binnen deerlijck geraeckt.

 

O Cupido, mocht ick toch troost gewinnen

390

En alzoo bekennen daer therte naer haeckt.

 

Tfij, hebdij mij soo verblent gemaeckt

 

Dat ick mijn man Putefaer wil doen ontrouwe

 

En soecke te gebruijcken moedernaeckt

 

Den Hebreeuschen man? Ben ick niet vrouwe?

395

Jae ick, maer al costet een weirelt van gouwe,

 

Ick zalt volbrengen alzoo ick best can,

 

En hem corts seggen off hijt dan oock doen souwe.³⁹⁷

 

Weijgert hijt mij, waer blijff ick dan?

 

⁺Maer al sou icker om commen inden ban,

400

Soo wil ick amoureuselijck bij hem zijn versaemt.

 

Want waerom beminne ick hem boven mijnen man?aant.

 

Zulckx liefde verdrijft vreese en is onbeschaemt.

Die zinnekens comen bij haer.

Quaet Ingeven

 

Hoe quelt dat vogelken? Ist geboomt?⁴⁰³

 

Bijlo neent, ick siet sitten op deerde.

Nijdich Herte

405

Ba, tis ons vrouwe waer ghij aff droompt,

 

En, naer dat ick hoore, wil thoij te peerde.⁴⁰⁶

Quaet Ingeven

 

Soo werdet eerst geten.⁴⁰⁷

Nijdich Herte

 

Dat doeget bij uwer weerde.⁴⁰⁸

 

Zij mint den Hebreeu, naer dat ick haer hoor prasen.⁴⁰⁹

Quaet Ingeven

410

Soo zal ick haer den vierigen brant in doore blasen,

 

Al sou haer contoor razen seer quaet sonder stillen.⁴¹¹

Nijdich Herte

 

Sij es gehoudt, hij en zalse niet willen,⁴¹²

 

Maer tmocht hem cleijn schillen dat hijse paijen wilde.⁴¹³

397 off: om te zien of

+ 7r

403 quelt: kweelt, zingt; ist geboomt: zit het op een tak

406 wil thoij te peerde: doet de vrouw de eerste stappen

407 eerst: het snelst

408 weerde: verdienste

409 prasen: leuteren

411 Al ... quaet: of zou ze helemaal van sexuele drift vervuld zijn

412 gehout: gehuwd

413 Maer ... wilde: maar het zou voor hem gering (ironisch) verschil maken, als hij haar wensen wilde voldoen

[p. 99]

Quaet Ingeven

 

Mochse mij gebeuren, hoe sou ickze begaijen, gilde,⁴¹⁴

415

Al souden mijn oogen spilden en daer aff besworden.⁴¹⁵

Nijdich Herte

 

Al waerdij, neeffken, zoo loos als den vos woorden,⁴¹⁶aant.

 

Zulcken kiecxkens en commen u niet ten spel.⁴¹⁷

Quaet Ingeven

 

Ick lije mij wel met boerencost, cleen gebeente es te el,⁴¹⁸

 

Want men coopes niet vele om cleijn gelt.

Twijff van Putijfaer

420

O dolorieus herte, mispaijt, ontstelt,⁴²⁰aant.

 

In minnen gequelt, eij lacen, ick en mach

 

Niet blijven staen tegen der lieffden gewelt,

 

Welck mij vertelt dat amoureus geclach.

 

Ick legge lagen, subtijlheijt nacht ende dach

425

Om hem tontdecken Venus doleuren.⁴²⁵

 

Laest droomde mij dat ick in sijn armkens lach;

 

Doen wast mijn man Putifar! Doen moest ick treuren.

 

Ick en acht schande noch eere, mocht hij mij gebeuren⁴²⁸

 

Om met hem te zijne een ure alleene.

430

Mijn lichaem naeckt gaff ick hem te veuren

 

Opdat hij mochte blusschen den brant onreene.

 

Och, waer hij tegen mij alzoo gemeene⁴³²

 

En vrintschap bode, voorwaer ick naemt.⁴³³

 

Al moest icker om sterven, ick achtet cleene:

435

Sulckx lieffde verdrijft vreese en is onbeschaemt.aant.

⁺

Quaet Ingeven

 

Wae! Dats, seg ick, een lieffde fier.⁴³⁶

 

Zij compt haer wel over vol aen.⁴³⁷

Nijdich Herte

 

I goeij, maetken, ick wast diet haer brieffden schier.⁴³⁸

Quaet Ingeven

 

Soo moet ghij voor al oock om den pol gaen,⁴³⁹

440

Oft ick sal op uwen bol slaen wel ter keuren.⁴⁴⁰

414 gebeuren: te beurt vallen; begaijen: aanpakken, te lijf gaan; gelde: gilde, drinkebroer of, neutraler: gezel

415 spilden: verzwakken; besworden: ?

416 loos: listig, sluw; woorden: geworden

417 en ... spel: spelen voor u niet mee, tellen voor u niet mee

418 Ick lije mij: ik doe het met, ik ben tevreden met; gebeente: gedierte; te el: te ijl, weinig substantieel

420 dolorieus: bedroefd; mispaijt: ontevreden

425 Venus doleuren: mijn liefdesverdriet

428 gebeuren: vgl. r. 414

432 gemeene: gemeenzaam, amicaal

433 En vrintschap bode: en bewees hij mij zijn liefde

+ 7v

436 fier: hevig

437 compt aen: grijpt aan, overvalt; over vol: overvloedig, hevig

438 schier: snel

439 pol: geliefde

440 wel ter keuren: flink

[p. 100]

Nijdich Herte

 

Wil ick hem ontbien?

Quaet Ingeven

 

Jae ghij, seg ick; steeckt u deuren.⁴⁴²

 

Nochtans nee: ick sorger veuren dat hij sou achter blijven.⁴⁴³

Twijff van Putijfaer

 

Onvertwijffelt gepays, wilt henen drijven.aant.

445

Veel vremde motijven liggen mij int hoot.⁴⁴⁵aant.

 

De sinnen twisten, deen tegen dander kijven.

 

Ten is niet om schrijven mijn begeerte groot

 

Die ick tot hem hebbe; dus lijde ick noot.

 

Och, hem eens tomhelsen, twaer medecijn.

450

Tderven is mij een helle, ick koos liever den doot

 

Dan langer met wellusten ontsteecken te sijn.

 

Ick weet: hij en mint mij niet; te meer is mijn pijn.aant.

 

Maer vare alst mach, ick zalt hem presenteren⁴⁵³

 

Om bij mij te slapen en trecken der vreuchden lijn.⁴⁵⁴aant.

455

Hij en sal, hoop ick, niet refuseeren.

 

Ick moet hem aensien, dits tconcludeeren,⁴⁵⁶

 

Hoe wel dat voor een vrouwe niet wel en betaemt.

 

Dus mach ick terechte wel allegeeren:⁴⁵⁸

 

Suckx lieffde verdrijft vreeze en es onbeschaemt.⁴⁵⁹

Nijdich Herte

460

Suldij u oock niet schamen, ghij vuijle hoppe,⁴⁶⁰

 

Dat ghij u hemde sonder versoeck sout lichten?

Quaet Ingeven

 

Neen, sij gaet van selffs liggen, hij moeter oppe.⁴⁶²

 

Tis nu den tijt dat zeven meijskens om den broeck vechten.⁴⁶³

Nijdich Herte

 

Vreest u der sonden!

Quaet Ingeven

465

Neen, ghij sult u inden hoeck bichten,⁴⁶⁵

 

Wilt met uwen doeck richten u herteken cloeck bichten⁴⁶⁶

 

Vreest geen rumoer clachtich.⁴⁶⁷

442 steeckt u deuren: haast je

443 achter: weg; sorg: vrees

445 motijven: verlangens, gedachten (Mak 262)

453 vare alst mach: hoe dan ook

454 trecken ... lijn: plezier te maken

456 aensien: te zien krijgen (m.a.w. het initiatief wordt genomen door de vrouw van P.)

458 allegeren: zeggen, betogen (Mak 15-16)

459 Vgl. r. 402

460 hoppe: hoer

462 van selfs: uit zichzelf, op eigen initiatief

463 Jes. 4, 1

465 u bichten: uw biecht spreken

466 corrupte passage?

467 clachtich: aanklagend, beschuldigend

[p. 101]

Nijdich Herte

 

Jae jae, maectse heel hoerachtich:

 

De luijs sal tijts genoch inden pels woonen.⁴⁶⁹

Quaet Ingeven

470

Weijgert hijt u, soo suldij hem sooveel gelts thoonen

 

En seggen: tis voor u, zijt mijn gereet wat.⁴⁷¹

⁺

Nijdich Herte

 

Een rustige deerne!⁴⁷²

Quaet Ingeven

 

Wel, biesich heetgadt.⁴⁷³

 

Dat ghij den tijd allencxkens niet en cont verbeijden!

Nijdich Herte

475

Hout u propoost, wilter niet aff scheijden.⁴⁷⁵

 

Tgelt sal hem verleijden en oock schoon samblant.⁴⁷⁶

Twijff van Putijfaer

 

Schoon princelijck lieff, had ick u bij der hant,

 

Ghij sout blusschen den brant eer gij mij sout ontgaen,

 

Al sout mij costen den eerlijckxsten pant.⁴⁷⁹

480

Ben ick niet vrouwe in mijn lant? Gij moeter s[...]aen

 

Mij en mijnen man sijn onderdaen.⁴⁸¹

 

Dus suldij mij, hoop ick, gerieffelijck wezen.⁴⁸²

 

O Joseph, wiens liefde mij heeft gevaen,⁴⁸³

 

Sal therte belaen, ongetroost noch lange weezen?

485

Ick wil ende sal u gebruijcken, lieff uutgelesen.

 

Al sou icker met schanden om werden gepraempt.⁴⁸⁶aant.

 

Ick kennet, tis waer, maer al wort dit mispresen:⁴⁸⁷

 

Sulckx lieffde verdrijft vreese en is onbeschaemt.

Quaet Ingeven

 

Hoort, oft ghijt ontquaemt.

Nijdich Herte

490

Hebt geen melanckolie.⁴⁹⁰

Twijff van Putijfaer

 

Och, hadde ick hem hier neven mijn sije,

 

Noijt herte so blije en mocht zijn bevonden.

 

Och, oft die hemelsche goddinne mij soo veel jonden⁴⁹³

 

Dat zij hem hier zonde, tquam nu te passe,

469 De ... woonen: ze zal er nog lange tijd plezier van beleven

471 gereet: van dienst

+ 8r

472 rustige deerne: actieve, ondernemende lichtekooi

473 biesich: dartel

475 Hout u propoost: hou vol

476 schoon samblant: schone schijn

479 eerlijckxsten: meest eervolle

481 onderdaen: gehoorzaam

482 gerieffelijck: ten dienste

483 wiens liefde: liefde tot wie

486 gepraempt: gestraft

487 kennet: weet het

490 melanckolie: verdriet

493 die hemelsche goddinne: Venus

[p. 102]

495

Want ick ben als nu ten stonde

 

Sonder gezelschap alleen inde casse.⁴⁹⁶aant.

Sij gaet in haer camer sitten op een stoel en de sinnekens achter haer, dat mense altemet mach sien metten hooffde.

Joseph, uutcomende.

 

Om te besoenigen ick mij kloeckelijcke rassche,⁴⁹⁷

 

Want een wel dienende es meesters behagen.

 

Dus ick bij tije alle mijn dingen op tassche:⁴⁹⁹

500

Die veel bewins heeft, moet veel sorgen dragen.⁵⁰⁰

 

Altijt ben ick inde weere eer den dach gaet dagen.

 

Dus wil ick op gaen schicken mijns meesters bagen⁵⁰²

 

Oft zij ergens lagen ongeschickt, Godt weet.

 

Nimmermeer en ben ick stille tot dat zij mij doen ontheet.⁵⁰⁴

505

Dus om reijnigen zijns cleet wil ick binnen treden.aant.

 

Voorspoet jonne Godt Israels des vredenaant.

 

U, geminde vrouwe, en goeden dach.

Twijff van Putijfaer staet op ende neempt hem in haer armen, seggende:

 

⁺O Joseph, als ick niet langer beijden en mach,

 

Hoe ick moet u mijn verborgen liefde laten bekinnen,⁵⁰⁹aant.

510

Die ick tot u drage int herte binnen.

 

Ghij moet mijn quale dinnen en met mij boeleren.⁵¹¹

Joseph, makende conternantie om uut haer handen te raken.

 

Och neen, vrouwe, dat en sal ick geensins consenteeren.

 

Zou ick u verneeren, och, het ware gewelt⁵¹³

 

Mijnen meester gedaen, wilt dit considereeren.

515

Want hij mij betrout heeft ende oock gestelt

 

Over al zijn goet; dus laet mij ongequelt.aant.

 

Die mij betrout moet ick oock trouwe thoonen

 

En altijt trouwe met trouwe wederloonen.

Twijff van Putijfaer

 

Ick segge, Joseph, ghij moet mij helpen,

520

Ghij moet met mij eens onder cruijpen.⁵²⁰aant.

496 casse: huis (Mak 85)

497 besoenigen: werken

499 bij tije: op tijd; op tasse: opstapel, opruim

500 bewins: macht

502 op schicken: opruimen; bagen: baggen, kleinoden

504 doen ontheet: opdragen, opdracht geven

+ 8v

509 bekinnen: blijken

511 quale: minnepijn; dinnen: dunnen, doen verdwijnen (Mak 125) conternantie: bewegingen

513 verneeren: verlagen; misschien moeten we dit woord in verband brengen met verneerte: verdriet, narigheid (Mak 467), zodat verneeren zou kunnen betekenen: in verdriet, in moeilijkheden brengen

520 onder cruijpen: naar bed gaan

[p. 103]

 

Hoe hebdij u soo vremt? Wat zijdij voor een duijpen?⁵²¹aant.

 

Vreest u niet, wij sijn hier alleene.⁵²²

 

Daer en sal aff weten groot noch cleene.

 

Doet mijnen wille, dat bidde ick u zeere.

525

In mijn lant sal ick u maken een heere.

Joseph ontvliet haer ende laet zijnen mantel in haer hant, spreeckende:

 

Neen vrouwe, houdt u goet, ick houwe mijn eere.

 

Tot geenen keere en sal dat geschien.⁵²⁷

 

Dus laet mij gaen!^508-528

Twijff van Putijfaer

 

Jae, kockijn, zout ghij mij ontvlien!⁵²⁹

530

Moet ick dat aensien, zoo woorde ik gestoort.aant.

 

Om decken mijn eere roup ick deur dien:

 

Moort! Moort! Moort!

Een dienaer, uutcomende haestelijck geloopen al

 

Eest jock oft spel ijet?⁵³³

 

Waer heb ickt gehoort?

Twijff van Putijfaer

535

Moort! Moort! Moort!

Dienaer

 

Ick wilder aen boort,⁵³⁶

 

Ten gaeter vrij wel niet.

Twijff van Putijfaer

 

Moort! Moort! Moort!

Dienaer

 

Eest jock oft spel yet?

⁺

Twijff van Putijfaer

540

Och neent, mijn dienaer, dees vremde gesel, siet,

 

Die de Ismalekijten mijnen man hier brachten,aant.

 

Die dede mij overlast en wilde mij vercrachten.

 

Maer midts dat ick roepende maeckte geruchte,⁵⁴³

 

Zoo vreesde hij hem ende nam de vluchte,

545

Ende dezen mantel tuijget openbaar feijt,⁵⁴⁵

 

Want hij hem hier liet.

Dienaer

 

Ick zie wel, vrouwe, het is waerheijt.aant.

 

Gaet binnen en stilt u van sulckx misgrieven.⁵⁴⁸

521 hebdij u: gedraag je je; duijpen: sukkel

522 vreest u niet: wees niet bang

527 Tot geenen keere: in geen geval

508-528 Gen. 39, 6-19

529 kockijn: nietsnut

533 ijet: wellicht

536 Ick ... boort: ik wil erheen

+ 9r

543 midts dat: toen

545 openbaar: ontwijfelbaar

548 misgrieven: slechte behandeling

[p. 104]

 

Jae, sou hijse vercrachten tegen haer believen!⁵⁴⁹aant.

550

Dat zal ick gaen brieven onsen meester tabuijs.

 

Wat! Soude hij een vrouwe ontsuijveren in haer huijs!

 

Schande en confuijs moet op hem dalen,⁵⁵²

 

Hij salt eer lanck metter doot betalen

 

Oft eeuwich gekerckert blijven sonder ontslaen!⁵⁵⁴

555

Want quade wercken moeten quaden loon ontfaen.

Quaet Ingeven

 

Haeij haeij! Wat riepse, neeffken, wast duijts oft wals?

 

Raet, ick weet: ick blies properlijck in haer ooren.⁵⁵⁷aant.

Nijdich Herte

 

Goey neefken, ghij zeijt beij gaer vals.⁵⁵⁸

Quaet Ingeven

 

Hach haeij! Wat riepse, neeffken, wast duijts oft wals?

Nijdich Herte

560

Sij hinck hem emmers wel aenden hals.

 

Maer wat sijer toe dee, hij en wouder niet naer hooren.

Quaet Ingeven

 

Hach haeij! Wat riepse, neefken, wast duijts of wals?

 

Raet, ick weet: ick blies properlijck in haer ooren.

Nijdich Herte

 

Wast qualijck vonden vande leelijcke slore?⁵⁶⁴

565

Wij sullender, wed ick, corts aff hooren,⁵⁶⁵

 

Ende dat om een rochele, ghij zultze sonder zout eten⁵⁶⁶

 

Indien ghijt wint.

Quaet Ingeven

 

Verlies ickt, ghij sult van receloroves bout meten⁵⁶⁸

 

Die icker tegen sette; dies houde ick u gedaen.⁵⁶⁹

Nijdich Herte

570

I goeij, ick niet, want haren man hevet verstaen.

 

Oock is hij gevaen. Daer weet ghijt tslot.⁵⁷¹

Quaet Ingeven

 

Gevaen seghdij?

Nijdich Herte

 

Jae, eij, neeffken, hij zidt int kodt.

 

Hij schudt noch den podt eer hij geraeckt uut die travaelgie.⁵⁷⁴aant.

549 believen: wil

552 confuijs: smaad

554 sonder ontslaen: zonder gratie te verwerven

557 properlijck: zelf

558 gaer: door en door

564 slore: slet

565 corts: binnenkort

566 rochele: fluim

568 van receloveres bout meten: een pak slaag krijgen (receloroves: ?)

569 Die ... sette: die ik van mijn kant inzet (of hoofdzin?); dies ... gedaen: daaraan houd ik je(?)

571 daer: nu

574 Hij ... podt: hij drinkt de kan nog uit (vgl. r. 1079-1080); travaelgie: narigheid (Mak 424)

[p. 105]

575

IJegelijck meijnt dat waer is.

⁺

Quaet Ingeven

 

Maer tes een faelge,⁵⁷⁶

 

Sulcke bataelge hadde hij wel belet.⁵⁷⁷

Nijdich Herte

 

Dats waer; hadde hij willen hitssen in haer maelge⁵⁷⁸

 

Oft haren rinck aensteecken voor een signet,⁵⁷⁹

580

Ten hadde geen noot geweest.

Quaet Ingeven

 

Holla, niet te vet!⁵⁸¹

 

Hier zijn maechdekens, dus suijvert u, vuijlblat.⁵⁸²

Nijdich Herte

 

Ick wilde ghij een rest in uwen muijl hadt

 

Daert lest over [...] ghij moget weten.^583-584

Quaet Ingeven

585

Eij, goeij vrindt, Godt loont, ick hebt al geten

 

En over tafel geseten bij Putefars zije.

Nijdich Herte

 

Ick wasser oock genoot, maer ick en quammer nijeaant.

 

Soo wel als ghije; al spreeckt ghij dus looslijck,

 

Hoe maket ons vrouwe?

Quaet Ingeven

590

Nu, goeij man, al te booselijck.

 

Twas al van Hebreeu dat zij hem vertelde

 

En hoe dat zij haer soo cloeckelijck tegen stelde,⁵⁹²

 

Als een leeu te velde, scheen, kost zij haer weeren.aant.

Nijdich Herte

 

Al boot men haer wat, zij en souts niet begeeren;

595.

Zij soude haer verweeren en maecken geschal.⁵⁹⁵

Quaet Ingeven

 

Zou sij dan roepen?

Nijdich Herte

 

Jaes, gelijck eenen dieff in eenen paertstal,⁵⁹⁷

 

Diet mede leet meest al wat hij can crijgen.⁵⁹⁸aant.

+ 9v

576 faelge: fout, bedrog

577 bataelge: gevecht, ruzie

578 maelge: ring; hadde ... maelge: had hij geslachtsgemeenschap met haar willen hebben

579 Oft ... signet: syn. aan hadde ... maelge

581 vet: grof

582 u vuijl blat: uw vuile tong (of te lezen als: u, vuijlblat? welke aanspreking dan zou kunnen betekenen: vuilbek)

583-584 mede door de gedeeltelijke onleesbaarheid van r. 584 is deze passage onduidelijk; in de geraadpleegde verzamelingen spreekwoorden vinden we geen aanknopingspunten

592 tegen stelde: verweerde

595 geschal: lawaai

597 roepen als een dief in een paardestal: je kaken opeen houden

598 leet: leidt, neemt

[p. 106]

Quaet Ingeven

 

O, wierden mij eens gepresenteert zelcke vijgen!⁵⁹⁹

600

Ick zal, seg ick, swijgen, maer ick weet wat ick mincke.⁶⁰⁰

Nijdich Herte

 

Wat zout ghij doen?

Quaet Ingeven

 

Bijlo! Mijn broeck zetten op de klincke⁶⁰²

 

Om rasch verscheijden te zijne alst noot heeft.⁶⁰³aant.

Nijdich Herte

 

Ick hebbe wel gesien dat deen eenen slach uitgeeft

605

Eer dat dander tsweert can uut geroopen.⁶⁰⁵

Quaet Ingeven

 

Men vint veel Josephs die de nestelen niet connen ontknoopen;⁶⁰⁶

 

Zij en derren niet loopen naer trouwen quartier.⁶⁰⁷aant.

Nijdich Herte

 

Oft men zoudeze al kerckeren.

⁺

Quaet Ingeven

 

Als prisonnier.

610

Geseijt al hier. Mij verwondert om weten met beschee⁶¹⁰

 

Hoet Joseph maecken zal.

Nijdich Herte

 

Bijlo! den hals blijfter al hadder twee.⁶¹²

 

Want zij sweert bij eer en bij credentie⁶¹³

 

Dat feijt waer is.

Quaet Ingeven

615

Zoo mocht hij wel hebben een quade sententie,⁶¹⁵

 

Want ons inventie woort, hoop ick, noch al geluck.⁶¹⁶

Nijdich Herte

 

Jae, want deur den mantel ist een blijcklijck stuck.⁶¹⁷

 

Dus naeckt hem druck en groot confuijs.aant.

Quaet Ingeven

 

Waer licht hij gelogeert?

Nijdich Herte

620

In des coninckx gevanghenhuijs.

599 vijgen: wsch. gebruikt ter aanduiding v.h. vrouwelijk schaamdeel (WNT 21, kol. 613)

600 mincke: mis

602 op de klincke: open, los

603 Om ... heeft: om hem snel kwijt te zijn als dat nodig is

605 tsweert: het lid

606 nestel: veter; die ... ontknoopen: die impotent zijn (volgens een oud bijgeloof kon men door een knoop in een nestel te leggen iemand impotent maken)

607 trouwen quartier: het huwelijk

+ 10r

610 met beschee: nauwkeurig

612 hadder: had hij ervan

613 credentie: vertrouwen (Mak 111)

615 sententie: vonnis, veroordeling

616 inventie: bedenksel (Mak 220-221)

617 blijcklijck: duidelijk; stuck: daad, feit

[p. 107]

 

Ick gave hem een cruijs dat icken zage schandaliseren.

Quaet Ingeven

 

Hoort neve, laet ons hem tenteren,⁶²²

 

Oft hij deur ons persequeren mocht comen in dolen.⁶²³

 

Non fortze! Waert brant, wermen wij ons bijde kolen.

Den coninck Pharao uutcomende, met den schencker met knechts bij hem.

Pharao

625

Verwondert, perpleckx ben ick, verslagende,

 

Van een visioen welck, droomende, mij quam openbaren.

 

Verschrickt ligget in mijn herte knagende,

 

Want wat waerseggers oft wijse ick bent gewagende,

 

Niemandt en can mij tbedietsel verclaren.

630

Waer zijdij mijn camerlingen, schenckers ende dienaren?

 

Deur mijn zins beswaren roep ick u aen.⁶³¹

Den Schencker, halvelinge knielende.

 

O, hier sijn wij, heer Coninck, u altijt onderdaen.

 

Wij willen u bijstaen ende eere bewijsen.

Den Coninck

 

Staet op, vrinden, wilt vander aerden rijsen.

635

Ghij weet in mij es cleen verjolijsen,⁶³⁵

 

Midts dat ick al omme hebbe doen publiceren⁶³⁶

 

Offer ijemandt zoo wijs es oft zou solveren.⁶³⁷

 

Halff mijn rijcke ende daertoe consenteren⁶³⁸aant.

 

Dat men hem als governeur in mijn hoff ontfange.

640

Maer niemant en vindick; temeer heb ick verlange

 

Wat dit wonderlijck visioen mach doch bedien.

 

Ick ben der noch aff verschrickt, twas vremt om zien.

 

⁺Noch clage ick, mijn dienaers tsamen gelijckelijck:aant.

 

Oft ghij ijemant wist, wilten mij ontbien;⁶⁴⁴

645

Hij sal werden geloont van mij seer rijckelijck.

Den Schencker

 

O mogende heere, het is doch blijckelijck:

 

U belijde ick mijn zonden nu rechte voort:⁶⁴⁷

 

Het is geleden twee jaren autentijckelijck⁶⁴⁸

 

Dat ghij, heer coninck, wiert gestoort⁶⁴⁹

622 tenteren: kwellen

623 oft: om te zien of; persequeren: kwellen, achtervolgen

631 roep ick u aen: roep ik u te hulp

635 verjolijsen: vreugde, blijdschap (Mak 455)

636 publiceren: publiek maken, bekend maken

637 solveren: oplossen

638 halff mijn rijcke; vul voor beter verstaan van de tekst aan: zou ik hem schenken

+ 10v

644 ontbien: laten komen (of: zijn naam noemen)

647 Gen. 41, 9; rechte voort: rondweg

648 autentijckelijck: waarachtig (Mak 27)

649 gestoort: vertoornd

[p. 108]

650

Op mij ende den backermeester - nu hoort -

 

Want ghij ons tsamen worpen deet int gadt.^648-651651

 

Zoo geschiede dat wij bijsonder droomden wat⁶⁵²

 

En zagen visioenen, welck ons herte beseerde.⁶⁵³aant.

 

Soo wasser een Hebreeu die met ons gevangen zadt;aant.

655

Die wist te vertellen en soot ons aenveerde⁶⁵⁵

 

Heeft hij ons voorzeijt; dwelck oock zoo gebeurde:

 

Ick wiste te vooren drij daghen als dat mijn offitie⁶⁵⁷

 

Mij zoude toecomen ende den backers dootpunitie.^653-658

Den Coninck

 

Gaet, haelt mij dien man, hoort mijn petitie!⁶⁵⁹

660

Wat had hij misdaen dat hij is gevaen?^659-660

Den Schencker

 

Niet, mogende coninck, en heeft hij misdaen,

 

Maer es valschelijck belogen van Putefars vrouwe,⁶⁶²

 

Zeggende dat hij haer vercrachten wouwe.

 

Bij mijn trouwe! zij verzocht aen hem tselffde feijt⁶⁶⁴

665

Welck hij haer weijgerde; hierom hij gevangen leijtaant.

 

In uws heeren kercker met ongemaeken.⁶⁶⁶aant.

Den Coninck

 

Tfij! Die valsche vrouwe weert staende aen een kaecke!⁶⁶⁷aant.

 

Is zoo die zaecke soo ghij mij zijt verhalijck?⁶⁶⁸

Den Schencker

 

Jaet, heere. Geloont heb ick hem seer qualijck,

670

Want ickt wel wel wetende heb luttel om hem gedacht.^669-670aant.

Den Coninck

 

Waer mocht ghij hem vinden?

Den Schencker

 

In uwen kercker sidt hij en wacht.

 

⁺Geeft mij vollemacht ick sal eer lanck⁶⁷³aant.

 

Hem voor u brengen, heere, ist uwen danck.⁶⁷⁴

Den Coninck

675

Jaet, mijn dienaer, laet hem vrij en vranck.

648-651 Gen. 41, 1-11

651 gadt: gevang

652 bijsonder: afzonderlijk, elk

653 welck: welk feit, of, met discongruentie t.o.v. beseerde: welke; beseerde: kwelde

655 vertellen: de verklaring geven; aenveerde: overkwam

657 te vooren drij daghen: drie dagen te voren

653-658 Gen. 41, 12-13

659 petitie: verlangen, eis

659-660 Gen. 41, 14

662 (hij) es belogen: er zijn leugens over hem verteld

664 Bi mijn trouwe: op mijn woord van eer

666 met ongemaeken: tot zijn schande, nadeel

667 weert ... kaecke: komt aan een schandpaal te staan

668 soo ... verhalijck: zoals je me vertelt

669-670 Gen. 40, 23

+ 11r

673 volle macht: toestemming; eer lanck: in korte tijd

674 danck: wil

[p. 109]

 

Neemt derwaerts den ganck,

 

Doet alzoo naer mijn commandatie:⁶⁷⁷

 

Ick geve hem remis ende daar toe gratie.⁶⁷⁸

Den Schencker

 

Danck hebt, heere, te dezer spatie.⁶⁷⁹

680

O Joseph, u tormentatie sal werden geblust;⁶⁸⁰

 

U zal geschieden daert herte naer lust.⁶⁸¹

Paussa.

Den Schencker comt uut met Joseph, als een gevangen.

 

Comt, Joseph, gaen wij ten dage van heden

 

Voor den coninck, want ick heb u verbeden.⁶⁸³

Joseph

 

Danck hebt, schenckermeester, al ist lange leden

685

Dat ick u vrintschap dede die ghij hebt bekent.⁶⁸⁵

 

Tis goet vrienden te hebben ende te zijn bemindt.

Den Schencker

 

Hoort wat den coninck begeert, Joseph mijn vrindt.

 

Een visioen slapende heeft hij gesien

 

Ende deur u wijsheijdt sult ghij hem dat bedien.aant.

Joseph

690

Deur de cracht Godts macht wel geschien;

 

Met Godts hulpe sal ick alle last aenveerden.⁶⁹¹

Den Schencker

 

Ick sie den coninck, laet ons vallen ter eerden.

Joseph

 

Gegroet sijt, mogende coninck vol weerden.

 

Godt Abrahams, Godt Isaackx wil u sparen,⁶⁹⁴

695

Ende Jacobs Godt, mijn vader, jonne u welvaren.⁶⁹⁵

Den Coninck

 

Rijst vander eerden; mijns zins beswaren

 

Zal ick u verclaren om weten verstant.⁶⁹⁷

 

Cont ghijt bedien, een heere maeck ick u in mijn lant.

Joseph

 

O mogende coninck triumphant,

700

Ick hope aen Godt van Israel al⁷⁰⁰

 

Dat ick u tselffde, hoop ick, ontdecken sal.

677 commandatie: bevel

678 remis: kwijtschelding

679 te dezer spatie: nu

680 tormentatie: kwelling; geblust: beëindigd

681 lust: hunkert

683 verbeden: door mijn voorspraak vrijgekregen

685 vrintschap dede: bewijs van genegenheid schonk; bekent: als waar ervaren

691 last: opdracht

694 sparen: bewaren

695 Jacobs Godt mijn vader: de God van mijn vader Jacob; welvaren: voorspoed

697 verclaren: vertellen; verstant: betekenis

700 hope aen: stel mijn vertrouwen op

[p. 110]

 

Laet hooren tgeschal, mogende coninck goedertieren.⁷⁰²

Den Coninck

 

Hoort mij doch: ick sach comen uut der revieren

 

Zeven ossen uuter maten vet ende loijale.⁷⁰⁴

705

In een groen weije weeldich gingen deze dieren.

 

Terstont sach ick opcomen, hoort na mijn tale,⁷⁰⁶

 

⁺Seven mager ossen, lijdende quale,⁷⁰⁷

 

En quamen geloopen daer de vette ossen stonden

 

En hebbenze gulsich alle seven te male⁷⁰⁹

710

Metten grooten, bitteren honger, ziet, verslonden

 

En geen versaeijtheijt en wert aen haer gevonden.⁷¹¹

 

Maer haren balch bleeff ijdel en den honger ongeblust.⁷¹²

 

Ontwaeckende hier aff hadde ick therte vol wonden.

 

Een weijnich weder slapende heb ick noch qualijck gerust,

715

Want terstont sach ick weer; dies creech ick lust:

 

Zeven schoon corenaeren int velt lustich bloeijende,

 

Uutermaten wel weeldich op een stroij groeijende;⁷¹⁷

 

Dies ick tot blijschap heel was genegen.

 

Maer terstont sach icker seven andere tegen,

720

IJdel, dorre, mager ende heel verschenen,⁷²⁰

 

Oock op een strooij ende dede dat dander seven verdwenen⁷²¹

 

Daer sij lustich stonden in haren ackere.

 

Dies ick verschrickt terstont wiert wackere,

 

Lust hebbende wat sulckx visioen mach bedien.^703-724

Joseph

725

O heer coninck! De seven vette ossen die ghij hebt gesien,

 

Beteeckent seven overvloedige jaren met jolijt,

 

En de seven mager ossen die ghij hebt gesien,

 

Zoo suldij hebben seven jaren dieren tijt.⁷²⁸

 

Sij sullen die seven volle jaren verslinden, dit seker zijt,

730

En hongerich blijven gelijck de ossen onmachtich,aant.

 

En omdat ghijt zout gelooven, heeft Godt gebenedijt⁷³¹

 

U tselffde vertoont noch eens; dies leeft voordachtich:⁷³²

 

Het zal zoo geschien, het is waerachtich,

702 tgeschal: wat u in beroering brengt

704 loijale: mooi, goed

706 opcomen: omhoog komen

+ 11v

707 quale: gebrek

709 te male: in een keer, tegelijk

711 versaeijtheijt: verzadiging; gevonden: waargenomen

712 balch: maag; ijdel: leeg

717 stroij: halm

720 verschenen: verschroeid

721 dede: maakten

703-724 Gen. 41, 17-24

728 dieren tijt: hongersnood

731 omdat: opdat

732 voordachtich: vooruitdenkend

[p. 111]

 

En die seven corenaeren, schoon becleven,⁷³⁴

735

Sal ons Godt zeven overvloedige jaren geven

 

En die seven mager aren, hoort hier aff,

 

Sullen soo grouwelijcken sijn om leven.

 

Want seven jaren lanck sal den tijt wezen soo straff:

 

Nauwe sullen de velden dragen stroij oft kaff,

740

De beesten sullen deur magericheijt verdwijnen,

 

Ende die menschen sullen hongerich loopen met pijnen.⁷⁴¹

 

Dit ist bedietsel uws drooms beladich⁷⁴²

 

Welck u verthoont heeft de Heere genadich.

 

Dus, mogende coninck, leeft hierin beradich;⁷⁴⁴

745

De Heere sucadich hevet mij u doen narreren.^725-745745

Den Coninck

 

O Joseph, seer groot is u interpreteren!

 

Het is waerachtich tbedietsel; dies elck wel mach

 

⁺Uwen Godt rechtveerdich obedieren, addoreren.

 

Dus bidde ick om raet sonder verdrach⁷⁴⁹

750

Om versien te zijne tegen den quaden dach.⁷⁵⁰

Joseph

 

Hoort, heere, wil ick u doen gewach.

 

Ghij sult gaen verkiesen eenen wijsen man

 

Over Egipten; die sal met goeden advijse dan

 

Offeciers kiesen ende die sullen sonder sparen⁷⁵⁴

755

Van al wat die volle jaren rijsen canaant.

 

Het vijffste deel inde schueren vergaren

 

Ende soo alle het graen onder u macht bewaren,aant.

 

Dat alzoo sal voorsien zijn alle Egipten lant⁷⁵⁸

 

In dier tijt van die seven benaude jaren.^751-759

760

Doet zoo, mogende coninck triumphant.

Den Coninck

 

In Egipten niemandt soo wijs int verstant

 

Als ghij met Godts geest begaeft sijt abundant,

 

Want hij u verthoont heeft toecomende dingen.

 

Gaet, kiest ghij offeciers naer u hant.

765

Ick maecke u overste mijns huijs; wiltet volbrengen.

 

Alle mijn volck gehoorsaem wilt onder u dwingen.

 

Noch ick selve en sal oock nu voortaen

 

Inden stoel des rijckx maer u te boven gaen.^767-768

734 becleven: opgeschoten, gegroeid

741 met pijnen: nauwelijks (of: met pijn)

742 beladich: angstig

744 beradich: denkend aan

725-745 Gen. 41, 25-36

745 sucadich: lieflijk, zoet

+ 12r

749 sonder verdrach: zonder uitstel

750 versien: voorzien, verzorgd

754 Offeciers: ambtenaren; sonder sparen: zonder mankeren

758 Dat: opdat, zodat

751-759 Gen. 41, 33-36

767-768 Noch en maer: en ook slechts

[p. 112]

 

Want eerlijck wil ick, tis soo mijn behagen,⁷⁶⁹

770

Dat gij sult rijden op mijnen tweeden wagen

 

En voor u sal slagen mijn herhaut sijn trompet⁷⁷¹

 

En seggen den volcke, hoe oudt van dagen,

 

Dat zij de knien voor u boogen ongelet.⁷⁷³

 

Neemt dit habijt ende noch oock mijn signet⁷⁷⁴

775

Om al wat ghij mijn volck wilt leggen te laste

 

Dat zuldij uut mijnen naem assigneren vaste,⁷⁷⁶

 

Opdatter niemant tegen en valle rebel⁷⁷⁷

 

Oft zonder uwen wille ijet aen en taste,⁷⁷⁸

 

Den quaetwilligen doen punieren met verseeren,

780

Want deur u wijsheijt ist te maecken wel

 

Dat ghij de quale mijns lants sult keeren.

 

Dus sijt hem onderdaen, mijn goede heeren.^761-782

Den Schencker

 

Heere, sijt willecom in alder eeren,

 

Deur wiens vermeeren noch veel vreuchden⁷⁸⁴

785

Ende den lande sal geschien veel deuchden.

Joseph

 

Ick dancke u, heer coninck, en vrinden prinsierich,⁷⁸⁶

 

Van die eere die ghij mij bewijst goedertierich.

 

Ick sal den lande getrou zijn telcker spatie

 

En oock scherp toesien, geeft Godt mij de gratie.

Den Coninck

790

Comt, laet ons gaen nemen wat recreatie,

 

Den moet stercken ende tlichaem spijsen,

 

Want in slants welvaert moetmen verjolijsen.

Paussa.

⁺

Deen Wachter

 

A mij, wee mij! Hoe wel sout mij noch lusten

 

Dat ick dus vroech niet en moeste maken geblaes.

Dander Wachter

795

Ach, maetken, wat doet ghij dus vroech uuter rusten?

 

Verschrickt viel ick vanden bedde bijnaes.

Deen Wachter

 

Wat seghdij, hot den pot?⁷⁹⁷

Dander Wachter

 

Niet met allen, baes!⁷⁹⁸

769 eerlijck: luisterrijk

771 slagen: slaan, steken

773 boogen: buigen; ongelet: zonder talmen

774 signet: zegelring

776 assigeneren: van het zegel voorzien

777 rebel valle: opstandig is

778 aen taste: zich toeëigent

761-782 Gen. 41, 37-44

784 vermeeren: vergroting van aanzien (Mak 464), verheffing

786 princierich: heerlijk (Mak 332), vooraanstaand

+ 12v

797 hot den pot, ongetwijfeld een scheldwoord

798 Niet met allen: helemaal niets

[p. 113]

 

Waer ick aen daes, ick zouder wel schocken.⁷⁹⁹

800

Wat ist geslaghen?⁸⁰⁰

Deen Wachter

 

Ontrent der klocken.⁸⁰¹

 

Tvolck is getrocken te velde en tlicht uuten oosten

 

Wel over een ure.⁸⁰³

Dander Wachter

 

Godt wilze vertroosten⁸⁰⁴

805

En schoon weder verleenen met hoopen.

Deen Wachter

 

Siet ginder, maetken.

Dander Wachter

 

Ick siese wel loopen:

 

Het meijsken ontvalt hen plomp verlooren.⁸⁰⁸

 

Eij, hoerensoon, gaet toe!⁸⁰⁹

Deen Wachter

810

Goeij maetken, zij sijn int cooren.

 

Hij salse vooren eer hijer aff gaet.⁸¹¹

Dander Wachter

 

Ick weet dat tmerijken eenen fraijen draff gaet.⁸¹²

 

Al valt hij haer straff, maet, noch crijght hij danck saen.⁸¹³

Deen Wachter

 

Ick soude wel willen den selffden ganck gaen,

815

Al sou ick eer langh staen uut mijns wijffs gratie.

Dander Wachter

 

Soo crijchdij voor u moeijte sinte Anthonis temtatie.⁸¹⁶

 

Tis cleen recreatie daermen de soppe siet swalpende stucken.⁸¹⁷

Deen Wachter

 

Daeraff genoech; den dach gaet hem schoon ontlucken.⁸¹⁸

 

Had ick wijn inder cruijcken, van vreuchden soude ick snaren.⁸¹⁹

820

Noijt man en leeffde overvloediger jaren

 

Dan wijer seven hebben geleeft met jolijt.

799 Waer ... schocken: zat ik bij het aas, ik zou het wel verslinden (erotisch bedoeld)

800 Wat ist geslaghen: hoe laat is het

801 Ontrent der klocken: onze tijd (?) (meestal b.v.: ontrent der klocken acht: rond acht uur)

803 over: gedurende

804 wil: moge; vertroosten: helpen

808 ontvalt: valt neer; plomp verloren: plotseling

809 gaet toe: eropaf

811 vooren: een vore maken in, beploegen; hier aanduiding voor: geslachtsgemeenschap hebben; aff: weg

812 merijcken: merrie

813 valt straff: behandelt ruw, onbehoorlijk; noch: toch

816 sinte Anthonis temptatie: de kwelling (bekoring) van sint-Antonius (vgl. de verschillende schilderingen van Jeroen Bosch over dit onderwerp)

817 recreatie: plezier (Mak 350); soppe: saus, spijs? daermen ... stucken?

818 ontlucken: ontluiken

819 snaren: drinken (Mak 389)

[p. 114]

Dander Wachter

 

Maer voortaen sullen wij moeten sparen.

Deen Wachter

 

Nonfortse, als wij besorcht sijn tegen den dieren tijt,

 

Het coren sal - ons heere Godt zij gebenedijt -

825

⁺Al meest in schuere zijn ende al zijn gewonnen.

Dander Wachter

 

Den dach sal heet zijn, ick ziet wel aen topgaen der sonnen.aant.

 

Godt wil ons keel jonnen te drincken goet vet bier.⁸²⁷

 

Het naeckt den dage, dus steecke ick mijn trompet schier,

 

Oft altemet hier hem ijemant slapende versuuijmde ijet⁸²⁹

830

En bij sijn boelken lage en sluijmde, ziet.⁸³⁰

Deen Wachter

 

Maetken, ick sloech gade, maer daer en ruijmde niet.⁸³¹

 

Ick zoudeze geschoten hebben met een halff ooge.⁸³²

Dander Wachter

 

Die genoech in huijs heeft houde hem in dooge,

 

Zoo en hoort hij van nijders geen getier.⁸³⁴

835

Ick wil noch rusten achter mijn wijffs broddier.⁸³⁵

Deen Wachter

 

En ick wil mij gaen cleen, want den dach es hier,

 

En een kanneken drincken alzoo ick plach.

 

Godt verleen u, vrinden, bescheedelijcken goeden dach.⁸³⁸

Nijdich Herte

 

Waer zijdij, maetken,

840

Der vreuchden joncxken?

Quaet Ingeven

 

Hier ben ick, prelaetken.

Nijdich Herte

 

Waer zijdij, maetken?

Quaet Ingeven

 

Ick wilde wel om een ducaetken

 

Dat ghij had een wroncxken.⁸⁴⁴

Nijdich Herte

845

Waer zijdij, maetken,

 

Der vreuchden joncxken?

Quaet Ingeven

 

Ick wilde dat mij ijemant wou schencken een droncxken

 

En een stuck vande hespe, al waert wat groots.

+ 13r

827 vet: dik

829 Oft altemet: om te zien of soms; hem versuijmde: zich nadeel berokkende

830 sluijmde: sliep. Ongetwijfeld laat hier de wachter zijn trompet klinken.

831 ruijmde: verdween

832 geschoten: ongemerkt

834 nijders: afgunstigen

835 broddier: achterste (Mak 79)

838 bescheedelijcken: (lett.) op een duidelijk waarneembare wijze

844 wroncxken: ?, waarschijnlijk een verwensing

[p. 115]

Nijdich Herte

 

Steeckt u hant over thecken en eijscht een stuck broots,⁸⁴⁹

850

Want beijde u poots sijn tot wercken traghe.

Quaet Ingeven

 

Her mij de vuijst.⁸⁵¹

Nijdich Herte

 

Neen ick, bij geerts plaghe,⁸⁵²

 

Al soude uwe mage van honger boeijen.⁸⁵³

Quaet Ingeven

 

Waij, met veel tetens en derven wij ons niet moeijen,

855

Want tcoren int groeijen verdwijnt te berge, te dale,

 

En dats deur u schult.

⁺

Nijdich Herte

 

Maetken, ghij slaet in u tale.⁸⁵⁷

 

Ghij zijt de princepale diet werck heeft besteecken.⁸⁵⁸

 

Deur u ist selve binnen Samarien gebleecken

860

Dat deur gebreecken douders haer kinderen aten.

 

Jae en hoe veel daer een ezelshooft galt boven maten⁸⁶¹

 

Tachentich silveren penningen expeerdich,⁸⁶²

 

En een vierendeel cap duijvenmes onweerdich⁸⁶³aant.

 

Gelt vijff silveren penningen voor hongerige buijcken.^859-864

Quaet Ingeven

865

Deur u, neefken, zietmen meer quaets gebruijcken.⁸⁶⁵

 

Ic salt ontluijcken, al zout ghij mij aen mijn ooren smacken.⁸⁶⁶

 

Doedij nu niet al dees gierige rijcke al tcoren sacken?⁸⁶⁷

 

Want corenbijters sijn altijt op haren luijm uijt;⁸⁶⁸

 

Tis al: hoeveel brenght hier, daer, duijmcruijt?⁸⁶⁹

870

En trecken soo tschuijm uut den mont der ermen.⁸⁷⁰

 

Diesmen nu niet en hoort dan crijten en kermen,

 

En sonder ontfermen sluijten zij herte en handen.

849 eijscht: vraagt

851 Her ... vuijst: geef mij die vuist van jou eens

852 bij geerts plage: bij de plagen Gods

853 boeijen: te keer gaan, schreeuwen, boe roepen

+ 13v

857 slaet ... tale: hou je mond?

858 besteecken: opgezet, uitgedacht

861 galt: kostte

862 expeerdich: verheven (?; stoplap)

863 mes: mest (vgl. Vulgaat: et quarta pars cabi stercoris columbarum quinque argenteis, en Statenvert.: ende een vierendeel van een Kab duivenmest voor vijf zilverlingen)

859-864 2 Kon. 6, 25-29

865 gebruijcken: zijn gang gaan, gebeuren

866 ontluijcken: openbaren; smacken: slaan

867 sacken: in zakken doen

868 corenbijters: prijsopdrijvers van koren (Kil. 1599: annanae flagellator); sijn ... uijt: zijn altijd op hun voordeel uit

869 duijmcruijt: geld; hoeveel ... cruijt: hoeveel geld brengt het me hier op en daar

870 schuijm: speeksel, vocht

[p. 116]

Nijdich Herte

 

Groote honden trecken den cleenen altijt uuten tanden,⁸⁷³

 

Dickmaels met schanden elcanderen schoffieren.⁸⁷⁴

Quaet Ingeven

875

Maer de keurmeesters zoudense daer aff kalengieren,⁸⁷⁵

 

Die in allen quartieren dus tcoren verdieren⁸⁷⁶

 

En met geheele rosieren op de solders smacken.⁸⁷⁷

Nijdich Herte

 

Men weet wel hoe goetcoop dat de meulders lacken;⁸⁷⁸

 

Al ist koren diere, ten can henlien niet schillen.⁸⁷⁹

Quaet Ingeven

880

Ick en sou dat keurmeesterschap ten eersten niet willen,

 

Want zij sparen die brillen te zeere in alle hoecken.⁸⁸¹

Nijdich Herte

 

Och, sij boteren nochtans al te seer haer koecken;⁸⁸²

 

Naer tinhout haerder boecken keeren sij alle dinck int beste.

Quaet Ingeven

 

Hoet is oft niet, Satan crijcht noch heel de reste.

Nijdich Herte

885

Jae, waij, int leste woordet noch al sijn deel.

 

Want heel Egipten is nu int krackeel⁸⁸⁶

 

En tcoren geheel sietmen opt lant bederven.⁸⁸⁷

⁺

Quaet Ingeven

 

Wilt soo voort, tvolck zal noch al van honger sterven;⁸⁸⁸

 

Want het sal dieren, verstaget expres,⁸⁸⁹

890

Zeven jaren daer dit maer deerste aff en es:

 

Tvolck moet sterven als mes deurt harderen.⁸⁹¹

Nijdich Herte

 

Daerentusschen zullen wij noch triumpheren;

 

Om tquaet te sustineren vliegen wij deurt lant.⁸⁹³

Quaet Ingeven

 

Jonck, oudt, tsal al Godt renonceren.⁸⁹⁴

873 Groote ... tanden: grote honden rukken altijd het voedsel uit de bek van kleine

874 schoffieren: op de vlucht drijven, doden

875 kalengieren: een boete opleggen

876 in allen quartieren: overal; verdieren: de prijs opdrijven

877 rosieren: massa's? (in de wbb. alleen in de bet.: rozenstruik)

878 lacken: het koren verminderen, voor zich houden (vgl. laken, samenhangend met lak)

879 schillen: schelen

881 sparen die brille: zien onvoldoende toe, controleren slecht

882 boteren: van boter voorzien, lekkerder maken; sij ... koecken: ze rekenen evenwel te sterk naar zich toe

886 krackeel: twist

887 bederven: afsterven

+ 14r

888 Wilt soo voort: gaat het zo verder

889 expres: goed

891 harderen: aanhouden

893 sustineeren: laten voortbestaan

894 renonceren: afzweren? (Mak 356)

[p. 117]

895

Wij moeten prospereren; flouckx, geeft mij de hant.⁸⁹⁵

Nijdich Herte

 

Om tquaet te sustineeren vliegen wij deurt lant.

Quaet Ingeven

 

Laet ons tkoren loopen trecken int sant.

Nijdich Herte

 

Menige macht haer laten scoberen.⁸⁹⁸

Quaet Ingeven

 

Om tquaet te sustineren vliegen wij deurt lant.

Nijdich Herte

900

Jonck, oudt, tsal al Godt renonceren.

 

Niemant en derff lusten daer wij comen logeren.

Paussa.

Jacob uut en die kinderen weijnich nae.

 

O Godt, die spijze ben soeckende tot mijnen behoeve

 

En voetzel mijns lichaems nu, lacen, in noodt,

 

Troost mij doch, Heere, daer ick mij inne bedroeve,⁹⁰⁴

905

Want honger is veel straffer dan de doot.⁹⁰⁵

 

Waer zijdij, mijn kinderen, altesamen minioot,⁹⁰⁶aant.

 

Die ick goetwillich vinde mij onderdaen?⁹⁰⁷

 

Eer ons benautheijt overvalle, hoort mijn exploot,⁹⁰⁸

 

Zoo sult ghij, mijn kinderen, naer Egipten gaen,

910

Want onlanckx ist leden, zoo ick hebbe verstaen,

 

Dat men ijegelijck daeruut laet dragen⁹¹¹

 

Redelijcken om gelt alderleij graen.⁹¹²

 

Gaet, maect ulieden gereet, tis mijn behagen,

 

Opdat ick niet en sterve in mijn oude daghen

915

Van honger; want daert al verteert is,^909-915

 

Boven alle tribulatien honger het meeste sweert is.⁹¹⁶

 

Dus u, mogende Coninck, Godt der heerschaeren crachtich,

 

Ghij zijt dat broot des levens omnipotent.⁹¹⁸

 

Vogelen, visschen, die zee spijst ghij waerachtich,

920

Storm, hagel, wint maeckt ghij uwen wille bekent;

 

⁺Dus bidde ick u, o Heere excellent,

 

Dat ghij barmherticheijt wilt bewijzen

 

Den mensche, van u geschapen onder tfirmament

 

Naer u beelde; haer wilt sorchvuldich spijsen.^923-924

895 prospereren: opschieten

898 scoberen: ?

904 Troost: help; daer ... bedroeve: met betrekking waartoe ik bedroefd ben

905 straffer: feller, erger

906 minjoot: vriendelijk

907 goetwillich: gewillig, goedgunstig

908 benautheijt: nood; exploot: bevel

911 uut draghen: meevoeren, exporteren

912 Redelijcken om gelt: voor een acceptabele prijs

909-915 Gen. 42, 1-2

916 tribulacien: plagen

918 Joh. 6, 35 en 48

+ 14v

923-924 Gen. 1 26-28

[p. 118]

925

Maer al compter grooten dieren tijt op rijsen,

 

Dat tvolck benaut moet leven, pijnen beerven:⁹²⁶

 

Die troost aen u soeckt, die zal troost verwerven.⁹²⁷

Ruben

 

Met uwen oorlooff, vadere, te dezer spatie

 

Gaen wij reijsen naer het egipsche foreest.

Jacob

930

Ulieden moet bewaren de goddelijcke gratie.⁹³⁰

Levij

 

Met uwen oorlooff, vadere, te dezer spatie.

Jacob

 

Godt verleen u, mijn kinderen, confortatie.⁹³²

 

Gesont moet ghij wederkeeren, minst ende meest.

Juda

 

Met uwen oorlooff, vadere, te dezer spatie

935

Gaen wij reijsen naer het egipsche foreest.⁹³⁵

Jacob

 

U moet bewaren Godt Vader, Godt Sone, Godt Heijlige Geest.

 

Och, hoe seere is mijn herte nu bevreest

 

Voor tegenspoet die hemlieden mochte aencleven.

 

Dus bevele ickze u, Godt, behoetze doch haer leven.

Paussa.
Joseph uut met den Aertsiers achter hem.

Ruben met de broeders comen weder uut.

940

Wij hebben gereijst, broeders, eenen langen termijn⁹⁴⁰

 

En deurgaen bosschen, velden en veel schoone landouwen.

 

Dies wij Godt dancken nu wij in Egipten zijn.

 

Ende doverste heb ick gesien; dus, broeders, vol trouwen

 

Laet ons gelijckelijck ons knien voor hem vouwen.⁹⁴⁴aant.

Alle gelijck knielende.

945

Beminde heere, zijt hertelijcken gegroet.

 

Wilt u knechten genadelijcken aenschouwen

 

En haer verleenen om ons gelt en goet⁹⁴⁷

 

Van uwen vruchten om blusschen den honger onsoet.

 

Want wij erom comen, mocht ons niet falen.

950

Wij sullen ulieden, beminde heere, seer wel betalen.^947-950

⁺

Joseph

 

Neen! Ghijlien zijt bespieders der egipscher palen.⁹⁵¹

926 Dat: zodat

927 troost: hulp

930 moet: moge

932 confortatie: versterking (Mak 99)

935 naer ... foreest: naar Egypte

940 termijn: tijd

944 Gen. 42, 6

947 om: in ruil voor

947-950 Gen. 42, 10

+ 15r

951 Gen. 42, 9: der egipscher palen: van het egyptisch grondgebied

[p. 119]

 

Dus sweer ick ulieden bij mijnder offitie

 

Dat ick u sal kerckeren en aendoen punitie.

 

Laet hooren u repetie: vanwaer zijdij geboren?⁹⁵⁴

Ruben

955

Ten is alzoo niet, heere; wilt aenhooren.

 

Uuten lande Canaan comen wij allegader

 

En uut Mesopotamien, geboren van eenen vader,

 

Jacob genaemt, noch zijnde int leven.aant.

 

Wij sijn twaelfve gebroeders; den joncxsten is bij hem gebleven,

960

Maer vanden xijsten en weten wij, cleijn noch groot,⁹⁶⁰

 

Tsij dat hij levende mach zijn ofte doot.^955-961961aant.

 

Dus, heere minioot, doet ons graen, bid ick menich werven,⁹⁶²

 

Opdat wij ons vader van honger niet en laten sterven.

Joseph

 

Neen, soo en geraeckt ghij niet uut mijn erven.aant.

965

Ghijlien zijt verraders om verspien dit lant.

 

Flouckx, mijn dienaers, slater aen de hant,

 

Wiltze in sconinckx kercker leijden!

 

Niet lichtelijcken en sullen zij daer uut scheijden.

Simeon

 

Genade, heere! Merckt ons bitterlijck schreijen.

970

Van tgene ghij ons naer zeght, zijn wij ontschuldich.⁹⁷⁰aant.

 

Wij comen om nootdruft en in als gehuldich;⁹⁷¹

 

IJemant ontrou te doene en hebben wij noijt gedacht.⁹⁷²

Naer den kercker.

Artsier

 

Ick sweere u, bij Jupiters macht:

 

Geen van u allen en sal ons hier ontspringen.

975

Slaet aen de hant, laetze ons ter kercker waert dringen!

Joseph alleene.

 

O Godt, hoe wonderlijck zijt ghij in u wercken:⁹⁷⁶

 

De groote kont ghij verneren en de cleijne verhoogen.⁹⁷⁷

 

O wonderlijck Godt, wilt mijn hert zoo verstercken

 

Dat taensicht tsherten weemoet niet en moet vertoogen,⁹⁷⁹

980

Want ick ben haer broeder, onbekent in haer oogen,

 

Die zij vercocht hebben, al en weten zijt niet.aant.

 

O broeders, qualijck can ick gedoogen

 

Dat ick u zoude aendoen eenich verdriet.

 

Voormaels hebdijt verdient, doen ghij mij verstiet⁹⁸⁴

954 repetie: herhaling

960 cleijn noch groot: geen van allen; xijsten: twaalfde

955-961 Gen. 42, 13

961 dat: of

962 minjoot: vriendelijk; doet: geef

970 naer zeght: beschuldigt (?)

971 gehuldich: onderdanig, gehoorzaam (Mak 174)

972 IJemant ... doene: ons jegens iemand verraderlijk te gedragen

976 Ps. 139, 14

977 Ps. 75, 8 en Luk. 1, 52

979 vertoogen: laten blijken

984 voormaels: vroeger

[p. 120]

985

En met den Ismalekijten deet reijsen om u verschoonen.⁹⁸⁵

 

Maer niemant en mach quaet met quaet loonen.

 

⁺Waer zijdij, mijn dienaers? Haelt mij die thien persoonen

 

Die wij onlanckx hebben gevaen,

 

En brenghtze tot mij.

Artsier

990

Heere, twoort soo gedaen;

 

Ghij sultze hier saen sien en hooren spreecken.

Joseph

 

Eijlacen, o wij, onblij mijn oogen leecken.

 

Mijn broeders, deur mij onvrij, zitten als de domme

 

Vertsaecht - ick beclaecht - inden kercker gesloten.⁹⁹⁴

995

In haer ontmoeten en groeten was ick als de stomme.⁹⁹⁵

 

Ick hadde wel meugen deur verheugen seggen ‘willecomme’,

 

Doen ickze kinde; als dongesinde moest ick bloot⁹⁹⁷

 

Thoonen straff gelaet voor haer misdaet, en daeromme

 

Salmen vrinden getrouwe vinden inden noot.

Artsier

1000

Siet, hier sijnse, heere, alle thiene, cleen en groot.

 

Wilt ghijse met de doot nu doen punieren,

 

Wij sullenze terstont gaen justicieren.¹⁰⁰²aant.

Ruben

 

Wat ghij gebiet, heere, willen wij obedieren.

 

Jae, totter doot toe altijt bereijt.

Joseph

1005

Tsa dan, soo doet; maer dit wil ick hebben geseijt:

 

Uwen jonckxsten broeder zuldij halen sonder toeven.

 

Ick vreese Godt, en zijdij vredelijck, dat sal ick proeven.¹⁰⁰⁷

 

Dus een van ulieden die vaerde ick aen,

 

En die sal ick soo lange hier houden gevaen.^1006-1009

1010

Gaet, reijst met u graen dat ghij hebt gekocht.aant.

 

Want niet eer en sal ick dezen ontslaen

 

Voor ghij en hebt mij hier uwen jonckxsten broeder gebrocht.aant.

 

Van mij woort scherpelijck alle dinck ondersocht¹⁰¹³

 

En vinde ick recht, soo houdt hijt leven.

1015

Hem sal ick los ontslaen en ulieder weder geven.

Sijmeon

 

Adieu dan, broeders, Godt hoede u voor sneven.¹⁰¹⁶

 

Maeckt u aent reijsen, dat bid ick u, terstont,

985 om u verschoonen: om er beter van te worden

+ 15v

994 vertsaecht: beangst

995 In haer ontmoeten: toen ik ze ontmoette; was ... stomme: kon ik geen woord uitbrengen

997 kinde: herkende; ongesint: ontstemd, kwaad

1002 justicieren: een doodvonnis voltrekken aan

1007 vredelijck: vreedzaam; proeven: onderzoeken

1006-1009 Gen. 42, 17-20

1013 scherpelijck: nauwgezet

1016 sneven: sterven

[p. 121]

 

En spoet u wederom, soo haest als ghij kont.¹⁰¹⁸

Ruben

 

Adieu, Sijmeon, broeder, en blijft gesont.

⁺

Sijmeon

1020

Adieu broeders allegader,

 

Groet mij doch mijnen lieven vader¹⁰²¹

 

En segget hem dat ick metter herten hem ben ontrent.

Ruben

 

Oorlooff, heere.¹⁰²³

Joseph

 

Gaet. Ghij lieden hebt consent.

1025

Ick sal u doen hebben naer u begeeren

 

Provande die ghij over wech sult verteeren.¹⁰²⁶

Joseph binnen met zijn knechts ende Sijmeon.

Ruben

 

Mijn bloet crimpt, thooft licht mij vol sweeren,¹⁰²⁷

 

Therte is mij swaer deurt tgedachte.

 

Te rechte compt ons nu dit lijden onsachte

1030

Midts den onnooselen Joseph, die ghij hebt vercocht,¹⁰³⁰

 

Ons vleesch, ons bloet. Och, twas qualijck gewrocht

 

Van nijdich herte en quaet ingeven.

 

Hoe geerne hadde ick behouden zijn leven!

 

Waer hij is bleven en quam noijt int clare.

1035

Godt en geeft geen quaij, maer wel goeij ware.¹⁰³⁵

Levij

 

Tis waer, broeders, maer nu sulckx is gebeurt

 

Ten baet gekermpt, geclaecht, getreurt.

 

Ons goet zal gereet staen, lates ons halen

 

En rasschelijck naer huijs trecken sonder dralen.

Eenen Korenmeeter met een mate ende strijckstock inde handen.

1040

Au, vuijl kocxken!

Eenen kock met eenen tennen pot in sijn hant vol biers.

 

Au, quade mate!

Korenmeeter

 

Vuijl, besmuijstert rocxken!¹⁰⁴²

 

Au, vuijl kocxkijn!aant.

1018 haest: snel

+ 16r

1021 mij: mijnentwege

1023 Oorlooff: gegroet

1026 over wech: tijdens uw tocht

1027 sweeren: pijnen

1030 onnooselen: onschuldige

1035 ware: bewaring, bescherming, hoede

1042 besmuijstert: bezoedeld, smerig; rocxken: kleed

[p. 122]

Kock

 

Swijcht! Ghij sult noch springen aen een dweersstocxken¹⁰⁴⁴

1045

Oft eer langh loopen een quade strate.¹⁰⁴⁵

Korenmeeter

 

Au, vuijl kocxkijn!

Kock

 

Au, quade mate!

 

⁺Wildij eens drincken? Ick hebbe notenmuscate,

 

Canneel en gember en alderleij poeder fijn¹⁰⁴⁹aant.

1050

In dezen pot.

Korenmeeter

 

Jae ick, bij de moeder mijn!

 

Ghij moet wel mijn broeder zijn, ghij zijt reale!¹⁰⁵²

Kock

 

A vous een pintken!¹⁰⁵³

Korenmeeter

 

Profaes! Dats walsche tale.¹⁰⁵⁴aant.

1055

Holla, kockijn, drinckt niet altemale,

 

Ick sorge certeijn ghij sout u verslicken.¹⁰⁵⁶

Kock

 

Neen, ick moet noch wat sleuveren om crijgen vanden dicken.¹⁰⁵⁷

 

Dan moet ick oock wieken oft juijst op de helft is.¹⁰⁵⁹

Korenmeeter

1060

Ick en sal niet weten oft uutlants oft van Delft is,

 

Want ick duchte ick en sal mijnen mont niet nat maken

 

Aen u bierken.

Kock

 

Siet, tis bij naer halff, maer nu sal ickt bat raken,¹⁰⁶³

 

Off ick salt glat kraken sonder veel pijnen.¹⁰⁶⁴

Korenmeeter

1065

Holla, ghij zijt over de helft, ghij drinckt vanden mijnen!aant.

 

Gelijck de swijnen giet ghijt voort inne.

Kock

 

Ten is noch maer halff!

Korenmeeter

 

Ke, daer en is nau een oort inne.¹⁰⁶⁸

1044 ghij ... dweersstocxken: je zult nog aan de galg bungelen

1045 quade: moeilijke, onaangename; loopen ... strate: zal het nog slecht met je aflopen

+ 16v

1049 poeder: gestampte kruiderijen; fijn: voortreffelijk

1052 reale: mild (Mak 349)

1053 A vous: op je gezondheid

1054 Profaes: proost

1056 sorge: vrees

1057 sleuveren: slurpen (?); vanden dicken: het bezinksel (vgl. r. 1048-1050)

1059 wicken: afmeten, wegen

1063 raken: drinken

1064 glat: volledig; kraken: uitdrinken

1068 nau een oort: bijna niets meer

[p. 123]

 

Dit loopt ongestoort inne met snellen keere.¹⁰⁶⁹aant.

Kock

1070

Ist emmer tous uute?¹⁰⁷⁰

Korenmeeter

 

Jaet, al had ickx noch meere,

 

Want tstoff heeft mij te seere inde kele geseten.

Kock

 

Wat hebdij gemaeckt?¹⁰⁷³

Korenmeeter

 

Igoij! tcoren gemeten

1075

Voor die thien gebroeders die hier onlancx aenquaemen.

 

Tscheen, twaren bespieders doen wij se gevaen namen.

 

Zij soudender blijven, dit was tende en slot.aant.

⁺

Kock

 

Nochtans, maetken, daer zit noch een int kodt,

 

Want ick heb hem den pot om drincken fier

1080

Corts gedraghen.¹⁰⁸⁰

Korenmeeter

 

Doendij van dien goeden bier?¹⁰⁸¹

 

Nu stille alhier, laet niet hooge overluijt spreken,¹⁰⁸²

 

Eert spel voleijnt wert.

Kock

 

Hoe soo?

Korenmeeter

1085

Hoort. Doen ick heden gesent wert

 

Om tcoren te meten inde broeders sacken,

 

Soo dee mij ons gouverneur tgelt van tcoren daer in packen.^1086-1087

 

Hij salze belacken met looze practijcken,¹⁰⁸⁸

 

Want hij is wijser dan die inde sterren kijcken:¹⁰⁸⁹

1090

Den brant rieckt hij al eer hij gebrant is.

Kock

 

Soo rieckt hij wel dat betart u handt is,¹⁰⁹¹aant.

 

Want menich steeckxpenninck valt er in u mate.

Korenmeeter

 

Waeij, kock! Ick en slachte u niet! Ghij soect al bate

 

En vercoopt op strate en tis u al te deele geset¹⁰⁹⁴aant.

1069 met snellen keere: snel

1070 emmer: zeker; tous: geheel; of is emmer tous een verbastering van emmertoe: reeds?

1073 gemaeckt: gedaan, uitgevoerd

+ 17r

1080 Corts: zopas

1081 Doendij: geef je

1082 overluijt: hardop; hooge: luid

1086-1087 Gen. 42, 25

1088 belacken: bedriegen

1089 inde sterren kijcken: aan sterrewichelarij doen

1091 betart: beteerd, bevuild

1094 en ... geset: terwijl het je allemaal ter beschikking is gesteld ter verdeling onder

[p. 124]

1095

Den ermen lieden.

Kock

 

Tgelt dat gelt, tsij mager oft vet.¹⁰⁹⁶

 

Niemant en sal oock geerne mijnen spit om niet schueren.

 

En willen wij malcanderen noch meer ijet rueren,¹⁰⁹⁸

 

Ick sie ons haest twee quade vrinden te sijne.¹⁰⁹⁹

Korenmeeter

1100

Ick en weet van niemants gebreken dan vande mijne;

 

Dies laet ons ten wijne een pintken gaen smaren.¹¹⁰¹

 

Kockx en korenmeeters sietmen in diere tijden best varen.

De broeders comen uut met haer sacken geladen.

Ruben

 

Dit reijsen, broeders, maect ons moede leden;

 

Een weijnich te rusten soud ick wel begeeren.

Levij

1105

In geen huijs en willen wij blijven noch heden.

Juda

 

Dit reijsen, broeders, maeckt ons moede leden;

⁺

Ruben

 

Desen dach en sullen wij niet voorder treden,

 

Waert dat wij waren tot inde taveeren.¹¹⁰⁸

Juda

 

Dit reijsen, broeders, maeckt ons moede leden;

1110

Een weijnich te rusten soud ick wel begeeren.

Isaschar

 

Wij willen tavont noch vrolijck smeeren¹¹¹¹

 

En tlichaem stercken, twelck heel is ontpast.¹¹¹²

Ruben

 

Wij hebben desen dach int gaen ons seer gerast.¹¹¹³

 

Groot is onsen last deur reijsen stranck,

1115

Maer eer morgenavont comen wij thuijs, Godt danck.

 

Dus nemen wij den ganck totten logijse.

Juda

 

Waer zijdij, waert! Hebdij wel dranck en spijse?

 

Hoet is van prijse, wij sullent u betalen.

 

Wilt ghij ons logeren?

Eenen Waert gecleet naer behooren.

1120

Jae ick, sonder falen.

 

Al wat ghij begeert sal ick u halen

1096 Tgelt dat geldt: het gaat om de centen

1098 rueren: in het harnas jagen

1099 haest: weldra

1101 smaren: smeren, drinken

+ 17v

1108 taveeren: herberg

1111 smeren: drinken

1112 ontpast: van streek, uit zijn gewone doen

1113 gerast: gehaast

[p. 125]

 

Naer mijnder macht, tot mijnder vromen.¹¹²²

 

Dus wilt altsamen binnen comen

 

Om te rusten onder mijn dack.

Levij

1125

Ick wil ontbinden, broeders, mijnen sack

 

Om te langen uut wat van ons terwegraen.

 

Helpe, broeders! Wie heeft dit gedaen?

 

Ick moet mij verslaen, noijt soo ontstelt!¹⁰²⁸

 

Siet, broeders, hier licht inne hetselffde gelt

1130

Dwelck ick hebbe getelt den graenniere.^1125-1130aant.

Juda

 

Tes vremt hoet hier comen is. Laet ons maecken goede chiere!

 

Dus nemen wij ons plaijsiere sonder veijsen,¹¹³²

 

Want morgen moeten wij heel vroech aent reijsen.

hier gaense inde herberge.
Paussa.

Jacob uut met Benjamin ende sittende voor zijn deure.

 

⁺Ongerust met sorge ben ick in droefheijt wakende.

1135

O Godt van Israel, cleijn is mijn verblijdinge.

 

Nacht ende dach ben ick naer mijn kinderen hakende,

 

Want sint dat zij gingen uut mijn bevrijdinge¹¹³⁷

 

Naer Egipten, en hoorde ick nooijt geen tijdinge.

 

Dus zorge ick, o Heere, dat sij sijn in noot¹¹³⁹

1140

Oft op den wech gestorven deur hongers bestrijdinge;¹¹⁴⁰

 

Want haerder geen en verneem ick cleijn oft groot.¹¹⁴¹

 

O Godt, sint dat Joseph, mijnen soon, soo deerlijck wert gedoot,

 

En heeft noijt blijschap veel in mijn gerust.

 

Och Benjamin, hoe dickmaels hebbe ick u gecust

1145

Ter eeren u broeder Joseph, die ick, o wach,

 

In mijn herte hebbe gegraven. Tis oock selden dach¹¹⁴⁶

 

Ick en moet peijsen om sijn vrindelijcke seden.¹¹⁴⁷

 

Dus moet icker mijn selven in stellen te vreden.

 

O Godt van Israel, wilt doch noch heden

1150

Mijnen druck ter werelt een weijnich vercleenen

 

En van mijn kinderen doch tijdinge verleenen.

De broeders comen weder uute.

1122 vromen: voordeel

1028 mij verslaen: vrezen

1125-1130 Gen. 42, 27-28

1132 veijsen: bedwingen, inhouden

+ 18r

1137 bevrijdinge: gebied

1139 zorge: vrees

1140 bestrijdinge: overval, het overvallen worden door (Mak 62)

1141 verneem: zie, hoor

1146 gegraven: gegrift

1147 Ick en moet ...: of ik moet ...

[p. 126]

Ruben

 

O broeders, wij hebben wel gerust sonderlinge

 

En wij sijn wel onthaelt geweest; danck heb de Heere.

 

Dits ons lesten dach; voort, gaen wij geringe¹¹⁵⁴

1155

Tot onsen vader die met verlangen zeere

 

In droeffheijt naer ons wacht. Dus telcken keere

 

Moeten wij Godt dancken tot alder stont

 

Dat hij ons gejont meer dan wij wel zijn weerdichaant.

 

Maer heeft hij ons laten keeren welvarende, gesont.

1160

Ick sien onzen vader! Dus, broeders expeerdich,¹¹⁶⁰

 

Verblijf u volheerdich nu te dezer uuijre.¹¹⁶¹

Levij

 

Hij sidt rustende, eijlacen, voor sijn deure.

 

Dus sonder getreure gaen wij bet nader.¹¹⁶³aant.

 

Laet ons hem groeten.

Juda

1165

Gegroet zijt ghij, lieve vader.

 

Daernaer ghij gehaeckt hebt met groot verlangen¹¹⁶⁶aant.

 

Zijn nu hier.

⁺

Jacob

 

O kinderen, ick moet ulieden blijdelijcken ontfangen,

 

Want u aensien doet mijn droefheijt lamen.¹¹⁶⁹

1170

Och, hertelijcken willecom zijdij hier oock altesamen;

 

Soo is mijnder herten veel vreuchden geschiet.

 

Waer is Sijmeon? Och die en zien ick hier niet!

 

Mij dit bediet waer dat hij is bleven.

Ruben

 

Dat sal ick u, lieve vader, te kennen geven,

1175

Waer dat hij is, en hoe wij hebben gevaren,aant.

 

En baden om koren den gouvernant.

 

Doen zeijde hij dat wij quamen om verraden sijn lant,

 

En wilde hebben tverstant op dat pas¹¹⁷⁸

 

Vanwaer wij quamen en wie ons vader was.

1180

Dwelck ick hem ras hebbe ontbonden,¹¹⁸⁰

 

Zeggende hoe ghij ons daer hebt gesonden

 

Ende dat wij waren elff broeders, deene¹¹⁸²

 

Van eenen vader. Twoort, zeg ick, recht bevonden

 

En den elffsten is, zeijt ick, bij u bleven alleene.

1185

Oock was hij om reijsen, zeijdt ick, veel te cleene

1154 geringe: snel

1160 expeerdich: verstandig (Mak 152)

1161 volheerdich: blijvend

1163 sonder getreure: zonder droefenis

1166 Daernaer: naar wie

+ 18v

1169 lamen: verminderen

1178 tverstant: kennis

1180 ontbonden: verteld

1182 deene: te zamen

[p. 127]

 

En noch meer dat ghij uwen zin op hem hadt geset.aant.

 

Gaet, sprack hij, haelt mij dien ongelet;¹¹⁸⁷

 

Zoo salt ickt gelooven uwen woorden zaen.^1177-1188

 

Dus heeft hij Sijmeon in stagie gevaen¹¹⁸⁹

1190

En dien sal hij ontslaen, heeft hij geswooren,

 

Zoo haest als wij ons broeder hem brengen voren.

 

Daerop gaff hij ons koren en sprack noch bij dien:

 

Zijt ghij waerwoordich, vrucht sult ghij oorboren.¹¹⁹³

 

Ist oock anders, de doot en sal dees niet ontvlien.^1187-1194

Jacob

1195

Och neen, kinderen, dat en sal niet geschien!

 

Dit kint en laet icker reijsen tot geener tijt.

 

Ghij hebt druckx genoech aen mij gesien

 

Doen ick Joseph, mijn zone, eijlacen, wiert quijt.

 

Zout ghij mij nu ontnemen mijns hertssen jolijt?

1200

De doot subijt zoude ick beerven

 

En van rouwen doch moeten sterven.^1195-1201

Jacob binnen.

Juda

 

Broeders, wij sullen hem bidden alle gelijckaant.

 

Dat hijt goetwillich ons noch sal consenteeren,

 

⁺Want corts moeten wij weder naer tegipsche rijck.

1205

Deur lanckheijt van tijen sal ons graen mineren.¹²⁰⁵

 

Dus gaen wij binnen onsen vader consoleren.¹²⁰⁶

Quaet Ingeven

 

Waer zijdij, Nijdich Herte, Satans broetsele?

 

Vijantlijck wezen, waer merdij zoo langhe, ghij?¹²⁰⁸

Nijdich Herte

 

Swijcht ghij die aenneme sich haelt u voetsele.¹²⁰⁹

Quaet Ingeven

1210

Waer zijdij, Nijdich Herte, Satans broetsele?

Nijdich Herte

 

Ick hebt al gestelt in Charons behoetsele.¹²¹¹

 

Zorght niet, ick come u metten gange bij.¹²¹²

Quaet Ingeven

 

Waer zijdij, Nijdich Herte, Satans broetsele?

 

Vijantlijck wezen, waer merdij zoo langhe, ghij?

1187 ongelet: zonder talmen

1177-1188 Gen. 42, 30-34

1189 stagie: stage, gijzeling

1193 waerwoordich: betrouwbaar; oorboren: verwerven

1187-1194 Gen. 42, 33-34

1195-1201 Gen. 42, 38

+ 19r

1205 mineren: verminderen

1206 consoleren: troosten

1208 merdij: blijf je

1209 waarsch. corrupte passage.

1211 in Charons behoetsele: onder bescherming van Charon (de veerman van een van de rivieren in de onderwereld)

1212 Zorght: vreest; metten gange: spoedig

[p. 128]

Nijdich Herte

1215

Igoij, neefken, om dat dicmaels in tvolcx gedrange zij,¹²¹⁵

 

Op alle liens worpe ick een prange blij.¹²¹⁶

 

Want int strange vrij steeck ick groot en cleene¹²¹⁷

 

Mits tshongers geweene.¹²¹⁸

Quaet Ingeven

 

Ick en spaerder oock niet eene.

1220

Tvleesch totten beene moet van honger bederven.

 

Met duijsenden ziet men ze tseffens sterven.¹²²¹

 

In Pluto's erven logier ickze koene.¹²²²

Nijdich Herte

 

Jae, want boven zijnen staet gaet menich gegrantge boon.¹²²³

 

En woorden zij sieck, terstont moeten zij int hospitael sijn.

Quaet Ingeven

1125

De vrouwenpaternosters en mogen nu geen korael zijn,¹²²⁵

 

Noch eenich cristael zijn, al hadden zij geen broot.

Nijdich Herte

 

Sij prijsen nu al riemen van silver oft van gouwe root,¹²²⁷

 

Een silver ijserken aent hooft met spellen groot.¹²²⁸

 

Geringe is den poot met diamant oft torkoijs,

1230

Smaragden, karbonckel, robijn oft dobbeletten voos.¹²³⁰

 

Tlichaem van binnen boos en van buijten net;¹²³¹

 

Thaer wert gevlochten en daensicht geblancket;

 

Tdoecxken wert wijt gezet, al warent Venus nechten.¹²³³

⁺

Quaet Ingeven

 

Tschijnt van achter dat zij van veuren willen vechten.¹²³⁴

1235

Wouden zij stichten int vernieuwen der kleeren¹²³⁵

 

Welck dese jonge claddekens terstont al leeren.¹²³⁶

 

De hoverdije zij vermeeren voor elck openbaer.

 

Tabbaerts, bouwens, van elckx moeten zij hebben een paer.¹²³⁸

1215 gedrange: drukte

1216 prange: druk, kwelling; blij, praed. toev. bij ick

1217 int strange: hevig

1218 geweene: ellende

1221 tseffens: tegelijkertijd

1222 in Pluto's erven: in het graf; logier: breng onder, verschaf onderkomen

1223 gegrantgeboon: corrupte passage

1225 De vrouwenpaternosters: de rozenkransen van de vrouwen; korael: van koraal

1227 riemen: ceintuurs

1228 ijserken: hoofdijzer; spellen: spelden

1230 dobbeletten voos: doubletten die geen waarde bezitten

1231 Matt. 23, 27

1233 Tdoecxken: de hoofddoek, of: 't decolleté? Venus nichten: zedeloze vrouwen (Mak 438); al: als

+ 19v

1234 Tschijnt ... vechten: van achteren kun je zien dat ze van voren willen vechten (er opgetut uitzien?)

1235 constructie, samenhang met de context en betekenis zijn onduidellijk

1236 claddekens: sletjes

1238 bouwens: overrokken

[p. 129]

 

Houwen zij, eert jaer moeten zijse vercoopen.¹²³⁹

Nijdich Herte

1240

Genoech van dien; laet ons gaen loopen

 

Int lant Canaan sonder te dilaijeren,¹²⁴¹

 

Opdat wij mogen veel zielen conquesteren,¹²⁴²

 

Israel persequeren als vijant der hellen.¹²⁴³

Quaet Ingeven

 

Ick, Quaet Ingeven, wil hem emmers vertellen:

1245

Dat hongerich quellen themwaerts compt poogen,

 

Is omdat Godts gratie hem es onttoogen.¹²⁴⁶

 

Dus wij wel naer hem mogen op hope leven,¹²⁴⁷

 

Want alle mijn werck is niet dan Quaet Ingeven.

Jacob uut met Benjamin.

 

O groote benautheijt des hongers gewelt,

1250

Daer wij sijn mede gequelt sonder verdrach!¹²⁵⁰

 

Zuldij noch niet neer zien, Heere, mij dit vertelt.

 

Geen vrucht opt velt sonder u gratie wassen mach.

 

O Godt Israel, hoort doch mijn geclach:

 

Wilt doch mijn, cleijn Jacobs wormken, spijsen,¹²⁵⁴

1255

Want sonder u, Heere, en can niemant leven eenen dach.

 

Mijn gebet en tranen laet in u ooren rijsen

 

En wilt barmherticheijt u creatueren bewijsen,

 

Opdat sij deur benautheijt niet en sterven.

 

Waer zijdij, mijn zonen, comt om mij te verjolijsen.¹²⁵⁹

1260

Noch eens zuldij gaen reijsen naar degipsche erven

 

Om coopen graen twelck wij niet langer mogen derven.^1260-1261

 

Dus stelt u aent reijsen, vrij als de koene.¹²⁶²

Juda

 

Neen vader, geensins en staet ons dat te doene,¹²⁶³

 

Want den heere des lants heeft bij eede gesworen

1265

Dat wij hem brengen onsen jonckxsten broeder geboren

 

⁺Die ghij hebt vercoren met oprechter trouwen,

 

Anders en sullen wij sijn aanschijn niet aenschouwen

 

En Sijmeon sal hij houwen eeuwelijck gevaen

 

Oft mogelijck verslaen. Dus en zullen wij niet gaen,¹²⁶⁹

1270

Wij en leijden zaen onsen broeder mede.

1239 eert jaer: voordat er een jaar is verstreken

1241 dilaijeren: talmen (Mak 119)

1242 conquesteren: in onze macht krijgen (Mak 100-101)

1243 persequeren: kwellen; Israel: Jacob (Gen. 32, 29)

1246 hem es onttoogen: zich van hem heeft afgekeerd

1247 op hope leven naer: hoopvol toegaan op

1250 sonder verdrach: zonder pardon, uitstel

1254 Vgl. Job 25, 6

1259 verjolijsen: op te beuren

1260-1261 Gen. 43, 2

1262 als de koene: onverschrokken

1263 staet: past, voegt; staet ons te doene: kunnen we doen

+ 20r

1269 verslaen: doden

[p. 130]

 

Want anders en mogen wij crijgen terwe ofte graen;

 

Dus waert al verloren moeijte watmer om dede.

Jacob

 

Och, dat waer mijnder herten groot verdriet.aant.

 

Tot mijnder ellende en hebdij hem gewaecht¹²⁷⁴aant.

1275

Van mijn liefste kint.

Juda

 

Neen, vader, hij heeft ons van als gevraecht:

 

Naer onsen staet, geslachte ofte lijvatie,¹²⁷⁷

 

Ons houdend voor bespieders ter selver spatie.¹²⁷⁸aant.

 

Dus sonder tardatie zeijde ickt hem openbaer.¹²⁷⁹

1280

Wie zoude dencken dat hij ons broeder soude heeschen daer?¹²⁸⁰

 

De saecke is onswaer zoo hij is geschiet.¹²⁸¹

 

Ten is maer om weten het rechte bediet,¹²⁸²

 

Oft wij leugens hem hebben bijgebrocht;¹²⁸³

 

Want alledinck wert van hem scherpelijck ondersocht

1285

Eer hij den volcke graen wilt vercoopen,

 

Welcke uut alle hoecken daer comen geloopen.

 

Dus ist sonder perijckel, zijt, vader, dies vroet.

 

Want als hij ons woorden zal vinden oprecht en goet,

 

Zal hij ons broeder ontslaen, en vrij laten halen

1290

Graen en al dat ons deur noot zal falen.^{1263-12901290}

Jacob

 

Neen, zone, mijn kint en sal ick geensins laten dalen.¹²⁹¹

 

Ghij hebt gedaen dat ick sonder kinderen zij:

 

Joseph is doot, Sijmeon zit gevangen onvrij,

 

En Benjamin wildij mij oock ontleijden?¹²⁹⁴

Ruben

1295

O vader, laet staen doch u schreijen,

 

Want ist dat ick het kint niet weder en brenge,

 

Zoo doodet beijde mijn zonen geringe;¹²⁹⁷

 

Dus levert mij hem alleen inde hant.

Jacob

 

Och neen ick, quaem hem ongeluck toe op tlant...

1300

Zijn eijgen broeder is doot, hij is aleene mijn vrint gebleven,aant.

 

⁺Van Rachel, stervende, mij in arbeijt gegeven.¹³⁰¹aant.

1274 gewaecht: gesproken

1277 lijvatie: manier van leven?

1278 spatie: ogenblik

1279 tardatie: aarzelen

1280 heeschen: ontbieden, wensen

1281 onswaer: niet ernstig

1282 het rechte bediet: de waarheid (van onze woorden)

1283 bij gebrocht: meegedeeld

1263-1290 Gen. 43, 3-8

1290 falen: ontbreken

1291 dalen: (naar beneden) gaan (vgl. r. 1316)

1294 ontleijen: ontnemen

1297 geringe: onmiddellijk

+ 20v

1301 Gen. 35, 16-18

[p. 131]

 

Liet hij dan tleven, soo zoude droefheijt swaer

 

Ter hellen leijden mijn oudt, grijs haer.^1291-1303

Juda

 

Ick bidde u, vader, mijnder herten pilaer,¹³⁰⁴

1305

Zent dit kint met ons opdat wij leven doch

 

En niet en sterven; willet mij in handen geven, och!

 

En ick u tkint niet levende en levere gehuldich,¹³⁰⁷

 

Ick sal, vader, der sonden tegen u zijn schuldich.

 

Want dat lange beijden es tonser onvromen:¹³⁰⁹

1310

Wij waren alreede wel tweemael gecomen,

 

Hadden wij ons van eersten mogen spoeijen.¹³¹¹

Jacob

 

Och, moet dat sijn, zone, soo zuldij mij ontgoeijen¹³¹²

 

Van mijnen jonckxsten zone, den liefsten van al.

 

Hout, neempt hem! Die tranen mij over doogen vloeijen.¹³¹⁴

1315

Wil ick? Jae ick. Sal ick? Neen ick. Nochtans ick sal

 

U laten reijsen, kint, naert egipsche dal.

 

Hoort, mijn sone, voor al wat ghij doet:

 

Neemt van dees lants beste vruchten goet;

 

Daarmede wilt vullen alle ulieder vaten

1320

En draecht se den gouverneur sonder aflaten:¹³²⁰

 

Balsem, wieroock, heunich ende termentijn,¹³²¹

 

Mirre, dadelen ende amandelen fijn.

 

Oock zuldij dobbel gelt, sonder cesseren,¹³²³

 

Met u dragen en hem dat presenteren.

1325

Hetselve gelt dat in u sacken was:

 

Sij hebben mogelijck gedoolt op dat pas.¹³²⁶

 

Dus spoet u ras, sonder langer beijden.

 

Adieu, zone, ick moet van u scheijden.

 

Dies het schreijden mijn hert en sin verdooft:

1330

Ick woorde heel van alle mijn kinderen berooft.^1304-1330

Ruben

 

Gij en sult niet verliesen, vader, dit gelooft.

 

Bevelen blijft den Heere der heeren.aant.

 

Wij willen op die vaert.

Jacob

 

Sone, wilt noch eens herwaerts keeren.

1335

Ick moet u noch eens kussen, mijn kint gepresen.

1291-1303 Gen. 42, 36-38

1304 pilaer: steun

1307 gehuldich: gehoorzaam (Mak 174)

1309 onvromen: nadeel

1311 van eersten: onmiddellijk

1312 ontgoeijen: beroven

1314 Hout: hier (hier heb je hem)

1320 sonder aflaten: en laat dit niet na

1321 termentijn: terpentijn, hars

1323 sonder cesseren: terstond

1326 op dat pas: toen

1304-1330 Gen. 43, 9-14

[p. 132]

 

Het sal mogelijck, eijlacen, het leste wezen.

Benjamin

 

Adieu, vader, stilt u doch.

⁺

Jacob

 

Sone uutgelesen,

 

Ick moet u kussen noch.

Benjamin

1340

Adieu, vader, stilt u doch.

Jacob

 

Sal ick u moghen aenschouwen, och,

 

Zoo wert mijn ziele noch al genesen.

Benjamin

 

Adieu, vader, stilt u doch.

Jacob

 

Zone uutgelesen,

1345

Adieu, kint, Godt spare u in desen¹³⁴⁵

 

En wilt u gesontheijt voor mij jonnen.

Ruben

 

Adieu, vader; alzoo haest als wij connen,

 

Sullen wij keeren en alst Godt gebiet,

 

Die u en ons allen wilt helpen uut al verdriet.¹³⁴⁹

Jacob

1350

Godt beware u, zone. O Godt, wat mij geschiet?

 

Sonder kinderen ben ick, dwelck ick moet clagen,

 

Dat ick berooft werde in mijn oude dagen.

Ruben uutcomende met alle de broeders met zacken op den hals

 

Het reijsen, broeders, is een vreucht,

 

En voorspoet te hebben int vremde lant.

1355

Maer ons vader, eijlacen, cleijne verheucht¹³⁵⁵aant.

 

Derven sijn kinderen als nu te hant.

 

Nochtans heeft ons gejant den Heere plaijsant¹³⁵⁷

 

Dat wij in Egipten tonser vromen¹³⁵⁸

 

Voor den dage, hoop ick, zullen comen.

1360

Want wilde den dach, dunckt mij, noch beter op rijsen,

 

Het sconinckx pallaijs zoud ick ulieden alreede wijsen.aant.

Den eersten Wachter

 

Aij, hoe wel soude ick noch slapen!

 

Weij, ten gebreeckt mij emmers niet aent gapen.

 

Maer daermet en ist niet al te doene.¹³⁶⁴

1365

Ick wil een liedeken strijcken als de koene.¹³⁶⁵

+ 21r

1345 in desen: op, gedurende deze tocht

1349 verdriet: ellende

1355 cleijne verhecht: kan het maar weinig bekoren

1357 gejant: gegund; plaijsant: goed

1358 tonser vromen: tot ons voordeel

1364 Maer ... doene: maar daar komen we er niet mee

1365 strijcken: i.c. zingen (uit niets blijkt dat de wachter een snaarin-strument bij zich heeft); als de koene: onversaagd

[p. 133]

 

Ick bent gewoone, wient mach laecken.¹³⁶⁶

 

Mijn maetken, wed ick, salder aff ontwaecken.

Singende op de wijse: den Biscop van Trieren.

 

⁺Een lieffelijck boelken heeft mij dach geset,¹³⁶⁸

 

Spijt nijders die sulckx haten.

1370

Daer gaen ick bij slapen, bij slapen altemet.¹³⁷⁰

 

Ick en sal de liefste niet verlaten.

 

 

 

Sij heeft bruijn oogen en eenen rooden mont¹³⁷²

 

U soud ick, boelken, wel willen trouwen,

 

Maer nu ghij een ander lieffde jont,

1375

Soo en wil ick u boelschap niet behouwen.¹³⁷⁵

 

 

 

Is bij dat vrouken nu niemant, jonck oft oudt?

 

Jonge cappellaenkens geschoren.¹³⁷⁷

 

Spant vrij noch een spantken, hebt u kloeck en stout,¹³⁷⁸

 

Maer haest u uuter voren, uuter voren.¹³⁷⁹

Dander Wachter

1380

Helpt, wat maeckt ghij zoo vroech op den toren?

 

Ist gewonnen of ist verloren, oft meijndij rasen, ziet?¹³⁸¹

Deen Wachter

 

Ba, maetken, moet ick den dach blasen niet

 

Daer ick toe gestelt ben naer d'oude manieren,

 

Opdat ick ontwecke Venus kamenieren?¹³⁸⁴

Hij steeckt trompet.

Dander Wachter

1385

Soo en hoorde ick in lange u soo leelijcken tieren¹³⁸⁵aant.

 

Met u trompet, twelck mij verwondert.

 

Tvolck sal meijnen dat is gedondert,

 

Want elck bijsondert en schiet inde weere.¹³⁸⁸aant.

 

Oock comt den dach, siet, heel int kleere,¹³⁸⁹

1390

Want de sonne vertoont haer inden oosten.

 

Wat comt ginder volckx? Godt wilse vertroosten.¹³⁹¹

 

Sij comen om koren, wed ick, sonder falen.¹³⁹²

1366 wient mach laecken: wie er ook tegen protesteert

+ 21v

1368 boelken: liefje; dach geset: een afspraakje gemaakt met, mij rendezvous gegeven

1370 altemet: soms

1372 bruijn: donker of: bruin

1375 u boelschap: de (ongeoorloofde) liefdesrelatie die ik met u onderhoud

1377 geschoren: die de tonsuur hebt ontvangen

1378 Spant: span u in; een spantken: eventjes; hebt u: gedraag u

1379 voren: vgl. r. 811

1381 rasen: gek zijn

1384 ontwecke: wakker maak; Venus kamenieren: de verliefden

1385 leeclijcken: stuntelig; tieren: kabaal maken

1388 bijsondert: afzonderlijk

1389 int kleere: duidelijk

1391 vertroosten: bijstand verlenen

1392 sonder falen: zonder twijfelen

[p. 134]

 

Helpe, zij sullent noch al uuten lande halen!

 

Bleeff elck in zijn palen, ten ware niet quaet.

1395

Dus wil ick eens zingen, hoort ghij hoet gaet.

Hij zinght op deerste wijse:

 

Den nacht is voorbij, den schoonen dach comt aen.

 

Terechte mach sulckx wel treuren¹³⁹⁷

 

Die een quaet huwelijck heeft gedaen

 

En eenen beteren mach gebeuren.

 

 

1400

⁺Hetselffde bemerck ick aen mijn selven wel.

 

Dat clage ick dick mijn oogen.

 

Zij is goet en schoon, maer beij gelogen.

 

Haer onderdaen moet ick mij poogen.

Deen Wachter

 

Ick hoorde wel, maetken: ghij zijt de helft bedrogen.¹⁴⁰⁴

1405

Dus soudij u wel mogen doen reliveren.¹⁴⁰⁵

Dander Wachter

 

Waeij, ick woone voren daer koeijen logeren.¹⁴⁰⁶aant.

 

Als ghij gaet bancketteren, soo moet ick sobereren,¹⁴⁰⁷

 

Sonder refuseren die kinderen paeijen.¹⁴⁰⁸

Deen Wachter

 

Ick hoore wel: ghij zout voren woonen. Condij thuijs omdraijen,

1410

Zoo soudt ghij de meester zijn.

Dander Wachter

 

Al just geraijen.aant.

 

Maer ick stille mij in als, tzij blijscap oft druck.¹⁴¹²

 

Dus wil ick den dach oock eens gaen blasen.

Deen Wachter

 

Geselleken, wacht u voor sulcken ongeluck.

Dander Wachter

1415

Maer ick stille mij in als, tzij blijschap oft druck.

 

Die een quaet wijff heeft, die heeft een quaet stuck.¹⁴¹⁶

 

Gesellekens, ghij en dorst niet seer naer houwen rasen,¹⁴¹⁷

 

Maer ick stille mij in als, tzij blijscap oft druck.

 

Dus wil ick den dach nu eens gaen blasen.

1420

Ick zegge al goeden dach deze arme dwasen

 

Die, als ick, mishout zijn: sij moeten in droefheijt stranck¹⁴²¹

 

Haer leven verslijten tegen haren danck.

1397 sulckx: dit, hierover

+ 22r

1404 de helft: grotendeels

1405 reliveren: ontheffen van uw verplichtingen, h.l. scheiden

1406 voren: in het voorste deel (van het huis); logeren: hun stal hebben

1407 bancketteren: feestvieren, de bloemetjes buiten zetten; sobereren: me onthouden van, vasten

1408 paeijen: zoet houden

1412 stille mij: leg me er bij neer

1416 die ... stuck: die is er slecht aan toe

1417 dorst rasen: moest hunkeren

1421 mishout zijn: ongelukkig getrouwd zijn

[p. 135]

Hij blaest.

Deen Wachter

 

Goede vrouwen prijse ick al mijn leven lanck,

 

Daermen niet dan deucht aff hooren en mach.

1425

Godt verleen ulieden bescheijden goeden dach.

Juda

 

Broeders, ick hoore den wachter slaen zijn trompet,

 

Tsconinckx pallaijs bewarende tallen tijden.¹⁴²⁷aant.

 

Wij sullender haest sijn. Wist ons broeder ongelet¹⁴²⁸

 

Dat wij hem soo naer sijn, hij soude hem verblijden.

1430

Ziet, daer is sconinckx pallaijs en daer besijden

 

Is den toren daer ons broeder licht gevaen.

Joseph, uutcomende met de dispensiers.

 

Holla, wat volck sal ons ginder comen aen?

 

Het sijn de elff gebroeders, soo ick can aenschouwen.

 

⁺Tza, mijn dispensiers, wilt haer tegen gaen.¹⁴³⁴

1435

Leijtze in mijn huijs ter goeder trouwen.¹⁴³⁵

 

Slaet en clapt, ick wil mijn noenmael met haer houwen.^1435-1436

 

Gaet, spoet u geringe ten desen keere.¹⁴³⁷

 

Ick kome terstont bij haer, hope ick aenden Heere.¹⁴³⁸

Dispensier

 

Ick sal mij haesten en loopen seere,

1440

U gebodt volbringen, vrij als de koene,

 

Want een knecht hoort altijts sheeren wille te doene.

Ruben

 

Siet, broeders, ginder sien ick een comen loopen int groene¹⁴⁴²

 

En tonswaerts neempt hij geheel den treijn.¹⁴⁴³

 

Het is des heeren dispensier, certeijn.

1445

Dus laet ons groot en cleijn wat stijff aentreden.¹⁴⁴⁵

Dispensier

 

Willecome, mijn heeren. Godt des vreden

 

Beschermt ulieden voor confuijs.¹⁴⁴⁷

 

Ghij sout met mij gaen tot mijns sheeren huijs,

 

Zoo hij mij belast heeft int secreten.¹⁴⁴⁹

1450

Hij heeft ulieden van verre sien comen met een gedruijs.¹⁴⁵⁰

 

Dus ben ickt ulieden terstont comen laten weten,

1427 bewarende: bewakende

1428 haest: spoedig; ongelet: ongedeerd

+ 22v

1434 dispensiers: hofmeesters, huisbestuurders

1435 ter goeder trouwen: voorwaar

1435-1436 Gen. 43, 16

1437 geringe: snel

1438 aen den heere: bij God

1442 int groene: buiten

1443 treijn: richting

1445 stijf: snel

1447 confuijs: ondergang, verderf

1449 int secreten: in het geheim

1450 met een gedruijs: met haast

[p. 136]

 

Als dat hijt broot met ulieden wilt eten.

 

Haest ulieden en comt sonder lange beijden.

 

Ick gae terstont die maeltijt bereijden.

Juda

1455

Danck hebt, heere. Och, waer sal hij ons leijden?aant.

 

Een vreese comt mijn herte bevichten:

 

Hij sal ons van diverije, sorgh ick, betichten,

 

Om tgelt dat in ons zacken lach gesteecken.

 

Nochtans willen wijt hem weer oprichten.¹⁴⁵⁹

1460

⁺Maer wat salt baten, wilt hij hem over ons wreken!

 

Och, laet ons doverste sijns huijs daeraff gaen spreken,aant.

 

Eer hij ons maeckt zijn eijgen gesellen.

Dispensier

 

Compt naer, mijn heeren.

Ruben

 

Hoort, wat wij u moeten vertellen:

1465

Doen wij terwe cochten en gingen laest van hier,

 

Commende thuijs, hoort, lieve dispensier,

 

Zoo hebben wij alle onze zacken ontbonden

 

En hetselfde gelt daerinne gevonden

 

Daer wij ten dien stonden u mede hadden betaelt.

1470

Tes sonder ons weten hoet daermet is gefaelt.¹⁴⁷⁰

 

Dus brengen wijt u weder voorwaer,

 

Ten minsten ander gelt van gelijcke, even swaer,

 

Opdat wij eenpaer u stellen tevreden,¹⁴⁷³

 

Ende oock ander gelt, opdat wij noch heden

1475

Graen mogen krijgen.

Dispensier

 

Neen, vrinden, wilt daer aff swijgen.

 

Want ick hebbe certeijn ulieden gelt gehadt.

 

Tis mogelijck, Godt heeft eenen verborgen schadt

 

In u sacken gedaen. Dus en wilt niet vreesen, ghij.

1480

Ick sal u broeder Sijmeon gaen halen hier bij,

 

Gelijck heden mij vanden gouverneur is belast.

 

Gaet rusten u moede leden die van reijsen sijn ontpast,¹⁴⁸²

 

Onder mijns heeren dack tot uwer vromen.^1448-1484

 

Want blijschap en mach den gevangen niet te vroech gecomen.

De broeders binnen metten dispensier.
Paussa.

Sijmeon, alleen uutcomende.

1485

O Godt des hemels, diet al hebt gewrocht,

 

⁺Hoe is mijn herte tot vreuchden genegen!

 

Dat mijn broeders sijn comen is mij tijdinge gebrocht.

1459 oprichten: vergoeden

+ 23r

1470 gefaelt: fout gelopen

1473 eenpaer: te zamen

1482 rusten: rust geven; ontpast: van streek

1448-1484 Gen. 43, 18-25

+ 23v

[p. 137]

 

Dies ick Godt dancke. Nu ben ick ontslegen¹⁴⁸⁸

 

Van tgevangenis, daer ick lang heb gelegenaant.

1490

Treurende, haer wachtende met benouwen,aant.

 

Sorgende dat zijlieden achter blijven zouwen.¹⁴⁹¹

 

Dies ick in rouwen hebbe geweent menigen traen.

 

Compassie sal ick eeuwelijck in mijn herte houwen

 

Met alle creatueren die liggen gevaen.

1495

O Godt danck, mijn broeders comen hier gegaen.

 

Therte van blijschappen doen doogen openbaren.¹⁴⁹⁶

 

Och, willecome, broeders!

Ruben

 

Broeder, hoe meuchdij varen,

 

Liefste broeder, Sijmeon! Want lacen ons deert

1500

Dat wij niet eer en hebben connen naren.¹⁵⁰⁰

 

Want dat belet heeft ons vader eerweert,

 

Qualijck willende laten reijsen dit kint expeert,¹⁵⁰²aant.

 

Vreesende dat hem zoude overcomen eenich ongeluck.

Sijmeon

 

Dat vreesde ick mede. Dies leet ick druck.

1505

Lieve broeders, dagelijckx was therte beladich,¹⁵⁰⁵

 

Duchtende dat ick zoude gevaen blijven ongenadich.

 

Maer Godt is beradich alle menschen inden noodt.¹⁵⁰⁷

Ruben

 

O broeder, meendij dat ons niet en verdroot,

 

Doen wij u hier lieten en moesten gaen reijsen?

Sijmeon

1510

Tis wel, broeders, maer ick en can niet gepeijsen,aant.

 

Hoe ghijlieden hem de saecke hebt derren ontdecken,

 

En oock hoe hij tkint soo met heeft laten trecken.aant.

 

Want tot bewaringe heeft hijts noijt niemant betrout.¹⁵¹³aant.

Joseph met de dienaers uut.

Juda

 

Bilo! Deur den honger verwint den wolff thout.

1515

⁺Daer en was te backen, te brouwen nauwelijckx meer.

 

Dus consenteerde hijt - hoe seer dat hem rout -

 

En lieten met ons reijsen te dien keer.

 

Holla, broeders, ick zie de heer.

Juda knielende alleene.

 

Laet ons hem dragen ons giften, cleijn van weerden,

 

Oodtmoedich vallende voor hem ter eerden.

 

O mogende prince, wilt doch aenveerden

1488 ontslegen: bevrijd

1491 achter blijven: weg blijven

1496 openbaren: openen

1500 naren: naderen, naderbij komen

1502 expeert: heerlijk (ep. orn., vgl. Mak 152-153)

1505 beladich: beangst

1507 beradich: behulpzaam

1513 betrout: toevertrouwd

+ 24r

[p. 138]

 

Onze simpel gifftkens, al zijnse van wezen cleene.

 

U woordt beter gejont, princelijck prince reene.¹⁵²³

 

Wilt ons daermede in genaden ontfaen.

Joseph

1525

Tis goet, gesellen, twoort geerne gedaen.

 

Wilt vander eerden opstaen en zeght mij volcomelijck:

 

Hoe heeft hem ulieder vader?¹⁵²⁷

Ruben

 

Heere, al vromelijck¹⁵²⁸

 

Soo heeft hem u knecht, ons vader, talder stont.

1530

Wij lieten hem welvarende, gesont.

 

Oock hij u jont welvaert telcker spatie,

 

Hem gebiedende in u goedertieren gratie

 

Met al tgene dat hem aencleeft.¹⁵³³aant.

Joseph

 

Tis mij lieff dat hij noch leeft.

1535

Mij antwoorde geeft nu onversaecht:

 

Is dit u jonckxste broederken, daer ghij mij aff hebt gewaecht,

 

Die bij u vader was bleven gestadich?

Ruben

 

Jaet, heere.

Joseph

 

Sone, Godt zij u genadichaant.

1540

En wilt u beradich in deuchden stercken.

Joseph keert hem om.

 

Och, tis mijn vleesch en bloet. Natuere moet wercken.aant.

 

Dies mij de tranen ten oogen uutspringen.

 

Maer omdat zijt niet en souden mercken,¹⁵⁴³

 

⁺Soo moet ick tegen nature mijn selven bedwingen.

1545

Wil ickt hem openbaeren? Neen, noch wil ickt verlingen.¹⁵⁴⁵aant.

 

Dus naer mijn kamer moet ick mij rasschen,¹⁵⁴⁶

 

Mijn oogen uutcrijten ende tranen aff wasschen.^1521-1547

Joseph binnen zonder de broers.

Dispensier

 

Compt, mijn heeren. Ghij zult goede chier maken,¹⁵⁴⁸

 

Bij den gouverneur goeden wijn ende bier smaecken.

1550

Volcht mij hier binnen.

Ruben

 

Wij sullen oock, eer wij van hier raecken,

 

U danckbaer zonder thoon sijn.¹⁵⁵²

1523 reene: edel

1527 Hoe ... vader: hoe is het gesteld met uw vader

1528 vromelijck: flink

1533 aencleeft: toebehoort

1543 omdat: opdat

+ 24v

1545 hem: hen

1546 verlingen: uitstellen

1521-1547 Gen. 43, 26-30

1548 goede chier maken: u te goed doen

1552 sonder thoon: zonder blijk daarvan te geven? (eerder zou men iets als zonder mate verwachten)

[p. 139]

 

Vrintschap soeckt vrintschap, sout recht den loon zijn.

Paussa cleijn.

Joseph uut met den dispensier

 

Tsa, mijn dispencier, gaet ras zonder toeven.

1555

Geeft den Hebreen graen en al dat zij behoevenaant.

 

Tot der reijsen. Doet mijn bevel.

 

Want met subtijlheijt wil ickze proeven,¹⁵⁵⁷

 

Waerin sij haer sullen bedroeven.

 

Want wonderlijck zoo is mijn voorstel.¹⁵⁵⁹

1560

Als ghij hen coren hebt gemeten, verstaet mij wel,

 

Soo steeckt hun gelt anderwerff in heurlien sacken.

 

Neemt daer mijn gulden drinckvat om haer doen gequel.

 

Dien zuldij inden buijdel des jonckxsten packen.

 

Tis mogelijck dat ickze wil verlacken.¹⁵⁶⁴

1565

Gaet, doet subtijlijcken het ontheet mijn,¹⁵⁶⁵

 

Soo meugen zij gaen wanneer sij gereet sijn.

Dispensier

 

Ick salt doen, heere, nu ick uwen sin weet fijn,¹⁵⁶⁷

 

En mij int werck rasschelijck spoeijen.

 

Voor dongeluck can hem qualijck ijemant hoeijen.

Ruben

1570

Danck hebt, heere, want ons vader naer ons haeckt,

 

Hebbende therte vol droefheijts getast.¹⁵⁷¹

⁺

Joseph

 

Gaet, gesellen, opdat ghij den ouderdom ontlast.

 

Maeckt verheucht die leeft in weenen.

 

Voorspoet wil u Godt int reijsen verleenen.^1554-1574

Quaet Ingeven

1575

Compt, Nijdich Herte, en wilt rasschen

 

Opdat wij ons netten met subtijlheijt gaen spreijen.

Nijdich Herte

 

Men seght gemeenlijck: als doude honden bassen,¹⁵⁷⁷

 

Zouden de jonge uutsien sonder lange beijen.

Quaet Ingeven

 

Compt, ick sal u leijen

1580

Op een plaetse secreet en stille.

 

Want ons hier geen voordeel comen en wille.

 

Dus willen wij elders gaen tvier onder den wint stoken.¹⁵⁸²

Nijdich Herte

 

Neen, ick wil ons noch al ander regement koken,¹⁵⁸³

1557 subtijlheijt: listigheid

1559 voorstel: list (Mak 509)

1564 verlacken: in de val lokken, vangen (Mak 461)

1565 ontheet: bevel

1567 sin: bedoeling

1571 getast: gevuld

+ 25r

1554-1574 Gen. 43, 31-44, 3

1577 bassen: blaffen (van mensen: schelden, razen)

1582 tvier ... stoken: het vuur aanwakkeren, iemand opstoken

1583 ander regement koken: een andere aanpak beramen

[p. 140]

 

Naer deijeren blint boken, wilt anders lucken.¹⁵⁸⁴

1585

Ick salze wel raecken.

Quaet Ingeven

 

Soo smijt ghijt al in stucken.

 

Ten baet teesen oft plucken boven, ondere.¹⁵⁸⁷

 

Dus laet ons wech, wech!

Nijdich Herte

 

Neen, ick noch wondere,¹⁵⁸⁹

1590

Mijnen cloot loopt rondere dan doen icken weert hadde.¹⁵⁹⁰

Quaet Ingeven

 

Hoe zoo?

Nijdich Herte

 

Ick sout u seggen, waert dat ick u op mijnen heert hadde.¹⁵⁹²

 

Want sonder luije roepen moeten wij riem aen boort leggen.¹⁵⁹³

Quaet Ingeven

 

Hoort, maer ghij en moges niet voort zeggen:¹⁵⁹⁴

1595

Ick hebbe secretelijck geseten achter Josephs dispensier,

 

En doen hij tcoren mat, was ick int bestier.¹⁵⁹⁶

 

Het woort noch suer bier eer lange dagen.¹⁵⁹⁷

⁺

Nijdich Herte

 

Hoe zoo?

Quaet Ingeven

 

Dat meughdij wel vragen!

1600

Die Hebreen sullen Josephs drinckvat mede dragen.aant.

 

Hun naeckt, hoop ick, plagen. Nochtans ist sijn ontheet.¹⁶⁰¹

 

Hij geeft hun koren, en haer gelt gereet;¹⁶⁰²

 

Dat doet hij weder in haer zacken steecken.

 

Achter rugge crijt hij, voor thooft hout hij hem weert.¹⁶⁰⁴aant.

1605

Namelijck ick weet oft hijt hem aen haer wil wreken.¹⁶⁰⁵aant.

Nijdich Herte

 

Gelt totten koren! laet ons Pharaonem gaen spreken.

1584 Naer ... boken: er een slag naar slaan; anders: tenminste

1587 Ten ... ondere: het helpt niet of we er nu van boven of van onder aan rukken (teesen: rukken)

1589 wondere: verbaas me

1590 Mijnen ... hadde: mijn zaak loopt beter dan toen ik me ervoor inspande (weert hebben: koesteren, houden van)

1592 waert ... hadde: als ik je als mijn goede vriend beschouwde, als ik je mocht

1593 luije: luid; moeten ... leggen: moeten we er onze uiterste best voor doen ons doel te bereiken

1594 Op grond van de inhoud moet deze claus met de voorafgaande één geheel gevormd hebben. Vs 1615 vormt mede het bewijs dat in de passage vanaf vs 1598 de clauskoppen verwisseld zijn.

1596 was ... bestier: had ik de teugels in handen

1597 suer bier: een moeilijke zaak, moeilijk; eer lange dagen: binnenkort

+ 25v

1601 ontheet: bevel

1602 haer gelt gereet: hun contanten

1604 weert: groot, kranig

1605 Namelijck: verschrijving voor Nauwelijck? Zo niet, dan grootspraak van Q.I.

[p. 141]

 

Zij en hebbent voormaels niet verdient certeijn.aant.

Quaet Ingeven

 

Twaer moeijte verloren, het en baet geen preken.aant.

 

Tschijnt tegipsche greijn es den Hebreen gemeijn¹⁶⁰⁹aant.

1610

Sonder gelt te geven. Ten is vrij niet reijn.

 

Tware voor hem vileijn, waert dat hijt wiste.¹⁶¹¹

Nijdich Herte

 

Ick salt hem ingeven, de saecke en is niet cleijn

 

En brenghtse alzoo gemeijn corts in grooten twiste.¹⁶¹³aant.

Quaet Ingeven

 

Bilo! Ick prijse het geldeken inde kiste.

1615

Luttel elck daer op giste, doen ickt sach inden sack douwen.¹⁶¹⁵

Nijdich Herte

 

Tgeldeken is de blomme!¹⁶¹⁶

Quaet Ingeven

 

Elck sout wel willen houwen,

 

Tsij mannen ofte vrouwen, geestelijck oft weerelijck,

 

Groot oft cleijn; tis al begeerlijck.¹⁶¹⁹

1620

Tmaechschap deerlijck zietmen om gelt verlaten.¹⁶²⁰

Nijdich Herte

 

Men sieter den eenen broeder den anderen om haten.

 

Tmach cleijn baten, schoon gouden schijven root.¹⁶²²

Quaet Ingeven

 

Sij doen sorghen.¹⁶²³

⁺

Nijdich Herte

 

Sij leijden inde doot

1625

Ende uut helsche conroot zij selven blijven.¹⁶²⁵

Quaet Ingeven

 

Want daer veel gelt is, hoortmen dicmaels kijven,

 

Malcanderen ontlijven sonder ontsien.

Nijdich Herte

 

Hoolla, maetken, genoech van dien!

 

Want veel lien lijden omt gelt groote smerte.

Quaet Ingeven

1630

Salomon zeijt: daer u gelt is daer is u herte.¹⁶³⁰

 

Zij en betrouwen huijs, sterckte, kisten oft slot,

 

Maer gravent in haer herte, dats den aerden pot¹⁶³²

1609 greijn: graan

1611 hem: t.w. Joseph; vileijn: onterend; hij: t.w. Pharao

1613 corts: binnen korte tijd

1615 Luttel ... giste: weinig had ieder het in de gaten

1616 blomme: het heerlijkste

1619 tis al begeerlijck: ze houden er allemaal van

1620 Tmaechschap: de familieband

1622 schijven: geldstukken

1623 sorghen: zorg hebben

+ 26r

1625 uut helsche conroot: uit de hel (vgl. Mak 101), uit de macht van de duivel

1630 Mat. 6, 19-21 en Luk. 12, 33-34

1632 2 Kor. 4, 7

[p. 142]

 

Welck saen verrot en laet de ziele droeffelijck.aant.

Nijdich Herte

 

Men vint luttel menschen, sij sijn behoeffelijck.¹⁶³⁴

1635

Laet ons daer aff niet breeder narreren.¹⁶³⁵

Quaet Ingeven

 

Wij moeten op dit stuck gaen gloseren¹⁶³⁶

 

Oft wij eenichsins costen gesobereren¹⁶³⁷

 

Den Hebreen, eer zij hem metten gelde wech maken.

 

Wij sullen hem best gaen doen een belegh maken¹⁶³⁹aant.

1640

Met Josephs dienaers, dat zijse bestrijen,

 

Jae, daerenboven aenspreken van diverije.¹⁶⁴¹

 

Comen sij aent lijen, soo salt al wel sijn.¹⁶⁴²

Nijdich Herte

 

Ist niet, soo moeten wij ergens el zijn,

 

Daer wij int spel zijn cleijn deucht ick jonder

 

Gaget daer gelijck dat geeft mij wonder.^1644-1645

Paussa.
De broeders al uut.

Ruben

 

Nu, broeders, Godt wil ons stercken op de vaert,

 

Int trecken naer huijs met jolijt.

 

Wij sijn van alderleij graen seer wel bewaert.¹⁶⁴⁸

 

Danck heb de gouverneur tot alder tijt.

Juda

1650

Hem moet lonen de Heere gebenedijtaant.

 

Van die chiere die hij ons heeft gedaen.

⁺

Joseph met zijn dienaers comt uut.

 

Tza, mijn overste des huijs, stelt u aent gaen.¹⁶⁵²

 

Vervolcht die mannen, u kloeckelijck thoont.

 

Als ghijse betrapt, zoo seght hen saen¹⁶⁵⁴

1655

Waerom sijt goede met quaet hebben geloont

 

Ende haer selven daer mede oneerlijck gehoont.¹⁶⁵⁶

 

Zeght hen dat sij mijn drinckvat hebben gestolen,

 

Ende brenghtse bij mij, woort u bevolen.^1652-1658

Dispensier

 

Ick sal, heere.

1634 behoeffelijck: hulpbehoevend, arm

1635 narreren: spreken

1636 gloseren: nadenken (Mak 193-194 s.v. glosen)

1637 eenichsins: op een of andere wijze; gesobereren: matigen, afremmen, in ongeluk storten?

1639 belegh maken: omsingelen

1641 aenspreken van: betichten van

1642 wel: in orde

1644-1645 corrupte passage?

1648 bewaert: voorzien

+ 26v

1652 stelt u aen: maak u gereed om

1654 betrapt: achterhaald

1656 oneerlijck: op een oneervolle wijze; gehoont: van hun eer beroofd, benadeeld

1652-1658 Gen. 44, 4-5

[p. 143]

1660

Ist niet wel een secreet verholen

 

Dat ick dees gesellen moet reprehendeeren¹⁶⁶¹

 

En van diverije gaen accuseeren,aant.

 

Als dat sij mijn heere wat ontrooft hebben.¹⁶⁶³

 

En hij heeften mij - wie zout gelooft hebben -

1665

Secretelijck in haren sack doen borgen!

 

Hoort! Ghij mannen, staet! Ghij mocht wel sorgen:

 

In doots noot comdij alle tsamen.

Ruben

 

Hoe soo, heere?

Dispensier

 

Tfij! Ghij meugt u wel schamen

1670

Van doneerlijck stuck dat ghij hebt begost.

Juda

 

Wat stuck is datte?

Dispensier

 

Betaeldij den weert alzoo sijnen kost?

 

Ghij hebt mede getrost en gestolen met practijcken¹⁶⁷³

 

Mijns heeren gulden drinckvat.

Ruben

1675

O Godt! Gestolen zeghdij? Ick meijn beswijcken!¹⁶⁷⁵

 

Met orlove heere, wij houden ons rechtveerdich.¹⁶⁷⁶

 

Ghij sijt qualijck bedacht, ten sal geensins blijcken.¹⁶⁷⁷

 

Oock tgelt dat wij eerst vonden in ons sacken volheerdich,¹⁶⁷⁸

 

Brochten wij dat niet weder expeerdich¹⁶⁷⁹

1680

⁺Uuten lande Canaan, dwelck ghij niet en wout?

 

Hoe? Souden wij dan gestolen hebben silver oft gout

 

Uut ons heeren huijs? O neen, te geenen stonden!

 

Dus willet deursoecken vrijmoedich en stout,

 

Ende bij den welcken dat wert gevonden,

1685

Sal den doot schuldich zijn. Dus wort ontbonden

 

Ten eersten mijnen sack: deursoeckten wel.

Dispensier

 

Ick ben te vreden naer u bevel.

 

Hem sal gebeuren rechtveerdich recht.

 

Hier en vinde ick niet, ghij zijt een getrouwe knecht.¹⁶⁸⁹

1690

Elck ontdoe zijnen zack besonder.aant.

 

Noch daer... noch daer... Wel, wat macht bedien?aant.

 

Daer en is oock niet. Ick hebt bijcans al deursien.

1661 reprehenderen: berispen, straffen

1663 Alsdat: dat

1673 getrost: gesleept, genomen; met practijcken: listig

1675 beswijcken: flauw vallen

1676 houwen ons: gedragen ons

1677 Ghij ... bedacht: u hebt het bij het verkeerde eind

1678 volheerdich: volledig, compleet

1679 expeerdich: netjes

+ 27r

1689 getrouwe: eerlijke

[p. 144]

 

Sonder ontvlien ras uwen zack oock ontlost!¹⁶⁹³

 

Hij moeter zijn oft gelt dat hij heeft gekost,

1695

Want hij is claer onder ulieden bleven.

 

Mij dunckt, ick tastene! Tfij! Wat hebdij bedreven!

 

Daer is de proeije, onwaerdige trawanten.¹⁶⁹⁷

 

Comt voorts geringe, mijns heeren serganten,¹⁶⁹⁸

 

Opdat wijse metter proije bij hem leijden.

Benjamin

1700

Och, broeders, ick moet beschreijen,

 

Ick bent onschuldich, wilt dit gelooven vast.

Joseph uut.

Artsier

 

Soo blijfter bij gelijck een dieff bij den bast.¹⁷⁰²

 

Aen eenen dweersschen mast salmen u loonen.¹⁷⁰³

 

Ziet, heere, hier breng ick die persoonen

1705

Metter proijen die sij u hadden ontsteken.¹⁷⁰⁵

Joseph

 

Tfij, gesellen! Dat sijn leelijcke gebreken

 

Dat ghij u handen crom draecht ende onclaer!¹⁷⁰⁷

 

Te nemen mijn drincvat! Ick moest werden gewaer.

 

Verholen dingen swaer can ick proberen.¹⁷⁰⁹

1710

Weet ghij niet hoe dat ick can prophiteren?¹⁷¹⁰

 

⁺Dus om corrigeren, hoe wil ickt met u maken?¹⁷¹¹

Ruben

 

Heere, tstuck is blijckelijck, wij en connent niet versaken.¹⁷¹²

 

Geen recht maer genade laet ons genaecken!

 

Nochtans is daer ons broeder gescuert bije¹⁷¹⁴aant.

1715

Dus wij u slaven blijven ten eeuwigen tije.

Joseph

 

Neen, dat waer onreden en oock tirannije.¹⁷¹⁶

 

Maer alleen die knecht diet feijt heeft gedaen,aant.

 

Die sal mijn slave zijn en alleen dienen saen.¹⁷¹⁸

 

En ghij sult gaen sonder hem alle gader

1720

Los ende vrij tot uwen vader.

Juda

 

O neen, heere, zijt hem genadich.

1693 ontlost: open

1697 proeije: buit; trawanten: schelmen

1698 geringe: snel

1702 bast: strop

1703 dweerschen mast: galg

1705 ontsteken: ontroofd

1707 Dat ... onclaer: dat jullie oneerlijke dieven bent, dat je lange vingers hebt

1709 proberen: bewijzen, aan het daglicht brengen

1710 prophiteren: voorspellen

+ 27v

1711 corrigeren: straffen

1712 blijckelijck: duidelijk; versaken: loochenen

1714 gescuert: betrapt?

1716 onreden: onrecht

1718 saen: voorwaar

[p. 145]

 

U gramschap over uwen knecht wilt niet oorbooren,¹⁷²²

 

En laet mij, u knecht, spreken voor uwen ooren.

 

Want ghij hier voren uwen knecht hebt gevraecht:

1725

Hebdij oock eenen vader oft broeder, welck wij u hebben gewaecht,

 

En dit is den jonckxsten die bij hem was bleven.

 

Zijn broeder is doot, ons vader sorge voor hem draecht:

 

In sijn oude dagen is hij van moeder hem gegeven.

 

Doen spraeckt ghij tot u knechten, heer verheven:

1730

Gaet, haelten tot mij, het mach hem baten,

 

Opdat ick mijn oogen op hem werpe, sonder sneven.¹⁷³¹

 

Wij antwoorden: tkint en can den vader niet gelaten,¹⁷³²

 

Want ginckt van hem, deur droeffheijt verwaten¹⁷³³

 

Zoo soude ons oude vader moeten sterven.

1735

Doen spraeckt ghij, heere: brenght hem binnen mijnen erven,

 

Want hij met u niet en comt, weet bijdien¹⁷³⁶

 

Dat ghij mijn aanschijn niet en sult aensien.

 

Dus moestet geschien. Deur u ontheet¹⁷³⁸

 

Reijsen wij tot uwen knecht, onsen vader, gereet,¹⁷³⁹

1740

Dwelck wij hem bereet en alle uwe begeerten zeijen,aant.

 

Alsdat wij het kind moesten met ons leijen

 

⁺Naer Egipten; tdocht hem quellagie

De broeders altsamen knielende.

 

En seijde ons met bitter schreijen:

 

Want dat den kinde toequame eenige lacagie,¹⁷⁴⁴

 

Soo moeste sterven mijn oude personagie

 

En mijn grijs hair soude ter hellen stueren.^{1744-17461746}

 

Quamen wij thuijs, heere, tzou soo gebeuren

 

Zonder den knecht hem te laten aenschouwen,aant.

 

Want zijn ziele hanght aen tkints siele tallen uren.

1750

Dus wilt voor tkints misdaet mij u slave houwen;¹⁷⁵⁰

 

Dat bid ick, heere, met knieen gevouwen,¹⁷⁵¹

 

En latet kint met zijn broeders gaen reijsen.

Joseph

 

Tsa, mijn dienaers, wilt achterwaerts deijsen.

 

Staet op, broeders, vreest geen bedroch.

1755

Ick ben u broeder Joseph! Leeft mijn vader noch,

 

Die dertich jaren mijn oogen is geweest onbekent?

1722 oorboren: ten uitvoer brengen

1731 sonder sneven: zonder twijfel, voorwaar

1732 gelaten: verlaten

1733 verwaten: rampzalig, ellendig

1736 Want hij: want als hij

1738 ontheet: bevel

1739 gereet: terstond

+ 28r

1744 Want dat: als; lacagie: lakkage, schade, nadeel

1744-1746 gezien de gebruikte tijd v.d. werkwoorden hebben we hier te doen met een vermenging van directe en indirecte rede

1746 stueren: koersen, neergaan; ter helle: naar het graf

1750 u slave: als uw slaaf

1751 gevouwen: gebogen

[p. 146]

Ruben willende de voeten van Joseph kussen.

 

Sijdij Joseph, ons broeder bemindt?

Joseph

 

Laet staen, broeder, wilt suchten noch beven.aant.

Juda

 

Och, broeder, wilt ons die misdaet vergeven,

1760

Want wij hebben bedreven aen u tirannije.

Joseph

 

Staet op, broeders, vreest geen wrake te geenen tije

 

Want doen ghij mij vercocht den Ismaeliten blije,

 

Ten was geen wreetheijt te dien stonden

 

Noch uwen raet, maer Godt heeft mij hier gesonden

1765

Opdat ghij hier spijse sout vinden en niet vergaen.

 

Zoo heeft mij Godt deze overheijt hier gedaen¹⁷⁶⁶

 

Dat ick de tweede ben naer Pharao triumphant.

 

Want twee jaren heeft nu deze dierte gestaen¹⁷⁶⁸

 

En noch in vijff jaren en salmen zaeijen oft maeijen tlant.

1770

Dus gaet ontknoopen mijn vader den droeven bant,

 

Alsdat ick noch leve om zijn verschoonen.¹⁷⁷¹

 

⁺Brenght hem tot mij als die is mijn weerste pant.¹⁷⁷²aant.

 

Met u kinders kinderen sult int lant Jesse woonen.¹⁷⁷³

 

Daer sal ick u voeden en deucht bethoonen¹⁷⁷⁴

1775

Opdat u geen voetsel en gebreke.

 

Ziet, u oogen zien dat ick met u spreke.

 

Vercondicht mijnen ende uwen vader wat ghij hoort en siet

 

Vande heerlijckheijt in Egipten die mij is geschiet.¹⁷⁷⁸

 

Gaet met mij binnen, ick salt u breeder narreren,

1780

Want ghij zijt mijn broeders, ick moet u feesteren.¹⁷⁸⁰

 

Willecom, Benjamin, therte is tot u genegen,

 

Want van eenen vader hebben wij in een lichaem gelegen.aant.

 

Rachel heeft ons gedregen met last verdragende barensnoot.aant.

 

U barende, broeder, moest zij sterven de doot.¹⁷⁸⁴

1785

Willecom, cleijn ende groot, broeders, weest verheucht!^{1676-17851785}

Ruben

 

O Joseph, broeder, wij dancken u der deucht!¹⁷⁸⁶

 

Deur u, saechtmoedige jeucht, comt ons veel genaden.¹⁷⁸⁷

Joseph

 

Comt, broeders, ick sal u wat beraden.

1766 overheijt gedaen: macht gegeven

1768 gestaen: geduurd

1771 om zijn verschoonen: om zijn welvaart toe te doen nemen

+ 28v

1772 als die: die immers

1773 sult: zult ge

1774 deucht bethoonen: goed doen

1778 heerlijckheijt: macht

1780 feesteren: onthalen

1784 Gen. 35, 16-18

1676-1785 Gen. 44, 7 - 45, 15

1785 cleijn ende groot: allemaal

1786 der deucht: voor uw goedheid

1787 saechtmoedich: goedertieren; jeucht: jongeman

[p. 147]

 

Laet ons gaen totten coninck binnen zijnen palleijse

1790

En dan suldij, broeders, aennemen die reijse.¹⁷⁹⁰

Paussa.

Pharao

 

O Joseph, heere, mij is gedaen een goede tijdinge

 

Van uwen broeders, soo heb ickt gehoort!

 

Dat sij comen sijn, tis mij verblijdinge.

 

Zij sijn mij willecom. Gaet, doet hem trappoort¹⁷⁹⁴

1795

Dat zij mij gaen halen rechte voort¹⁷⁹⁵

 

Uwen ouden vader hier ter stede.

 

Hem te zien ben ick zeer becoort!¹⁷⁹⁷

 

Gaet, doet hem wagenen en alle gereetschap mede

 

En brengen sijn vee, kinderen, wijven, - tis mijn bede -^1798-1799

1800

Om woonen in mijn lant alle gelijcke.¹⁸⁰⁰

 

Want ghij hebt meer verdient dan ick u oijt dede.

 

Dus staet voor hem open geheel mijn rijcke.^1791-1802

Joseph

 

Danck hebt, mogende heere autentijcke,¹⁸⁰³

 

⁺Van alle tgene dat ghij mij doet te gadere.

1805

Ick hebbe verlangen te siene mijn oude vadere.

 

Mijn vleesch, mijn bloet deur derven [......]

Pharao

 

Joseph, mijn vrindt, dat hij comme [......]

 

Ick en wils niet ontbeeren nu h[......]

 

Dat hij al herwaerts brenghe d[......]

1810

Welck hem aenkleeft wil ick v[......]¹⁸¹⁰

 

Zoo lange alst hem belieft, sal hij hier woonen.

Joseph

 

Danck hebt, heere, Godt moet u loonen.

 

Mijn vader gaen ick ontbien van stonden an.¹⁸¹³

 

Mijn broeders sullender haer haesten om hem t[......]aant.

Sij gaen binnen ende de broeders gaen reijsen.
Paussa cleijn.

Ruben

1815

Noijt beter spoet, noijt herte soo blije¹⁸¹⁵

 

Als wij nu ten tije hebben vercregen, Godt danck,

1790 aennemen: aanvaarden

1794 rappoort: voorstel, bevel (Mak 348)

1795 rechtevoort: direct

1797 ben ... becoort: daarnaar verlang ik vurig

1798-1799 brengen: voor goed begrip van de tekst moeten we, mede op grond van Gen. 45, 19, denken aan doet in de bet. ‘geef’, waarna dan in 1799 een (overspannen) samentrekking plaatsheeft: en doen brengen... (vgl. Weijnen, Zeventiende-eeuwse taal, par. 68); vgl. ook r. 1801.

1800 alle gelijke: allen

1791-1802 Gen. 45, 16-20

1803 autentijcke: vermaard

+ 29r

1810 aencleeft: toebehoort

1813 van stonden an: onmiddellijk

1815 beter spoet: groter geluk

[p. 148]

 

Van Joseph, ons broeder, deur zijn sorgerije.¹⁸¹⁷

 

Int Egipsche crije is gejont vrij en vranck¹⁸¹⁸

 

Te woonen met al ons huijsgesin ons leven lanck,

1820

En noch beteren ontfanck, broeders, hebt ghij gesien.

Juda

 

Broeders, noijt beter avontuere en mocht geschien.¹⁸²¹

 

Laet ons doordien ons thuijswaert spoeijen.

 

Want onsen vader sal hem met wachten vermoeijen.

 

Oock sal hem vernoeijen dit lange beijen.¹⁸²⁴

Ruben

1825

Corts sal vertroost werden zijn bitterlijck schreijen,¹⁸²⁵

 

Want beclagende int scheijen noch Josephs doot.¹⁸²⁶

 

En nu hij noch levende is, hoort, broeders minioot,¹⁸²⁷

 

Zoo en mogen wij bloot hem soo haest niet uuten,¹⁸²⁸

 

Want men vint ter werelt geen droefheijt soo groot

1830

Daer den mensche soude mogen affcomen in noot.¹⁸³⁰

 

Groote blijschap doet den mensche veeleer therte sluijten.¹⁸³¹

 

Hoe wonderlijck, broeders, zijn oock Godts virtuijten.¹⁸³²

 

⁺Met sijns drooms beduijtsel wouden wij spotten en guten,¹⁸³³

 

Maer wij vindent nu waerachtich sonder falen.¹⁸³⁴

1835

Ziet, broeders, alreet zijn wij uut degipsche palen.

 

Nu wij tlant Canaan comen vast nadere.

 

Dus gaen wij cloeckelijck aen sonder dralen,¹⁸³⁷

 

Opdat verhoort woort onsen lieven vadere.

Jacob, sittende in zijnen stoel.

 

Hoe ben ik ontpaijt, o Godt der genaden,¹⁸³⁹

1840

Druckich deurlaijt - staet mijn in staden -¹⁸⁴⁰

 

Midts tderven mijns kinderen te dezer spatie!aant.

 

Want de natuere en mach geen dinck meer schaden¹⁸⁴²

 

Dan droeffheijt, mij houdende in dolatie.¹⁸⁴³

1817 sorgerije: zorg

1818 crije: gebied

1821 avontuere: (toevallige) gebeurtenis

1824 vernoeyen: verdrieten

1825 Corts: binnen korte tijd

1826 want ... doot: want toen we van hem heengingen, weende hij nog over de dood van Joseph

1827 minioot: dierbaar

1828 bloot: onomwonden; uuten: vertellen

1830 aff: van

1831 Groote ...: maar grote...

1832 virtuyten: wonderen

+ 29v

1833 guten: gekken, spotten

1834 waerachtich: echt, waar

1837 gaen aen: gaan voort

1839 ontpaijt: verontrust

1840 Druckich deurlaeijt: door droefheid verteerd; staet ... staden: kom mij te hulp

1842 de natuere: (object) de menselijke aard, h.l.: mij

1843 dolatie: lijden

[p. 149]

 

O kinders, dits wel een lange tardatie.¹⁸⁴⁴

1845

U dus te derven tdoet mij druck verpachten.¹⁸⁴⁵

 

Therte versuchtende neijcht tot desperatie.

 

Schreijende deur droeffheijt dagen en nachten,

 

Nochtans hopende, wil ick lijdtsamich verwachten.

 

Maer tvalt mijnen ouderdom, Heere, te swaer,¹⁸⁴⁹

1850

Want elck ure dunckt mij wel seven jaer.

Juda

 

Danck hebbe Godt, broeders! Dese reijse is claer!¹⁸⁵¹

 

Therte is, voorwaer, tot blijdschap suscerende.¹⁸⁵²

 

Welvarende, gesont zijn wij alle gaer.

 

Broeders, eenpaer zijt verjubilerende:¹⁸⁵⁴

1855

Ick zien onsen vader sitten, fantaserende.¹⁸⁵⁵

 

Hem sullen wij sijn recreerende metter spoet.

 

Laet ons hem groeten.

Ruben

 

Vader Israel, zijt gegroet!

 

Grijpt blijden moet, vrij sonder hoonen.¹⁸⁵⁹

1860

Ontfanght goede mare, noijt tijdinge soo goet!

 

Weet dat Joseph noch leeft, uwen beminden sone!

Jacob staet op ende rust weer neer.

 

Rijst uut den droeven stoel, vader ijdoone;¹⁸⁶²

 

Laet uwen persoone werden met blijschap bespraeijt!¹⁸⁶³

Jacob

 

Sinnen, memorie, tis al verdraeijt!¹⁸⁶⁴

1865

Ick en weet weer ick loope, slape ofte wake.¹⁸⁶⁵

 

⁺Joseph te leven! o wonderlijcke zake!

 

Tis ongelooffelijck dat ghij mij te[......]

 

Zijn rocxken gescheurt, bebloeijt [......]

 

Van eender beesten die hem verslonden heeft.aant.

Juda

1870

Soo waer als Godt is, vader, dat hij noch leeft.

 

Wij hebben hem gesien, gesproken, dus zijt blije,

 

En broot met hem gebroken, geseten neven zijn zije.

1844 tardatie: uitstel (Mak 4l4)

1845 verpachten: ondervinden, gevoelen (Mak 469-470)

1849 te: zeer

1851 claer: volbracht

1852 suscerende: opwekkende (lat. suscitare)

1854 eenpaer ... verjubilerende: weest eensgezind blij

1855 fantaserende: in gepeins verzonken

1859 sonder hoonen: zonder bedriegen, naar waarheid

1862 ijdoone: goed

1863 bespraeijt: besproeid

1864 verdraeijt: in de war

1865 weer: of; vgl. Vulgaat: Quo audito Jacob, quasi de gravi somno evigilans, tamen non credebat eis. Gen. 45-26 geeft, voor wat het laatste gedeelte betreft, meerdere vertalingen; vgl. Ned. Bijbelgen.: bleef zijn hart er koud onder; Statenvert.: bezweek zijn hart eronder; Petr. Can.: bleef hij er ongevoelig voor; want hij geloofde hen niet.

+ 30r

[p. 150]

 

Ons heeft hij onthalst met tranen abondant.¹⁸⁷³

 

Hier Benjamin en Sijmeon, dus geloovet, gije!

1875

Oock zent hij u, vader, een perfixen pant,¹⁸⁷⁵

 

Want hij is een heere over al Egipten lant.

 

Buijten zijns raets en werter niet gedaen.

 

Den coninck bemint hem deur sijn wijs verstant.

 

Dus, vader, en weest niet ongeloovich int verstaen.

Benjamin thoont hem een cleet.

1880

Siet, vader, dit heb ick van Joseph, mijn broeder, ontfaen,

 

En noch drijhondert silveren penningen mede.^1880-1881

Ruben

 

Elck twee schoone juweelen, vader, hij ons dede.¹⁸⁸²

 

Oock ist zijn bede, daertoe sconinckx ontheet,¹⁸⁸³

 

Dat wij bij hem comen woonen in vreden.

1885

Dus om daer te reijsen, vader, laet ons maken gereet.

 

Want wagenen sullen ons wensch comen, Godt weet,¹⁸⁸⁶

 

En thien eselen zent hij met goet geladen

 

En thien ezels met broot en alle zaden,^1887-1888

 

Al uut genaden. Gelooft dat hij noch int leven is

1890

En in Egipten zoo machtich verheven is,

 

Want in wijsheijt en isser niemant zijns gelijck

 

Naest den coninck machtich en rijck.aant.

Jacob staet op uuten stoel.

 

O levende Godt Abrahams autentijcke,¹⁸⁹³

 

Joseph te leven! Dies ick vreucht rape

1895

Als die lange geweest hebbe in swaren versijcke.¹⁸⁹⁵

 

Droomende ontspringe ick uut den slape.aant.

 

Den geest wert levende van uwen knape.¹⁸⁹⁷

 

⁺Heere, u wercken sijn wonderlijck, niet om gronden.¹⁸⁹⁸

 

Helpt mij, sone, dat ick vreucht betrape.¹⁸⁹⁹aant.

1900

Mijn soon scheen doot sijn, is levende bevonden.¹⁹⁰⁰

 

O Godt, noijt blijder mare en mocht zijn gesonden

 

Den ouden, out, ongevallich, grijs van hair.¹⁹⁰²aant.

 

Ick hebbe genoech. Heere, ick en begeere schadt oft pont.¹⁹⁰³

 

Nu mijn sone leeft, is geblust mijn lijden swaer.

1873 onthalst: omhelsd (Mak 294); abondant: overvloedig

1875 perfixen: degelijk; pant: waarborg, bewijs

1880-1881 Gen. 45, 22

1882 dede: gaf

1883 daer ... ontheet: en bovendien het bevel (de wens) van Pharao

1886 ons wens: naar onze wens

1887-1888 Gen. 45, 23

1893 autentijcke: vermaard

1895 Als die: ik die immers; versijcke: angst, vrees

1897 knape: dienaar

+ 30v

1898 Ps. 139, 14

1899 betrape: bevat, begrijp (Mak 63)

1900 scheen doot sijn: die dood scheen te wezen

1902 ongevallich: ongelukkig

1903 pont: geld

[p. 151]

1905

Ick woude alreede dat ick bij hem waer!

Ruben

 

Dat hij leeft, vader, blijckt int claer

 

Bij tghene dat wij hebben met gebracht.

 

Laet ons gaen binnen. Daer zuldijt int openbaer¹⁹⁰⁸

 

Moghen aenschouwen, vader eerweerdich, geacht.

Juda

1910

U compste, vader, wert daer seer gewacht.

 

Deur blijschap weenende groetinge doet hij u ontbieden.¹⁹¹¹

 

Wij sullent u allencxkens noch beter bedieden.¹⁹¹²

Jacob

 

O sone, Godt heeft dit laten geschieden

 

Opdat, wij in noot sijnde, hij ons woude ontfangen.aant.

1915

Dus willen wij derwaerts haest schicken ons gangen,¹⁹¹⁵

 

Want aen allen sijden is groot verlangen.

Paussa.

Jacob gaet reijsen met alle zijn kinders met veel volckx.

 

Therte is mij naer mijn zone soo lustende,

 

Dat dit reijsen, voorwaer, cleijn pijn doet.

 

Hier ter stede, zonen, willen wij ons sijn rustende.

1920

Want tis daer Abraham in voorleden termijn soet¹⁹²⁰

 

Met Abimelech hem verbant. Tdunckt mij hier te sijn goet

 

Om maken een offerhande Godt Abraham, Isaackx vadere.^1920-1922

 

Dus laet ons hier rusten te nacht alle gadere.

Godt, sprekende uuten throon.

 

Jacob! Jacob!

Jacob

1925

Siet, hier ben ick ontrent!

⁺

Godt

 

Ick ben die aldersterckste Godt uwes vaders omnipotent,aant.

 

Oock die u heb gesent. Staet op, en haest u zeere

 

Te trecken naer Egipten. Zijt obedient

 

En vreest oock niet tot geenen keere.¹⁹²⁹

1930

Ick sal met u trecken, want ick ben de Heere

 

En u daer maken tot eenen volcke zeer groot.

 

Joseph zal u ooghen sluijten en noch meere¹⁹³²

 

Sal ick u hier weder bringen naer u doot.^1921-1933

Jacob

 

O levende Godt, vader miniooijt,¹⁹³⁴

1908 int openbaer: goed

1911 ontbieden: overbrengen

1912 bedieden: vertellen

1915 haest ... gangen: spoedig gaan

1920 termijn soet: goede tijd

1920-1922 Gen. 21, 31

+ 31r

1929 niet ... keere: absoluut niet

1932 noch meere: ook nog

1921-1933 Gen. 46, 1-4

1934 miniooijt: goed

[p. 152]

Jacob staet op ende sent Judam in Egipten voren.

 

Die barmherticheijt beweest aen allen mijn saet,

 

Wie in u betrout en verlaet ghij niet ter nooijt.¹⁹³⁶

 

Wonderlijck, ongrondelijck, Heere, soo is u daet.

 

Om tscheppen oft regieren en is niemant uwen raet.

 

Dus alle dat leeft moet u lauderen,¹⁹³⁹

1940

Hoort, zone Juda, spoet dat ghij gaet

 

Voren in Egipten sonder dilaijeren.¹⁹⁴¹

 

Wilt Joseph, mijnen zone, adverteren¹⁹⁴²

 

Dat hij mij tegencome in Jesse sonder beijden.

 

Dus gaet, mijn zone, Godt wil u geleijden.¹⁹⁴⁴

Jacob binnen met al dander.

Juda

 

Vader adieu. Verre ben ick alreede van doen wij scheijden.

 

Dus blijff ick loopen al op een pas.¹⁹⁴⁶

 

Ick ben jonck en sterck van leden, ras.

 

Dies ick alreede ben in Egipten geraeckt.

 

Dat is tsconinckx pallaijs, noijt man soo blij en was.

Joseph comt uut.

 

Zach ick nu mijn broeder daer therte naer haeckt

 

Opdat ick hem mocht spreken ongelaeckt,¹⁹⁵¹

 

Zoo werd ick ontcommert van mijnen last te male.¹⁹⁵²

 

Holla, ick zien hem gaen wandelen in zijn sale.¹⁹⁵³

 

O Joseph, broeder, zijt hertelijck gegroet!

1955

Hoort mijn belasten, hoe dat ick principale¹⁹⁵⁵

 

Ben hier gesonden van onsen vader goet

 

Om u te seggen hoe ghij metter spoet

 

Hem wilt tegencomen in Jesse vrijelijck.

⁺

Joseph

 

Wel, broeder, ick sal. Noijt blijder tijdingheaant.

1960

En quam mij noijt te geenen daghen.

 

Dus, broeder, sal ick laten inspannen mijnen wagen

 

Opdat ick mijnen lieven vader reijse int gemoete.aant.

 

Best gaen ick mijn dienaers seggen zonder vertragen

 

Dat zij oock met mij reijsen te voete,

1965

Want bitterheijt woort haest verkeert int soete.¹⁹⁶⁵

Paussa.

Jacob comt uut met alle zijn volck.

 

Siet, kinderen, nu zijn wij in Jesse gecomen.

1936 ter nooijt: in moeilijke omstandigheden

1939 lauderen: loven

1941 voren: voeren, rijden; dilaijeren: uitstel

1942 adverteren: aankondigen

1944 wil: moge

1946 pas: tempo

1951 ongelaeckt: onverwijld

1952 ontcommert: bevrijd; te male: terstond

1953 sale: vertrek; gaen wandelen: lopen

1955 belasten: opdracht; principale: enkel en alleen (Mak 333)

+ 31v

1965 haest: weldra

[p. 153]

Joseph uut met sijn volck.

 

Sonder voorts te reijsen zal ons naecken confort.¹⁹⁶⁷

 

Och, mijn zone te siene, het sal mij vromen!¹⁹⁶⁸

 

Juda is hem gaen doen trappoort.¹⁹⁶⁹

1970

Dus hem hier te wachtene seer wel behoort.

 

Uutnemende blijschap comt mij omvangen,

 

Ick hoore ende zien volck, dus vreucht oorboort!¹⁹⁷²

 

Ist hijt oft niet? Tonswaerts neemt hij sijn gangen.aant.

 

Hoe hij naerder is, hoe meerder verlangen!

Joseph

1975

O sinnen, memorie, verstant, zijt niet ontgaende!¹⁹⁷⁵

 

Ick sien mijnen vader, noijt meerder jolijt!

 

O lichaem vol blijschappen, houdt u doch staende

 

Dat ick mijnen vader toeloope zonder respijt!

 

Blijft ghijlieden hier eenen cleijnen tijt.

1980

Heere, die mij gespaert hebt soo lange tleven

 

Dat ick mijnen vader aensie. Dus wil ick subijt

 

In mijnen ermen hem vangen. Willecom, vader verheven!

Jacob ende Joseph hebben malcanderen inde ermen.

 

Willecom, zone Joseph, mij nu zijnde beneven,

 

Die wert verdreven zijt mij nu weder gegeven,

1985

Niet absent gebleven deur Godts werck goet.

⁺

Joseph

 

O willecom, vadere!

Jacob

 

Sone Joseph, mijn vleesch, mijn bloet,

 

Aen Rachels borsten gevoet uut minnelijcke adere!¹⁹⁸⁸aant.

Joseph

 

O minnelijcke vadere!

Jacob

1990

O mijn kindt, nu zijn wij weder te gadere!

 

U aensien verheucht mijn herte, zin ende moet.

Joseph

 

O willecom, vadere!

Jacob

 

Sone Joseph, mijn vleesch, mijn bloet,

 

Nu sal ick blijelijcken sterven met vreuchden soet,

1995

Nu ick daensicht gesien hebbe van u, mijn liefste kint.^1994-1995

Joseph

 

O vader, die mijn ziele bemindt,¹⁹⁹⁶

1967 confort: troost

1968 het sal mij vromen: dat zal me een genoegen zijn

1969 doen trappoort: het verzoek overbrengen

1972 dus vreucht oorboort: weest dus verheugd

1975 zijt niet ontgaende: verlaat me niet

+ 32r

1988 andere: gemoed

1994-1995 Gen. 46, 29-30

1996 die object

[p. 154]

 

Doogen vol tranen tgesichte mij verblint.

 

O mijn vader, mijn vrint, blijschap geeft ghij mij te loone.

Jacob

 

Mijn herte is oock vol vreuchden, beminde zone,

2000

Nu ick uwen persoone mach nemen metter hant.

 

Dus wil ick Gode loven abondant,²⁰⁰¹

 

Knielende int zant te dezer spatie.²⁰⁰²

Als Jacob dit spreeckt knielen zij alle.

Jacob

 

Looft den Heere, alle ghij Israelsche generatie,

 

Op herpen, simbalen, singende een nieu liet.

2005

O Godt, ghij zijt mijn toevlucht, mijn confortatie.²⁰⁰⁵

 

Ghij verheft den cleenen ende geeft hem gratie.^2003-2006

 

Den bedructen helpt ghij uut alle verdriet.

 

Want die eens doot hiet, sien mijn oogen nu, siet.

 

Sijn stemme hoor ick, dies ick vreucht vermeere.

2010

⁺Hij leeft ongequetst, hem is deucht geschiet,²⁰¹⁰aant.

 

Ende dat deur u, o mogende Heere.

 

U en sal ick affwijcken te geenen keere,

 

Want mijn siele door u in vreuchden leeft.

 

Loff sij de Heere van al dat adem heeft!²⁰¹⁴

 

 

2015

Loff zij u, Heere, hoochste president,

 

Diet ter werelt hier al regeert,

 

Op Cherubim geseten, schepper van tfirmament,^2016-2017

 

Heijlich sij uwen name, eeuwich, sonder ent,²⁰¹⁸

 

O geslachte Israels obedient,

2020

Want in vetticheijt der aerden hij sijn schaepkens sustineert.²⁰²⁰aant.

 

Inden tijt des drucx laet hijse niet verloren.

 

Sonne, mane, sterren, dal hem laudeert.²⁰²²

 

Vogelen, visschen, looft den Heere vercoren.²⁰²³

 

Ja, al dat leeft off dat sal werden geboren,²⁰²⁴

2025

Danckt, looft, bidt, soeckt, alleene prijs hem geeft.²⁰²⁵

 

Loff sij de Heere van al dat adem heeft!

 

 

 

Hongerich, dorstich, mijn ziele voor u stont.²⁰²⁷

2001 abondant: zeer

2002 te dezer spatie: thans

2005 confortatie: vertroosting (Mak 99); president: bestuurder

2003-2006 Ps. 116, 1; 33, 1-3; 70, 6; 113, 7

+ 32v

2010 deucht: goede dingen

2014 Ps. 150, 5

2016-2017 Ps. 99, 1

2018 Ps. 145, 21

2020 sustineert: ondersteunt, helpt; vetticheijt: vruchtbaarheid (vgl. Gen. 27, 28 en 27, 39

2022 Ps. 148, 3; dal: het al, alles

2023 Ps. 148, 7

2024 Ps. 145, 21

2025 soeckt: bid, vraag

2027 Ps. 107, 5 en 9

[p. 155]

 

Mij hebdij versaeijt, Heere, inden noot.²⁰²⁸

 

Rechte oordeelen spreect uwen mont,²⁰²⁹

2030

Ziende uuten hoogen tot inden neersten gront.²⁰³⁰

 

U barmherticheijt is boven den hemel minioot²⁰³¹

 

Ende u waerheijt strect tot aen die wolcken groot.^2031-2032aant.

 

Niet en gaense verloren die op u betrouwen.^2032-2033

 

Mij hebdij deursocht, Heere, voor mijn doot.²⁰³⁴

2035

Dat ick minde en quijt was, laet ghij mij weder aenschouwen.aant.

 

Mijnen wech hebdij gevoordert in alle landouwen.²⁰³⁶

 

Wie mij aff ginck, ghij altijt bij mij bleeft.²⁰³⁷

 

Loff zij den Heere van al dat adem heeft!

Prinche

 

O goddelijcke Prinche, Vader omnipotent,

2040

Die mij en mijn zone Joseph soo lange hebt gespaert,²⁰⁴⁰

 

⁺En gemaeckt, Heere, uwen wille bekent,

 

Naer Egipten mijnen sone voorgesent²⁰⁴²

 

Omdat ick voor den dieren tijt sou werden bewaert.²⁰⁴³

 

O Heere, wonderlijck zijn u wercken vermaert.²⁰⁴⁴

2045

U moet ick loven met al dat mij aencleeft.²⁰⁴⁵

 

Loff zij u, Heere, van al dat adem heeft!

Joseph

 

O liefste vader, wilt u vander eerden rijsen.

 

Ick sal den coninck u compste gaen narreren,

 

Opdat hij u een bequaem plaetse mach wijsen²⁰⁴⁹

2050

Van wel te woonen. Vader, wilt u verjolijsen.

 

Zoo suldij deze plaetse Jesse begeeren.²⁰⁵¹

 

Ende als hij u vraecht, broeders, na u hanteren,²⁰⁵²

 

Seght: Heere, wij, u knechten onderdaen,aant.

 

Connen het vee zeer wel gouverneren,²⁰⁵⁴

2055

Want met tselfde hebben wij onse jonckheijt saen

 

Tot noch toe, wij en onse vader, met omgegaen. -

2028 Ps. 136, 7; versaeijt: verzadigd

2029 Ps. 119, 137

2030 neersten gront: diepste diepte

2031 minioot: schoon

2031-2032 Ps. 36, 6; 57, 11; 108, 5

2032-2033 Ps. 125, 1-3

2034 deursocht: onderzocht

2036 gevoordert: begunstigd, ‘goed gemaakt’

2037 aff ginck: verliet

2040 gespaert: in leven gelaten

+ 33r

2042 voor: vooruit

2043 Omdat: opdat; dieren tijt: hongersnood

2044 Ps. 139, 14

2045 aencleeft: behoort

2049 bequaem: geschikt

2051 begeeren: verzoeken om

2052 hanteren: ambacht

2054 gouverneren: hoeden

[p. 156]

 

Omdat ghij int lant mocht woonen te gaer.²⁰⁵⁷

 

Tis tvruchtbaerste van Egipten ende het beste graen

 

Dat daer op wast. Dus, lieve vadere,^2048-2059

2060

Trecken wij bijden coninck, die uut minnelijcke adere²⁰⁶⁰

 

U compste blijdelijck verwacht vroech ende spade.

Jacob

 

Soot u belieft, zone. Met uwen rade

 

Willen wijt doen met Godts genade.

Paussa.
Jacob, Joseph ende Ruben uut.

Pharao.

 

Een vrindelijcke, blijde tijdinge heb ick ontfangen,

2065

Alsdat Josephs vader is comen int lant.

 

Om hem taensiene heb ick verlangen,

 

Mij is hij willecom deur sijns zoons wijs verstant.

Joseph

 

Gegroet zijt, mogende coninck triumphant!

 

⁺Siet, hier is mijnen vader, mijnen weersten pant²⁰⁶⁹

2070

Die ick ter werelt weet oft aenschouwen can.

Pharao

 

Willecom vrint, vader, lieven ouwen man!

 

Zeer willecom sijdij, dat kenne Godt voorwaer.²⁰⁷²

 

Believet u, in mijn lant suldij u onthouwen dan.²⁰⁷³

 

Ende wat u noot is, suldij hebben voor ende naer.

Jacob knielende

2075

Dat moet u loonen, mogende coninck eerbaer,

 

Den Godt mijns vaders diet al can loonen.

 

Want wij, u knechten, heere, dats claer,

 

En connen u die vrintschap qualijck bethoonen.

Pharao

 

Rijst vander aerden, vader, om u verschoonen.²⁰⁷⁹

2080

Joseph heeft hondert mael meer verdient aen mij.

 

Maer zegt wat hanteringe doen u zonen?

 

Waermet gaen sij omme oft wat connen zij?

Jacob

 

Mijn soonen, u dienaers, heere, connen vrij

 

Metten beesten ende vee seer wel omme gaen.

2085

Geerne vroech ende spade sijn zij daerbij,

 

Want zij haer dies oock seer wel verstaen.²⁰⁸⁶

Pharao

 

Voorwaer, den handel staet mij seer wel aen.

 

Dus suldij gaen, Joseph, mijn beste vrindt,

2057 Omdat: opdat

2048-2059 Gen. 46, 31-34

2060 adere: gemoed, hart

+ 33v

2069 mijn diersten pant: het kostbaarste dat ik bezit

2072 kenne: wete

2073 u onthouwen: verblijf houden

2079 om u verschoonen: tot uw voordeel

2086 haer verstaen: kijk hebben op

[p. 157]

 

Haer die beste plaetse soecken die haer dient.

2090

Mij dunckt: in Jesse is die beste landouwe

 

Die hier ergens mach liggen omtrent.

 

Dus geeft haer die plaetze, Joseph getrouwe,

 

En wat sij begeeren, want tbehoort al ouwe²⁰⁹³

 

Wat ick in mijn lant hebbe, hoij, graen oft saet.

2095

Ghij hebbet gewonnen door uwen wijsen raet.

⁺

Joseph

 

Ick dancke, u mogende coninck delicaet.²⁰⁹⁶

 

Uwen goetwilligen raet verheucht mij in dezen,

 

Want ick u voor mijn vader gepresen

 

Dees plaetze Jesse hertelijcken begeeren moet.

Pharao

2100

Wel, Joseph, laetze hen daer gaen generen soet²¹⁰⁰

 

Oock sonder ontbeeren goet mijn beesten algelijcke

 

Dat zij die oeffenen en hem generen moet.²¹⁰²aant.

 

Hen wil ick noch bedt voorderen in alle mijn rijcke.^{2081-21032103}aant.

Jacob

 

Danck hebt, mogende heere.

Pharao

2105

Compt alle gelijcke in mijn hoff om verjubileren.²¹⁰⁵

 

U moet ick willecom heeten,

 

Niemandt en wijcke.

Joseph

 

Wij volgen u, heere, sonder dilaijeren.²¹⁰⁸

 

Comt met mij doch, lieve vadere,

2110

Wij willen den Heere van sijn wercken lauderen,

 

Want hij ons behouden heeft alle gadere.

 

Hij is den raetsman, een wijs beradere.

 

Dus, broeders, volcht ons om vreucht vermeeren.

 

Druck ende tegenspoet can Hij haest verkeeren.²¹¹⁴

Paussa.
Dit is de conclusie van dit spel.

Simpel Verstant, een dorpman.

2115

Verwondert, perplecxt, de sinnen verdraeijt staen²¹¹⁵

 

Van alle dat ick speelwijs hebbe zien vertoogen.²¹¹⁶

 

Daerop fantaserende moet ick mispaeijt gaen.²¹¹⁷

 

Och, wie salt mij interpreteren mogen,

2093 ouwe: u

+ 34r

2096 delicaet: heerlijk, voortreffelijk

2100 hen generen: de kost winnen

2102 vermoedelijk corrupt

2081-2103 Gen. 47,3-6

2103 bedt: meer; voorderen: begunstigen

2105 verjubileren: feest te vieren

2108 dilaijeren: uitstellen (Mak 119)

2114 haest: in korte tijd

2115 verdraeijt: verward

2116 vertogen: opvoeren

2117 mispaeijt: onvoldaan, bedroefd (Mak 252)

[p. 158]

 

Opdat ick, Simpel Verstant, niet en werde bedrogen.

2120

Want den simpelen sietmen lichtelijcken sneven.²¹²⁰

 

En al mocht ick mij totter schriftueren poogen,²¹²¹

 

De letter doot, maer den geest doet leven.²¹²²

⁺

Schriftuerlijck Bewijs, eenen man met eenen langen swerter keerel.

 

O Simpel Verstant, u come ick beneven,²¹²³

 

Opdat ick u in als mach consoleren²¹²⁴

2125

Ende van dezen Joseph geestelijck interpreteren,²¹²⁵

 

Ende naert betuijgen de heijlige schrift moraliseren.²¹²⁶

 

Weest niet ontpaijt.²¹²⁷

Simpel Verstant

 

Ick sal obedieren

 

Om taenhooren mijn vermeeren telcken keere.²¹²⁹

Schriftuerlijck Bewijs

2130

Hoort: Jacob is Godt, die opperste Heere,

 

En Joseph is Christus, den Zone delicaet.²¹³¹

 

Ons gesonden soo wert veracht sijn leere.

 

Gelijck de broeders Josephs droom hebben versmaet,

 

Soo hebben schrijben Christus' woorden oock gehaet.²¹³⁴

2135

Op hem grimmende hebben subtijlen raet gesocht²¹³⁵

 

Om hem te vangen als daer geschreven staet.

 

Zoo hebben sij hem om dertich penningen vercocht.

 

Dit heeft Quaet Ingeven ende Nijdich Herte gewrocht.

 

Dies men tijrannelijck zach haer quaetheijt wreken.²¹³⁹

2140

Want doen Christus voor haerlieden is gebrocht,

 

Hebben zij, quaet dinckende, thooft tesamen gesteken

 

Gelijck de broeders Joseph sagen comen gestreken,²¹⁴²

 

Hielden raet, ende hebben gereetschap gemaeckt²¹⁴³aant.

 

Om hem te dooden; tis claer gebleken.

2145

Metter herten hebben sij twerck niet versaeckt.

 

Ziet, dit is den Joseph die zij ontkleeden naeckt,

Samen knielende.
Hier schuijft Schriftuerlijck Bewijs de gordijne ende thoont eenen bloedigen Godt, staende met een riet in zijn hant

2120 sneven: struikelen

2121 al ... poogen: al zou ik me verdiepen in de Bijbel

2122 2 Kor. 3, 6

+ 34v

2123 beneven: nabij

2124 consoleren: troosten

2125 geestelijck: naar de geest, naar de bedoeling

2126 moraliseren: verklaren

2127 ontpaeijt: ontevreden, bedroefd

2129 mijn vermeeren: wat goed voor me is, waar ik beter van word

2131 delicaet: heerlijk

2134 scrijben: schriftgeleerden

2135 hebben: hebben zij; subtijlen raet: sluwe list

2139 wreken: bevredigen

2142 gestreken: gegaan

2143 gereetschap: toebereidselen

[p. 159]

tusschen twee schriftgeleerde, hebbende elck een slippe van Christus' mantel inden mondt; soo spreect Schriftuerlijck Bewijs al knielende dit naer volgende:

 

⁺En sijn kleet bloedich maecken naer haer behagen.²¹⁴⁷

 

Zij waren de beste, - den keest wel smaeckt -²¹⁴⁸

 

Die den rechten Joseph hebben gewont, geslagen.

2150

Sij en kendens niet, al diet aensagen.²¹⁵⁰

 

Ten scheen geen mensche maer een leproos te sijne.²¹⁵¹

 

Nochtans eenich lijden, is Esaias gewagen,

 

Eenichsins compareren bij tmijne.^2152-2153

 

Dit is den rechten Joseph, de goddelijcke divine,²¹⁵⁴

2155

Hetwelck u speelwijs is geopenbaert.

Hier schuijftmen de gordijne weder toe ende staen beijde weder oppe.

Simpel Verstant

 

O vrindt, ick dancke u der goddelijcker doctrijne.

 

Ghij sijt, heere, die gesonden wert

 

Totten menschelijcken geslachte, soo ghij verclaert.

 

Dies ick u loff en danck eeuwich moet zeggen.

Schriftuerlijck Bewijs

2160

Die vrouwe die Joseph tenteerde - hoort mijn uutleggen -,²¹⁶⁰

 

Was die booze geest die Christum riet,²¹⁶¹aant.

 

Zeggende: valt voor mij neder; al dat ghij ziet,

 

Hier, des werelts schadt, sal ick u geven.

 

Sgelijckx boot die vrouwe Joseph. Hoort doch tbediet.^2161-2164

2165

Maer hij is oock zuijver ende reijn gebleven.

Hier schuijftmen nocheens ende thoont de verrijsenisse Christi met tcruijs ende vaen inde hant, halff naect met eenen rooden mantel.

⁺

Schriftuerlijck Bewijs

 

Knielt dan neder en ziet hoe triumphant

 

Desen Joseph noch levende is in wesen.

 

Heetende gedoot te wezen ignorant²¹⁶⁸

 

Is weder opgestaen ende levende verresen.

2170

Godt heeft hem geexalteert ende geprezen²¹⁷⁰

 

Ende met hem gemaect een vast verbont:

+ 35r

2147 maecken heeft zij (r. 2146) als subject

2148 den keest wel smaeckt: begrijp dit goed

2150 kendens: begrepen het, wisten het

2151 Jes. 53, 4

2152-2153 Klaagliederen 1, 12

2154 divine: heerlijk (Mak 128)

2160 uut: ten einde toe

2161 riet: aanried

2161-2164 Mat. 4, 8-9

+ 35v

2168 ignorant: onwetend (Mak 210); hier: op jeugdige leeftijd, als kind?

2170 geexalteert: verheven

[p. 160]

 

Gouverneren zijn rijcke voor drucx genezen,

 

Gelijck Joseph in Egipten die overheijt is gejont

 

En sijn broeders behouden heeft te dier stont.

2175

Sgelijckx sijn wij deur Christum al behouden.

 

Dit is den Joseph die ons maect gesont,

 

Voor wien alle knien moeten vouwen.²¹⁷⁷

 

Dit is den Joseph die elck behoet voor benouwen,

 

Dit is den Jozeph, spijsende menschen natie.²¹⁷⁹

2180

Veracht ende versmaet, noch is hij vol trouwen,

 

Deur sdoots verrijsen ons gevende gratie.²¹⁸¹

Simpel Verstant

 

Loff, goddelijcke Joseph, levende broot,

 

Gedaelt uut svaders schoot tot onzer baten^2182-2183

 

Opdat ghij u broeders, jae, cleijn en groot,

2185

Zout helpen uuter noot ende geensins verlaten.

 

Ghij sijt den getrouwen Joseph die boven maten

 

Dus spijst ende bewaert alle gelijcke.

 

Ghij sijt den heijligen Joseph die uut caritaten

 

Ons begeert te ontfangen in u rijcke.

2190

Veel hebdij geleden, dat is publijcke.

 

Als een roofschaep geweest, vercocht en geslagen,²¹⁹¹

 

Opdat ghij ons sout helpen uut alle versijcke.²¹⁹²

 

O getrouwen Joseph, die zorge hebt gedragen

 

Dat wij ontkomen sijn die benaude dagen!

2195

Gelijck Israel deur Joseph creech confortatie,²¹⁹⁵

 

Zoo sijn wij bevrijt voor alle plagen,

 

Deur sdoots verrijsen ons gevende gratie.

⁺

Schriftuerlijck Bewijs

 

Dit is den rechten Joseph, zoo Davit belijdt,²¹⁹⁸aant.

 

Die door smenschen oogen was bekent.

2200

Dits den Joseph die nu heet Christus Jesus gebenedijt.

 

Dit is den weersten zone van vader bemint,

 

Die welcke hij sent totten broeders verblint

 

Die hem smadelijcken hebben getracteert.²²⁰³

 

Deur desen Joseph is doot, duijvel, helle verslint.²²⁰⁴

2205

Al datter leeft hem doch obedieert!

 

Van elck moet hij werden geeert

 

Van onder aerden tot boven tshemels engien.^2206-2207

2177 Rom. 14, 11; vouwen: buigen

2179 menschen natie: de mensen

2181 deur sdoots verrijsen: door zijn verrijzenis uit de dood

2182-2183 Joh. 6, 51

2191 Jes. 53, 12; roofschaep: geroofd schaap

2192 versijcke: narigheid (Mak 476-477)

2195 confortatie: bemoediging (Mak 99)

+ 36r

2198 Ps. 105, 17-22

2203 getracteert: ontvangen

2204 Jes. 25, 8 en 1 Kor. 15, 54

2206-2207 Ps. 148, 13

[p. 161]

 

Heijlich sij zijnen name geconformeert,²²⁰⁸

 

Hij mach geven ende nemen sonder ontflien.²²⁰⁹

2210

Zonder desen Joseph en mocht geensins geschien

 

Verlossinge van sdoots blamatie,²²¹¹

 

Want hij is ons toevlucht, ons borcht voor alle lien,²²¹²

 

Deur sdoots verrijsen ons gevende gratie.

Simpel Verstant

 

O princelijcke Joseph, Heere omnipotent,

2215

Deur u sijn wij ontwent doots hongerige punitie.²²¹⁵

 

O hoochste regeerdere van tfirmament,

 

Eenich Godt, sonder ent, rechtveerdich in justitie,²²¹⁷

 

Ghij hebt ons beschermt voor tsvijants malitie.²²¹⁸

 

Die op U betrout, hebben recreatie,²²¹⁹

2220

Want ghij wilt barmherticheijt en geen sacrifitie,²²²⁰

 

Deur sdoots verrijsen ons gevende gratie.

Hier schuijftmen de gordijne toe ende zij staen van beneden oppe.

 

Schriftuerlijck Bewijs, u danck ick te deser spatie,

 

Van tuijtleggen des spels vol goeder intentie.²²²³

 

Hij is den rechten Joseph, dats mijn credentie,²²²⁴

2225

Soo ick figuerlijck gesien hebben ende gehoort.

⁺

Schriftuerlijck Bewijs

 

Doet dan voortaen u diligentie²²²⁶

 

En volcht hem naer in deuchden voort,aant.

 

Van u jagende Nijdich Herte vol alder discoort.²²²⁸

 

Woort oock niet verleijt deur Quaet Ingeven,

2230

Maer volcht desen Joseph, het levende woort,

 

Die elcken can bevrijen voor suchten ende beven.²²³¹

Simpel Verstant

 

Ick sal, lieve, getrouwe vrint verheven.

 

Uwen oorloff wilt, bidde ick, aen elcken geven.²²³³

Schriftuerlijck Bewijs

 

Wij wenschen u hier naermaels het eeuwich leven

2208 geconformeert: bevestigd

2209 Job. 1, 21; sonder ontvlien: zonder dat aan hem te ontkomen valt

2211 blamatie: schennis (Mak 71-72)

2212 Ps. 91, 2

2215 ontwent: ontgaan

2217 Mark. 12, 29; Joh. 5, 30

2218 malitie: boosheid

2219 recreatie: blijdschap

2220 Mat. 9, 13; sacrificie: offerande

2223 intentie: getuigenis, strekking

2224 dats mijn credentie: dat geloof ik

+ 36v

2226 doet u diligentie: doe uw best (Mak 125)

2228 discoort: verwarring, onrust

2231 bevrijen: beschermen

2233 oorloff: afscheidswoord

[p. 162]

2235

Met ons groeijende lancxkens in konsten cleene.²²³⁵aant.

 

Bevolen blijft Jesus van Nazareene.

Dit spil is gecocht voor den camer
Der Fiolieren tot Sgravenpolder op den
Drij conijngen dach int jaer 1701.

⁺Personnagien

Jacob	369	Een stommen	0
Joseph	326	Een bode	14
Sijmeon	46	Putefars wijff	90
Juda	184	Een dienaer	14
Ruben	214	Den coninck Pharao	129
Isaschar	8	Den schencker	38
Zabulon	11	De een wachter	52
Levij	31	De tweede wachter	58
Gadt	0	De een artsier	12
Aser	0	De tweede artsier	[...]
Dan	0	Een corenmeeter	[...]
Neptalim	0	Een kock	[...]
Benjamin	7	Eenen weert	[...]
Quaet Ingeven	261	Den dispensier	[...]
Nijdich Herte	256	Godt	9
Een lantman	7	Simpel Verstant	[...]
Een coopman	8	Schriftuerlijck Bewijs	[...]

Lanck 2267 regulen, twert u vermelt;
Soo sijn de halve voor heele getelt.

2235 lancxkens: allengs

+ 37r

[p. 163]

Aantekeningen

In deze aantekeningen werden opgenomen: 1. de lezing van het hs op plaatsen waar wij in de tekst wijzigingen aanbrachten; 2. de plaatsen waar de tekst door beschadiging van het hs onleesbaar is; 3. andere toevoegingen aan de tekst onzerzijds, en opmerkingen.

	toneelaanwijzing voor 1: tekst:uutcomen; zijnen: door een gat in het hs is alleen -ij- te lezen
12.	tot bevel ende
31.	kout: -t ontbreekt (papier afgescheurd)
33.	Welvaer
35.	beesten gaet
51.	vreemt om verstaen
61.	Want u absentie
67-68.	In hs vormt zaen het eerste woord van 68
87.	geven: -ven ontbreekt (papier afgescheurd)
99.	elck een niet niet int
100.	voor Mamans
117.	Sichem
142.	en can ick zonderlinge niet gederven
156.	En vragen hem (andere mogelijkheid zou wijziging in Om vragen zijn)
172.	hier op gemunt
188-189	188 zou rijmen op 187 door verplaatsing van staen: bloot staen; dan wordt 189 echter een weesvers. Vandaar dat werd gekozen voor verandering van 189: niet dooden werd: maken doot
249.	vrij werd toegevoegd
252.	Mogelijk zou ick een maal achterwege kunnen blijven
322.	Eij hoereij zoen
336-337	van cans en gans is -an- door vlek onleesbaar
366.	lieff en sweert
373.	dier werd toegevoegd
401.	van waerom is -aer- onleesbaar door vlek
416.	van vos is -s door vlek onleesbaar
420.	dolorius
435.	vreese toegevoegd (vgl. 402)
444.	onverttwijffelt
445.	hooft
452.	van pijn is -ijn door vlek onleesbaar
454.	van lijn is -n door vlek onleesbaar
486.	gepraempt
496.	Sonder geschap
505.	reijningen
506.	Godt Israel
509.	moet u; van bekinnen is -kin- door vlek onleesbaar toneelaanwijzing na 511: haer hannen
516.	van ongequelt is -qu- door vlek onleesbaar
520.	van cruijpen is -ruij- door vlek onleesbaar
521.	van duijpen is uijpen door vlek onleesbaar
530.	ick dan aensien
541.	man brachten hier
547.	het is waerachtich
549.	haer beliefte
557.	Raes
574.	van schudt is -u- onleesbaar door vlek; noch den poot
587.	quammer niet
593.	van weeren is -eeren door vlek onleesbaar
598.	hij crijgen can
603.	noot geeft

[p. 164]

607.	Zij en en derren
618.	Dus maeckt
638.	Ick gave hem werd toegevoegd
643.	Noch clag ick (de custode op 10^r luidt: clage)
653.	van beseerde is -see- onleesbaar (papier afgesleten)
654.	van gevangen is -va- onleesbaar (papier afgesleten)
665.	van hij haer is hij h- onleesbaar door vlek
666.	van uws heeren is uws hee- onleesbaar door vlek
667.	van kaecke is -aecke onleesbaar door vlek
670.	van luttel is l- onleesbaar door vlek
673.	sal hem eer
689.	Ende dat deur
730.	ossen onmatich
755.	Van werd toegevoegd
757.	u mach
826.	ick zeet
863.	vierendeel capduijven mes onweerdich
906.	kinderen uut alte
944.	gelijckelijck op ons knien voor hem vallen
958.	noch zijnder
961.	Wij dat hij
964.	uut mijn handen
970.	ghij ons naer
981.	al en wetent
1002.	gaen justiceren
1010.	u granen die
1012.	gebrocht werd aangevuld
1043.	vuijl kockijn
1049.	Canneel en gmeber
1054.	dat walsche
1065.	Holl ghij
1069.	loopt ongetroost
1077.	wat toude en slot
1091.	rieckt hij u handt wel datse betart is
1094.	deele gestelt
1130.	den graennier
1158.	meer werd toegevoegd
1163.	bet naerder
1166.	hebt groot verlangen
1175.	Hierna ontbreekt een regel in het hs
1186.	hadt gestelt
1202.	alle ghelijcke (mogelijk zou ook zijn rijck in 1204 te wijzigen in rijcke)
1273.	Er ontbreekt een regel aan de tekst
1274.	hem gewacht
1278.	Ons houden
1300.	gebleven werd toegevoegd
1301.	mijn arbeijt
1332.	Bevelen
1355.	eijlacen is cleijne
1361.	sconinckx plaijsant
1385.	leeclijcken
1388.	en schier inde
1406.	van logeren is -g- onleesbaar door kras
1411.	geraeijen fijn
1427.	Tschoninckx
1455.	Danckt
1461.	huijs haer aff
1489.	tgevangenis daer daer ick
1490.	Treuren haer

[p. 165]

1502.	willen laten
1510.	niet geprijsen
1512.	oock hij
1513.	hijts
1533.	al het tgene
1539.	Godts
1541.	moet stercken
1545.	ick verlingen
1555.	Hebreen en al (eventueel kan door de afschrijver na Hebreen een eerste gedeelte van het object, b.v. tgraen, tcoren zijn weggelaten)
1600.	Joseps
1604.	hem wreet
1605.	Namelick
1607.	Zij en bebbent
1608.	hen en baet
1609.	Tschijnt tegische
1613.	gemeijn coorts
1633.	saen verrotten laet
1639.	best een belegh gaen doen maken
1650.	moet loven
1662.	Een van
1690.	Hierna ontbreekt een regel in het hs
1691.	Noch daer d noch daer
1714.	slot van de regel is niet goed leesbaar
1717.	die kncht
1740.	wij hem bereet en alle
1748.	in hs staat knencht met doorgestreepte tweede n
1758.	suchten oft beven
1772.	van pant is p- onleesbaar door vlek
1782.	gelegen is onleesbaar door vervaging van de inkt
1783.	-agende barensnoot is onleesbaar door vervaging van de inkt
1804-1814	de rechterbovenhoek van het papier is afgescheurd; toegevoegd werden: te gadere (1804), vadere (1805), -ij hier woonen (1811), -n van loonen (1812) en van an (1813)
1833-1841	de linkerbovenhoek van deze versozijde is afgescheurd; toegevoegd werden: M- van Met (1833), Z- van Ziet (1835), Nu (1836), Dus (1837), Opd- (1838), Hoe (1839), M- van Midts (1841)
1866-1869	de rechterbovenhoek van het papier is afgescheurd; toegevoegd werden: zake (1866), -onden heeft (1869)
1892.	den Coninckx
1896.	ontspringende
1898-1899	de linkerbovenhoek van deze versozijde is afgescheurd; toegevoegd werden: He- van Heere (1898), H- van Helpt (1899)
1902.	van haire
1914.	noot sijnde ons
1926.	de -s in vaders is moeilijk leesbaar
1959.	Rijmwoord ontbreekt
1962.	int gemoet
1973.	tontswaerts
1988.	-oe- in gevoet door vlek onleesbaar; -d- in adere door gaatje onleesbaar
2010.	ongequets
2020.	hij werd toegevoegd; -eert door vervaging van inkt onleesbaar
2032.	waerheijt streect
2035.	van aenschouwen is -wen door vlek onleesbaar
2053.	Seght werd toegevoegd toneelaanwijzing na 2063: uut gedeeltelijk onleesbaar door afbrokkeling van het papier
2102.	hem generen moeten
2103.	mijn rijck
2143.	raet en hebben ende hebben gereetschap

[p. 166]

2161.	geest die die Christum; het rijmwoord leggen van 2160 staat in hs achter riet van 2161.
2198.	-avi- in David onleesbaar door gaatje
2227.	in onleesbaar door oppervlakkige beschadiging van het papier
2234-2235	de laatste woorden van deze regels zijn door afslijting van het papier onleesbaar het onderschrift na 2236 werd in een andere hand toegevoegd. conijgen in hs Voor de onleesbaar geworden getallen in de lijst van personagien vgl. Inleiding noot 3.