Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2000

[p. 173]

Frans Kellendonk-prijs 1999
Dankwoord door Dirk van Weelden

Dames en heren,

Ik ben vreselijk blij met de toekenning van de Frans Kellendonk-prijs en ik ben de Stichting Frans Kellendonk-fonds, de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en bovenal de Commissie enorm erkentelijk dat ze dat gevoel van vreugde over mij hebben uitgestort.

Ik was al een tijdje blij, toen ik me afvroeg, ‘waarom ben ik nou precies zo blij?’ Op het eerste gezicht een ontstellend domme vraag. Je werk wordt geëerd, gewaardeerd, in de schijnwerper gezet, wat goed is voor je reputatie. Er gaan wellicht nieuwe deuren voor je open, waarachter boeiende nieuwe gezichten. Je kunt er een paar nieuwe lezers mee winnen (echt maar een paar, hoor, drukken uitgevers je altijd op het hart) en je krijgt nog een behoorlijke som gelds ook. Logisch dus die blijdschap.

We kennen ze allemaal, van om ons heen en misschien van uit ons eigen hoofd, de stemmen die de pitbull van de kritische geest afsturen op het fenomeen Literaire Prijs. Wanneer die hond ermee klaar is, blijft de literaire onderscheiding achter als een mechanisme van automatische zelffelicitatie van de literaire wereld. Om de beurt neemt men zitting in jury's en reikt elkaar in een moordend traag tempo allemaal een keer een prijs uit. Niet al te vaak en zeker niet te snel, want dan daalt de waarde van de prijs. Niet al te zelden en niet te langzaam, want de volhouders moeten voor hun dood hun maximaal haalbare onderscheiding kunnen krijgen.

Sommigen van u zullen die diagnose cynisch noemen. Maar ik niet. Al was het maar omdat zij in mijn ogen helemaal geen argument is dat tegen literaire prijzen pleit en dus al evenmin tegen het in ontvangst nemen ervan. Dat komt hierdoor. Ik beschouw literaire prijzen als een vorm van feest, een prijs is een viering. Niet als de uitkomst van een wedstrijd, ook al worden om publicitaire redenen (die weer met de handel in boeken te maken hebben) sommige prijzen zo vermomd, maar als een feestdag voor een bepaald literair werk of oeuvre. Zoals we weten zijn er geen diepere redenen voor partijen, festivals en feestdagen. Het gaat om het vieren zelf en hoewel het feesten meer samenhang en scherptediepte heeft als er iets te vieren valt, is het strikt genomen overbodig dat de aanleiding van de viering is gebaseerd op enigerlei vorm van waarheid of noodzaak. Als er maar gevierd wordt en iedereen vindt dat er iets te vieren valt. Of het nu

[p. 174]

werkelijk of denkbeeldig is. Vandaag is het iets dat min of meer werkelijk bestaat, namelijk mijn werk, de boeken die ik schreef voor mijn veertigste verjaardag. Een feestje voor mijn werk en ik ben dan ook vereerd.

Een literaire prijs viert de literatuur, wat zij vermag, haar waarde, haar wonderen. Haar steeds weer nieuwe vormen en haar onuitputtelijke, oeroude werking. Soms gebeurt dat aan de hand van een enkel werkstuk, een bundel gedichten of een roman. Prima natuurlijk, ieder feest voor de literatuur is er een, ook als een in onze ogen waardeloos boek wordt uitverkoren. Dat hoort erbij, en al moet het niet te vaak gebeuren, dat maakt het zelfs spannend.

De Frans Kellendonk-prijs onderscheidt geen afzonderlijk werk, het is een oeuvreprijs, maar van een bijzonder soort. Het is namelijk de enige oeuvreprijs die je niet als bekroning achteraf, maar als een waardering en aanmoediging onderweg moet opvatten. Niet: dank u, dat was allemaal heel fijn meneer van Weelden, maar sodeju, we want more! Deze prijs viert een work-in-progress. Zoals het oeuvre van Frans Kellendonk nog volop in uitvoering was toen hij ziek werd en stierf. Natuurlijk is alles er, in dat oeuvre, het verhaal, de denkwereld, het lot dat zijn oeuvre is, maar tegelijkertijd roept het het verlangen op dat het was doorgegaan, zich ontwikkelend en veranderend in dezelfde wereld als die van ons, nu en nog een paar decennia.

Toen ik dat een keer gedacht had kon ik mijn blijdschap specificeren. Ik ben niet zomaar blij omdat ik onderscheiden ben, ik ben extra blij omdat met de Frans Kellendonk-prijs iets aan de literatuur gevierd wordt dat te zelden en dan doorgaans alleen door een museale, academische bril wordt waargenomen: dat de boeken van een schrijver niet te vergelijken zijn met de opeenvolgende jaargangen van de Volkswagen Golf. Natuurlijk is de literatuur, zoals alle vormen van cultuur, meer en meer een product geworden, een verschijningsvorm van verhandelbare informatie. Maar ze zal nooit samenvallen met die gedaante van product. Wat een schrijver maakt is geen reeks producten. Dat zie je het beste als je kijkt naar de familie, de gemeenschap, die de boeken van een schrijver samen vormen. Ze doen namelijk iets met elkaar, ze vullen elkaar aan, spreken elkaar tegen; duiden, onthullen en ontmaskeren elkaar, kortom ze veranderen elkaar in dit opzicht: wat ze voor een lezer kunnen zijn. Zo lezen wil zeggen, het benaderen van het grote avontuur dat literatuur is: oprecht, met overgave proberen schrijvend te leven. En dat is een dimensie die buiten het aandachtsveld van de literatuur als product valt. Ik zie de Frans Kellendonk-

[p. 175]

prijs als een driejaarlijks hijsen van de vlag voor de letteren die meer zijn dan de literaire boekenindustrie.

Ik kan mijn blijdschap op nog een punt specificeren. Frans Kellendonk schreef in het nawoord van Geschilderd eten, onder de titel ‘Grote woorden’: ‘Ik ben een van de lezers die in de literatuur iets anders dan zelfbevestiging zoeken. Voor hen is de literatuur een bron van kennis - kennis van andermans kennis van het leven -.’

Nog belangrijker dan dat hij zo'n lezer was is het uiteraard dat hij zo'n schrijver was. Een schrijver die met zijn romans, verhalen en essays ook geen genoegen nam met het uitdrukken en bevestigen van zichzelf. Zijn werk is een aanschouwelijk en militant pleidooi voor de kennis die is opgeslagen in gedichten, verhalen, essays en romans. Kennis die niet wetenschappelijk of filosofisch is, maar evenmin onredelijk of subjectief. En de kracht van die kennis schuilt in haar vorm, in hoe ze de menselijke verlangens, wanen, denkbeelden, geloofsovertuigingen, misdaden, dromen, monsterlijkheden en oplossingen opvoert. Mijn blijdschap om de toekenning van de Frans Kellendonk-prijs heeft te maken met het feit dat ik ook zo'n schrijver wil zijn.

Ik zie mijn werk als een expeditie om op de literatuur en haar geschiedenis, en op mijn leven een vorm van kennis buit te maken. Kennis die alleen bestaat als ik hem gebeuren laat zoals ie gebeurt in wat ik schrijf. Ieder nieuw boek is daarom een nieuwe en hachelijke onderneming. Mijn expeditie is nog maar net onderweg en aan de eisen die ze stelt en stellen zal kan ik nog lang niet allemaal adequaat het hoofd bieden. Dus u begrijpt wat een opsteker de Frans Kellendonk-prijs voor mij is.

De expeditie die hier vandaag gelauwerd wordt is geen solo. Ik ben uitstekend uitgerust, op weg gestuurd en ondersteund door mijn ouders, Ank en Gerrit van Weelden. In de voorbereiding, de prehistorie van mijn onderneming, speelde mijn broer Willem een belangrijke rol. Toen ik eenmaal op pad ging mocht ik mijn voordeel doen met de adviezen en de hulp van Oscar Timmers, Erik Menkveld, en de laatste jaren van Tilly Hermans.

Mijn expeditie heeft ook zijn vaste bezoekers en tijdelijke medereizigers, mensen die onontbeerlijk zijn voor de navigatie, het voorkomen van uitdroging en verhongeren en de fatale begoocheling door fata morgana's en nachtmerries. Dat zijn Martin Bril, Michel Kuijpers en Matthijs van Boxsel.

En dan is er de entiteit die de expeditie maakt, die veel meer omvat dan

[p. 176]

ikzelf. Ik noem het een entiteit omdat het een geheel is waarvan ik onmogelijk kan zeggen waar ik nu ophoud en Annemie Stijns begint. Wat ik wel zeker weet is dit: van mijn door de Commissie aangehaalde guerrilla tegen het chagrijn was zo goed als niets terechtgekomen als ik niet haar vriendschap, onverbiddelijke relativeringsvermogen en vertrouwen had gehad. Van het enorme aandeel dat Ruben en Iris aan de expeditie leveren is vooralsnog weinig definitiefs te zeggen, omdat ik hen nog maar kort ken, ze maken nog maar een paar jaar deel uit van de expeditie. Mijn naam is de merknaam van de expeditie. Ik ben van dat vierkoppige wezen dat op expeditie is het schrijvende onderdeel. En alleen in literair opzicht het voornaamste.

Ik dank u voor uw aandacht.